کاربر:Khosro/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

کاربر:Khosro/صفحه تمرین (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۷ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۰:۵۶

۲٬۰۷۲ بایت اضافه‌شده ، ‏۷ نوامبر ۲۰۱۹

بدون خلاصۀ ویرایش

Omid

۱٬۶۵۱

ویرایش

@@ خط ۷۴: / خط ۷۴: @@
 در زمان ناصرالدین شاه، قرارداد عظیمی بین دولت ایران و یک سرمایه گذار انگلیسی به نام بارون ژولیوس دورویتر بسته شد.  این قرارداد امتیاز انحصاری تجارت انواع کالاهای ایرانی را به انگلستان می‌داد حق استخراج و صادرات معادن، بانک‌ها، راه‌سازی، کشتی رانی، تأسیس کارخانه‌جات و... برخی از این امتیازها بودند. این قرارداد عملا سرنوشت ایران را به دست انگلستان می‌سپرد.
-== قرارداد رژی یا امتیاز توتون و تنباکو ==
+== قرارداد رِژی یا امتیاز توتون و تنباکو ==
 در سومین سفر تفریحی ناصرالدین شاه به اروپا انگلستان با پرداخت مبالغی به وی توانست امتیاز انحصاری تجارت توتون و تنباکو در ایران را بدست آورد. انگستان فردی به نام جرالد تالبوت را مأمور به این کار کرد. وی بصورت پنهانی زمینه‌ی اینکار را فراهم کرد. از جمله به تأسیس کمپانی رژی پرداخت و تمامی موانع کار را با دادن رشوه از میان برداشت. جرالد تالبوت حتی به خود ناصرالدین شاه ۲۵ هزار لیره رشوه داده و متعهد شد سالانه ۱۵ هزار لیره نیز به شخص شاه هدیه دهد. به این ترتیب مؤسسه رژی امتیاز کشت‌، درو، برداشت، فرآوری و توزیع تنباکو در سراسر کشور و صادرات آن به خارج را برعهده گرفت.<ref name=":1">کتاب هشت فراز هزار نیاز، جنبش تنباکو - هدی صابر</ref>
@@ خط ۸۸: / خط ۸۸: @@
 نارضایتی توده‌های مردم، به صورت شعله ور شدن شورشهای خودبه‌خودی در تهران و در بسیاری از نقاط دیگر کشور ادامه یافت.<ref name=":3">کتاب انقللاب مشروطیت ایران، م . س . ایوانف </ref> از جمله در مقابل قصر شاه، در تهران، تظاهرات توده صورت گرفت. علیه تظاهرکنندگان قشون فرستاده شد و عده‌یی نیز کشته و مجروح شدند اما جنبش تنباکو متوقف نشد.<ref name=":3" />
-== نیروهای درگیر در قیام تنباکو          ==
+== نیروهای درگیر در قیام تنباکو ==
 در جنبش تنباکو ۳ نیروی اصلی درگیر بودند:
 * یکم: دستگاه حاکمه‌ی قاجار
@@ خط ۹۴: / خط ۹۴: @@
 * سوم: توده‌ی مردم.
