کاربر:Alireza k h/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر
دیداریویکی‌متن
افزودن عکس و لینک به مقاله
 
(۷۹ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
 
| نام = فرانتس فانون
{{جعبه زندگینامه
| تصویر = فرانتس فانون.jpg
| اندازه جعبه = ۳۰۰px
| توضیح تصویر = فرانتس فانون، حدود دهه ۱۹۵۰
| عنوان =
| نام اصلی = Frantz Omar Fanon
| عنوان ۲ = بنیان‌گذار آموزش ناشنوایان و کودکستان در ایران
| زمینه فعالیت = روان‌پزشکی، فلسفه سیاسی، نظریه پسااستعماری، مبارزه ضداستعماری
| نام = جبار باغچه‌بان (میرزا جبار عسکرزاده)
| ملیت = فرانسوی (مارتینیکی)
| تصویر = جبار باغچه‌بان.jpg
| تاریخ تولد = ۲۰ ژوئیه ۱۹۲۵
| اندازه تصویر = ۲۵۰px
| محل تولد = فورت-دو-فرانس، مارتینیک، مستعمره فرانسه
| عنوان تصویر = جبار باغچه‌بان، بنیان‌گذار نخستین کودکستان و مدرسه ناشنوایان ایران
| تاریخ مرگ = ۶ دسامبر ۱۹۶۱ (۳۶ سال)
| زادروز = ۱۹ اردیبهشت ۱۲۶۴ خورشیدی (۹ مه ۱۸۸۵ میلادی)
| محل مرگ = بتزدا، مریلند، ایالات متحده
| زادگاه = ایروان، قفقاز، امپراتوری روسیه (ارمنستان کنونی)
| علت مرگ = لوسمی (لوکمی)
| تاریخ مرگ = ۴ آذر ۱۳۴۵ خورشیدی (۲۵ نوامبر ۱۹۶۶ میلادی)
| محل دفن = گورستان شهدای عین کرمه، الجزایر
| مکان مرگ = تهران، ایران
| محل زندگی = مارتینیک • لیون (فرانسه) • بلیدا و الجزایر (الجزایر) • تونس • آکرا (غنا)
| علت مرگ = کهولت سن
| در زمان حکومت = فرانسه چهارم، فرانسه پنجم، جنگ استقلال الجزایر
| آرامگاه = نزدیکی ابن بابویه، شهر ری، تهران
| اتفاقات مهم = جنگ جهانی دوم در ارتش آزاد فرانسه • پیوستن به جبهه آزادی‌بخش ملی الجزایر (FLN) • اخراج از الجزایر (۱۹۵۶) • سفیر دولت موقت الجزایر در غنا
| محل زندگی = ایروان • تبریز • شیراز • تهران
| نام دیگر = ابراهیم فانون (نام مستعار در FLN)
| ملیت = ایرانی
| لقب = نظریه‌پرداز بزرگ خشونت انقلابی، صدای ملعونان زمین
| نژاد = ایرانی (تبار آذری-ایرانی)
| پیشه = روان‌پزشک، فیلسوف سیاسی، نویسنده، دیپلمات انقلابی، ویراستار روزنامه المجاهد
| تابعیت = ایرانی
| سال‌های نویسندگی = ۱۹۵۲–۱۹۶۱
| تحصیلات = تحصیلات سنتی و خودآموخته
| سبک نوشتاری = روان‌کاوی سیاسی، پدیدارشناسی، نظریه انتقادی، ادبیات انقلابی
| دانشگاه = بدون تحصیلات دانشگاهی رسمی
| کتاب‌ها = پوست سیاه، ماسک‌های سفید (۱۹۵۲)
| پیشه = آموزگار، نویسنده، شاعر، مبتکر آموزشی
استعمار در حال مرگ (۱۹۵۹)
| سال‌های فعالیت = ۱۳۰۳–۱۳۴۵ خورشیدی
ملعونان زمین (۱۹۶۱)
| نهاد = باغچه اطفال تبریز • مدرسه ناشنوایان تهران
به سوی انقلاب آفریقایی (۱۹۶۴، پس از مرگ)
| شناخته‌شده برای = تأسیس نخستین کودکستان ایران، بنیان‌گذاری آموزش ناشنوایان، ابداع الفبای گویا و گوشی استخوانی، پیشگام ادبیات کودک
| نمایشنامه‌ها = سه نمایشنامه در دوران دانشجویی (دو تای آن‌ها باقی مانده)
| نقش‌های برجسته = بنیان‌گذار باغچه اطفال، مخترع روش‌های آموزشی برای ناشنوایان، نویسنده کتاب‌های کودک
| تحصیلات = دکترای پزشکی با تخصص روان‌پزشکی
| پانویس =
| دانشگاه = دانشگاه لیون، فرانسه
| حوزه = روان‌پزشکی نهادی، مطالعات پسااستعماری، فلسفه رهایی‌بخش، روان‌شناسی استعمار
| استاد = فرانسوا توسکل، ژوزف سِکِوِه، موریس مرلو-پونتی (غیرمستقیم)
| شاگرد = مستقیماً شاگرد رسمی نداشت اما بر نسل‌های متعدد متفکران جنوب جهانی تأثیر عمیق گذاشت
| علت شهرت = بنیان‌گذاری نظریه پسااستعماری مدرن و دفاع فلسفی از خشونت انقلابی علیه استعمار
| تأثیرگذاشته بر = جنبش بلک پنتر، استیو بیکو، چه گوارا، مالکوم ایکس، ادوارد سعید، هومی بابا، نگوگی وا تیونگو، فلسطینی‌ها، جنبش‌های آمریکای لاتین، مطالعات سیاه، نظریه کوئیر، افروپسیمیسم
| تأثیرپذیرفته از = آیمه سزیر، ژان‌پل سارتر، کارل مارکس، گئورگ ویلهلم فریدریش هگل، زیگموند فروید، ژاک لاکان، فرانتس توسکل
| جوایز = صلیب جنگ (Croix de guerre) فرانسه به‌خاطر رشادت در جنگ جهانی دوم
| گفتاورد = «استعمار فقط به زبان زور می‌فهمد؛ وظیفه تاریخی ملعونان زمین این است که با هر وسیله‌ای که در دسترس دارند، این زبان را به او یاد بدهند.»
| اندازه تصویر = ۲۷۰ پیکسل
}}
}}


