خط قرمز

خط قرمز یا مرز سرخ

خط قرمز، مرز سرخ یا (به انگلیسی Red Line یا red channel که به مفهوم فارسی آن نزدیکتر است)، یک اصطلاح است که در سیاست و روابط بین‌الملل و جریان‌های مبارز استفاده می‌شود. این اصطلاح به حد و مرزی اشاره دارد که در صورت عبور از آن و نقض چارچوب‌های آن، عواقب جدی برای فرد خاطی بدنبال دارد. همه‌ی ما در طول زندگی با مجموعه‌ای از قوانین و ممنوعیت‌ها آشنا شده‌ایم. گاهی این ممنوعیت‌ها اموری مطلق هستند و در این صورت نام خط قرمز می‌گیرد.

خط‌ قرمز‌ها در نهادهای مختلف با توجه به اهداف و سوابق متفاوت هستند. ممکن است در یک خانواده‌ی سنتی موضوعاتی که اصطلاحا «ناموسی» نامیده می‌شوند از خطوط قرمز خانواده باشند اما همین مسائل ممکن است در خانواده‌‌ی دیگری به شکلی دیگر تعریف یا درک شوند.

خط قرمز یا مرز سرخ در اغلب موارد در زمینه‌های سیاسی کاربرد دارد. به عنوان مثال در جمهوری اسلامی حفظ نظام و وفاداری به ولی فقیه مرز سرخ است. یعنی هر فرد وابسته به نظام، با انواع گرایشان حق عبور از این مرز سرخ را ندارد.

در مقابل سازمان مجاهدین خلق ایران، شعار «نه شاه، نه شیخ» را مرز سرخ جبهه‌ی خلق می‌داند. یعنی وابستگی و رابطه با شاه و شیخ را به منزله‌ی خروج از جبهه‌ی خلق دانسته و با گروهی که چنین خط قرمزی را رد کند، به هیچ‌ عنوان حاضر به دوستی یا ائتلاف نیست.

از دهه ١٩٧٠ تا امروز اصطلاح «خط قرمز» در روابط بین‌الملل به معنای «هشدار جدی» به دشمن یا مخاطب به کار می‌‌رود که نادیده‌ گرفتن آن و نقض آن از سوی نفر مقابل، پیامدها و هزینه‌‌هایی به دنبال خواهد داشت. به عبارت دیگر اصطلاح خط قرمز تا حد زیادی با مباحث «بازدارندگی» آمیخته و به کار گرفته می‌‌شود.»

تعریف مرز سرخ

دیکشنری آبادیس چنین تعریف می‌کند: خط قرمز، ( انگلیسی: Red line ) اصطلاحی است که تا حد زیادی با مباحث بازدارندگی آمیخته و به کار گرفته می‌شود. از این اصطلاح برای تعریف آستانه تحمل یا حد و مرز یک اقدام استفاده می شود.

مرز سرخ در در سیاست خارجی به معنی عبور یک کشور یا دولت یا جامعه‌ی بین‌المللی، از حدی که دولت دیگری آن را وضع کرده است. حدی که عبور از آن می‌تواند منجر به واکنش نظامی، تحریم و یا تعلیق روابط دیپلماتیک شود. در اکثر کشورها توهین به پرچم یک مرز سرخ است و برای مرتکبان آن مجازات در نظر گرفته می‌شود. در برخی کشورها توهین به نمایندگان عالی حکومت مرز سرخ است. در حالی که در برخی کشورها با همین موضوع با مسامحه برخورد می‌شود. به طور کلی مرز سرخ در موضوعات بحرانی مانند: امنیت ملی، تهدیدات نظامی، تجاوز به حقوق بشر، توسعه‌ی سلاح‌های اتمی، شیمیایی و تهدید به حملات تروریستی مطرح می‌شود. مرز سرخ امنیتی به قوانینی گفته می‌شود که رعایت کردن آن، هیچ‌گونه استثنایی ندارد و طبعا نقض آن می‌تواند منجر به حوادث غیرقابل جبران شود. به عنوان مثال اغلب شرکت‌ها یا ادارات داری مرز‌سرخ‌های امنیتی برای جلوگیری از نفوذ سایبری هستند.

ریشه مرز سرخ

در تاریخ معاصر اولین‌ بار این اصطلاح در «توافق‌‌نامه خط قرمز» ٣١ جولای ١٩٢٨ بین شرکا و سهام‌داران شرکت نفت ترکیه TPC مشاهده شده است. تاجر ارمنی به نام کالوست گلبنکیان که مؤسس شرکت نفت ترکیه به شمار می‌‌رود، روی نقشه -منطقه‌‌ای که امروز به خاورمیانه شناخته می‌‌شود– به رنگ قرمز خطی را کشید که این خط محدوده‌ای را تعیین می‌کرد که هیچ‌ یک از شرکا و سهام‌‌داران به طور مستقل اجازه نداشتند در این محدوده فعالیت نفتی انجام دهند.

انواع مرز سرخ

خط قرمز؛ خطی عبور ناکردنی است. خطوط قرمز شخصی، اجتماعی، سیاسی، مذهبی، فرهنگی، هنری و… هر کدام آدمی را در مسیری که باید حرکت کند و راه را از چاه مشخص می‌کند.