 از این سه عنصر دستگاه حاکمه قاجار دست در دست عوامل شرکت رژی در مقابل توده‌ی مردم بود. نیروهایی در درون توده مردم وجود داشتند که مردم را به میدان مبارزه با دو عنصر داخلی و خارجی کشاندند که شامل: تجار، رعایا و برخی از  علماء و روحانیون چون میرزای شیرازی، میرزا محمد حسن آشتیانی، حاج میرزا جواد آقا، آقا میرسیدعلی مدرس .<ref>کتاب قیام تنباکو، یعقوب آژند</ref>
-== گرفتاری شاه ==
-'''در حالی که عثمانی که توتون و تنباکویش کمتر از ایران باشد، تنها فروش در درون کشور به یک کمپانی واگزار شده بود در برابر آن که سالانه هفتصدهزار لیره به دولت عثمانی پردازد و از سود نیز پنجیک دولت را باشد! ببینید جدایی تا بکجاست؟ …مردم این حساب را نمیدانستند.…برایشان سنگین میافتاد که توتون و تنباکویی را که میکارند، به یک بیگانه با بهای کمی بفروشند و سپس با بهای بسیاری بازخرند».  «پیش از همه تبریز بکار برخاست. و مردم آگهیهای کمپانی را که به دیوارها چسبانیده بود پاره کردند و بجای آن نوشتههای شورآمیزی چسباندند.»  «(درتبریز) امیرنظام گروسی پیشکار مظفرالدین میرزا و والی شهر بود. ولیعهد از او خواست که با مردم سخت گیرد.  و بشورندگان کیفر دهد.امیرنظام نپذیرفته و از کار کناره جویی نمود… گرفتاری بزرگ شد و شاه نمیدانست چه کند.<ref>تاریخ مشروطه، احمد کسروی، ص۱۵</ref>'''
 == سیل نامه‌ها و تلگراف به میرزای شیرازی ==
 [[پرونده:اسدآبادی2.PNG|جایگزین=سیدجمال‌الدین اسدآبادی|بندانگشتی|سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]
-بازرگانان و تجار و تولیدکنندگانی که تا کنون خودشان تولید کرده و از فروش کالاهاشان سود میبردند، از اعطای امتیازات به دول استعماری، ضرر می‌کردند. مثلا همین اعطای امتیاز توتون و تنباکو، باعث ضرر تجار توتون ایران میشد. بنابراین، این نقطهای بود که منافع بورژوازی تجاری و پیشهوران فقیر و تودههای ناراضی و روستائیان خشمگین، روی هم افتاد. بنابراین بازرگانان سرشناس، و آخوندهای وابسته به بازار هم وارد صحنه میشوند. و در حقیقت در عین حال که با شورش مردمی همراهی می کردند . منافع خودشان را  دنبال میکردند.
+بازرگانان و تجار و تولیدکنندگانی که تا کنون خودشان تولید کرده و از فروش کالاهاشان سود می‌بردند، از اعطای امتیازات به دول استعماری، ضرر می‌کردند. مثلا همین اعطای امتیاز توتون و تنباکو، باعث ضرر تجار توتون ایران می‌شد. بنابراین، این نقطه‌ای بود که منافع بورژوازی تجاری و پیشه‌وران فقیر و توده‌های ناراضی و روستاییان خشمگین، روی هم افتاد. بنابراین بازرگانان سرشناس، و آخوندهای وابسته به بازار هم وارد صحنه شدند. در حقیقت در عین حال که با شورش مردمی همراهی می‌کردند، دنبال منافع خود نیز بودند.
-مردم معترض از همه جای ایران نامه ها و تلگرافها برای میرزای شیرازی مرجع شیعه در آن زمان که درسامرا سکونت داشت فرستادند.
-سیدجمالالدین اسدآبادی به میرزای شیرازی نوشت:
-”اگر هم اکنون برنخیزی و با ملت ایران همگام نشوی فردا خواهی دید که مملکت اسلام تحت سلطة اجانب خواهد بود و هرکار بخواهند میکنند”.
+مردم معترض از همه جای ایران نامه‌ها و تلگراف‌ها برای میرزای شیرازی، مرجع شیعه، که در آن زمان در سامرا سکونت داشت، فرستادند.
