کاربر:Khosro/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
{{جعبه اطلاعات حزب سیاسی | {{جعبه اطلاعات حزب سیاسی | ||
| نام = کمیته زرگنده (کمیته آهن) | | نام = کمیته زرگنده (کمیته آهن) | ||
| نام بومی = (عکس: | | نام بومی = (عکس: زرگنده. خانه روستایی وزیر مختار روسیه، تهران) | ||
| زبان ۱ = | | زبان ۱ = | ||
| نام زبان ۱ = | | نام زبان ۱ = | ||
نسخهٔ کنونی تا ۵ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۴۶
| کمیته زرگنده (کمیته آهن) (عکس: زرگنده. خانه روستایی وزیر مختار روسیه، تهران) | |
|---|---|
 | |
| رهبر | سید ضیاءالدین طباطبایی |
| بنیانگذار | کلنل هیگ، حسین کیاستوان |
| رهبر سیاسی | سید ضیاءالدین طباطبایی |
| شعار | نفوذ سیاسی و نظامی، سرکوب نهضت جنگل، زمینهسازی کودتا |
| بنیانگذاری | ۱۲۹۶ خورشیدی |
| انحلال و برچینش | پس از کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ (بهصورت غیررسمی) |
| جانشین | شبکههای سیاسی حامی رضاخان |
| ستاد | تهران، محلهٔ زرگنده |
| مرام | عملگرایی سیاسی، همسویی با منافع بریتانیا |
| حامی خارجی | امپراتوری بریتانیا |
| کشور |  ایران |
این تشکل عملاً یک سازمان مخفی سیاسی بود، نه حزب به معنای کلاسیک. | |
کمیته زرگنده، یا کمیته آهن، سازمانی مخفی و طرفدار بریتانیا بود که در سال ۱۲۹۶ش در بستر ضعف جنبش مشروطه ایران و بحرانهای سیاسی پس از جنگ جهانی اول شکل گرفت و مرکز اصلی آن در منزل سید ضیاءالدین طباطبایی در محله زرگنده تهران قرار داشت. این کمیته با ابتکار کلنل هیگ انگلیسی و همکاری حسین کی استوان و گروهی از رجال و افسران ایرانی، با هدف تضعیف جنبشهای استقلالطلبانهای چون نهضت جنگل، نفوذ در ارتش و دستگاه اداری، و آمادهسازی زمینه کودتا سازماندهی شد. ترکیب اعضا شامل چهرههایی چون کاظم خان سیاح، مسعود خان کیهان، نصرتالدوله فیروز، محمود جم، عدلالملک دادگر و چند افسر و مشاور اروپایی بود که از طریق کنترل قزاقخانه، ژاندارمری و نظمیه در قدرت سیاسی نفوذ کردند. نقش تعیینکننده کمیته در عزل استاروسلسکی، طرحریزی ورود قوای قزاق به تهران، تشکیل کابینه سیدضیاء و تمرکز هفت وزارتخانه مهم در دست اعضای آن، این تشکل را به یکی از حلقههای اساسی در زایش رژیم پهلوی و کنارزدن عملی دستاوردهای مشروطه بدل کرد.
کمیته زرگنده (کمیته آهن)
کمیته زرگنده یا کمیته آهن، یکی از گروههای مخفی و جنجالی دوران گذار از مشروطه به پهلوی در ایران بود که در سال ۱۲۹۶ خورشیدی (۱۹۱۷ میلادی) در اصفهان توسط کلنل هیگ، افسر انگلیسی، و حسین کی استوان، همکار ایرانیاش، تأسیس شد. این کمیته با نامهای کمیته فولاد یا زرگنده (به دلیل محل استقرار در محله زرگنده تهران) شناخته میشود و هدف اصلی آن نابودی جنبش جنگل به رهبری میرزا کوچکخان جنگلی، نفوذ در دولت و قوای نظامی، و بهدستگیری کنترل کشور از طریق کودتا بود. شعبه اصلی آن در منزل سید ضیاءالدین طباطبایی در تهران تشکیل گردید و ریاست بر عهده سید ضیاءالدین قرار داشت، که ارتباط نزدیکش با مستر هاوارد و اسمایس از مقامات سفارت بریتانیا، نشاندهنده حمایت مستقیم انگلیس از فعالیتهای آن است.
زمینه تاریخی و تشکیل
در بحبوحه ضعف جنبش مشروطه پس از قرارداد ۱۹۱۹، که تلاش برای سلطه بریتانیا بر ایران بود، کمیته آهن به عنوان ابزاری برای اجرای سیاستهای استعماری شکل گرفت. این گروه در دورانی فعالیت میکرد که ایران با بحرانهای داخلی مانند شورشهای محلی، نفوذ روس و انگلیس، و بیثباتی دولتهای موقت روبرو بود. کلنل هیگ، با تجربه نظامی در هند و خاورمیانه، شبکهای از افسران و سیاستمداران را برای تضعیف مشروطهخواهان سازماندهی کرد، و حسین کی استوان نقش کلیدی در هماهنگی ایرانیان داشت.
اعضا و ساختار سازمانی
اعضای برجسته کمیته شامل کاظم خان سیاح (رئیس ستاد ارتش جنوب)، مسعود خان کیهان (سرهنگ و وزیر جنگ بعدی)، نصرتالدوله فیروز، ایپکیان و آبکار ارمنیها، ماژور اسفندیارخان، عدلالملک دادگر، میرزا کریمخان رشتی، محمود جم (مدیرالملک و وزیر خارجه)، دکتر منوچهرخان طبیب ژاندارمری، و وستداهل سوئدی بودند. یحیی دولتآبادی در خاطراتش این کمیته را «قوه ایرانی سیاسی برای اجرای کودتا» نامیده و نفوذ آن را در قزاقها، ژاندارمری و نظمیه برجسته میداند. کمیته با جلسات محرمانه، شبکههای اطلاعاتی، و تأمین مالی انگلیسی، قدرت خود را گسترش داد.
نقش در کودتای ۱۲۹۹ و پیامدها
کمیته زرگنده زمینهساز کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹ شد؛ با عزل استاروسلسکی از فرماندهی قزاقها و انتصاب رضاخان، صعود فتحالله خان اکبر به نخستوزیری، و اشغال هفت پست کلیدی کابینه سیدضیاء (مانند وزارت جنگ توسط کیهان و عدلیه توسط دادگر). کاظم خان سیاح حکومت نظامی تهران را بر عهده گرفت و مقاومت نیروهای دفاعی را سرکوب کرد. این اقدامات به سقوط دولت قوامالسلطنه و استقرار دیکتاتوری رضاخان منجر شد، که دستاوردهای مشروطه مانند مجلس و قانون اساسی را تضعیف کرد.
پس از کودتا، کمیته عملاً منحل شد اما میراث آن در شکلگیری رژیم پهلوی و وابستگی به بریتانیا ماندگار گردید، و منتقدان آن را نماد خیانت به آرمانهای مشروطه میدانند.[۱][۲]