کاربر:Alireza k h/صفحه تمرین
مستبدین، اصطلاحی بود که در جریان انقلاب مشروطه (۱۲۸۵ش) به مخالفان مجلس شورای ملی و طرفداران بازگشت سلطنت مطلقه اطلاق می‌شد. این گروه شامل شاه، درباریان، بخشی از روحانیان و طرفداران سنت‌های استبدادی بود. احمد کسروی در تاریخ مشروطه ایران (۱۳۲۵ش) بارها واژهٔ «مستبد» را در برابر «آزادی‌خواه» به‌کار برده است. پژوهشگرانی چون آدمیت، ناطق و آبراهامیان مستبدین را نیروی اصلی مقابله با مدرنیزاسیون سیاسی در ایران دانسته‌اند.
خاستگاه اصطلاح
واژهٔ «مستبد» از ریشهٔ عربی «استبداد» گرفته شده و به فرد یا گروهی اطلاق می‌شد که حکومت خودسرانه و بدون مشورت را می‌پسندیدند. در مشروطه، این اصطلاح بر همهٔ کسانی به‌کار رفت که مخالف مجلس، قانون اساسی و آزادی‌های نوین بودند (کسروی، تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۲۵).
ترکیب نیروها
- شاه و دربار: مظفرالدین‌شاه به‌رغم صدور فرمان مشروطه، در عمل چندان پایبند نبود. محمدعلی‌شاه آشکارا به صف مستبدین پیوست.
- شاهزادگان و درباریان: بسیاری از اشراف منافع خود را در خطر می‌دیدند.
- روحانیان مخالف: چهره‌هایی چون شیخ فضل‌الله نوری «مشروطه مشروعه» را در برابر مشروطهٔ پارلمانی مطرح کردند.
- نیروهای نظامی وابسته: بریگاد قزاق به رهبری افسران روسی در خدمت مستبدین بود.
نقش در استبداد صغیر
مستبدین نیروی اصلی محمدعلی‌شاه در استبداد صغیر بودند. آنان مجلس را به توپ بستند، آزادی‌خواهان را دستگیر یا تبعید کردند و کوشیدند نظم مطلقهٔ گذشته را بازگردانند. اما مقاومت ملت، به‌ویژه در تبریز، مانع موفقیتشان شد (کسروی، تاریخ هیجده‌ساله آذربایجان، ۱۳۲۳).
تحلیل پژوهشگران
- کسروی: مستبدین را «دشمنان آزادی و قانون» می‌نامد (۱۳۲۵).
- آدمیت: آنان را بقایای نظام کهن و «اشرافیت فاسد» معرفی می‌کند (فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، ۱۳۵۶).
- هما ناطق: تقابل آزادی‌خواهان و مستبدین را دو قطب اصلی مشروطه می‌داند (ایرانیان و اندیشه تجدد، ۱۳۷۷).
- آبراهامیان: مستبدین را نمایندگان طبقات سنتی و نیروهای وابسته به سلطنت مطلقه می‌خواند (ایران بین دو انقلاب، ۱۳۷۷).
نتیجه‌گیری
«مستبدین» در تاریخ مشروطه نامی است برای مخالفان قانون و آزادی. هرچند آنان در مقاطعی توانستند بر جنبش آزادی‌خواهی فشار وارد کنند، اما در نهایت در برابر ارادهٔ ملت شکست خوردند.
منابع
- کسروی، احمد. تاریخ هیجده‌سالهٔ آذربایجان. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۳ش.
- کسروی، احمد. تاریخ مشروطهٔ ایران. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۵ش.
- آدمیت، فریدون. فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت. تهران: پیام، ۱۳۵۶.
- ناطق، هما. ایرانیان و اندیشهٔ تجدد. تهران: طرح نو، ۱۳۷۷.
- آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی، ۱۳۷۷.