-همینطورمردم تهران به میرزای آشتیانی فشار آوردند که  به مخالفت با کمپانی رِژی فرا بخواند. از سامرا هم میرزای شیرازی تلگراف به شاه فرستاد و زیانهای امتیاز را باز نمود و درخواست بهم زدن آن را کرد. در تبریز، اصفهان، شیراز و سایر شهرهای ایران بر ضد این امتیاز میتینگ ها  و تظاهرات  پرجمعیتی برپا گردید. موج جنبش ضداستعماری چنان بالا گرفت که نهایتاً میرزای شیرازی فتوا به تحریم تنباکو داد. کمپانی رژی به ناصرالدین شاه شکایت کرد. شاه, به میرزای آشتیانی پیام فرستاد که یا باید در ملأ عام قلیان بکشی و یا از تهران خارج بشی. او بیرون رفتن را پذیرفت  که اطرافیانش مانع شدند. آنروز گروهی از مردم در اطراف ارگ سلطنتی تجمع کرده و میخواستند به ارگ داخل شوند. اما سربازان شلیک کردند و هفت تن ازمردم کشته و بیش از بیست تن زخمی شدند.<ref name=":0" />
+سیدجمال‌الدین اسدآبادی به میرزای شیرازی نوشت: <blockquote>«اگر هم اکنون برنخیزی و با ملت ایران هم‌گام نشوی فردا خواهی دید که مملکت اسلام تحت سلطه اجانب خواهد بود و هرکار بخواهند می‌کنند.»</blockquote>همین‌طور مردم تهران به میرزای آشتیانی فشار آوردند که به مخالفت با کمپانی رِژی فرا بخواند. از سامرا هم میرزای شیرازی تلگراف به شاه فرستاد و زیانهای امتیاز را باز نمود و درخواست بهم زدن آن را کرد. در تبریز، اصفهان، شیراز و سایر شهرهای ایران بر ضد این امتیاز میتینگ‌ها و تظاهرات پرجمعیتی برپا گردید. موج جنبش ضداستعماری چنان بالا گرفت که نهایتا میرزای شیرازی فتوا به تحریم تنباکو داد. کمپانی رژی به [[ناصرالدین شاه]] شکایت کرد. شاه، به میرزای آشتیانی پیام فرستاد که یا باید در ملأ عام قلیان بکشی یا از تهران خارج بشی. او بیرون رفتن را پذیرفت که اطرافیانش مانع شدند. آن روز گروهی از مردم در اطراف ارگ سلطنتی تجمع کرده و می‌خواستند به ارگ داخل شوند. اما سربازان شلیک کردند و هفت تن از مردم کشته و بیش از بیست تن زخمی شدند.<ref name=":0" />
 == نقش زنان در جنبش تنباکو ==
 [[پرونده:نقش زنان2.jpg|جایگزین=نقش زنان در جنبش تنباکو|بندانگشتی|زنان در جنبش تنباکو]]
-زنان برای اول بار در جنبش تنباکو یک زمینه‌ی بروز و ظهور اجتماعی پیدا کردند و حرکتشان خیلی خودجوش بود. یعنی حضورشان، میزان و کمیت و کیفیت حضورشان در جاهایی حضور مردها را هم تحت تأثیر قرار می‌داد. در شیراز در حمایت از فال اسیری و در تهران در حمایت از آشتیانی در زمانی که می‌خواستند تبعید بشوند، حضور زنان برجسته بود.<ref name=":1" />
+زنان برای اولین بار در جنبش تنباکو یک زمینه‌ی بروز و ظهور اجتماعی پیدا کردند. حرکت اجتماعی آنان خودجوش بود. یعنی میزان و کمیت و کیفیت حضور آن‌ها در جاهایی، حضور مردها را هم تحت تأثیر قرار می‌داد. در شیراز در حمایت از فال اسیری و در تهران در حمایت از آشتیانی در زمانی که می‌خواستند تبعید بشوند، حضور زنان برجسته بود.<ref name=":1" />
-ناصرالدینشاه به توصیه‌ی یک ازروحانیون درباری حکم تبعید میرزای آشتیانی ــ یک ازعلمای مخالف قرارداد ــ را صادر کرد ولی اینکار به آتش عصیان مردم دامن زد و جمعیت عظیم تظاهرکننده، در حالیکه زنان درپیشاپیش آن بودند، به سمت مسجد شاه حرکت کرد، درمسجد شاه امام جمعه‌ی تهران به «موعظه!» و تهدید مردم پرداخت ولی مردم خشمگین با فحش و شعار او را از منبر به زیر کشیدند، جمعیت به سمت ارگ دولتی به حرکت درآمد و زنان شورشی، عبدالله‌خان والی و معتمد‌السلطان را در زیر ضربات خود نیمه جان کردند، مردم  در و دیوار عمارتهای دولتی را شکستند و درزیر آتش گلوله نوکران نایب‌السلطنه، به خانه‌ی او یورش بردند.
