مظفرالدین شاه: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
مظفرالدین ‌شاه قاجار پنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار بود، او پس از کشته شدن پدرش ناصرالدین شاه ، و پس از نزدیک به پنجاه سال ولیعهد بودن، شاه شد و از تبریز به تهران آمد.
{{Infobox
| bodystyle    =
| bodyclass    = vcard
| titlestyle  =
| title        =
| abovestyle  = background: #CD853F
| aboveclass  = fn org
| above        = مظفرالدین شاه قاجار


او نیز مانند ناصرالدین‌ شاه چند بار با وام گرفتن از کشورهای خارجی به سفرهای اروپايی رفت. در جریان جنبش مشروطه برخلاف کوشش‌های صدراعظم‌هایش میرزا علی اصغرخان امین السلطان (اتابک اعظم) و عین‌الدوله، با مشروطیت موافقت کرد و فرمان مشروطیت را امضا کرد. او ده روز پس از امضای فرمان مشروطیت درگذشت.<ref name=":0">سارینا وبلاگ - [http://ahmad11964.blogfa.com/post-94.aspx مظفرالدین شاه قاجار به روایت خواهر]</ref>
| imagestyle  =
| captionstyle =
| image        =[[پرونده:مظفرالدین شاه قاجار.jpg|بندانگشتی|وسط|]]


مظفرالدین‌ شاه قاجار پنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار بود. وی پس از کشته‌ شدن پدرش ناصرالدین‌ شاه و پس از نزدیک به ۵۰سال ولیعهدی، شاه شد و از تبریز به تهران آمد. مظفرالدین‌ شاه نیز همانند پدرش چندبار با وام‌گرفتن از کشورهای خارجی به سفرهای اروپایی رفت. در جریان جنبش مشروطه برخلاف کوشش‌های صدراعظم‌هایش علی‌اصغرخان اتابک (اتابک اعظم) و عین‌الدوله با مشروطیت موافقت کرد و فرمان مشروطیت را امضا کرد. وی پنج روز پس از امضای این فرمان درگذشت.<ref name=":1">راهنمای سکه های ایران - [https://www.sekeha.com/mechanical-coins/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%A7%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C.html مظفرالدین شاه قاجار] </ref>
| caption      =
| headerstyle  = background: #F0E68C
| labelstyle  =
| datastyle    =
| header1 = اطلاعات کلی


مظفرالدين شاه قاجار فرزند ناصرالدين شاه قاجار در چهاردهم جمادي الثاني 1269 ق / چهارم فروردين 1232 ش در تهران به دنيا آمد. وي در آذربايجان و تهران زندگي كرد و در 24 ذي القعده 1324 ق / 18 
| label2  = نام
| data2  = مظفرالدین شاه


دي ماه 1285 ش ازدنيا رفت و در قم به خاك سپرده شد. به خاطر اينكه پنجمين پادشاه قاجار است و امضاء كننده فرمان مشروطيت است مشهور است.<ref name=":2">چاپ در سنندج چاپخانه عرفان(ادیب) کردستان - [http://www.arrojad.blogfa.com/post/719/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%8C-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87%D8%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA%D8%8C-%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82%D8%8C-%D8%AA%D8%AD%D9%82%DB%8C%D9%82-%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%D8%AC%D9%88%DB%8C%DB%8C%D8%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA- مظفرالدین شاه قاجار]</ref>
| label3  = نام کامل
| data3  = مظفرالدین شاه قاجار
| label4  = نام‌های دیگر
| data4  =
| label5  = منصب
| data5  = پنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار


ظفرالدین‌شاه قاجار Shir & Khorshid
| label6  = لقب
| data6  =
| label7  = نژاد
| data7  =
| label8  =
| data8  =
| label9  =
| data9  =
| label10  = زادگاه
| data10  =
| label11  = تخت‌گاه
| data11  =
| label12  = پرچم
| data12  =
| label13  = ملیت
| data13  =
| header14 =
| label15  = شناخته شده
| data15  = پنجمین پادشاه قاجار و امضاء کننده فرمان مشروطیت