'''فرانتس فانون''' با نام کامل '''فرانتس عمر فانون''' (۱۹۲۵–۱۹۶۱)، روان‌پزشک، فیلسوف سیاسی و مبارز ضداستعماری اهل مارتینیک (جزیره‌ای در کارائیب تحت سلطه فرانسه)، یکی از تأثیرگذارترین متفکران قرن بیستم در حوزه مطالعات پسااستعماری، نظریه انتقادی و روان‌شناسی استعمار است. زاده‌شده در خانواده‌ای طبقه متوسط سیاه‌پوست، فانون در نوجوانی با نژادپرستی روبرو شد و در جنگ جهانی دوم به عنوان سرباز ارتش آزاد فرانسه جنگید، تجربه‌ای که او را به انتقاد از استعمار واداشت. پس از تحصیل پزشکی و روان‌پزشکی در دانشگاه لیون فرانسه، به الجزایر رفت و در بیمارستان بلیدا-ژوآنویل کار کرد، جایی که اثرات روانی خشونت استعماری را بر قربانیان مشاهده کرد. او به جنبش آزادی‌بخش الجزایر (جبهه آزادی‌بخش ملی، FLN) پیوست، روزنامه المجاهد را ویرایش کرد و سفیر دولت موقت الجزایر در غنا شد. آثار کلیدی او، از جمله ''پوست سیاه، ماسک‌های سفید'' (۱۹۵۲) که به بررسی روان‌شناسی نژادپرستی می‌پردازد، ''استعمار در حال مرگ'' (۱۹۵۹) که تغییرات فرهنگی انقلاب الجزایر را توصیف می‌کند، و ''ملعونان زمین'' (۱۹۶۱) که خشونت را به عنوان ابزار رهایی توجیه می‌کند، پایه‌گذار نظریه‌های ضداستعماری هستند. فانون استعمار را نه تنها اقتصادی و سیاسی، بلکه روانی و فرهنگی می‌دانست و بر ضرورت ایجاد انسانیت جدیدی پس از استعمار تأکید داشت. او در ۳۶ سالگی بر اثر لوسمی درگذشت، اما میراثش جنبش‌های آزادی‌بخش در آفریقا، فلسطین، آمریکای لاتین و جنبش‌های حقوق مدنی سیاه‌پوستان را الهام بخشید. این مقاله زندگی، آثار، فلسفه و تأثیرات پایدار او را بررسی می‌کند، با تمرکز بر جنبه‌های روان‌شناختی و انقلابی‌اش.
'''جبار باغچه‌بان''' (میرزا جبار عسکرزاده، ۱۹ اردیبهشت ۱۲۶۴ ایروان – ۴ آذر ۱۳۴۵ تهران)، آموزگار، نویسنده، شاعر و مبتکر آموزشی ایرانی بود که به عنوان پدر آموزش ناشنوایان و پیشگام آموزش پیش‌دبستانی در ایران شناخته می‌شود. او نخستین کودکستان ایران را با نام «باغچه اطفال» در تبریز (۱۳۰۳) تأسیس کرد و از همین رو نام خانوادگی «باغچه‌بان» را برگزید. باغچه‌بان نخستین مدرسه ناشنوایان ایران را در تبریز بنیان گذاشت و روش‌های نوینی برای آموزش آن‌ها ابداع کرد، از جمله الفبای گویا (الفبای دستی) و گوشی استخوانی (تلفن گنگ) که در جهان به نام او شناخته می‌شود.
 
باغچه‌بان با روش ترکیبی آموزش الفبا، تحول بزرگی در آموزش زبان فارسی ایجاد کرد و کتاب‌های کودک مانند «بابا برفی» (برگزیده شورای جهانی کتاب کودک)، «زندگی کودکان» و نمایشنامه‌های کودکانه نوشت – او نخستین ناشر و مؤلف کتاب کودک در ایران است. باغچه‌بان از خانواده‌ای معمار و شیرینی‌پز در ایروان برخاست، تحصیلات سنتی داشت و با مهاجرت به ایران پس از جنگ جهانی اول، به آموزش روی آورد.
 
زندگی باغچه‌بان پر از نوآوری و مبارزه با موانع بود: از تأسیس کودکستان در شرایط سخت تا آموزش ناشنوایان بدون تجربه قبلی، و ترویج آموزش مختلط و دختران. او با کارشکنی‌های اداری مقابله کرد و روش‌های آموزشی‌اش همچنان در ایران کاربرد دارد. فرزندانش ثمین، ثمینه و پروانه باغچه‌بان نیز در موسیقی و ادبیات کودک فعال بودند.


