|
|
| (۷۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|1148x1148px]] | | [[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148پیکسل]] |
| {{جعبه اطلاعات سیاستمدار | | {{جعبه اطلاعات سیاستمدار |
| | نام = قاضی ارداقی | | | نام = عباسقلی آدمیت |
| | تصویر = قاضی ارداقی؛1.jpg | | | تصویر = عباسقلی آدمیت.jpg |
| | شرح تصویر = قاضی ارداقی، عالم مشروطهخواه و بنیانگذار مدرسه امید | | | شرح تصویر = عباسقلی آدمیت، بنیانگذار جامع آدمیت |
| | نام کامل = ملا محمدحسین ارداقی | | | نام کامل = عباسقلی خان قزوینی |
| | زادروز = ۱۲۴۵ خورشیدی | | | معروف به = آدمیت |
| | شهر تولد = ارداق، قزوین | | | نام مستعار = |
| | کشور تولد = | | | زادروز = ۱۲۴۰ |
| | تاریخ مرگ = ۱۲۸۸ خورشیدی | | | شهر تولد = قزوین |
| | شهر مرگ = تهران | | | کشور تولد = ایران |
| | کشور مرگ = | | | تاریخ مرگ = ۱۳۱۸ |
| | تحصیلات = فقه، اصول، و ادبیات عرب، حوزههای علمیه قزوین و تهران | | | شهر مرگ =تهران |
| | دین = اسلام (شیعه) | | | کشور مرگ = ایران |
| | حزب سیاسی = حامی مشروطهخواهان، عضو انجمن معارف قزوین | | | نام همسر = |
| | سمت = بنیانگذار و مدیر مدرسه امید قزوین، قاضی عدلیه قزوین | | | فرزندان = فریدون آدمیت، تهمورس آدمیت |
| | فعالیتها = حمایت از مشروطیت، ترویج آموزش نوین، سرودن اشعار وطنپرستانه | | |خویشاوندان سرشناس = |
| |image_size=240پیکسل}} | | | تحصیلات = دارالفنون نظامی (قفقاز) |
| '''قاضی ارداقی'''، با نام کامل ملا محمدحسین ارداقی، (متولد سال ۱۲۴۵ ه.ش، ارداق، قزوین – درگذشته سال ۱۲۸۸ ه.ش) از فعالان [[جنبش مشروطه ایران]] و بنیانگذار مدرسه امید، اولین مدرسه مدرن قزوین، بود. او در ارداق، از توابع قزوین، متولد شد و تحصیلات حوزوی را در قزوین و تهران گذراند. قاضی ارداقی در جریان مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش)، با حمایت از مشروطهخواهان و فعالیت در انجمن معارف قزوین، به ترویج آموزش نوین و آرمانهای مشروطه کمک کرد. او با تأسیس مدرسه امید در سال ۱۲۸۴، نظام آموزشی مدرن را در قزوین پایهگذاری کرد و به تربیت نسلی از مشروطهخواهان پرداخت. در دوره [[استبداد صغیر]] (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش)، به دلیل فعالیتهایش علیه [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]]، دستگیر و در باغشاه تهران اعدام شد. شهادت او در سال ۱۲۸۸، بهعنوان یکی از اولین شهدای مشروطه، به تقویت مقاومت مشروطهخواهان کمک کرد. قاضی ارداقی همچنین اشعاری با مضامین وطنپرستانه و ضداستبدادی سرود که در میان مشروطهخواهان شهرت یافت. نقدهای مثبت او را بهعنوان عالمی نوگرا و مبارز تجلیل میکنند.<ref name=":0">[https://shouhada-ardaq.blogfa.com/post/64 شهید قاضی ارداقی - شهدای ارداق]</ref><ref name=":1">[https://40cheragh.org/%D8%AF%D9%88-%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7-%D9%88-%DA%86%D9%86%D8%AF-%D9%86%D8%A7%D9%85/ دو کودتا و چند نام - ۴۰چراغ]</ref><ref name=":2">[https://farvardinemruz.ir/1392/05/16/%D9%82%D8%A7%D8%B6%DB%8C-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%82%DB%8C%D8%9B-%D9%85%D8%AF%DB%8C%D8%B1-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%DB%8C-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86-%D9%82/ قاضی ارداقی؛ مدیر نخستین مدرسه ی مدرن قزوین - فروردین امروز]</ref><ref name=":3">[https://velaiatnews.com/%D8%A7%D9%85%D9%8A%D8%AF-%D9%86%D8%AE%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B3%D9%87-%D9%86%D9%88%DB%8C%D9%86-%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86/ «امید» نخستین مدرسه نوین قزوین - ولایت نیوز]</ref><ref name=":4">کتاب «تاریخ مشروطه ایران»، تألیف احمد کسروی</ref><ref name=":5">کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان»، تألیف ناظمالاسلام کرمانی</ref> | | | دین = اسلام |
| | | حزب سیاسی = جامع آدمیت |
| | | سمت = بنیانگذار جامع آدمیت |
| | | پستهای قبلی = عضو وزارت عدلیه |
| | | فعالیتها = مشروطهخواهی، ترویج قانون |
| | | وبگاه رسمی = |
| | | امضا = |
| | | زیرنویس = |
| | |image_size=280پیکسل}} |
| | '''عباسقلی آدمیت'''، (متولد ۱۲۴۰ شمسی، قزوین – درگذشته ۱۳۱۸ شمسی، تهران)، ملقب به «آدمیت»، از رجال سیاسی، آزادیخواهان و فعالان برجسته دوران قاجار و مشروطه بود. او بنیانگذار «جامع آدمیت» (مجمع آدمیت) است که یکی از تأثیرگذارترین تشکلهای شبهماسونی و سیاسی در تاریخ بیداری ایرانیان محسوب میشود. عباسقلی آدمیت که از پیروان فکری [[میرزا ملکمخان]] بود، با تأسیس این انجمن و ترویج افکار قانونخواهی، نقش مهمی در بسترسازی برای [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] ایفا کرد. وی پدر [[فریدون آدمیت]]، مورخ و دیپلمات مشهور معاصر است.<ref name=":0">[https://www.iichs.ir/fa/news/950/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D9%82%D9%84%DB%8C-%D8%A2%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%AA عباسقلی آدمیت - پژوهشکده تاریخ معاصر]</ref><ref name=":1">[http://www.iichs.org/index.asp?id=1688&doc_cat=7 عباسقلی آدمیت - موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران]</ref> |
|
| |
|
| == زندگی اولیه و تحصیلات == | | == تولد و دوران رشد در قزوین == |
| قاضی ارداقی، با نام کامل ملا محمدحسین ارداقی، در سال ۱۲۴۵ ه.ش (۱۲۶۱ ق) در روستای ارداق، از توابع قزوین، در خانوادهای مذهبی متولد شد. پدرش، ملا عبدالله، از علمای محلی بود و ارداقی از کودکی در محیطی سنتی با علوم دینی آشنا شد. خاندان او به دلیل فعالیتهای مذهبی و اجتماعی در منطقه شناخته شده بودند.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
| | عباسقلی خان قزوینی که بعدها نام خانوادگی آدمیت را برگزید، در سال ۱۲۴۰ شمسی در شهر قزوین دیده به جهان گشود. پدرش «عیوضعلی خان» نام داشت که عباسقلی در کودکی او را از دست داد. پس از مرگ پدر، سرپرستی و تربیت او به شوهر خواهرش، «میرزا محمد خان قزوینی» معروف به منشیباشی، پیشکار کامران میرزا سپرده شد. |
|
| |
|
| === تحصیلات حوزوی ===
| | این محیط خانوادگی و ارتباط با دیوانیان، مسیر ورود او را به دستگاه دولتی هموار کرد. او در سنین جوانی (حدود بیست سالگی) وارد خدمت دیوانی شد و به دستگاه «میرزا یحیی خان مشیرالدوله قزوینی» (وزیر عدلیه وقت و برادر [[میرزا حسین خان سپهسالار]]) پیوست. این آشنایی نقطه عطفی در زندگی او بود، زیرا مشیرالدوله او را با محافل روشنفکری و افکار نوگرایانه آن زمان آشنا کرد.<ref name=":0" /><ref name=":1" /> |