Mozafaredin shah qajar
| label16  = دوره
| data16  = قاجاریه


تاجگذاری ۱۲۷۵ خورشیدی، عمارت بادگیر تهران
| label17  = پیش از
| data17  = محمدعلی شاه قاجار
| label18  = پس از
| data18  = ناصرالدین‌شاه
| label19  = دوران سلطنت
| data19  =
| label20  = جنگ‌ها
| data20  =
| label21  =جنگ اول
| data21  =
| label22  = نتیجه جنگ
| data22  =
| label23  = پیامد
| data23  =
| label24  = فرجام پناهندگی
| data24  =
| header25 =
| label26  = نام نیا
| data26  =
| label27  = نام پدر
| data27  = ناصرالدین‌شاه
| label28 = نام مادر
| data28  = شکوه السلطنه
| label29 = همسران
| data29  = ام‌الخاقان دختر امیرکبیر
| label30 = فرزندان
| data30  = محمدعلی میرزا
| label31 = برادران
| data31  =
}}
'''مظفرالدین شاه''' (زاده ۳ فروردین ۱۲۳۲، [[تهران]] – درگذشته ۱۲ دی ۱۲۸۵، تهران)<ref name=":3">اشوود - [http://ashwood.ir/مظفرالدین‌شاه-قاجار/ مظفرالدین‌شاه قاجار]</ref> یا '''مظفرالدین شاه قاجار''' یا '''مظفرالدین میرزا''' پنجمین پادشاه [[ایران]] از [[قاجاریان|دودمان قاجار]] بود. او پس از کشته شدن پدرش [[ناصرالدین شاه]]، و پس از نزدیک به پنجاه سال ولیعهد بودن، شاه شد و از [[تبریز]] به تهران آمد.


زادروز ۳ فروردین ۱۲۳۲
او نیز مانند ناصرالدین شاه چند بار با وام گرفتن از کشورهای خارجی به سفرهای اروپایی رفت. در جریان [[جنبش مشروطه]] برخلاف کوشش‌های صدراعظم‌هایش، [[امین‌السلطان اتابک|امین‌السلطان (اتابک اعظم)]] و عین‌الدوله، با مشروطیت موافقت کرد و فرمان مشروطیت را امضا کرد. او ده روز پس از امضای فرمان مشروطیت درگذشت.<ref name=":0">سارینا وبلاگ - [http://ahmad11964.blogfa.com/post-94.aspx مظفرالدین شاه قاجار به روایت خواهر]</ref>
 
زادگاه تهران، ایران Flag of Iran
 
مرگ ۱۲ دی ۱۲۸۵ (۵۳ سال)
 
محل مرگ تهران، ایران Flag of Iran
 
پیش از محمدعلی شاه قاجار
 
پس از ناصرالدین‌شاه
 
دودمان قاجار
 
پدر ناصرالدین‌شاه
 
مادر شکوه السلطنه
 
فرزندان محمدعلی میرزا
 
دین اسلام
 
امضا
 
مظفرالدین‌شاه قاجار (زاده ۳ فروردین ۱۲۳۲ – درگذشته ۱۲ دی ۱۲۸۵) پنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار بود. وی پس از کشته‌شدن پدرش ناصرالدین‌شاه و پس از نزدیک به ۴۰ سال ولیعهدی، شاه شد و از تبریز به تهران آمد. در جریان جنبش مشروطه، برخلاف کوشش‌های صدراعظم‌هایش علی‌اصغرخان اتابک (اتابک اعظم) و عین‌الدوله، با مشروطیت موافقت کرد و فرمان مشروطیت را امضا کرد. او چهار روز پس از امضای قانون اساسی درگذشت. او آخرین پادشاهی است که در ایران درگذشته است. مظفرالدین شاه در کربلا به خاک سپرده شده است.<ref name=":3">اشوود - [http://ashwood.ir/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87-%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1/ مظفرالدین‌شاه قاجار]</ref>