== زندگی‌نامه اولیه ==
باغچه‌بان نماد انسان‌دوستی، نوآوری آموزشی و تعهد به کودکان محروم است – مردی که با دست خالی، آموزش را برای ناشنوایان ممکن کرد، کودکستان را رواج داد و ادبیات کودک را بنیان گذاشت. میراث او در مدارس ناشنوایان، کتاب‌های کودک و روش‌های آموزشی زنده است و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خدمتگزاران تعلیم و تربیت ایران شناخته می‌شود. باغچه‌بان نه تنها معلم، بلکه مبتکر و شاعری بود که دنیای سکوت را به صدا درآورد و باغچه‌ای از امید برای کودکان کاشت – میراثی که نسل‌ها از آن بهره می‌برند.<ref name="wikipedia-fa">{{یادکرد وب|نشانی=https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%BA%DA%86%D9%87%E2%80%8C%D8%A8%D8%A7%D9%86|عنوان=جبار باغچه‌بان|وبگاه=ویکی‌پدیا فارسی}}</ref><ref name="beytoote">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.beytoote.com/scientific/scientist/biography-jabbar02-baghcheban.html|عنوان=بیوگرافی جبار باغچه بان|وبگاه=بیتوته}}</ref><ref name="magerta">{{یادکرد وب|نشانی=https://magerta.ir/culture/biography/research-on-biography-of-jabar-baghcheban/|عنوان=تحقیق درباره زندگینامه استاد جبار باغچه بان|وبگاه=ماگرتا}}</ref><ref name="tabnak">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.tabnak.ir/fa/tags/166323/1/%D8%AC%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%A7%D8%BA%DA%86%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D9%86|عنوان=جبار باغچه‌بان|وبگاه=تابناک}}</ref>
فرانتس عمر فانون در ۲۰ ژوئیه ۱۹۲۵ در فورت دو فرانس، پایتخت مارتینیک، متولد شد. مارتینیک در آن زمان مستعمره فرانسه بود و خانواده فانون، که از طبقه متوسط سیاه‌پوستان بودند، شامل پدرش کازیمیر فانون (بازرس گمرک) و مادرش الئانور مدلیس (صاحب فروشگاه سخت‌افزار) می‌شد. او سومین فرزند از هشت فرزند بود و در خانواده‌ای با ریشه‌های آفریقایی-کارائیبی و الزاسی رشد کرد. فانون در دبیرستان ویکتور شولشر، یکی از معتبرترین مدارس مارتینیک، تحصیل کرد و تحت تأثیر معلمش، شاعر و سیاستمدار آیمه سزیر، قرار گرفت که بنیان‌گذار جنبش نگریتود (Negritude) بود. این جنبش بر هویت سیاه‌پوستانه و فرهنگی آفریقایی تأکید داشت و فانون را به تفکر در مورد هویت نژادی واداشت. او عاشق فوتبال بود و بعدها در بیمارستان بلیدا، مسابقات فوتبالی برای بیماران و کارکنان سازمان‌دهی کرد. در دوران نوجوانی، فانون با نژادپرستی سیستماتیک در جامعه استعماری روبرو شد، که بعدها در آثارش بازتاب یافت.


در سال ۱۹۴۳، پس از سقوط فرانسه به دست نازی‌ها و کنترل رژیم ویشی بر مارتینیک، فانون که تنها ۱۸ ساله بود، از جزیره گریخت و به دومینیکا پناهنده شد. او پس از قیامی محلی به مارتینیک بازگشت و به گردان پیاده‌نظام آنتیلی پنجم در ارتش آزاد فرانسه پیوست. فانون در مراکش و الجزایر آموزش دید و در عملیات دراگون و نبرد آلزاس شرکت کرد، جایی که زخمی شد و نشان صلیب جنگ را دریافت کرد. با این حال، تجربیاتش از نژادپرستی، یهودستیزی و اسلام‌هراسی در ارتش فرانسه، او را دلسرد کرد؛ سربازان سیاه‌پوست اغلب از خطوط مقدم حذف می‌شدند. این تجربیات اولیه، بذرهای انتقاد فانون از استعمار را کاشتند و او را به عنوان یک مبارز ضداستعماری شکل دادند.<ref name=":0">[https://www.britannica.com/biography/Frantz-Fanon ‌Britanica. Frantz Fanon]</ref><ref name=":1">[https://iep.utm.edu/fanon/ IEP. Frantz Fanon (1925—1961)]</ref>
== زندگی اولیه، مهاجرت به ایران و آغاز فعالیت آموزشی (۱۲۶۴–۱۳۰۳)==


== تحصیلات و حرفه روان‌پزشکی ==
میرزا جبار عسکرزاده در ۱۹ اردیبهشت ۱۲۶۴ خورشیدی در ایروان (قفقاز، امپراتوری روسیه) متولد شد. جدش از تبریز یا ارومیه بود و پدرش عسکر، معمار و شیرینی‌پز بود. باغچه‌بان تحصیلات سنتی در مسجد داشت و قرآن و فارسی آموخت، اما در ۱۵ سالگی به دلیل مشکلات مالی، مدرسه را ترک کرد و به حرفه پدر روی آورد.
پس از جنگ جهانی دوم، فانون در ۱۹۴۶ به فرانسه بازگشت و در دانشگاه لیون در رشته پزشکی و روان‌پزشکی تحصیل کرد. او در سال ۱۹۵۱ مدرک دکترای پزشکی خود را دریافت کرد و تحت تأثیر فیلسوفانی مانند ژان‌پل سارتر، موریس مرلو-پونتی و ژاک لاکان قرار گرفت. فانون سه نمایشنامه نوشت (دو تای آن‌ها باقی مانده) و در سمینارهای مرلو-پونتی شرکت کرد. رساله دکترایش در ابتدا ''مقاله‌ای در مورد بیگانگی سیاه‌پوستان'' بود که به دلیل محتوای سیاسی‌اش رد شد، و بعدها به ''تغییرات ذهنی در بیماری فریدریش'' تغییر یافت. در سال ۱۹۴۸، رابطه‌ای با میشل وایر داشت که منجر به تولد دخترش میریل در ۱۹۵۳ شد. در ۱۹۵۲ با جوزی دوبله ازدواج کرد و پسری به نام اولیویه به دنیا آمد.


فانون در بیمارستان سنت‌آلبان-سور-لیمگنول تحت نظارت فرانسوا توسکل، بنیان‌گذار روان‌درمانی نهادی، آموزش دید. این رویکرد بر ادغام بیماران در جامعه و فرهنگ تأکید داشت و فانون را به مدل روان‌شناسی جامعه‌ای سوق داد. او باور داشت که بیماران روانی با ادغام در خانواده و جامعه بهبود می‌یابند، نه در انزوای نهادی. در ۱۹۵۳، به عنوان رئیس بخش روان‌پزشکی بیمارستان بلیدا-ژوآنویل در الجزایر منصوب شد، جایی که هم بیماران الجزایری و هم سربازان فرانسوی را درمان می‌کرد. او اثرات خشونت استعماری بر روان انسان را مشاهده کرد و درمان‌های نوآورانه‌ای مانند درمان اجتماعی-فرهنگی معرفی کرد، که بیماران را به ریشه‌های فرهنگی‌شان متصل می‌کرد.<ref name=":2">[https://plato.stanford.edu/entries/frantz-fanon/ Stanford Encyclopedia of Philosophy]</ref>
در جوانی شعر می‌سرود و با نام "عاجز" آثار ترکی منتشر کرد. با جنگ جهانی اول و کشتار مسلمانان قفقاز توسط روس‌ها و ارمنی‌ها، همراه همسرش صفیه میر بابایی در ۱۲۹۸ از جلفا به ایران مهاجرت کرد و در مرند ساکن شد.