-به این ترتیب، جنبش تنباکو به عنوان اولین حرکت گسترده و قهرآمیز برعلیه استعمار که توانست به طور چشمگیری زنان مبارز ایرانی را هم به میدان حرکت سیاسی بکشاند و انقلاب مشروطه را زمینه سازی کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.<ref name=":2" />
+[[ناصرالدین شاه]] به توصیه‌ی یک از روحانیون درباری حکم تبعید میرزای آشتیانی -یک ازعلمای مخالف قرارداد- را صادر کرد ولی اینکار به آتش عصیان مردم دامن زد و جمعیت عظیم تظاهرکننده، در حالی که زنان درپیشاپیش آن بودند، به سمت مسجد شاه حرکت کردند. شاه درمسجد امام جمعه‌ی تهران به موعظه و تهدید مردم پرداخت، ولی مردم خشمگین با فحش و شعار او را از منبر به زیر کشیدند. جمعیت به سمت ارگ دولتی به حرکت درآمد و زنان شورشی، عبدالله‌خان والی و معتمد‌السلطان را در زیر ضربات خود نیمه جان کردند. مردم در و دیوار عمارت‌های دولتی را شکستند و در زیر آتش گلوله نوکران نایب‌السلطنه، به خانه‌ی او یورش بردند.
-در کتاب جنبش تنباکو با اشاره به مقاومت زنان آمده است «جدیت زنان دراین جنبش بحدی بود که پس ازاعلام تحریم تنباکوزنان پیشقراولان تظاهرکنندگان بودند که بسوی قصرناصرالدین شاه حرکت کردند. وقتی از بازارمی گذشتند، زنان مغازه را بستند و یک اعتصاب  سراسری را ایجاد کردند».
+به این ترتیب، جنبش تنباکو به عنوان اولین حرکت گسترده و قهرآمیز برعلیه استعمار که توانست به طور چشمگیری زنان مبارز ایرانی را هم به میدان حرکت سیاسی بکشاند و انقلاب مشروطه را زمینه سازی کند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.<ref name=":2" />
-صدای زنها و ضجة آنها بلند شد که امروز اگر مردان ما مانند زنان در خانه بنشینند ما زنان جامة مردان میپوشیم وحق خود را از دست نمیدهیم.<ref>تاریخ بیداری، ص ۵۵</ref>
+در کتاب جنبش تنباکو با اشاره به مقاومت زنان آمده است:<blockquote>«جدیت زنان دراین جنبش به حدی بود که پس ازاعلام تحریم تنباکو، زنان، پیشقراولان تظاهرکنندگان بودند که بسوی قصر ناصرالدین شاه حرکت کردند. وقتی از بازار می‌گذشتند، زنان مغازه را بستند و یک اعتصاب  سراسری را ایجاد کردند».</blockquote>صدای زن‌ها و ضجه آن‌ها بلند شد که امروز اگر مردان ما مانند زنان در خانه بنشینند ما زنان جامه مردان می‌پوشیم وحق خود را از دست نمی‌دهیم.<ref>تاریخ بیداری، ص ۵۵</ref>
-زنان به صفوف تظاهر کنندگان می پیوستند و از خود لیاقت بسیاری نشان دادند. از جمله وقتی جمعیت تظاهرکننده به کاخ شاه رسید، زنان علیه ناصرالدین شاه شعارمی دادند. وقتی دریک مسجد درنزدیکی کاخ، امام جمعه وقت از راهپیمایان خواست که متفرق شوند، زنان به او تهاجم کرده و مجبور به فرارش کردند.
