|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| [[پرونده:درگیری ایذه.JPG|بندانگشتی|درگیری ایذه]]
| | '''پرواز همزنجیران: روایتی از پایداری در زندانهای ولی فقیه،''' کتاب خاطرات تأثیرگذار و سندی مهم از شهید مجاهد، پوران نجفی، است که به تفصیل پنج سال از دوران اسارت وی در زندانهای رژیم ولایت فقیه را به تصویر می‌کشد. این اثر که در سال ۱۳۷۸ (۲۰۰۰ میلادی) منتشر شد، نه تنها جزئیات هولناک شکنجه‌ها و شرایط غیرانسانی زندان‌ها، به‌ویژه برای زنان زندانی، را بازگو می‌کند، بلکه به مقاومت بی‌وقفه، اراده تسلیم‌ناپذیر، و همبستگی زندانیان سیاسی در برابر سرکوب می‌پردازد. نجفی با قلمی قدرتمند و پرجزئیات، نه تنها تجربیات شخصی خود را روایت می‌کند، بلکه سرنوشت و ایستادگی دیگر همرزمانش را نیز به تصویر می‌کشد و بدین ترتیب، این کتاب به سندی ماندگار از جنایات رژیم و پایداری مبارزان در دهه‌های ابتدایی پس از انقلاب ۱۳۵۷ تبدیل شده است. این اثر به دلیل ارائه مشاهدات دست اول و تحلیل‌های دقیق از فضای زندان، به عنوان یکی از منابع اصلی برای درک ابعاد گسترده سرکوب، شکنجه، و مقاومت در زندانهای سیاسی ایران شناخته می‌شود و تصویری روشن از مبارزات پنهان در پشت دیوارهای زندان‌ها ارائه می‌دهد..<ref>[https://image.mojahedin.org/links/books/ParvazeHamzanjiran_Najafi.pdf لینک دانلود کتاب پرواز همزنجیران: روایتی از پایداری در زندانهای ولی فقیه]</ref> |
| '''خیزش ایذه''' به واقعه‌ای گفته می‌شود که در سال ۱۴۰۱ شمسی (پاییز ۲۰۲۲ میلادی)، در شهر ایذه، در استان خوزستان رخ داد. | |
|
| |
|
| با گسترش [[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری]] مردم ایران پس از مرگ [[مهسا امینی]] در زندان [[گشت ارشاد]]، خیزش‌ها به مناطق مرزی و دورافتاده نیز کشیده شد. ایذه که پیش‌تر در بهار همان سال شاهد اعتراضات گسترده‌ای علیه افزایش قیمت کالاها و بحران آب بود، در واکنش به رخدادهای تلخ تهران، به یکی از نقاط مهم اعتراضات تبدیل شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در شب ۳۰ شهریور ۱۴۰۱، نیروهای امنیتی با گاز اشک‌آور، شلیک مستقیم و بازداشت گسترده، خیابان‌های این شهر را به‌مدت چند ساعت قرق کردند. سازمان‌های حقوق بشری همچون عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر وقوع کشته و زخمی‌شدن ده‌ها شهروند را تأیید کردند و خواستار تحقیق مستقل شدند. در پی این سرکوب، موج جدیدی از مخالفت‌ها و اعتصاب‌ها در میان مردم خوزستان شکل گرفت.