== زندگی‌نامه مظفرالدین شاه ==
== زندگی‌نامه مظفرالدین شاه ==
مظفرالدین‌شاه پسر چهارم ناصرالدین‌شاه و فرزند شکوه‌السلطنه بود. وی چهل سال حاکم آذربایجان بود و در ۵سالگی به ولیعهدی برگزیده شد. مظفرالدین‌شاه پس از قتل پدرش سریعاً به سمت تهران حرکت کرد و در عمارت بادگیر تاج‌گذاری نمود. دوماه پس از جلوس وی، میرزا رضای کرمانی در میدان مشق به دار آویخته شد. از رویدادهای مهم در دوران او، پیدایش نخستین «سینماتوگراف» بود. مظفرالدین‌شاه پنجمین پادشاه قاجار و کسی است که دورهٔ ولیعهدی‌اش ۳برابر دورهٔ سلطنتش به درازا کشید. او که در ۳ فروردین ۱۲۳۲ خورشیدی در تهران به دنیا آمد، چهارمین فرزند ناصرالدین‌شاه بود؛ اما چون دو برادر بزرگ‌ترش در خردسالی درگذشتند و مادر برادر سوم یعنی مسعودمیرزا ظل‌السلطان از خانوادهٔ شاهی نبود، ولایتعهدی را ازآن خود کرد. ۴ساله بود که به خدمت رضاقلی‌خان هدایت به آذربایجان فرستاده شد و یک‌سال بعد به ولیعهدی رسید. از دوران اقامت مظفرالدین‌شاه در تبریز که قرار بود آیین شهریاری را به ممارست بیاموزد، چیز زیادی گزارش نشده‌است؛ مگر آن‌که به روایت اغلب تاریخ‌نویسان مشروطه، مردان ناشایست دوره‌اش کرده و سبب شدند که ساده‌دل و کم‌سواد بارآید.<ref name=":1" />
مظفرالدین‌شاه پسر چهارم ناصرالدین‌شاه و فرزند شکوه‌السلطنه بود. وی چهل سال حاکم آذربایجان بود و در ۵ سالگی به ولیعهدی برگزیده شد. او که در ۳ فروردین ۱۲۳۲ خورشیدی در تهران به دنیا آمد، چهارمین فرزند ناصرالدین‌شاه بود؛ اما چون دو برادر بزرگ‌ترش در خردسالی درگذشتند و مادر برادر سوم یعنی مسعودمیرزا ظل‌السلطان از خانوادهٔ شاهی نبود، ولایتعهدی را ازآن خود کرد. ۴ساله بود که به خدمت رضاقلی‌خان هدایت به آذربایجان فرستاده شد و یک‌سال بعد به ولیعهدی رسید.<ref name=":1">راهنمای سکه‌های ایران - [https://www.sekeha.com/mechanical-coins/مظفرالدین-شاه-قاجار-ماشینی.html مظفرالدین شاه قاجار]</ref>


مظفرالدين شاه پنجمين پادشاه قاجار است كه درسن چهل و چهار سالگي برتخت سلطنت نشست و به علت امضائي كه درحال احتضار ذيل فرمان مشروطيت نمود خود را خوشنامترين شاه قاجار قلمداد كرد. 
قبل از اینکه وی به عنوان ولیعهد انتخاب شود پدرش سه تن دیگر از اولاد ذکور خود را به ولیعهدی انتخاب کرد که هرسه در کودکی از دنیا رفتند و تنها اولاد ذکور مظفرالدین میرزا بود که درسن ۴ سالگی به ولیعهدی انتخاب شد و تحت سرپرستی رضاقلی خان هدایت و صدارت میرزا فتحعلی خان صاحب‌دیوان و پیشکاری عزیزخان مکری به ایالت آذربایجان اعزام گردید.