== فعالیت‌های سیاسی و انقلاب الجزایر ==
در مرند، باغچه‌بان آموزگار مدرسه احمدیه شد و ایرادات روش آموزش فارسی را دید. او روش نوینی ابداع کرد که موفقیت‌آمیز بود. در ۱۳۰۳ به تبریز رفت و نخستین کودکستان ایران را با نام «باغچه اطفال» تأسیس کرد – از همین رو نام «باغچه‌بان» را برگزید.<ref name="wikipedia-fa"/><ref name="beytoote"/><ref name="magerta"/>
جنگ الجزایر (۱۹۵۴–۱۹۶۲) نقطه عطفی در زندگی فانون بود. از ۱۹۵۴، او با جبهه آزادی‌بخش ملی (FLN) همکاری کرد و قربانیان شکنجه و مبارزان را درمان نمود. در ۱۹۵۵ به طور کامل به FLN پیوست و تحقیقات فرهنگی در کابلی انجام داد. در ۱۹۵۶، نامه استعفا مشهورش را نوشت که در آن تبعیض نژادی در بیمارستان را محکوم کرد و اخراج شد. به تونس تبعید شد و ویراستار روزنامه المجاهد شد، جایی که مقالاتش در مورد استراتژی‌های انقلابی منتشر می‌شد. فانون سفیر دولت موقت جمهوری الجزایر (GPRA) در غنا شد و در کنفرانس‌های آکرا، کوناکری، آدیس آبابا و قاهره شرکت کرد. او خطوط تأمین و جبهه‌های جنگ را سازمان‌دهی کرد و بر وحدت آفریقایی تأکید داشت.


در این دوره، فانون با رهبرانی مانند گمال عبدالناصر و کوامه نکرومه ملاقات کرد و سفرهایش به آفریقای زیرصحرا تفکرش را غنی ساخت. او خشونت استعماری را به عنوان زبانی تحمیلی توصیف کرد و خشونت انقلابی را به عنوان پاسخی کاتارتیک و ضروری برای رهایی می‌دید. فعالیت‌هایش او را به عنوان استراتژیست انقلاب آفریقایی تثبیت کرد، هرچند بیماری لوسمی‌اش در ۱۹۶۰ تشخیص داده شد.<ref name=":0" />
== تأسیس نخستین مدرسه ناشنوایان ایران (۱۳۰۷) ==
در ۱۳۰۷، باغچه‌بان با مشاهده کودکی ناشنوا در محله، تصمیم گرفت به آموزش ناشنوایان بپردازد. او با کمک همسرش صفیه، نخستین مدرسه ناشنوایان ایران را در تبریز تأسیس کرد – ابتدا با ۳ دانش‌آموز و سپس گسترش به ده‌ها نفر.


== آثار عمده ==
باغچه‌بان بدون تجربه قبلی، روش‌های نوین ابداع کرد: الفبای دستی (الفبای گویا) که حروف را با شکل دست نشان می‌دهد، و "گوشی استخوانی" (تلفن گنگ) – دستگاهی که صدا را از طریق لرزش استخوان به گوش داخلی منتقل می‌کند. این اختراع در جهان به نام باغچه‌بان شناخته شد و در کنگره‌های بین‌المللی ارائه گردید.
فانون دو کتاب اصلی در زمان حیاتش منتشر کرد: ''پوست سیاه، ماسک‌های سفید'' (۱۹۵۲) که بر اساس تجربیاتش در لیون نوشته شد و روان‌شناسی استعمار را بررسی می‌کند، و ''ملعونان زمین'' (۱۹۶۱) که دیکته‌شده در بستر بیماری است و با مقدمه سارتر، خشونت را توجیه می‌کند. ''استعمار در حال مرگ'' (۱۹۵۹) تغییرات فرهنگی در انقلاب الجزایر را توصیف می‌کند، مانند نقش زنان بدون حجاب به عنوان نماد رهایی. ''به سوی انقلاب آفریقایی'' (۱۹۶۴، پس از مرگ) مجموعه مقالاتی از المجاهد است. در ۲۰۱۵، ''نوشته‌های در مورد بیگانگی و آزادی'' منتشر شد که شامل نوشته‌های منتشرنشده است. آثار فانون ترکیبی از روان‌کاوی، پدیدارشناسی، اگزیستانسیالیسم و نگریتود است و توسط جوزی ویرایش می‌شد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />


== فلسفه و ایده‌های کلیدی ==
او روش ترکیبی آموزش الفبا را ابداع کرد: ابتدا تصویر، سپس کلمه و جمله – روشی که تحول بزرگی در آموزش زبان فارسی بود و امروز کاربرد دارد. باغچه‌بان ناشنوایان را به حرف زدن آموخت و آن‌ها را به جامعه بازگرداند.<ref name="wikipedia-fa"/><ref name="beytoote"/><ref name="magerta"/>
فلسفه فانون بر روان‌پاتولوژی استعمار، نژادپرستی و رهایی تمرکز دارد. او استعمار را سیستمی دانست که جهان بومیان را بازسازی می‌کند و خشونت را ابزار کنترل اجتماعی می‌بیند، اما خشونت انقلابی را کاتارتیک و ضروری برای بازسازی هویت انسانی می‌دانست. در ''پوست سیاه، ماسک‌های سفید''، بیگانگی سیاه‌پوستان را توصیف می‌کند: احساس حقارت ناشی از وابستگی به زبان و فرهنگ سفید، که مانع شخص‌سازی کامل می‌شود. او بر نقش زبان<ref name=":1" /> در سرکوب تأکید داشت و هویت را دیالکتیکی می‌دید.