| | == معرفی کتاب: پرواز همزنجیران == |
| | '''۱. اطلاعات کلی و زمینه‌های نگارش کتاب''' کتاب «پرواز همزنجیران» که عنوان کامل آن به نوعی از "همبستگی در اسارت" و "آزادی روح از بند" سخن می‌گوید، خاطرات پر درد و رنج پوران نجفی است. این اثر نه تنها یک شرح حال شخصی، بلکه گزارشی جامع از وقایع زندانهای جمهوری اسلامی از سال ۱۳۵۷ به بعد است. پوران نجفی، نویسنده این خاطرات، از اعضای فعال سازمان مجاهدین خلق ایران بود که به دلیل فعالیت‌های سیاسی‌اش دستگیر و به مدت پنج سال در زندانهای رژیم ولایت فقیه محبوس شد. کتاب در سال ۱۳۷۸ شمسی (مصادف با سال ۲۰۰۰ میلادی) منتشر گردید و اگرچه نام ناشر به صورت مستقل و برجسته در منبع اصلی ذکر نشده، اما انتشار آن با حمایت و معرفی سازمان مجاهدین خلق ایران صورت گرفته است. این کتاب از جمله آثاری است که تلاش دارد صدای زندانیان سیاسی دهه‌های اول انقلاب را به گوش جهانیان برساند و از فراموشی جنایات گذشته جلوگیری کند.<ref name=":0">[https://library.mojahedin.org/i/news/124018 معرفی کتاب «پرواز همزنجیران» خاطرات مجاهد شهید پوران نجفی از زندانهای ولایت‌فقیه]</ref> |
|
| |
|
| == پیش‌زمینه اعتراضات در ایذه ==
| | '''۲. محتوای تفصیلی و رویدادهای کلیدی''' «پرواز همزنجیران» با روایتی خطی و گاه با بازگشت به گذشته، جزئیات دهشتناک دوران اسارت نجفی را فاش می‌سازد. او سفر پرفراز و نشیب خود را از لحظه دستگیری، ورود به زندان، و مواجهه با محیط رعب‌آور آن آغاز می‌کند. کتاب به دقت به شرح شرایط غیرانسانی سلول‌ها، فقدان امکانات اولیه بهداشتی و درمانی، و فضای خفقان‌آور زندان می‌پردازد. بخش‌های مهمی از کتاب به شکنجه‌های جسمی و روحی زندانیان، به‌ویژه زنان، اختصاص دارد. نجفی با دقت به توصیف انواع شکنجه‌ها، از ضرب و شتم گرفته تا محرومیت از خواب و غذا، و فشار روانی برای ندامت و اعتراف اجباری می‌پردازد. او همچنین به بازجویی‌های طولانی و طاقت‌فرسا اشاره می‌کند که هدف آن‌ها درهم شکستن مقاومت زندانیان و اجبار آن‌ها به همکاری با رژیم بوده است. در کنار تجربه شخصی، نجفی به سرنوشت و خاطرات همرزمان خود نیز می‌پردازد و روایت‌هایی از مقاومت جمعی، همبستگی میان زندانیان، و روحیه امید در دل تاریکی زندان را بیان می‌کند. کتاب شامل بخش‌های دردناکی از '''اعدام‌های جوانان سیاسی''' مانند مینا شعبانپور است که به عنوان نمونه‌ای از سیاست سرکوب و حذف فیزیکی مخالفان توسط رژیم آورده می‌شود. این روایات، نه تنها تصویری از بی‌رحمی رژیم را نشان می‌دهد، بلکه مقاومت و شهادت‌طلبی جوانانی را که حاضر به تسلیم نبودند، برجسته می‌کند.<ref name=":0" /> |
| در ماه‌های نخست سال ۱۴۰۱، استان خوزستان به‌عنوان یکی از کانون‌های اعتراضات اقتصادی و اجتماعی در ایران مورد توجه قرار گرفت. از اردیبهشت ۱۴۰۱ (می ۲۰۲۲)، اعتراضات گسترده‌ای در شهرهای اهواز، اندیمشک و ایذه در واکنش به خیزش سراسری غذا و بی‌آبی آغاز شد. در این دوره، بحران اختلال در تأمین آب کشاورزی و شرب، افزایش نرخ تورم و گرانی بنزین، مردم را به خیابان‌ها کشاند و نیروهای امنیتی برای سرکوب معترضان از گاز اشک‌آور و گلوله‌های پلاستیکی استفاده کردند (AP News, فوریه ۲۰۲۳)<ref>[https://apnews.com/article/iran-protests-and-demonstrations-government-tehran-ec4a869b894146f906c70ef2bd53db2d Protests hit multiple Iran cities for first time in weeks]</ref>
| |
|
| |
|
| ایذه، با توجه به جمعیت بومی و موقعیت جغرافیایی خود، به‌سرعت به یکی از کانون‌های اصلی اعتراض بدل شد. معترضان خوزستانی که مدت‌ها در اعتراض به مشکل کم‌آبی، آلودگی و تبعیض‌های قومیتی فعال بودند، این‌بار با پیوستن به قیام ۱۴۰۱ در کنار هموطنان خود در سایر استان‌ها ایستادند.