| قاضی ارداقی تحصیلات اولیه را در مکتبخانههای ارداق و قزوین آغاز کرد و سپس به حوزه علمیه قزوین رفت. او فقه، اصول، و ادبیات عرب را نزد علمای قزوین آموخت و برای تکمیل تحصیلات به تهران سفر کرد. در تهران، با اندیشههای تجددخواهانه آشنا شد و این تجربه او را به سمت فعالیتهای آموزشی و سیاسی در جنبش مشروطه سوق داد.<ref name=":3" /><ref name=":5" />
| |
|
| |
|
| == فعالیتهای آموزشی == | | == آشنایی با ملکم خان و آغاز فعالیتهای سری == |
| | عباسقلی آدمیت در دهه ۱۳۰۰ قمری، تحت تأثیر افکار «میرزا ملکم خان ناظمالدوله» قرار گرفت و به یکی از مریدان و مروجین اصلی اندیشههای او در ایران تبدیل شد. او با عضویت در «مجمع آدمیت» (که توسط ملکم در لندن پایهگذاری شده بود) و توزیع روزنامه ممنوعه «قانون» در تهران، به ترویج مفاهیمی چون حکومت قانون، عدالت و محدودیت قدرت سلطنت پرداخت.<ref name=":1" /><ref name=":2">[https://tehrannameh.com/list/%D8%A7%D9%84%D9%81/%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D8%A2%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%AA/ انجمن آدمیت - تهراننامه]</ref> |
|
| |
|
| === تأسیس مدرسه امید ===
| | == تأسیس و سازماندهی «جامع آدمیت» == |
| قاضی ارداقی در سال ۱۲۸۴، مدرسه امید را در قزوین تأسیس کرد، که بهعنوان اولین مدرسه مدرن این شهر شناخته شد. این مدرسه با هدف ترویج آموزش نوین و تربیت نسلی آگاه برای حمایت از مشروطه ایجاد شد. ارداقی، بهعنوان مدیر، برنامههای درسی مدرن شامل علوم، ریاضیات، و ادبیات را معرفی کرد و از معلمان تحصیلکرده در تهران بهره گرفت.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
| | پس از ترور [[ناصرالدین شاه]] در سال ۱۲۷۵ شمسی و ایجاد فضای نسبتاً بازتر سیاسی، عباسقلی آدمیت اقدام به تأسیس تشکیلاتی منسجم به نام «جامع آدمیت» کرد. این انجمن که ساختاری شبیه به لژهای [[فراماسونری در ایران|فراماسونری]] داشت، با هدف «بیدار کردن مردم و آشنایی با حقوق انسانی» شکل گرفت. مرامنامه این انجمن برگرفته از رسالات میرزا ملکم خان بود و بر سه اصل «مهندسی اجتماعی برای توسعه ملی»، «کسب آزادیهای فردی» و «برابری حقوقی» تأکید داشت.<ref name=":2" /><ref>تاریخ بیداری ایرانیان - تألیف [[ناظمالاسلام کرمانی]]</ref> |
|
| |
|
| === تأثیر مدرسه امید ===
| | جامع آدمیت به سرعت در میان طبقات مختلف نفوذ کرد و بسیاری از رجال سیاسی، شاهزادگان و روشنفکران به عضویت آن درآمدند. در آستانه انقلاب مشروطه، این انجمن به یکی از کانونهای اصلی مبارزه با استبداد تبدیل شد و نقش فعالی در تحولات منتهی به صدور فرمان مشروطه ایفا نمود. هرچند بعدها میان اعضای انجمن و برخی دیگر از مشروطهخواهان (مانند انجمن آذربایجان) اختلافاتی پدید آمد.<ref>تاریخ مشروطه ایران - تألیف [[احمد کسروی]]</ref> |
| مدرسه امید به مرکزی برای فعالیتهای فرهنگی و سیاسی مشروطهخواهان در قزوین تبدیل شد. دانشآموزان این مدرسه، که تحت تأثیر قاضی ارداقی با آرمانهای مشروطه آشنا شدند، نقش مهمی در بسیج افکار عمومی علیه [[استبداد]] ایفا کردند. با این حال، تاریخنگاران به محدودیتهای مالی و فشارهای دربار قاجار بر این مدرسه اشاره دارند که فعالیتهای آن را چالشبرانگیز کرد.<ref name=":0" /><ref name=":5" />
