سرود ملی ایران
سرود ملی ایران سرود رسمی ایران و یکی از نمادهای ملی ایران است که در یادبودها و مراسم ملی و رسمی پخش و یا اجرا میشود. ایران تاکنون ۵ سرود ملی داشته است. که نخستین آن در دوره ناصرالدین شاه بوده است. سرود « ای ایران ای مرز پرگهر» اگر چه در هیچ حکومتی سرود رسمی اعلام نشده اما بعنوان یک سرود میهنی و ملی برای اغلب مردم بخصوص مخالفان حکومتهای جمهوری اسلامی و نظام سلطنتی پذیرفته شده است. این سرود از سوی شورای ملی مقاومت ایران سرود رسمی اعلام شده است.
تاریخچه اولین سرود ملی
در نخستين سفر ناصرالدینشاه به اروپا و به هنگام ورود او به پاريس « دستة موزيك » با نواختن مارشهایي اداي احترام كرد، در استقبال از او در شهر وین گروهی با نواختن «مارش ایرانی» از او استقبال کردند. این مارش ساخته «یوهان اشتراوس» آهنگساز آلمانی در سال ۱۸۶۴ بود.[۱] در مراسم رسمي سفر شاه به اروپا موسيقي، يكي از عوامل اداي احترام بود. شاه از این رسم خوشش آمد و از مقامات فرانسوي خواست كه شخص يا اشخاصي را مأمور كنند تا مدرسهاي را در ايران براي تربيت افراد موزيك نظامي تأسیس کنند.
اين مدرسه زير نظر « مسيولومر Lemaire » فرانسوي ابتدا به صورت كلاسي در مدرسة دارالفنون تأسيس شد و سپس تحت عنوان « مدرسة موزيك » استقلال يافت. [۲] درهمین مدرسه موسیو لومر آهنگی بی کلام ساخت به نام «سلام شاه» که به هنگام ورود و بر تخت نشستن شاه اجرا می شد[۳] این قطعه نخستین بار در تیرماه ۱۲۵۱ در مهمانی ملکه ویکتوریا با حضور ناصرالدین شاه نواخته و همان سال در فرانسه بر صفحه گرامافون ضبط شد.[۴]
يكي از بهترين شاگردان و همكاران مسيو لومر كه پس از درگذشت وي رياست مدرسه را بعهده گرفت «غلامرضاخان سالار معزز » است – نصراللهخان مين باشيان (نصرالسلطان) فرزند سالار نيز پس از تحصيل در همين مدرسه و اتمام دورة كنسرواتوار روسيه بعنوان معاون مدرسة موزيك مشغول به كار شد و بعدها به مقام رياست موزيك نظام منصوب شد. لومرو سالار معزز و نصرالسلطان و برخي دیگر از شاگردان مدرسة موزيك مارشها و سرودهایي ميهني ساختند كه در مراسم خاص نواخته ميشد، اما تا سال 1312 شمسي سرودي كه جنبة رسمي داشته باشد و بعنوان سرود ملي ايران شناخته شده باشد موجودنبود.[۲]
سرود ملی در دوران احمدشاه
در دوران احمد شاه سرود ملی وجود نداشت. خاطره ای به نقل از دکتر جلال گنجی از دوران دانشجویی اش در آلمان نشان میدهد که دانشجویان ایرانی مقیم آلمان هیچ سرودی به نام سرود ملی ایران نمی شناختهاند و ترانه ی «عمو سبزی فروش» را به جای سرود ملی ایران در رژهی دانشجویان خارجی در برابر امپراطور آلمان خواندهاند.[۵]
سرود ملی در دوره رضاشاه
در آستانه سفر رضاشاه به ترکیه به او اطلاع داده شدکه در آنجا برای او سرود ملی خواهند نواخت. چون ایران سرود ملی نداشت، بدستور رضاشاه قرار شد سرود ملی تهیه شود. و فرمان اجرای آن به انجمن ادبی داده شد، اما اعضای انجمن ادبی نمیدانستند چگونه سرود ملی تهیه کنند. ابتدا قرار شد سرودهای بقیه کشورها را بشنوند تا بفهمند اصولا سرود ملی چیست و شامل چه مطالبی است. آنها برای اینکار از مینباشیان (غلامرضا خانسالار معزز) راهنمایی خواستند. مینباشیان در مدرسه موزیک که شعبهای از دارالفنون بود زیر نظر موسیو مولر فرانسوی، موسیقی آموخته بود و معلم موسیقی بود و بعدها ریاست کل موزیک نظام را بهعهده داشت.