+زنان به صفوف تظاهرکنندگان پیوستند و از خود لیاقت بسیاری نشان دادند. از جمله وقتی جمعیت تظاهرکننده به کاخ شاه رسیدند، زنان علیه ناصرالدین شاه شعار می‌دادند. وقتی دریک مسجد درنزدیکی کاخ، امام جمعه وقت از راهپیمایان خواست که متفرق شوند، زنان به او تهاجم کرده و مجبور به فرارش کردند.
-ازسال(۱۹۰۷.میلادی)، زنان ایران تقریباً به مترقی ترین اگر نگوئیم رادیکال ترین زنان جهان تبدیل شده اند.. اغراق نیست اگر گفته شود که بدون نیروی قدرتمند اخلاقی این زنان، جنبش انقلابی، درهمان اوائل به یک اعتراض سازمان نیافته تبدیل می شد. زنان برای زنده نگاه داشتن روحیه آزادی تلاش فراوانی کردند. آنها که خود از سرکوب مضاعف سیاسی و اجتماعی رنج می بردند، بیشتر (ازمردان) علاقه داشتند تا به ایجاد یک جنبش ملی دست بزنند. درمبارزه‌شان برای آزادی و بیان آن به شیوه مدرن، آنها بسیاری ازمقدس ترین رسومات را که سالها (زن) را درسرزمین ایران به بند کشیده بود، درنوردیدند.<ref>کتاب اختناق در ایران، ویلیام مورگان شوستر</ref>
+مورگان شوستر، کارشناس مالیه معروف آمریکایی، که در انقلاب مشروطه به ایران آمده بود، در کتابی که پس از بازگشت از ایران نوشت، در مورد زنان ایرانی گفته است:<blockquote>«زنان ایران تقریبا به مترقی‌ترین اگر نگوییم رادیکال‌ترین زنان جهان تبدیل شده اند.. اغراق نیست اگر گفته شود که بدون نیروی قدرتمند اخلاقی این زنان، جنبش انقلابی، درهمان اوایل به یک اعتراض سازمان نیافته تبدیل می‌شد. زنان برای زنده نگاه داشتن روحیه آزادی تلاش فراوانی کردند. آنها که خود از سرکوب مضاعف سیاسی و اجتماعی رنج می‌بردند، بیشتر (ازمردان) علاقه داشتند تا به ایجاد یک جنبش ملی دست بزنند. درمبارزه‌شان برای آزادی و بیان آن به شیوه مدرن، آنها بسیاری ازمقدس‌ترین رسومات را که سال‌ها (زن) را درسرزمین ایران به بند کشیده بود، درنوردیدند.»<ref>کتاب اختناق در ایران، ویلیام مورگان شوستر</ref></blockquote>جنبش تنباکو سرآغاز شرکت بی‌سابقه زنان دریک جنبش عمده اجتماعی بود. حضور زنان در این حرکت اعتراضی و بعد هم در [[جنبش مشروطه ایران|انقلاب مشروطه]] باعث شد که بسیاری از روشنفکران مشروطه‌خواه در آن دوران به مسأله زنان بپردازند. بسیاری از روزنامه‌های مترقی مقالاتی علیه فرهنگ و مناسبات ارتجاعی و فئودالی چاپ کردند. از جمله ماهنامه قانون که درلندن منتشر می‌شد درشماره اوت ۱۸۹۰ خود نوشت:<blockquote>«نصف هرملت مرکب است از زن، هیچ  طرح ملی پیش نمی‌رود مگر به (مشاورت) زنان....»<ref name=":4">زنان فاتحان فردا، سیمای آزادی</ref></blockquote>
-=== زینب پاشا ===
+=== [[زینب پاشا]] ===
 [[پرونده:زینب پاشا،.jpeg|جایگزین=زینب پاشا|بندانگشتی|275x275پیکسل|زینب پاشا]]
 یکی ازاین زنان که از شجاعت او نسل‌ها دهان به دهان داستانها نقل شده ، زینب پاشا است. او در جنبش تنباکو درتبریز رهبری مخالفت مردم علیه قرار داد رژی رو برعهده داشت.