وي در روز چهاردهم جمادي الثاني 1269 هجري قمري برابر با چهاردهم فروردين 1232 هـ.ش از بطن مادر خود يعني خانم شكوه السلطنه بدنيا آمد. محل تولد او تهران بوده و نام پدرش ناصرالدين شاه قاجار 
=== ازدواج و فرزندان ===
مظفرالدین میرزا در ۱۵ سالگی با ام‌الخاقان (تاج الملوک) دختر [[امیرکبیر]] ازدواج کرد و ثمره آن [[محمد علی شاه|محمدعلی میرزا]] بود ولی به خاطر مشکلات و اختلافات تصمیم به طلاق گرفتند. مظفرالدین میرزا قبل و بعد از طلاق زنان دیگری نیز اختیار کرد که قریب ۴۰ فرزند برای او به دنیا آوردند که نیمی از آنها زمان ولایت‌عهدی وی درگذشتند.


است. 
=== تعلیمات ===
ازآنجا که ناصرالدین شاه مجبور شد که مظفرالدین میرزا را به عنوان ولیعهد انتخاب کند و علاقه چندانی به او و مادرش نداشت درامر تعلیم وی نکوشید و افراد کارآزموده‌ای را برای تربیت او انتخاب نکرد بنابراین شاه آینده بسیار ساده‌دل و عیاش و بی‌بصیرت بار آمد.<ref name=":2">چاپ در سنندج چاپخانه عرفان (ادیب) کردستان - [http://www.arrojad.blogfa.com/post/719/مقاله-در-مورد-مظفرالدین-شاه-قاجار،-ایران-باستان،-مشروطه،-سلطنت،-تحقیق،-تحقیق-دانشجویی،-انواع-مقالات- مظفرالدین شاه قاجار]</ref>


قبل از اينكه وي به عنوان وليعهد انتخاب شود سه تن ديگر از اولاد ذكور خود را به وليعهدي انقلاب كرد كه هرسه در كودكي از دنيا رفتند و تنها اولاد ذكور مظفرالدين ميرزا بود كه درسن 4 سالگي به  وليعهدي انتخاب شد. و تحت سرپرستي رضاقلي خان هدايت و صدارت ميرزا فتحعلي خان صاحبديوان و پيشكاري  عزيزخان مكري به ايالت آذربايجان اعزام گرديد. 
== حوادث دوران ولایتعهدی مظفرالدین شاه ==
در مدت طولانی ولایتعهدی مظفرالدین شاه، ناصرالدین شاه به بداهت و عدم کفایت او پی برد و عدم رضایت او در روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه منعکس شده‌ است.


ازدواج و فرزندان: مظفرالدين ميرزا در 15 سالگي با تاج الملوك ازدواج كرد و ثمره آن محمدعلي ميرزا بود. ولي به خاطر مشكلات و اختلافات تصميم به طلاق گرفتند. مظفرالدين ميرزا قبل و بعد از طلاق زنان ديگري نيز اختيار كرد كه قريب 40 فرزند براي او به دنيا آوردند كه نيمي از آنها زمان ولايت عهدي وي درگذشتند. 
ازجمله حوادث دوران ولایتعهدی مظفرالدین شاه نا آرامی و آشفتگی در آذربایجان بود که مظفرالدین میرزا بی‌کفایتی خود را در آرام کردن اوضاع آن سامان به اثبات رسانید.


تعليمات : ازآنجا كه ناصرالدين شاه مجبور شد كه مظفرالدين ميرزا رابه عنوان وليعهد انتخاب كند و علاقه چنداني به او و مادرش نداشت آنچنان كه بايد و شايد درامر تعليم وي نكوشيد و افرادي كارآزموده اي را براي تربيت او انتخاب نكرد بنابراين شاه آينده بسيار ساده دل و عياش و بي بصيرت بارآمد.<ref name=":2" />
مهمترین واقعه دوران ولایتعهدی در آذربایجان شورش اهالی تبریز در جریان تحریم تنباکو است که موجب مغضوب شدن [[امیرنظام گروسی]] و احضار وی به تهران گردید.