با همکاری مینباشیان و شاهزاده محمدهاشم میرزا افسر شعر و آهنگ سرودی آماده شد. رضاشاه پس از شنیدن شعر و آهنگ، دو قسمت آن را تصحیح کرد. یکجا گفته شده بود، «از اجنبی جان میستانیم» که رضاشاه گفت «از دشمنان جان میستانیم». دیگری کلمه «شهنشه» بود که گفته شده بود «شهنشه ما زنده بادا» که رضاشاه آن را به «شاهنشه ما زنده بادا» تغییر دادو به این صورت سرود ملی ایران تهیه شد.[۶]
سرود ملی در دوره محمدرضاشاه
سرودی که در زمان رضاشاه تهیه شده بود با تغییراتی و با نام رسمی سرود شاهنشاهی در زمان حکومت محمدرضا پهلوی به عنوان سرود ملی ایران اجرا میشد. این سرود شامل سه بخش «شاهنشاهی» «پرچم» و «ملی» بود.[۷]که اغلب اشعار آن به مدح و ستایش شاه ایران میپرداخت.
سرود ملی پس از انقلاب ۵۷
پس از سرنگونی نظام سلطنتی در ایران، اشعار جدید و زیبایی بهعنوان سرود ملی پیشنهاد و اجرا شد. در این میان سرود «ای ایران» به مدت سیزده ماه کمابیش نقش سرود ملی ایران را در رادیو و تلویزیون اجرا میکرد اما صادق قطبزاده سرپرست وقت رادیوتلویزیون ملی ایران پخش این سرود که از نظر او فاشیستی و طاغوتی بود را ممنوع کرد.[۸] شعر اولین سرود ملی توسط ابوالقاسم حالت سروده و جایگزین سرود شاهنشاهی شد. نام این سرود «پاینده بادا ایران» بود.[۹]این سرود از نظر ریتم و ملودی شبیه به سرود شاهنشاهی بود اما مضمون شعر آن دگرگون شده بود.[۷]
تغییر سرود ملی در سال ۱۳۷۱
در سال ۱۳۷۱ سرود پاینده بادا ایران به درخواست خامنهای به بهانه طولانی بودن و وجود بعضی اشکالات دیگر[۱۰] (که این اشکالات گفته نشد) کنار گذاشته شد و سرود سفارشی دیگری به نام «مهر خاوران» از بین ۶۸ اثر سفارشی دیگر به تایید خامنهای رسید. در جلسه سفارش سرود ملی، خامنهای تأکید کرده بود که ذکری از حضرت امام و شهدا حتماً در آن وجود داشته باشد.[۱۰] در مقایسه دو سرود پاینده بادا ایران و مهرخاوران نشان میدهد که در سرود دوم کلمه «امام» وارد سرود ملی میشود، همچنین عناصر و ارزشهای مورد تأیید حکومت جمهوری اسلامی در سرود دوم کاملاً برجسته و غالب است. کلمه امام در این سرود تقریباً همان نقشی را دارد که کلمه شاهنشاه در سرود شاهنشاهی داشت.[۸]علاوه بر سفارشی بودن این سرود از سوی ولیفقیه که نام ملی را هم بر خود دارد، شباهتهایی بین این سرود سفارشی و سرود ملی کشور کره هم وجود دارد[۱۱]که موضوع ملی و ایرانی بودن آن را هم زیر سؤال میبرد.