-زینب پاشا، سردسته‏ی زنان شرکت کننده در نهضت تحریم تنباکو و گشودن انبارهای محتکران تبریز در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار است.
+زینب پاشا، سردسته‌‏ی زنان شرکت کننده در نهضت تحریم تنباکو و گشودن انبارهای محتکران تبریز در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه و اوایل سلطنت مظفرالدین شاه قاجار است.
-تبریز به دنبال انتشار اعلان شرکت رژی از اوایل محرم (۱۳۰۹ه.ق)، به جوش و خروش درآمد و بازار تبریز به دعوت مجتهد شهر بسته شد، اما حکومت وقت با مرعوب کردن بازاریان، آن‌ها را وادار به گشودن مغازه‌ها کردند. بازاریان در حال گشودن بازار بودند  که یک   عده‏ای زن مسلح که گوشه‏های چادر نماز خود را به کمر بسته بودند، در بازار ظاهر شدند.
+تبریز به دنبال انتشار اعلان شرکت رژی از اوایل محرم (۱۳۰۹ه.ق)، به جوش و خروش درآمد و بازار تبریز به دعوت مجتهد شهر بسته شد. اما حکومت وقت با مرعوب کردن بازاریان، آن‌ها را وادار به گشودن مغازه‌ها کردند. بازاریان در حال گشودن بازار بودند که یک عده‏‌ای زن مسلح که گوشه‏‌های چادر نماز خود را به کمر بسته بودند، در بازار ظاهر شدند.
- زینب پاشا ۷ گروه زن مسلح رو  سازماندهی کردتا با تلاشهای دولت برای سرکوب شورش مقابله کنند. هفت زنی که تحت فرماندهی اوبودند هرکدوم از آن‌‌هاگروه‌های دیگری اززنان رو  فرماندهی می کردند. وقتی نیروهای دولتی بازاری‌ها را مجبور کردند که مغازه هاشان را بازکنند، زینب پاشا و زنان مسلحی که چادربسر داشتند با استفاده  ازسلاحهاشان، مغازه ها را بستند.
+[[زینب پاشا]] ۷ گروه زن مسلح را سازماندهی کرد، تا با تلاش‌های دولت برای سرکوب شورش مقابله کنند. هفت زنی که تحت فرماندهی او بودند هرکدام از آن‌‌ها گروه‌های دیگری اززنان را فرماندهی می‌کردند. وقتی نیروهای دولتی بازاری‌ها را مجبور کردند که مغازه‌هاشان را بازکنند، زینب پاشا و زنان مسلحی که چادر به سر داشتند با استفاده ازسلاح‌هایشان، مغازه‌ها را بستند.
 [[پرونده:پیروز جشن تباکو2.PNG|جایگزین=پیروزی جنبش تنباکو|بندانگشتی|پیروزی جنبش تنباکو]]
-این تجربه‏ی موفقیت آمیز موجب شد که پس از آن هر وقت ظلم و ستم حکومت استبدادی از حد می‏گذشته دسته‏ی زن‏ها «به سرپرستی زینب پاشا خروج و کانون فساد را ویران نموده، پس از آن از نظرها پنهان ‏می‏شدند و کسی به هویت آنان پی نمی‏برد“.
+این تجربه‌‏ی موفقیت آمیز موجب شد که پس از آن هر وقت ظلم و ستم حکومت استبدادی از حد می‏‌گذشته دسته‏‌ی زن‌‏ها به سرپرستی زینب پاشا خروج و کانون فساد را ویران نموده، پس از آن از نظرها پنهان ‏می‏‌شدند و کسی به هویت آنان پی نمی‌‏برد.<ref name=":4" />
+== لغو امتیاز رژی و پیامدهای جنبش تنباکو ==
+در روز چهارشنبه ۱۶ دی ۱۲۷۰ شمسی برابر با پنجم جمادی‌الاخر سال ۱۳۰۹ هجری قمری، ناصرالدین‌شاه ناگزیر امتیاز تنباکو را لغو کرد.