| |
|
| |
|
| == نقش در انقلاب مشروطیت == | | == دوران مشروطه، انزوا و میراث == |
| | با پیروزی انقلاب مشروطه و تشکیل مجلس اول، فعالیتهای جامع آدمیت به اوج رسید. با این حال، با بروز اختلافات داخلی میان مشروطهخواهان و ظهور «لژ بیداری ایران» (که رقیب جامع آدمیت محسوب میشد)، نفوذ سیاسی عباسقلی آدمیت به تدریج رو به افول نهاد. محمدعلی شاه قاجار نیز که ابتدا برای حفظ ظاهر به عضویت جامع آدمیت درآمده بود، پس از مدتی به سرکوب آن پرداخت و در جریان استبداد صغیر، بسیاری از آزادیخواهان مرتبط با این جریان تحت تعقیب قرار گرفتند. آدمیت تلاش کرد با استفاده از نفوذ خود، از شدت خشونت شاه علیه مشروطهخواهان بکاهد.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| === فعالیت در انجمن معارف قزوین === | | == سالهای پایانی و درگذشت == |
| قاضی ارداقی در جریان انقلاب مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش) بهعنوان یکی از اعضای فعال انجمن معارف قزوین شناخته شد. او با همکاری مشروطهخواهان محلی، مانند میرزا حسن شیخالاسلام، به ترویج آرمانهای مشروطه و دفاع از مجلس شورای ملی پرداخت. ارداقی از طریق سخنرانیها و فعالیتهای آموزشی، مردم قزوین را به حمایت از مشروطه تشویق کرد.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
| | عباسقلی آدمیت پس از به توپ بستن مجلس و حوادث پس از آن، به تدریج از صحنه سیاست فعال کنارهگیری کرد و دوران طولانی انزوا را برگزید. او سرانجام در سال ۱۳۱۸ شمسی در تهران درگذشت و در قبرستان ابنبابویه (یا بهشت زهرا طبق برخی روایات متأخر، اما منابع قدیمیتر ابنبابویه را ذکر میکنند) به خاک سپرده شد.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| === نقش در عدلیه مشروطه === | | === '''میراث خانوادگی''' === |
| قاضی ارداقی بهعنوان قاضی در عدلیه قزوین، در اصلاح نظام قضایی محلی نقش داشت. او با تکیه بر اصول فقهی و مشروطه، به اجرای عدالت در دعاوی محلی کمک کرد و از نفوذ خود برای حمایت از مشروطهخواهان استفاده نمود.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
| | عباسقلی آدمیت فرزندانی تربیت کرد که راه او را در عرصههای مختلف ادامه دادند. مشهورترین آنها فریدون آدمیت است که با نگارش آثاری بنیادین همچون «فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت» و «[[امیرکبیر]] و ایران»، به پدر تاریخنگاری مدرن و انتقادی ایران شهرت یافت. فرزند دیگر او، تهمورس آدمیت نیز از دیپلماتهای برجسته وزارت امور خارجه بود.<ref name=":1" /><ref name=":2" /> |
|
| |
|
| == شهادت در استبداد صغیر == | | == منابع: == |
| [[پرونده:قاضی ارداقی؛2.jpg|جایگزین=قاضی ارداقی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس|بندانگشتی|قاضی ارداقی به همراه افراد دستگیر شده در واقعه به توپ بستن مجلس]]
| |
| | |
| === دستگیری و اعدام ===
| |