سرود ملی ای ایران ای مرز پرگهر
«ای ایران ای مرز پرگهر» در نخستین سالهای پس از انقلاب ۵۷ به عنوان سرود ملی استفاده میشد این سرود براساس شعری از حسین گلگلاب، استاد پیشین دانشگاه تهران شکل گرفته و در جریان اشغال نظامی ایران از سوی متفقین کامل شد. این سرود همان سالها به رهبری روحالله خالقی، آهنگساز مشهور و خوانندگی بنان اجرا شده و از جمله آثار درخشان موسیقی میهنی محسوب میشود.
اگر چه «ای ایران» هرگز سرود ملی رسمی ایران نبوده، اما همیشه به عنوان یکی از مهم ترین سرودهای میهنی در میان ایرانیان رواج داشته است. و به نمادی از همبستگی ملی و مبارزه و مخالفت با حاکمیت ایران هم تبدیل شده است، و در بسیاری از تجمعهای اعتراضی و تظاهرات ضدحکومتی توسط مردم خوانده میشود و در واقع سرود ملی غیررسمی ایران محسوب میشود. این سرود بعنوان سرود رسمی و ملی در همه جلسات شورای ملی مقاومت ایران اجرا میشود. علاوه بر غلامحسین بنان این سرود توسط مرضیه نیز اجرا شده است.
تاریخچه خلق سرود ای ایران
شعر «ای ایران» توسط «حسین گل گلاب» سروده شده و آهنگ آن را «روح الله خالقی» آهنگساز نامدار در سال ۱۳۲۳ در آواز دشتی ساخته است. [۷]
دکتر حسن گل گلاب در آن سالها و در اواخر حکومت رضاشاه تالیف کتابهای درسی مدارس را بر عهده داست، شعر او و آهنگ جاودانه روح الله خالقی مردمیترين سرود ايران بوده که در هر شرايطی، غم و شادی زمزمه شده است. تمام واژگان شعر این سرود آن به زبان فارسی است و واژه بيگانهای در آن نیست. ملودی اصلی و پايه ای این سرود از برخی نغمه های موسيقی لری بختياری که از فضايی حماسی برخوردار است، گرفته شده است.[۱۲]
نواب صفا در کتاب خاطرات خود به نقل از دکتر حسين گل گلاب، شاعر اين سرود آورده است:
«وقتی در سال ۱۳۲۳ ايران تحت اشغال متفقين بود. بعد از ظهر يکی از روزهای تابستان در خيابان شاهد حرکات دور از نزاکت بعضی از سربازان خارجی با مردم بودم. از ناراحتی نمی دانستم چه کنم، بی اختيار راه انجمن موسيقی را که تازه تأسيس شده بود، پيش گرفتم. وقتی خالقی مرا ديد گفت: چرا ناراحتی؟ واقعه را برايش تعريف کردم. او گفت ناراحتی تأثيری ندارد بيا کاری کنيم و سرودی بسازيم. اين بود که سرود ای ايران خلق گرديد.»