+جنبش تنباکو را می‌توان سرآغازی برای شروع دوران مدرن در ایران به حساب آورد. این جنبش نخستین اعتراض سیاسی بود که از تلگراف که تازه در شهرهای ایران به کار افتاده بود، بیشترین بهره را برد. یکی دیگر از مهمترین دستاوردهای جنبش تنباکو اشاعه فرهنگ روزنامه‌خوانی در کشور بود. تا قبل از جنبش تنباکو روزنامه‌ها به تعداد معدود که عمدتا نظریات دولت را منعکس می‌داد،‌ منتشر می‌شد. هم‌زمان با جنبش، تعداد روزنامه‌ها و تیراژ آن‌ها افزایش بی‌سابقه‌ای یافت.
+قبل از جنبش تنباکو انجمن‌ها عمدتا تخصصی و با هدف مطالعه موضوعات مشخصی مانند شعر و فلسفه و تاریخ بودند اما در پایان قرن و شروع دوران بیداری ایرانیان، تعداد زیادی انجمن توسط نخبگان سیاسی تشکیل شد. هدف اصلی تشکیل این انجمن‌ها بررسی سیستم حکومتی در ایران و ایجاد تحول در آن بود. مفاهیمی مانند ملیت، استقلال، منافع ملی و حاکمیت ملی، از درون این انجمن‌ها به فرهنگ سیاسی ایران آمد. گسترش صنعت چاپ نیز به انجمن‌ها فرصت داد که افکار و عقاید خود را تبلیغ کنند.<ref>جنبش تنباکو و مبارزه بی‌خشونت، ص ۱۰ و ۱۱</ref><ref>جنبش‌های اجتماعی در ایران قرن بیستم، استفان پولسون، ص ۸۵</ref>
+== جنبش تنباکو تمرینی برای انقلاب مشروطه ==
+جنبش تنباکو موجب به‌وجود آمدن تغیرات بنیادینی در ذهنیت ایرانیان داشت. این اتفاق نشان داد که شورش‌های مردمی می‌توانند تبدیل به جنبش‌های تاثیرگذار شود. جنبش همچنین نشان داد که گروه نوظهور روشنفکر و طبقه‌‌ی متوسط جامعه سنتی می‌توانند با هم کار کنند و اینکه شاه، برخلاف تصور آن ایام، آسیب پذیر است.
-جنبش تنباکو سرآغاز شرکت بی سابقه زنان دریک جنبش عمده اجتماعی بود. حضور زنان در این حرکت اعتراضی و بعد هم در انقلاب مشروطه باعث شد که  بسیاری از روشنفکران مشروطه خواه در آن دوران به مسئله زنان بپردازند. بسیاری از روزنامه های مترقی مقالاتی علیه فرهنگ و مناسبات ارتجاعی و فئودالی چاپ کردند از جمله ماهنامه قانون که درلندن منتشرمی شد درشماره اوت ۱۸۹۰ خود نوشت: «نصف هرملت مرکب است از زن، هیچ  طرح ملی پیش نمی رود مگر به (مشاورت) زنان....». «موارد بسیاری وجود دارند که زنان برجسته، صرفاً به وساطت قدرت اندیشه و تعقلشان از مردان روزگار ما پیشی  گرفته اند. درک آنان از معنی ومزایای جامعه مبتنی برآدمیت بسیارفراوان ترازمردان است».<ref>زنان فاتحان فردا، سیمای آزادی</ref>
+بعد از جنبش تنباکو، اعضای رادیکال انجمن‌های مخفی، رفرمیست‌های سکولار و مذهبی، علمای سنتی مذهبی، فراماسونرها، تجار کوچک و بزرگ بازار، مغازه‌دارها و دانشجوها، راهی برای ابراز وجود در مسائل سیاسی کشور پیدا کردند. این جنبش همچنین آغازی برای فعالیت هر دو جریان مذهبی و متجدد غیرمذهبی بود.<ref>اروند آبراهامیان، ایران بین دو انقلاب</ref>
 == منابع ==
 <references />