قرارداد گس گلشائیان: تفاوت میان نسخه‌ها

با وجودی‌که [[شرکت نفت ایران و انگلیس]] حاضر نبود به سادگی، پای کمترین تغییر و امتیاز دادن در قرارداد ۱۹۳۳بیاید. اما سرانجام مسیرتحولات و نگرانی از مطالبات بیشتر، هم شرکت وهم دولتمردان ایران را به  راه حل میانی  «قرارداد الحاقی گس- گلشائیان» سوق داد که تصویب و اجرا نشد.  

مجلس پانزدهم پس از یک فترت طولانی روز ۲۵ تیر۱۳۲۶ افتتاح شد و یکی از وظائف خطیرش تعیین تکلیف موافقت‌نامه نفت ایران و شوروی بودکه قوام به مجلس ارائه داده بود. اما پس از نطق قوام، گروهی ازنمایندگان با طرح یک مادهٔ واحده که به تصویب مجلس رسید، قرارداد نفت با شوروی را از اساس ملغی کردند (بند اول ماده واحده). بند سوم مادهٔ واحده هم به وضوح [[شرکت نفت ایران و انگلیس]] را هدف قرار می‌داد: <blockquote>«دولت مکلف است درکلیه مواردی که حقوق ملت ایران نسبت به منابع ثروت کشور، اعم ازمنابع زیرزمینی و غیرآن، مورد تضییع واقع شده، بخصوص راجع به نفت جنوب، به منظوراستیفای حقوق ملی، مذاکرات و اقدامات لازم را به عمل آورد و مجلس را از نتیجه آن مطلع سازد.»</blockquote>بندسوم اعلام خطر روشنی برای شرکت نفت انگلیس و ایران بود.

با تصویب این قانون، مجلس شورا عملاً اعلام می‌کرد که قرارداد ۱۹۳۳ حقوق ملی ایران را تضییع کرده و دولت باید درصدد اصلاح آن برآید. اما شرکت نفت ایران و انگلیس ظاهراً نگرانی درقبال این قانون نشان نمی‌داد چرا که ارزیابی سفارت انگلیس درتهران این بود که هدف  آن قسمت از این قانون که مربوط به نفت جنوب است، حفظ موازنه درقبال کان لم یکن کردن امتیاز نفت شمال به شوروی است.  

«در آن وقت برای من محرزشد که طبقهٔ حاکمه ایران به اولیای سفارت انگلیس اطمینان داده بودند که قانون فوق اهمیتی ندارد و شایسته توجه نیست و دولت انگلیس هم به شرکت گفته بود که قضیه چندان جدی نمی‌باشد.»

پس از تصویب قانون فوق، قوام از شرکت خواست نماینده‌ای به تهران فرستاده، مذاکرات را برای اجرای قانون شروع کند، اما شرکت مسامحه کرد. پس از سقوط دولت قوام، ا[[براهیم حکیمی]] روی کار آمد و او هم ازشرکت خواست که دراعزام نماینده شتاب کند. دراین موقع مستر گس یکی ازمدیران شرکت آمد ولی درهمان جلسه اول مذاکره اعتراض کرد که دولت مطابق کدام مادهٔ قرارداد، تقاضای تجدید نظرکرده؟ اگر شرکت تخلفی کرده دولت موارد تخلف را بگوید و اگر تخلفی نبوده امتیازنامه اجازه هیچ تجدید نظری نمی‌دهد.

== پایداری اقلیت و شکست لایحه الحاقی ==

روزی که قرار بود لایحه مذکور در مجلس طرح شود، [[حسین مکی]] از نیمه شب برای گرفتن نوبت به مجلس آمد و در ابتدای سخن، نامه دکتر مصدق را خطاب به نمایندگان مبنی برلزوم رد قرارداد مزبور قرائت کرد و سپس به تشریح [[قرارداد دارسی|امتیازنامه دارسی]] و قرارداد ۱۹۳۳ پرداخت. سخنرانی مکی چهار روز ادامه یافت. رئیس مجلس به بهانه‌های مختلف مانع صحبت مخالفان می‌شد و کار به تشنج کشید. نخست وزیر درخواست کرد که جلسات علاوه بر اوقات روز، شب‌ها نیزتشکیل شود. جلسات به همین نحو کش آمد تا روز ۶ مرداد که جلسه آخر بود و آن هم به تشریفات مربوط به ختم دوره اختصاص یافت. بدین ترتیب نطق‌های طولانی مکی و مقاومت سرسختانه اقلیت، مانع رأی‌گیری دربارهٔ قرارداد الحاقی گردید وتعیین تکلیف آن به دوره شانزدهم مجلس موکول شد.دکترمصدق در رهنمود دادن به اقلیت دراین جریان نهایت تلاش را کرده بود. سخنرانی‌های مکی فضایی ایجادکرده بود که دولت ساعد با آن که قرارداد را امضا کرده بود، اما جرأت دفاع جدی از آن را نداشت. بزرگترین محصول تصویب نشدن قرارداد الحاقی درمجلس پانزدهم، این بود که مردم درمدت نزدیک یک سال – یعنی تا طرح مجدد لایحه نفت درمجلس – آگاهی بسیاری در مورد مسأله نفت و ماهیت قرار داد الحاقی و قراردادهای قبلی نفت و چپاول شرکت نفت جنوب پیدا کردند و امکان مبارزه با شرکت نفت و زمینه‌های ملی شدن آن  را به دست آوردند. دکتر مصدق گرچه درمجلس پانزدهم حضور فیزیکی نداشت اما تأثیر اقدامات او درروند کار و برنامه‌های مجلس مشهود بود.