درسال ۱۳۲۴ در کنسرتی اين قطعه در تبريز هم اجرا شد که شور و شوق زيادی برانگيخت و مورد توجه مردم قرار گرفت. اما در هيچ دوره ای اين سرود مورد توجه حکومتها نبوده و تنها از طرف مردم حمايت شده.[۱۳] دکتر جواد وهابزاده که خود شاگرد گلگلاب بوده خاطره استادش از خلق این سرود را اینچنین میگوید:
«در سال ۱۳۲۳ که ارتش متفقین، کشور ما را اشغال کرده بود، در بعدازظهر یک روز تابستانی، در یکی از خیابانهای تهران، شاهد رفتار ناشایست و توهینآمیز سربازان اشغالگر با دختران و زنان ایرانی بودم که دل هر ایرانی میهنپرستی را میآزرد. متأثر از این منظره، به دیدن دوست هنرمندم آقای روحالله خالقی (۱۳۴۴ـ ۱۲۸۵) آهنگساز معروف رفتم. او وقتی آثار ناراحتی و عصبانیت را در چهرهام دید و پس از پرس و جو علت آن را دریافت، گفت: حالا بیا کاری برای ایران انجام دهیم. گفتم چه کاری از دست ما بر میآید؟ گفت: سرودی برای ایران میسازیم. یک سرود ملی و میهنی ماندگار. شب وقتی به خانه رسیدم، شروع به سرودن شعر «ای ایران، ای مرز پرگهر» کردم و طولی نکشید که آهنگ آن نیز توسط آقای خالقی ساخته شد و با صدای دلنشین و گیرای آقای غلامحسین بنان (۱۳۶۴ ـ ۱۲۹۰) به اجرا درآمد و مورد توجه اصحاب هنر قرار گرفت.با این حال، مدتی مانع پخش آن از رادیو شدند تا اینکه در یک مراسم سلام رسمی که با عدهای از دانشگاهیان به کاخ گلستان رفته بودیم؛ محمدرضا شاه وقتی به من رسید، اظهار داشت:«شنیدم سرود خوبی ساختهاید، ولی اسم شاه را در آن نیاوردهاید!» در پاسخ گفتم:«وقتی درباره ایران سخن میگوییم، شامل حال شاه هم که یکی از افراد این کشور هستند میشود.» شاه تأملی کرد و حرف مرا تایید کرد و از سال ۱۳۲۴ ممانعت پخش آن برطرف شد. البته بعدها معلوم شد که عدهای متملق و چاپلوس به شاه گفته بودند که گل گلاب هیچ اسمی از شاهنشاه در سرود نیاورده و خود آنها هم مانع پخش آن شده بودند.».[۱۲]
محبوبيت سرود ای ایران
در نخستین اجرای این سرود در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳در سالن سينما تهران، در خيابان استانبول، شنوندگان سه بار تکرار آن را خواستار شدند و سه بار اجرا شد. استقبال و تاثير اين سرود باعث شد که وزير فرهنگ وقت، هيئت نوازندگان را به مرکز پخش صدا فرستاد تا صفحهای از آن ضبط و همه روزه از راديو تهران پخش شود. به اين ترتيب برای اولين بار به دستور وزير فرهنگ، ای ايران در قالب يک صفحه تک نسخه ضبط شد.
اجرایی که از این اثر بجامانده است، مربوط به سال های ۱۳۴۲ تا ۱۳۳۷ در ارکستر بزرگ گلها است که غلامحسين بنان، اين سرود را خواند. [۱۳]
اجرای مرضیه از سرود ای ایران
یکی از اجراهای این سرود توسط خانم مرضیه ضبط و منتشر شده است. تنظیم آهنگ این سرود از محمد شمس است.[۱]
جستارهای وابسته
منابع
- ↑ داستان اولین سرود ملی که ۱۴۴ ساله شد
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ حسینعلی ملاح - سرود ملي ايران و چگونگي ابداع آن
- ↑ آهنگ سلامتی ملّی ایران
- ↑ تاریخچه جالب سرود ملی ایران
- ↑ «عمو سبزی فروش», سرود ملی ایران!
- ↑ تاریخچه جالب سرود ملی ایران
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ ۷٫۲ سرودهای ملی ایران از آغاز تاکنون
- ↑ ۸٫۰ ۸٫۱ سرودهای ملی ایران، از ناصرالدین شاه قاجار تا امروز
- ↑ متن سرود ملی ایران
- ↑ ۱۰٫۰ ۱۰٫۱ چگونگی تغییر سرود ملی
- ↑ سرود ملی جمهوری اسلامی ایران کپی سرود ملی کره است!؟
- ↑ ۱۲٫۰ ۱۲٫۱ رمز ماندگاری سرود ای ایران
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ سرود ای ایران