کاربر:Alireza k h/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فرانسیسکو فرانکو''' یا '''ال کودییو''' (رهبر)، با نام کامل '''فرانسیسکو پائولینو هرمنیگیدو تئودولو فرانکو ی باهامونده''' (۴ دسامبر ۱۸۹۲ – ۲۰ نوامبر ۱۹۷۵)، ژنرال اسپانیایی و دیکتاتور اسپانیا از ۱۹۳۹ تا مرگش در ۱۹۷۵ بود. او رهبری کودتای نظامی ژوئیه ۱۹۳۶ علیه جمهوری دوم اسپانیا را بر عهده داشت که به جنگ داخلی اسپانیا (۱۹۳۶–۱۹۳۹) منجر شد. با پیروزی ملی‌گرایان (با حمایت [[آدولف هیتلر|هیتلر]] و موسولینی)، فرانکو دیکتاتوری فالانژیستی-محافظه‌کار برقرار کرد که تا مرگش ادامه یافت. رژیم فرانکو با سرکوب شدید مخالفان (جمهوری‌خواهان، کمونیست‌ها، آنارشیست‌ها، کاتالان‌ها و باسک‌ها)، سانسور، کلیسای کاتولیک به عنوان پایه ایدئولوژیک و انزوای بین‌المللی اولیه همراه بود. از دهه ۱۹۵۰، با "معجزه اقتصادی اسپانیا"، کشور به توسعه رسید، اما آزادی‌های سیاسی محدود ماند. فرانکو در ۱۹۷۵ درگذشت و خوان کارلوس را جانشین کرد که انتقال به دموکراسی را آغاز کرد. او دیکتاتور سرکوبگر و مسئول صدها هزار مرگ بود.<ref name="britannica">{{یادکرد وب|نشانی=https://www.britannica.com/biography/Francisco-Franco|عنوان=Francisco Franco|وبگاه=Encyclopædia Britannica|تاریخ بازبینی=۱۳ دسامبر ۲۰۲۵}}</ref><ref name="preston">{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Preston|نام=Paul|عنوان=Franco: A Biography|ناشر=HarperCollins|سال=۱۹۹۳}}</ref>  

فرانسیسکو فرانکو در ۴ دسامبر ۱۸۹۲ در فروول، گالیسیا (شمال غربی اسپانیا) در خانواده‌ای نظامی-دریایی متولد شد. پدرش نیکولاس فرانکو افسر نیروی دریایی بود و مادرش ماریا دل پیلار باهامونده از خانواده‌ای محافظه‌کار کاتولیک. فرانکو فرزند دوم بود و برادر بزرگ‌ترش نیکولاس و خواهرش پیلار داشت. در کودکی، فرانکو کوتاه‌قد و لاغر بود و لقب "فرانکیتو" گرفت. او ابتدا به نیروی دریایی علاقه داشت، اما پس از کاهش پذیرش، در ۱۹۰۷ به آکادمی پیاده‌نظام تولدو وارد شد و در ۱۹۱۰ فارغ‌التحصیل گردید. فرانکو جوان افسر جاه‌طلب بود و به مراکش اسپانیایی (۱۹۱۲) اعزام شد، جایی که در جنگ‌های استعماری علیه قبایل ریف شرکت کرد.

 

با پیروزی جبهه خلق (چپ‌گرا) در انتخابات فوریه ۱۹۳۶، فرانکو به جزایر قناری تبعید شد تا از کودتا جلوگیری شود. اما او با ژنرال‌های محافظه‌کار مانند امیلیو مولا، خوزه سانخورخو و گونزالو کئیپو د لیانو ارتباط مخفی داشت و کودتای ژوئیه ۱۹۳۶ را برنامه‌ریزی کرد.<ref name="preston" /><ref name="britannica" />

 

فرانکو در سپتامبر ۱۹۳۶ در بورگوس به عنوان "ژنرالیسیمو" و رهبر ملی‌گرایان انتخاب شد. او فالانژ (فاشیستی)، کارلیست‌ها (مونارشیست سنتی) و محافظه‌کاران را متحد کرد و ایدئولوژی "صلح ملی‌کاتولیک" را پیش برد.<ref name="preston" /><ref name="beebe">{{یادکرد کتاب|نام خانوادگی=Beevor|نام=Antony|عنوان=The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936-1939|ناشر=Penguin|سال=۲۰۰۶}}</ref>