| | '''۳. تحلیل مضامین عمیق و پیام‌های اصلی''' مضامین اصلی «پرواز همزنجیران» فراتر از یک خاطره‌نگاری ساده است. این کتاب به عمق جنایات سیستماتیک رژیم در زندان‌ها می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه شکنجه و سرکوب ابزاری برای تثبیت قدرت و حذف مخالفان بوده است. اما در کنار این تصویر تاریک، کتاب به طور موازی بر مقاومت بی‌نظیر، پایداری و تاب‌آوری زندانیان سیاسی تأکید دارد. به‌ویژه، نقش زنان زندانی و پایداری آن‌ها در برابر فشارهای طاقت‌فرسا، یکی از محورهای مهم کتاب است. نجفی با توصیف روحیه تسلیم‌ناپذیر زندانیان، تلاش می‌کند نشان دهد که حتی در بدترین شرایط، اراده برای آزادی و مبارزه می‌تواند پابرجای بماند. کتاب همچنین بر مبارزه برای آزادی و عدالت به عنوان یک آرمان همیشگی تأکید دارد و نشان می‌دهد که چگونه حتی در زندان، این آرمان‌ها الهام‌بخش مقاومت بوده‌اند. این اثر به عنوان یک سند تاریخی، نه تنها ابعاد وحشیانه زندانهای سیاسی در جمهوری اسلامی را آشکار می‌کند، بلکه به تحلیل تأثیر عمیق این سیاست‌ها بر افراد و جامعه می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه این سرکوب‌ها، ریشه‌های مقاومت را عمیق‌تر کرده‌اند.<ref name=":0" /> |
|
| |
|
| == ورود ایذه به میدان درگیری ==
| | '''۴. جایگاه و اهمیت تاریخی و ادبی''' |
| با کشته‌شدن مهسا امینی در ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ در بازداشتگاه گشت ارشاد تهران، موج جدیدی از اعتراضات در سراسر کشور شکل گرفت. در روزهای پایانی شهریور، و به‌ویژه شب سی‌ام شهریور، گزارش شد که در ایذه معترضان در چندین نقطه از شهر دست به تظاهرات زدند و تابلوهای تبلیغاتی و ادارات دولتی را به آتش کشیدند. نیروهای انتظامی و امنیتی از صبح همان روز به‌صورت گسترده در خیابان‌ها مستقر شدند و برای متفرق‌کردن جمعیت از گاز اشک‌آور، باتوم و شلیک مستقیم گلوله‌های فولادی استفاده کردند؛ در نتیجه، حداقل هشت نفر کشته و ده‌ها نفر مجروح شدند (Reuters, سپتامبر ۲۰۲۲)<ref>[https://www.reuters.com/world/middle-east/iran-security-forces-clash-with-protesters-over-aminis-death-2022-09-27/ Iran security forces clash with protesters over Amini's death]</ref>. هم‌زمان، خبرگزاری ایسنا نیز از بازداشت بیش از پنجاه معترض در جریان این اعتراضات خبر داد.
