کاربر:Alireza k h/صفحه تمرین
| جهانگیرخان صوراسرافیل | |
|---|---|
 | |
| زادروز | ۱۲۹۲ |
| درگذشت | ۲تیر ۱۲۸۷ باغ شاه، تهران، ایران |
| علت مرگ | اعدام به دستور محمدعلی‌شاه قاجار |
| شناخته‌شده برای | آزادی‌خواهان و مردم ایران |
| دین | اسلام |
میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل (زاده ۱۲۰۲، درگذشته ۲تیر۱۲۸۷)، از برجسته‌ترین روزنامه‌نگاران، نویسندگان و فعالان سیاسی دوران مشروطه ایران بود که با انتشار روزنامه «صوراسرافیل» نقشی بی‌بدیل در بیداری سیاسی و اجتماعی ایفا کرد. قلم تند و صریح او علیه استبداد و بی‌عدالتی، روزنامه‌اش را به یکی از مهم‌ترین رسانه‌های مشروطه‌خواهان تبدیل ساخت. نوشته‌های طنزآلود دهخدا در ستون «چرند و پرند» به مدیریت او، نقشی کلیدی در آگاهی توده مردم داشت و نام جهانگیرخان را در تاریخ مطبوعات ایران ماندگار کرد. وی در کنار شخصیت‌هایی چون ملک‌المتکلمین، از رهبران فکری نهضت مشروطه به شمار می‌رفت. با آغاز استبداد صغیر و حمله نیروهای محمدعلی‌شاه به مجلس، جهانگیرخان دستگیر و در باغ شاه به دستور شاه اعدام شد؛ رویدادی که به‌گفته احمد کسروی، «یکی از خونین‌ترین صحنه‌های تاریخ مشروطه» بود (کسروی، جلد دوم، ص. ۱۵). مرگ او، گرچه ضایعه‌ای برای جنبش بود، اما قلم و اندیشه‌اش همچنان الهام‌بخش آزادی‌خواهان باقی ماند (کسروی، جلد اول، ص. ۳۷۵). این مقاله با مرور زندگی، فعالیت‌های مطبوعاتی و نقش سیاسی جهانگیرخان، جایگاه او را در تاریخ مشروطه بررسی می‌کند.
مقدمه
جهانگیرخان صوراسرافیل، در شمار روشنفکرانی است که نقش قلم و بیان را برای پیشبرد اهداف سیاسی و اجتماعی درک کرد و آن را به کار گرفت. او نه‌تنها یک روزنامه‌نگار بود، بلکه با شجاعت فکری و موضع‌گیری‌های قاطع، صدای مشروطه‌خواهان در مقابله با استبداد شد. روزنامه صوراسرافیل به مدیریت او، به‌ویژه با مقالات دهخدا، به منبری برای طرح مباحث عدالت، قانون و آزادی بدل شد (کسروی، جلد اول، ص. ۳۷۰).
زندگی‌نامه و پیشینه فکری
میرزا جهانگیرخان اهل گیلان بود. اطلاعات دقیق از سال تولد او اندک است، اما شواهد نشان می‌دهد که در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری متولد شده است. او در تهران اقامت گزید و با محافل روشنفکری و انجمن‌های آزادی‌خواه پیوند یافت. تحصیلات او در علوم جدید و علاقه‌اش به ادبیات و سیاست، زمینه را برای ورود به عرصه مطبوعات فراهم کرد (کسروی، جلد اول، ص. ۳۶۸).
جهانگیرخان از همان آغاز فعالیت مطبوعاتی، لحن صریح و انتقادی را برگزید. وی به باور بسیاری از مورخان، از پیشگامان روزنامه‌نگاری مدرن در ایران به شمار می‌رود؛ زیرا با بهره‌گیری از طنز، نثر ساده و نقد اجتماعی، توانست گفتمان مشروطه‌خواهی را به زبان مردم کوچه و بازار منتقل کند (کسروی، جلد اول، ص. ۳۷۲).
فعالیت‌های مطبوعاتی
مهم‌ترین دستاورد جهانگیرخان تأسیس و مدیریت روزنامه صوراسرافیل بود. این روزنامه که در دوران اوج نهضت مشروطه منتشر شد، به سرعت به تریبونی برای انتقاد از استبداد و فساد دستگاه قاجار تبدیل گردید. به نوشته کسروی، صوراسرافیل «بیش از هر روزنامه دیگری بر افکار مردم اثر گذاشت و بذر قانون‌خواهی را در دل عامه کاشت» (کسروی، جلد اول، ص. ۳۷۴).