 

در ۱۹۳۹، مادرید سقوط کرد و جنگ در ۱ آوریل پایان یافت. فرانکو "روز پیروزی" را اعلام کرد. سرکوب پس از جنگ شدید بود: صدها هزار اعدام، زندان و تبعید (نیم میلیون به فرانسه گریختند). "قانون مسئولیت سیاسی" مخالفان را مجازات کرد و اردوگاه‌های کار اجباری تأسیس شد. فرانکو اسپانیا را "پاکسازی" کرد و کاتالان و باسک را سرکوب نمود.<ref name="beebe" /><ref name="preston" />

در ۱۹۵۹، "طرح تثبیت" (با تکنوکرات‌های اوپوس دئی مانند لوپز رودو) اجرا شد: آزادسازی اقتصاد، جذب سرمایه خارجی و گردشگری. "معجزه اقتصادی اسپانیایی" (۱۹۶۰–۱۹۷۳) رشد سالانه ۷% ایجاد کرد، میلیون‌ها گردشگر آمدند و اسپانیا به اقتصاد صنعتی تبدیل شد. اما آزادی‌های سیاسی محدود ماند: سانسور، ممنوعیت احزاب و سرکوب باسک (ETA در ۱۹۵۹ تأسیس شد). فرانکو در ۱۹۶۹ خوان کارلوس د بوربون را جانشین اعلام کرد تا مونارشی را پس از مرگش احیا کند.<ref name="britannica"/><ref name="preston"/>

در دهه ۱۹۷۰، فرانکو پیر و بیمار شد (پارکینسون و مشکلات قلبی). او قدرت را به تدریج به خوان کارلوس و نخست‌وزیر کارلوس آریاس ناوارو واگذار کرد، اما همچنان تصمیم‌گیرنده نهایی بود. رژیم با چالش‌های جدید روبرو شد: رشد جنبش‌های کارگری، تروریسم ETA (که در ۱۹۷۳ نخست‌وزیر لوئیس کاررو بلانکو را ترور کرد) و فشارهای بین‌المللی برای دموکراسی. اعدام پنج مخالف سیاسی در سپتامبر ۱۹۷۵ (آخرین اعدام‌های رژیم) اعتراضات جهانی برانگیخت و اسپانیا را منزوی کرد. فرانکو در اکتبر ۱۹۷۵ چندین حمله قلبی داشت و به کما رفت. پزشکان با عمل‌های متعدد او را زنده نگه داشتند، اما در ۲۰ نوامبر ۱۹۷۵ درگذشت. آخرین کلماتش "اسپانیا یکی، بزرگ، آزاد" بود. مرگ او با شعار معروف "فرانکو مرده!" در خیابان‌ها جشن گرفته شد.<ref name="preston"/><ref name="britannica"/>

انتقال مسالمت‌آمیز بود، اما چالش‌هایی مانند کودتای ۲۳-F (۱۹۸۱) داشت که خوان کارلوس آن را سرکوب کرد. در ۲۰۱۹، جسد فرانکو از والله ده لوس کایدوس (بنای یادبود دیکتاتور) به قبرستان معمولی منتقل شد و به این ترتیب رژیم او به‌طور رسمی پایان یافت.<ref name="britannica"/>

میراث فرانکو دوگانه است: برای راست‌گرایان، او اسپانیا را از کمونیسم نجات داد، وحدت ملی آورد و پایه توسعه اقتصادی گذاشت. برای چپ و قربانیان، نماد دیکتاتوری، سرکوب و جنایات جنگی است؛ مسئول مرگ صدها هزار نفر و تبعید میلیون‌ها.

قانون حافظه تاریخی (۲۰۰۷) و قانون حافظه دموکراتیک (۲۰۲۲) بناهای فرانکو را حذف و قربانیان را جبران کرد. اسپانیا امروز دموکراسی پایدار است، اما بحث بر سر فرانکو ادامه دارد: برخی خیابان‌ها هنوز به نام اوست و والله ده لوس کایدوس نماد تقسیم باقی مانده. فرانکو آخرین دیکتاتور فاشیستی اروپا بود و مرگش پایان عصر دیکتاتوری‌های قرن بیستم در غرب اروپا را رقم زد.<ref name="preston" /><ref name="britannica" />