فانون منتقد دولت‌های پسااستعماری بود و "پست‌استعمار" را به عنوان ادامه وابستگی اقتصادی و فرهنگی نقد کرد. او بر ایجاد "انسانیت جدید" پس از انقلاب اصرار داشت، با تمرکز بر کرئولیزاسیون (ترکیب فرهنگی) و هومنیسم ضد نژادپرستانه. ایده‌هایش از هگل (ارباب-برده)، مارکس (طبقه و انقلاب) و سارتر (اگزیستانسیالیسم) الهام گرفته، اما به جنوب جهانی خطاب شده است. فانون روان‌درمانی را با سیاست درهم آمیخت و بر اصلاح فرهنگی در انقلاب تأکید کرد.<ref>[https://www.lse.ac.uk/africa/hub-for-african-thought/thinkers/frantz-fanon ISE. Frantz Fanon]</ref><ref name=":2" />
== گسترش کودکستان‌ها و فعالیت در شیراز و تهران ==
باغچه‌بان کودکستان را به شهرهای دیگر برد: در شیراز (۱۳۱۲) و تهران (۱۳۱۴) شعبه‌هایی تأسیس کرد. او آموزش مختلط و دختران را ترویج کرد و با کارشکنی‌های اداری (مانند عدم مجوز رسمی) مقابله نمود.


== مرگ و میراث ==
در تهران، مدرسه ناشنوایان را گسترش داد. باغچه‌بان کتاب‌های آموزشی نوشت و نمایشنامه‌های کودکانه اجرا کرد – پیشگام تئاتر کودک در ایران بود.<ref name="tabnak"/><ref name="wikipedia-fa"/>
فانون در اکتبر ۱۹۶۱ با کمک CIA به ایالات متحده منتقل شد و در بتزدا، مریلند، از پنومونی دوطرفه بر اثر لوسمی درگذشت. طبق خواسته FLN، جسدش به الجزایر منتقل و در گورستان شهدای عین کرمه دفن شد. میراث فانون گسترده است: او الهام‌بخش جنبش‌های آزادی‌بخش در فلسطین، سریلانکا، آفریقای جنوبی، و ایالات متحده (مانند بلک پنترها و مالکوم ایکس) شد. ایده‌هایش بر استیو بیکو، چه گوارا، و پائولو فریره تأثیر گذاشت و در ادبیات آفریقایی (مانند نگوگی وا تیونگو) بازتاب یافت. در نظریه کوئیر، ایده‌هایش در مورد جنسیت سیاه نقد می‌شود، اما در نظریه انتقادی سیاه (افروپسیمیسم) و مطالعات پسااستعماری، بنیادی است. جایزه فرانتس فانون توسط انجمن فلسفه کارائیب اعطا می‌شود و بنیاد فرانتس فانون توسط دخترش میریل اداره می‌شود. تا امروز، آثارش در جنبش‌های ضد نژادپرستی و ضداستعماری زنده است.<ref name=":1" />


== پانویس ==
== ادبیات کودک و نوآوری‌های فرهنگی ==
باغچه‌بان نخستین ناشر و مؤلف کتاب کودک در ایران است: بابا برفی (۱۳۱۳، برگزیده شورای جهانی کتاب کودک)، زندگی کودکان، الفبای آسان و نمایشنامه‌هایی مانند خاله سوسکه. او با شعر و داستان، زبان کودکانه را رواج داد و آموزش را سرگرم‌کننده کرد.


=== کتاب‌ها و بیوگرافی‌ها ===
باغچه‌بان مجله "کودک" منتشر کرد و با نویسندگان کودک همکاری داشت. فرزندانش ثمین (آهنگساز)، ثمینه و پروانه نیز در ادبیات کودک فعال شدند.<ref name="magerta"/><ref name="beytoote"/>


# Cherki, Alice. ''Frantz Fanon: A Portrait''. Translated by Nadia Benabid. Ithaca, NY: Cornell University Press, 2006. <nowiki>https://archive.org/details/frantzfanonportr00cher</nowiki>
== دوران پس از جنگ جهانی دوم و گسترش آموزش ناشنوایان (۱۳۲۰–۱۳۴۵) ==
# Macey, David. ''Frantz Fanon: A Biography''. 2nd ed. London: Verso, 2012. <nowiki>https://www.versobooks.com/products/2272-frantz-fanon</nowiki>
پس از جنگ جهانی دوم، باغچه‌بان به تهران بازگشت و مدرسه ناشنوایان را گسترش داد. او با کمک همسر و فرزندان، شعبه‌هایی در شهرهای دیگر باز کرد و معلمان تربیت نمود. باغچه‌بان با وزارت فرهنگ همکاری کرد و روش‌هایش در برنامه‌های آموزشی رسمی وارد شد.
# Williams, James S. ''Frantz Fanon''. London: Reaktion Books, 2021. <nowiki>https://press.uchicago.edu/ucp/books/book/distributed/F/bo208669969.html</nowiki>


=== مقالات و دانشنامه‌ها ===
او کتاب‌های آموزشی جدید نوشت و در کنگره‌های بین‌المللی شرکت کرد – اختراع گوشی استخوانی‌اش در جهان شناخته شد. باغچه‌بان آموزش دختران ناشنوا را اولویت داد و با پیش‌داوری‌ها مقابله کرد. فرزندانش ثمین (آهنگساز)، ثمینه (نویسنده کودک) و پروانه نیز در آموزش و هنر کودک فعال شدند – خانواده باغچه‌بان به "خاندان آموزش" معروف شد.<ref name="beytoote"/><ref name="magerta"/><ref name="tabnak"/>