| |
| ----
| |
|
| |
|
| == جزئیات جریان درگیری‌ها در شب ۳۰ شهریور ==
| | «پرواز همزنجیران» به دلیل روایت دست اول و جزئیات دقیق، از اهمیت تاریخی و ادبی ویژه‌ای برخوردار است. این کتاب صرفاً یک خاطره‌نگاری شخصی نیست، بلکه یک منبع ارزشمند برای مطالعه تاریخ معاصر ایران و شناخت رویدادهای پس از انقلاب، به ویژه در زندان‌ها، محسوب می‌شود. این اثر اطلاعات دست اول و بی‌واسطه‌ای را در اختیار پژوهشگران، مورخان، و فعالان حقوق بشر قرار می‌دهد که در کمتر منبع دیگری یافت می‌شود. سبک نگارش نجفی، با لحنی صریح و صادقانه، به خواننده اجازه می‌دهد تا با عمق فجایع و شجاعت مقاومت‌کنندگان ارتباط برقرار کند. این کتاب به عنوان یک شهادت‌نامه از رنج‌های تاریخی، نه تنها حافظه جمعی را زنده نگه می‌دارد، بلکه به نسل‌های بعدی این امکان را می‌دهد تا از گذشته بیاموزند و از تکرار تاریخ جلوگیری کنند. این اثر برای کسانی که به دنبال درک ریشه‌های مبارزات سیاسی و اجتماعی در ایران هستند، و همچنین برای هر خواننده‌ای که علاقه‌مند به داستان‌های پایداری انسانی در برابر ظلم است، یک کتاب ضروری و روشنگر است.<ref name=":0" /> |
| در آن شب، معترضان با سردادن شعار «مرگ بر دیکتاتور»، به سمت ساختمان فرمانداری و ساختمان شورای شهر حرکت کردند. گزارش‌های محلی حاکی از آن است که نیروهای لباس شخصی و بسیج به‌طور هماهنگ خانه‌های چند فعال مدنی را مورد حمله قرار دادند و عده‌ای را بازداشت کردند (عفو بین‌الملل، اوت ۲۰۲۳)<ref name=":0">[https://www.amnesty.org/en/latest/news/2023/08/iran-respect-families-right-to-commemorate-loved-ones-killed-during-uprising-without-reprisals-on-one-year-anniversary/ Iran: Respect families’ right to commemorate loved ones killed during uprising without reprisals on one-year anniversary] </ref>. در یکی از میدان‌های مرکزی شهر، شلیک مستقیم چند فرمانده سپاه منجر به کشته‌شدن چهار نفر (شامل یک نوجوان ۱۶ ساله) شد؛ تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌داد که اجساد جان‌باختگان ساعاتی طولانی به خانواده‌هایشان تحویل داده نشد (Reuters, نوامبر ۲۰۲۲)<ref name=":1">[https://www.reuters.com/world/middle-east/iran-security-forces-clash-with-protesters-over-aminis-death-2022-09-27/ Iran security forces clash with protesters over Amini's death]</ref>. گفته می‌شود که تیراندازی در شرایطی صورت گرفت که معترضان مسلح نبودند و هیچ تهدیدی متوجه نیروهای امنیتی نمی‌کردند؛ این اقدام موجی از خشم میان ساکنان ایذه ایجاد کرد. | |
| ----
| |
|
| |
|
| == واکنش نهادهای حقوق بشری و رسانه‌های بین‌المللی ==
| | == منابع == |
| پس از انتشار خبر کشته‌شدن معترضان در ایذه، سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی از قبیل «دیدبان حقوق بشر» و «عفو بین‌الملل» خواستار انجام تحقیق مستقل دربارهٔ این درگیری‌ها شدند. عفو بین‌الملل اعلام کرد که استفاده از نیروی کشنده علیه معترضان غیرمسلح نقض آشکار حقوق بین‌الملل بشردوستانه است (Amnesty International, اوت ۲۰۲۳).<ref name=":0" /> همچنین، عفو بین‌الملل اسامی پنج کشته‌شده تا آن زمان را منتشر کرد و از مقامات ایرانی خواست تا پاسخگو باشند. خبرگزاری رویترز در گزارشی تفصیلی نوشت که نیروهای امنیتی با دستور مقام‌های بالاتر سپاه پاسداران به‌دنبال «سرکوب نفس‌گیر اعتراضات» در خوزستان بوده‌اند (Reuters, سپتامبر ۲۰۲۲).<ref name=":1" /> شبکه‌های اجتماعی نیز مملو از ویدئوهایی بود که نشان می‌داد معترضان از سنگ و چوب برای دفاع از خود استفاده می‌کردند، در حالی که گلوله‌های فولادی و نارنجک دست‌ساز دودزا از سوی نیروهای امنیتی به‌سمت آنان شلیک می‌شد.