ستون «چرند و پرند» به قلم علی‌اکبر دهخدا، که با زبان طنز و انتقادی نوشته می‌شد، از پرخواننده‌ترین بخش‌های این روزنامه بود. سبک نگارش این مقالات باعث شد که مفاهیم پیچیده سیاسی، مانند ضرورت قانون اساسی و محدود کردن قدرت شاه، برای مردم عادی قابل فهم شود. همین ویژگی، صوراسرافیل را به یکی از محبوب‌ترین جراید آن عصر بدل کرد (کسروی، جلد اول، ص. ۳۷۵).
جهانگیرخان علاوه بر مدیریت روزنامه، مقالات متعددی در نقد خودکامگی، بی‌عدالتی اجتماعی و فساد دربار نوشت. این مقالات به‌دلیل صراحت لهجه، بارها موجب توقیف روزنامه و تهدید جان او شد، اما او از موضع خود عقب‌نشینی نکرد (تاریخ هجده‌ساله آذربایجان، ص. ۲۹۵).
نقش در نهضت مشروطه
جهانگیرخان صوراسرافیل صرفاً یک روزنامه‌نگار نبود؛ او در صف مقدم مبارزه سیاسی نیز قرار داشت. با برپایی مجلس شورای ملی، روزنامه‌اش به حامی اصلی مشروطه تبدیل شد. او در کنار ملک‌المتکلمین، سید جمال واعظ و دیگر فعالان، در انجمن‌های سیاسی عضویت داشت و به ترویج مفاهیم نوگرایانه می‌پرداخت (کسروی، جلد اول، ص. ۳۸۰).
در جریان بحران‌های پس از صدور فرمان مشروطیت، جهانگیرخان از سرسخت‌ترین منتقدان محمدعلی‌شاه بود. او در مقالات خود بارها شاه را به نقض قانون متهم کرد و از لزوم مقاومت در برابر استبداد سخن گفت. این مواضع، دشمنی دربار را نسبت به او برانگیخت (کسروی، جلد دوم، ص. ۱۰).
بازداشت و اعدام
با به توپ بستن مجلس در تیر ۱۲۸۷ و آغاز دوره استبداد صغیر، محمدعلی‌شاه دستور سرکوب مشروطه‌خواهان را صادر کرد. جهانگیرخان، که از چهره‌های شاخص آزادی‌خواه بود، به‌همراه ملک‌المتکلمین دستگیر شد. به روایت کسروی، این دو نفر پس از انتقال به باغ شاه، بدون محاکمه و در شرایطی تحقیرآمیز، به قتل رسیدند (کسروی، جلد دوم، ص. ۱۵).
این اقدام، بازتابی گسترده در افکار عمومی داشت و موجی از نفرت نسبت به استبداد قاجار را برانگیخت. کسروی می‌نویسد: «قتل این دو مرد، خون تازه‌ای در رگ‌های آزادی‌خواهان دوانید و مقاومت در آذربایجان و گیلان شدت گرفت» (تاریخ هجده‌ساله آذربایجان، ص. ۳۱۲).
میراث و ارزیابی تاریخی
میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل در تاریخ مطبوعات ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. او نه‌تنها یک مدیر روزنامه، بلکه پیشگام استفاده از رسانه برای تغییر اجتماعی بود. مقالات او و دهخدا در صوراسرافیل، الگویی برای روزنامه‌نگاری انتقادی در ایران شد. مورخان، تأثیر این روزنامه را در آگاهی مردم و تقویت مشروطه‌خواهی انکارناپذیر می‌دانند (کسروی، جلد دوم، ص. ۴۰).
به‌رغم اعدام فجیع او، اندیشه و راهش در حافظه تاریخی ملت باقی ماند. نام جهانگیرخان امروز در کنار چهره‌هایی چون دهخدا و ملک‌المتکلمین، به‌عنوان نماد آزادی‌خواهی و مقاومت فکری در برابر استبداد ذکر می‌شود (تاریخ هجده‌ساله آذربایجان، ص. ۳۱۵).
میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل با تأسیس روزنامه‌ای که صدای عدالت‌خواهان شد، نقشی اساسی در نهضت مشروطه ایران ایفا کرد. او با قلمی پرتوان و رویکردی مردمی، مفاهیم قانون و آزادی را به میان توده‌ها برد و برای تحقق این آرمان‌ها جان خود را فدا کرد. بررسی حیات او نشان می‌دهد که تاریخ مشروطه، در کنار نبردهای مسلحانه، صحنه فداکاری روزنامه‌نگارانی است که با سلاح قلم به جنگ استبداد رفتند.