# Khalfa, Jean, and Robert J. C. Young. "Frantz Fanon." In ''Stanford Encyclopedia of Philosophy'', edited by Edward N. Zalta. Spring 2019. Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2019. <nowiki>https://plato.stanford.edu/entries/frantz-fanon/</nowiki>
== فعالیت‌های فرهنگی و ادبی نهایی ==
# Gordon, Lewis R. "Frantz Fanon." In ''Internet Encyclopedia of Philosophy''. <nowiki>https://iep.utm.edu/fanon/</nowiki>
باغچه‌بان نمایشنامه‌های کودکانه اجرا کرد و تئاتر کودک را رواج داد. او شعر می‌سرود و با نام "عاجز" آثار منتشر کرد، اما بیشتر به نثر کودک پرداخت. کتاب بابا برفی (۱۳۱۳) با تصاویر ساده و داستان‌های اخلاقی، کلاسیک ادبیات کودک ایران شد.
# "Frantz Fanon." ''Encyclopædia Britannica''. Last modified December 12, 2025. <nowiki>https://www.britannica.com/biography/Frantz-Fanon</nowiki>
# "Frantz Fanon." ''Wikipedia''. Last modified November 26, 2025. <nowiki>https://en.wikipedia.org/wiki/Frantz_Fanon</nowiki>


=== آثار فانون (انتخابی) ===
باغچه‌بان با نویسندگان مانند صادق هدایت و بزرگ علوی دوستی داشت و در انجمن‌های فرهنگی شرکت کرد. او آموزش را "باغچه امید" می‌دانست و تا آخر عمر به کودکان محروم کمک کرد.<ref name="wikipedia-fa"/><ref name="magerta"/>


# Fanon, Frantz. ''Peau noire, masques blancs''. Paris: Éditions du Seuil, 1952. (Black Skin, White Masks, trans. Richard Philcox, New York: Grove Press, 2008.)
== مرگ و مراسم تشییع ==
# Fanon, Frantz. ''Les Damnés de la terre''. Paris: Éditions du Seuil, 1961. (The Wretched of the Earth, trans. Richard Philcox, New York: Grove Press, 2004.)
جبار باغچه‌بان در ۴ آذر ۱۳۴۵ خورشیدی در تهران درگذشت. مراسم تشییع با حضور معلمان، دانش‌آموزان ناشنوا و فرهنگیان برگزار شد. او نزدیک ابن بابویه در شهر ری دفن شد؛ آرامگاهی ساده که امروز زیارتگاه علاقه‌مندان است.<ref name="tabnak"/><ref name="beytoote"/>
# Fanon, Frantz. ''L’An V de la Révolution Algérienne''. Paris: Éditions du Seuil, 1959. (A Dying Colonialism, trans. Haakon Chevalier, New York: Grove Press, 1965.)
# Fanon, Frantz. ''Pour la révolution africaine: Écrits politiques''. Paris: Éditions François Maspero, 1964. (Toward the African Revolution, trans. Haakon Chevalier, New York: Grove Press, 1967.)


=== تحلیل‌های فلسفی ===
== میراث جبار باغچه‌بان و تأثیر پایدار ==
میراث باغچه‌بان عظیم است: او آموزش ناشنوایان را در ایران ممکن کرد، کودکستان را رواج داد و ادبیات کودک را بنیان گذاشت. روش‌های او (الفبای گویا، گوشی استخوانی، آموزش ترکیبی) همچنان کاربرد دارد و مدارس ناشنوایان ایران بر پایه کار او ساخته شده.


# Hudis, Peter. ''Frantz Fanon: Philosopher of the Barricades''. London: Pluto Press, 2015. <nowiki>https://www.plutobooks.com/9780745336251/frantz-fanon</nowiki>
باغچه‌بان پیشگام آموزش مختلط، دختران و کودکان محروم بود و با نوآوری، آموزش را انسانی‌تر کرد. آثارش در ادبیات کودک کلاسیک هستند و خانواده‌اش ادامه‌دهنده راه او شد.
# "Frantz Fanon." LSE Africa Hub for African Thought. <nowiki>https://www.lse.ac.uk/africa/hub-for-african-thought/thinkers/frantz-fanon</nowiki>
 
باغچه‌بان نماد انسان‌دوستی و نوآوری آموزشی است – مردی که از مهاجرت و فقر به خدمت به کودکان رسید و دنیای سکوت را به صدا درآورد. میراث او در هزاران دانش‌آموز ناشنوا، کودکستان‌ها و کتاب‌های کودک زنده است؛ پیشگامی که ایران مدرن آموزش را مدیون اوست.<ref name="wikipedia-fa"/><ref name="beytoote"/><ref name="magerta"/>


== منابع ==
== منابع ==
(به روش شیکاگو)
بیتوته. "بیوگرافی جبار باغچه بان." آخرین دسترسی ۱۶ دسامبر ۲۰۲۵. https://www.beytoote.com/scientific/scientist/biography-jabbar02-baghcheban.html.
ماگرتا. "تحقیق درباره زندگینامه استاد جبار باغچه بان." آخرین دسترسی ۱۶ دسامبر ۲۰۲۵. https://magerta.ir/culture/biography/research-on-biography-of-jabar-baghcheban/.
تابناک. "جبار باغچه‌بان." آخرین دسترسی ۱۶ دسامبر ۲۰۲۵. https://www.tabnak.ir/fa/tags/166323/1/جبار-باغچه-بان.

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۶ دسامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۴۰

جبار باغچه‌بان (میرزا جبار عسکرزاده)
بنیان‌گذار آموزش ناشنوایان و کودکستان در ایران
جبار باغچه‌بان، بنیان‌گذار نخستین کودکستان و مدرسه ناشنوایان ایران
زادروز۱۹ اردیبهشت ۱۲۶۴ خورشیدی (۹ مه ۱۸۸۵ میلادی)
ایروان، قفقاز، امپراتوری روسیه (ارمنستان کنونی)
درگذشت۴ آذر ۱۳۴۵ خورشیدی (۲۵ نوامبر ۱۹۶۶ میلادی)
تهران، ایران
علت مرگکهولت سن
آرامگاهنزدیکی ابن بابویه، شهر ری، تهران
محل زندگیایروان • تبریز • شیراز • تهران
ملیتایرانی
تبارایرانی (تبار آذری-ایرانی)
تابعیتایرانی
تحصیلاتتحصیلات سنتی و خودآموخته
از دانشگاهبدون تحصیلات دانشگاهی رسمی
پیشهآموزگار، نویسنده، شاعر، مبتکر آموزشی
سال‌های فعالیت۱۳۰۳–۱۳۴۵ خورشیدی
نهادباغچه اطفال تبریز • مدرسه ناشنوایان تهران
شناخته‌شده برایتأسیس نخستین کودکستان ایران، بنیان‌گذاری آموزش ناشنوایان، ابداع الفبای گویا و گوشی استخوانی، پیشگام ادبیات کودک
نقش‌های برجستهبنیان‌گذار باغچه اطفال، مخترع روش‌های آموزشی برای ناشنوایان، نویسنده کتاب‌های کودک