| |
| | |
| == تأثیرات اجتماعی در ایذه ==
| |
| ایذه به‌عنوان یک شهر با اکثریت جمعیت بختیاری و شیعه مذهب، سابقهٔ دیرینه‌ای در مقاومت فرهنگی و اجتماعی دارد. پس از کشته‌شدن چند تن از معترضان، مراسم بزرگداشتی در امامزاده چهل‌دختر ایذه برگزار شد که در آن، خانواده‌های کشته‌شدگان، مردم شهر و روحانیون محلی شرکت کردند. تصاویر منتشرشده از این مراسم نشان‌دهندهٔ موج خشم، در بین مردم ایذه بود (AP News, فوریه ۲۰۲۳).<ref>[https://apnews.com/article/iran-protests-and-demonstrations-government-tehran-ec4a869b894146f906c70ef2bd53db2d Protests hit multiple Iran cities for first time in weeks]</ref> پیرمردان و زنان بختیاری در این مراسم با پوشیدن لباس سنتی و قرائت فاتحه، خواستار آزادی سریع بازداشتی‌ها و پاسخگویی مسئولان شدند. این تجمع به‌سرعت به همبستگی مردم تبدیل شد. در پی آن اعتراضات کوچکی نیز در چند روستای اطراف ایذه شکل گرفت؛ روستاییان از کمبود آب آشامیدنی و مشکلات زیست‌محیطی طولانی‌مدت راضی نبودند و مسئلهٔ نقض حقوق بشر نیز به نگرانی‌های آن‌ها افزوده شده بود.
| |
| | |
| == پیامدهای کوتاه‌مدت و واکنش‌های داخلی ==
| |
| در پی درگیری‌ها، شبکه‌های اجتماعی داخل ایران به‌شدت سانسور شد و اینترنت پرسرعت در ایذه برای چند روز کامل قطع گردید (Reuters, سپتامبر ۲۰۲۲).<ref>[https://www.reuters.com/world/middle-east/tehran-governor-accuses-protesters-attacks-least-22-arrested-2022-09-20/ Protests flare across Iran in violent unrest over woman's death]</ref> گزارش‌ها حاکی از آن بود که نیروهای امنیتی بیش از ۷۰ نفر را در جریان تظاهرات دستگیر کردند و برخی از بازداشت‌شدگان ماه‌ها در بازداشتگاه‌های مخفی سپاه پاسداران و وزارت اطلاعات نگه داشته شدند. در چند روز پس از واقعه، دادستانی اهواز اعلام کرد که «با عاملان فتنه برخورد خواهد شد»، اما جزئیات بیشتری از روند دادگاه‌ها منتشر نشد. تعدادی از خانواده‌ها در تماس با رسانه‌های مستقل خواستار محاکمهٔ علنی مسئولان شدند، ولی فشار امنیتی اجازهٔ هیچ‌گونه تجمع اعتراضی پس از آن نداد.
| |
| == اهمیت تاریخی ==
| |
| در مقیاس ملی، اعتراضات ایذه به‌عنوان یکی از نقاط عطف اعتراضات ایران در سال ۱۴۰۱ یاد می‌شود، چرا که ثابت کرد حتی در شهرهای کوچک و دورافتاده نیز مردم حاضر به ایستادگی مقابل سرکوب هستند. بر اساس گزارش «گروه بحران» (International Crisis Group)، اعتراضات در خوزستان و مخصوصاً در ایذه، وابستگی میان اعتراضات اقتصادی (نبود آب، گرانی) و مطالبات حقوق بشری را برجسته کرد (Crisis Group, ژوئن ۲۰۲۳).<ref>[https://www.crisisgroup.org/middle-east-north-africa/gulf-and-arabian-peninsula/iran/241-irans-khuzestan-thirst-and-turmoil Iran’s Khuzestan: Thirst and Turmoil]</ref> از طرف دیگر، این رویدادها منجر به تشدید نگاه منطقه‌ای به خوزستان شد؛ دولت جمهوری اسلامی برای جلوگیری از انتشار اخبار منفی، به شهروندان خوزستانی فرصت اندکی برای صحبت در رسانه‌های مستقل داد. با وجود سرکوب، روحیهٔ معترضان حفظ شد و در سال‌های بعد، چندین سند حقوق بشری و گزارشی دربارهٔ وقایع در ایذه منتشر گردید.
| |
| ----
| |
| | |
| == منابع و مراجع == | |