| در دوره استبداد صغیر (۱۲۸۷–۱۲۸۸ ش) به دلیل فعالیتهای مشروطهخواهانهاش هدف نیروهای محمدعلی شاه قرار گرفت. او در سال ۱۲۸۸، در قزوین دستگیر شد و به تهران منتقل گردید. در باغشاه تهران، پس از محاکمهای نمایشی، به همراه دیگر مشروطهخواهان اعدام شد. ارداقی در لحظه اعدام شعری وطنپرستانه خواند که در میان مشروطهخواهان شهرت یافت.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| === پیامدهای شهادت ===
| |
| شهادت قاضی ارداقی در سال ۱۲۸۸، واکنشهای گستردهای در میان مشروطهخواهان برانگیخت. اعدام او، بهعنوان یکی از اولین شهدای مشروطه، به تقویت روحیه مقاومت در قزوین و تهران کمک کرد و به فتح تهران (۱۲۸۸ ش) انگیزه بخشید. با این حال، اطلاعاتی دربارهٔ جزئیات محاکمهاش و نقش او در این دوره در دست نیست.<ref name=":2" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == فعالیتهای ادبی ==
| |
| | |
| === اشعار وطنپرستانه ===
| |
| قاضی ارداقی اشعاری با مضامین وطنپرستانه و ضداستبدادی سرود که در دوره مشروطیت (۱۲۸۵–۱۲۸۸ ش) شهرت یافت. او با تخلص «قاضی» شعر میگفت و اشعارش در گردهماییهای مشروطهخواهان قزوین خوانده میشد. معروفترین شعر او، که در لحظه اعدام در باغشاه تهران (۱۲۸۸ ش) سرود، این بیت است: <blockquote>وطن به خون ما رنگین شود که ظلم و استبداد برچیده شود</blockquote>این بیت، که بهعنوان نمادی از شجاعت و مقاومت او ثبت شده، در میان مشروطهخواهان بازتاب گستردهای یافت و بهعنوان شعاری علیه استبداد محمدعلی شاه شناخته شد. اشعار ارداقی عمدتاً مضامینی مانند عدالت، آزادی، و مبارزه با ظلم را دربرداشتند و در قالبهای سنتی، مانند غزل، سروده میشدند.<ref name=":0" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| === تأثیر ادبی ===
| |
| اشعار قاضی ارداقی، هرچند بهصورت دیوان مدون منتشر نشد، در محافل مشروطهخواهان قزوین و تهران تأثیرگذار بود. این اشعار به تقویت روحیه مبارزان و ترویج آرمانهای مشروطه کمک کرد، بهویژه در دوره استبداد صغیر. بیت معروف او در لحظه اعدام، که در منابع ثبت شده، بهعنوان نمادی از فداکاری مشروطهخواهان در تاریخ ماندگار شد. با این حال، به دلیل فقدان مجموعه کامل شعری، تحلیل جامعی از سبک ادبی او دشوار است. برخی منابع به سادگی اشعارش در مقایسه با شاعران برجسته قاجار، مانند [[عارف قزوینی]]، اشاره دارند، اما ارزش کار او در پیوند شعر با اهداف مشروطه و الهامبخشی به مبارزان بود.<ref name=":1" /><ref name=":5" />
| |
| | |
| == میراث ==
| |
| | |
| === تأثیر بر آموزش و مشروطه ===
| |
| قاضی ارداقی با تأسیس مدرسه امید (۱۲۸۴ ش) و فعالیت در انجمن معارف قزوین، نقش مهمی در ترویج آموزش نوین و آرمانهای مشروطه ایفا کرد. مدرسه امید به تربیت نسلی از مشروطهخواهان کمک کرد و بهعنوان الگویی برای دیگر مدارس مدرن در ایران شناخته شد. فعالیتهای او در عدلیه قزوین نیز به تقویت نظام قضایی مشروطه کمک کرد.<ref name=":2" /><ref name=":3" />
| |
| | |
| === جایگاه در تاریخ مشروطه ===
| |
| شهادت قاضی ارداقی در سال ۱۲۸۸، او را به یکی از شهدای برجسته مشروطه تبدیل کرد. مرگ او الهامبخش مبارزان قزوین و تهران بود و به فتح تهران (۱۲۸۸ ش) انگیزه بخشید. با این حال، اطلاعات محدود دربارهٔ فعالیتهای سیاسی و قضایی او، تحلیل جامع نقشش را دشوار کردهاست. میراث ارداقی در قزوین بهعنوان عالمی نوگرا و مبارز مشروطه ماندگار است.<ref name=":0" /><ref name=":4" />
| |
| | |
| == منابع ==
| |