جبار باغچه‌بان (میرزا جبار عسکرزاده، ۱۹ اردیبهشت ۱۲۶۴ ایروان – ۴ آذر ۱۳۴۵ تهران)، آموزگار، نویسنده، شاعر و مبتکر آموزشی ایرانی بود که به عنوان پدر آموزش ناشنوایان و پیشگام آموزش پیش‌دبستانی در ایران شناخته می‌شود. او نخستین کودکستان ایران را با نام «باغچه اطفال» در تبریز (۱۳۰۳) تأسیس کرد و از همین رو نام خانوادگی «باغچه‌بان» را برگزید. باغچه‌بان نخستین مدرسه ناشنوایان ایران را در تبریز بنیان گذاشت و روش‌های نوینی برای آموزش آن‌ها ابداع کرد، از جمله الفبای گویا (الفبای دستی) و گوشی استخوانی (تلفن گنگ) که در جهان به نام او شناخته می‌شود.

باغچه‌بان با روش ترکیبی آموزش الفبا، تحول بزرگی در آموزش زبان فارسی ایجاد کرد و کتاب‌های کودک مانند «بابا برفی» (برگزیده شورای جهانی کتاب کودک)، «زندگی کودکان» و نمایشنامه‌های کودکانه نوشت – او نخستین ناشر و مؤلف کتاب کودک در ایران است. باغچه‌بان از خانواده‌ای معمار و شیرینی‌پز در ایروان برخاست، تحصیلات سنتی داشت و با مهاجرت به ایران پس از جنگ جهانی اول، به آموزش روی آورد.

زندگی باغچه‌بان پر از نوآوری و مبارزه با موانع بود: از تأسیس کودکستان در شرایط سخت تا آموزش ناشنوایان بدون تجربه قبلی، و ترویج آموزش مختلط و دختران. او با کارشکنی‌های اداری مقابله کرد و روش‌های آموزشی‌اش همچنان در ایران کاربرد دارد. فرزندانش ثمین، ثمینه و پروانه باغچه‌بان نیز در موسیقی و ادبیات کودک فعال بودند.

باغچه‌بان نماد انسان‌دوستی، نوآوری آموزشی و تعهد به کودکان محروم است – مردی که با دست خالی، آموزش را برای ناشنوایان ممکن کرد، کودکستان را رواج داد و ادبیات کودک را بنیان گذاشت. میراث او در مدارس ناشنوایان، کتاب‌های کودک و روش‌های آموزشی زنده است و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین خدمتگزاران تعلیم و تربیت ایران شناخته می‌شود. باغچه‌بان نه تنها معلم، بلکه مبتکر و شاعری بود که دنیای سکوت را به صدا درآورد و باغچه‌ای از امید برای کودکان کاشت – میراثی که نسل‌ها از آن بهره می‌برند.[۱][۲][۳][۴]

زندگی اولیه، مهاجرت به ایران و آغاز فعالیت آموزشی (۱۲۶۴–۱۳۰۳)

میرزا جبار عسکرزاده در ۱۹ اردیبهشت ۱۲۶۴ خورشیدی در ایروان (قفقاز، امپراتوری روسیه) متولد شد. جدش از تبریز یا ارومیه بود و پدرش عسکر، معمار و شیرینی‌پز بود. باغچه‌بان تحصیلات سنتی در مسجد داشت و قرآن و فارسی آموخت، اما در ۱۵ سالگی به دلیل مشکلات مالی، مدرسه را ترک کرد و به حرفه پدر روی آورد.

در جوانی شعر می‌سرود و با نام "عاجز" آثار ترکی منتشر کرد. با جنگ جهانی اول و کشتار مسلمانان قفقاز توسط روس‌ها و ارمنی‌ها، همراه همسرش صفیه میر بابایی در ۱۲۹۸ از جلفا به ایران مهاجرت کرد و در مرند ساکن شد.

در مرند، باغچه‌بان آموزگار مدرسه احمدیه شد و ایرادات روش آموزش فارسی را دید. او روش نوینی ابداع کرد که موفقیت‌آمیز بود. در ۱۳۰۳ به تبریز رفت و نخستین کودکستان ایران را با نام «باغچه اطفال» تأسیس کرد – از همین رو نام «باغچه‌بان» را برگزید.[۱][۲][۳]

تأسیس نخستین مدرسه ناشنوایان ایران (۱۳۰۷)

در ۱۳۰۷، باغچه‌بان با مشاهده کودکی ناشنوا در محله، تصمیم گرفت به آموزش ناشنوایان بپردازد. او با کمک همسرش صفیه، نخستین مدرسه ناشنوایان ایران را در تبریز تأسیس کرد – ابتدا با ۳ دانش‌آموز و سپس گسترش به ده‌ها نفر.

باغچه‌بان بدون تجربه قبلی، روش‌های نوین ابداع کرد: الفبای دستی (الفبای گویا) که حروف را با شکل دست نشان می‌دهد، و "گوشی استخوانی" (تلفن گنگ) – دستگاهی که صدا را از طریق لرزش استخوان به گوش داخلی منتقل می‌کند. این اختراع در جهان به نام باغچه‌بان شناخته شد و در کنگره‌های بین‌المللی ارائه گردید.