در زندگی فردی و اجتماعی هر کسی دارای حریم و خط قرمز‌هایی است. در سال‌های اخیر استفاده از واژه‌ی «خط قرمز» بیش از گذشته است. گویی خط قرمز مرزی را بین چارچوب‌هایی که باید رعایت شود و گذر از خطوط غیر اصلی مشخص می‌کند. خط قرمز خطی است که نزدیک به ممنوع و گذر از آن توسط هیچ شخص حقیقی یا حقوقی بدون هزینه امکان‌پذیر نیست.

تعیین خطوط قرمز توسط قانون‌گذاری سال‌هاست اجرا می‌شود که دیگران را ملزم به اجرای آن می‌کند. در طول زمان در جوامع برای رعایت این خطوط قرمز، فرد به مرور زمان خود سانسوری را در انجام بسیاری از کارهای اجتماعی در نظر می‌گیرد و بسیاری از برنامه‌های زندگی حتی کارهای روزمره را تحت سلطه‌ی این خطوط انجام می‌دهد.

با گذشتِ زمان برخی قوانین تغییر می‌کند و قوانینِ سخت، نرمتر می‌شود و خط قرمزهایی که در گذشته بسیار پُر رنگ بودند کم رنگ‌تر و در مواقعی کاملاً محو می‌شود. مثلاً در برخی مواقع پوشیدن شلوار جین و یا پیراهن آستین کوتاه توسط مجری تلویزیون خط قرمزی بود که خصوصاً در دهه‌های شصت و هفتاد اصلاً در تلویزیون جمهوری اسلامی شاهد آن نبودیم، اما رفته رفته این خطوط قرمز کم رنگ و کم رنگ تر شده است و مصلحت‌های حکومتی جای خطوط قرمز را گرفته‌است.

وضع خطوط قرمز همیشه منفی نیست، بطور مثال: در همه‌گیری کرونا اگر هر کشوری خطوط قرمزی برای مهار این بیماری وضع نکرد به همان میزان دچار آسیب و زیان‌های اجتماعی و اقتصادی از گسترش این بیماری شد. پس همیشه خطوط قرمز را باید با منافع وضع‌کننده آن و مصالح اجتماعی در نظر گرفت، بسیاری از حکومت‌های دیکتاتوری به بهانه مصالح اجتماعی انواع خطوط قرمز را برای محدودیت‌های اجتماعی و سیاسی وضع می‌کنند و وظیفه مردم و روشنفکران در این‌گونه موارد افشای منافع مستبدین و زیان مردم از وضع این قوانین است.

مرز سرخ در مبارزه

در مبارزه نیز برای اینکه همه‌ی انرژی و توان نیروی مبارز که به نسبت دشمن محدودتر می‌باشد متمرکز بر نبرد جاری باشد، مرزهای سرخی وجود دارد که نقض آن می‌تواند فرد را از دنیای مبارزه خارج کند.

مسعود رجوی در کتاب مبانی مشروعیت و مرزهای سرخ‌ مقاومت از سه مرز سرخ نام می‌برد.

۱- مجاهدین در راه خدا و خلق خدا در برابر هر آن چه به آنها برسد سستی نشان نمی‌دهند، سست عنصر نیستند. مسحور و مرعوب دود و دم و تعادل قوا نمی‌شوند هر چیزی هم که می‌خواهد به آنها برسد و اصابت کند، آنها را سست نمی‌کند، سستی و وادادن و بریدن و پشت کردن به مبارزه و مجاهدت نخستین مرز سرخ آنهاست.

۲- ضعف نشان نمی‌دهند. محکم و استوار هستند. لرزان و ترسیده نیستند. برای مردمشان شاخص‌های قوت و استحکام و ایستادگی هستند.

۳- آنان در کارشان ذلت و سرافکندگی نیست. هر چه هست سرافرازی و افتخار است.

مرز سرخ در دنیای پزشکی

این اصطلاح برای همه‌ی افراد در دنیای پزشکی کمی آشنا است بدلیل اینکه هرکس در معرض آن قرار می‌گیرد. وقتی کسی دچار بیماری واگیر‌ی مانند کووید ۱۹ می‌شود محدودیت‌هایی بعنوان مرز سرخ برای این بیمار تعیین می‌شود و از جمله فرد بیمار نمی‌تواند تردد آزاد در محیط‌های اجتماعی داشته باشد. همچنین برخی علائم در بدن در دنیای پزشکی حاوی معنی عبور بدن از مرز سرخ سلامتی است مانند: تغییر رنگ شدید پوست در اثر فعالیت شدید ورزشی، استرس، تغییر دمای محیط، و مشکلات مربوط به سیستم عروقی بدن، عفونت، بیماری التهابی، اختلال هورمونی و تاثیر برخی داروها موجب آن است. هر کشور یا رهبر یا مسئول قسمتی ممکن است سیاست و استراتژی و دستورالعمل خاص خود را برای مدیریت و نظارت بر مرز سرخ‌ها را داشته باشد.