او روش ترکیبی آموزش الفبا را ابداع کرد: ابتدا تصویر، سپس کلمه و جمله – روشی که تحول بزرگی در آموزش زبان فارسی بود و امروز کاربرد دارد. باغچه‌بان ناشنوایان را به حرف زدن آموخت و آن‌ها را به جامعه بازگرداند.[۱][۲][۳]

گسترش کودکستان‌ها و فعالیت در شیراز و تهران

باغچه‌بان کودکستان را به شهرهای دیگر برد: در شیراز (۱۳۱۲) و تهران (۱۳۱۴) شعبه‌هایی تأسیس کرد. او آموزش مختلط و دختران را ترویج کرد و با کارشکنی‌های اداری (مانند عدم مجوز رسمی) مقابله نمود.

در تهران، مدرسه ناشنوایان را گسترش داد. باغچه‌بان کتاب‌های آموزشی نوشت و نمایشنامه‌های کودکانه اجرا کرد – پیشگام تئاتر کودک در ایران بود.[۴][۱]

ادبیات کودک و نوآوری‌های فرهنگی

باغچه‌بان نخستین ناشر و مؤلف کتاب کودک در ایران است: بابا برفی (۱۳۱۳، برگزیده شورای جهانی کتاب کودک)، زندگی کودکان، الفبای آسان و نمایشنامه‌هایی مانند خاله سوسکه. او با شعر و داستان، زبان کودکانه را رواج داد و آموزش را سرگرم‌کننده کرد.

باغچه‌بان مجله "کودک" منتشر کرد و با نویسندگان کودک همکاری داشت. فرزندانش ثمین (آهنگساز)، ثمینه و پروانه نیز در ادبیات کودک فعال شدند.[۳][۲]

دوران پس از جنگ جهانی دوم و گسترش آموزش ناشنوایان (۱۳۲۰–۱۳۴۵)

پس از جنگ جهانی دوم، باغچه‌بان به تهران بازگشت و مدرسه ناشنوایان را گسترش داد. او با کمک همسر و فرزندان، شعبه‌هایی در شهرهای دیگر باز کرد و معلمان تربیت نمود. باغچه‌بان با وزارت فرهنگ همکاری کرد و روش‌هایش در برنامه‌های آموزشی رسمی وارد شد.

او کتاب‌های آموزشی جدید نوشت و در کنگره‌های بین‌المللی شرکت کرد – اختراع گوشی استخوانی‌اش در جهان شناخته شد. باغچه‌بان آموزش دختران ناشنوا را اولویت داد و با پیش‌داوری‌ها مقابله کرد. فرزندانش ثمین (آهنگساز)، ثمینه (نویسنده کودک) و پروانه نیز در آموزش و هنر کودک فعال شدند – خانواده باغچه‌بان به "خاندان آموزش" معروف شد.[۲][۳][۴]

فعالیت‌های فرهنگی و ادبی نهایی

باغچه‌بان نمایشنامه‌های کودکانه اجرا کرد و تئاتر کودک را رواج داد. او شعر می‌سرود و با نام "عاجز" آثار منتشر کرد، اما بیشتر به نثر کودک پرداخت. کتاب بابا برفی (۱۳۱۳) با تصاویر ساده و داستان‌های اخلاقی، کلاسیک ادبیات کودک ایران شد.

باغچه‌بان با نویسندگان مانند صادق هدایت و بزرگ علوی دوستی داشت و در انجمن‌های فرهنگی شرکت کرد. او آموزش را "باغچه امید" می‌دانست و تا آخر عمر به کودکان محروم کمک کرد.[۱][۳]

مرگ و مراسم تشییع

جبار باغچه‌بان در ۴ آذر ۱۳۴۵ خورشیدی در تهران درگذشت. مراسم تشییع با حضور معلمان، دانش‌آموزان ناشنوا و فرهنگیان برگزار شد. او نزدیک ابن بابویه در شهر ری دفن شد؛ آرامگاهی ساده که امروز زیارتگاه علاقه‌مندان است.[۴][۲]

میراث جبار باغچه‌بان و تأثیر پایدار

میراث باغچه‌بان عظیم است: او آموزش ناشنوایان را در ایران ممکن کرد، کودکستان را رواج داد و ادبیات کودک را بنیان گذاشت. روش‌های او (الفبای گویا، گوشی استخوانی، آموزش ترکیبی) همچنان کاربرد دارد و مدارس ناشنوایان ایران بر پایه کار او ساخته شده.

باغچه‌بان پیشگام آموزش مختلط، دختران و کودکان محروم بود و با نوآوری، آموزش را انسانی‌تر کرد. آثارش در ادبیات کودک کلاسیک هستند و خانواده‌اش ادامه‌دهنده راه او شد.

باغچه‌بان نماد انسان‌دوستی و نوآوری آموزشی است – مردی که از مهاجرت و فقر به خدمت به کودکان رسید و دنیای سکوت را به صدا درآورد. میراث او در هزاران دانش‌آموز ناشنوا، کودکستان‌ها و کتاب‌های کودک زنده است؛ پیشگامی که ایران مدرن آموزش را مدیون اوست.[۱][۲][۳]

منابع

(به روش شیکاگو)

بیتوته. "بیوگرافی جبار باغچه بان." آخرین دسترسی ۱۶ دسامبر ۲۰۲۵. https://www.beytoote.com/scientific/scientist/biography-jabbar02-baghcheban.html.

ماگرتا. "تحقیق درباره زندگینامه استاد جبار باغچه بان." آخرین دسترسی ۱۶ دسامبر ۲۰۲۵. https://magerta.ir/culture/biography/research-on-biography-of-jabar-baghcheban/.

تابناک. "جبار باغچه‌بان." آخرین دسترسی ۱۶ دسامبر ۲۰۲۵. https://www.tabnak.ir/fa/tags/166323/1/جبار-باغچه-بان.

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ «جبار باغچه‌بان». 
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ ۲٫۶ «بیوگرافی جبار باغچه بان». 
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ ۳٫۶ «تحقیق درباره زندگینامه استاد جبار باغچه بان». 
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ «جبار باغچه‌بان». 
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Alireza_k_h/صفحه_تمرین&oldid=83187»