وی فردی بیمار بود و به این دلیل اداره امور کشور را به عین الدوله صدراعظم خود داد. مظفرالدین شاه قاجار پسر چهارم ناصرالدین شاه قاجار و پسر شکوه السلطنه. وی چهل سال حاکم آذربایجان بوده و در پنج سالگی به عنوان ولیعهد انتخاب شد. وی پس از قتل ناصرالدین شاه قاجار سریعا به تهران حرکت کرد و در امارت بادگیر تاجگذاری نمود.دو ماه پس از جلوس وی میرزا رضای کرمانی در میدان مشق به دار آویخته شد.و از اتفاقات مهم در دوران وی ظهور اولین سینماتوگراف بود.
در آخرین سال حکومت ناصرالدین شاه اغتشاشات و ناآرامی‌های دیگری به خاطر قحطی و غیره در آذربایجان روی داد که بیش از پیش بی کفایتی شاه آینده را در کنترل اوضاع نشان می‌داد.<ref name=":2" />
[[پرونده:مظفرالدین شاه در دوران ولیعهدی در تبریز.jpg|بندانگشتی|مظفرالدین شاه در دوران ولیعهدی در تبریز]]


مظفرالدين شاه پنجمين شاه سلسله قاجار و کسی است که دوره ولايت عهدی اش سه برابر دوره سلطنتش به درازا کشيد. او که در سال ۱۲۶۹ ه.ق به دنيا آمد ، چهارمين فرزند ناصرالدين شاه بود ، اما چون دو برادر بزرگ ترش در خردسالی درگذشتند و مادر برادر سوم يعنی مسعود ميرزا ظل السلطان از خانواده شاهی نبود ، ولايت عهدی را از آن خود کرد.
== سلطنت مظفرالدین شاه   ==
ناصرالدین شاه سرانجام پس از پنجاه سال پادشاهی در روز جمعه هفدهم ذیعقده ۱۳۱۳ هجری قمری در مقبره شاه عبدالعظیم به ضرب گلوله کشته شد.


هشت ساله بود که به للگی رضاقلی خان هدايت به آذربايجان فرستاده شد و يک سال بعد در ۱۲۷۸ به ولايت عهدی رسيد.
بعداز این عمل چندعامل دست به دست هم داد تا سلطنت آرام به مظفرالدین شاه انتقال پیدا کند یکی تأیید سلطنت مظفرالدین شاه از طرف روس و انگلیس بود، دیگری دشمنی کامران میرزا و [[مسعود میرزا ظل‌السلطان|ظل‌السلطان]] بود که خودشان نیروهای خود را خنثی می‌کردند و سوم مهارت [[امین‌السلطان اتابک|امین‌السلطان]] در برقراری نظم در پایتخت بود.


از دوران اقامتش در تبريز که قرار بود آيين شهرياری را به ممارست بياموزد ، چيز دندان گيری گزارش نشده است ، مگر آن که به روايت اغلب تاريخ نويسان مشروطه ، چاپلوسان ناشايست دوره اش کرده بودند و سبب شدند که ساده دل و کم سواد و عياش بارآيد.
مظفرالدین شاه روز ۲۵ ذیحجه ۱۳۱۳ وارد تهران شد و بعداز مراسم چهلم پدرش تاجگذاری کرد. اولین مسئله‌ای که شاه بعد از تاجگذاری با آن مواجه بود مسئله صدارت اعظمی بود و با وجود تلاش بسیار زیاد امین السلطان برای حفظ موقعیت خود شاه او را کنار گذاشته و امین الدوله به صدراعظمی رسید. اما به طور کلی درطول ۱۱ سال سلطنت مظفرالدین شاه صدارت عظمایی در دست امین السلطان و امین الدوله می‌چرخید. آخرین باری که امین السلطان صدراعظم شد سال ۱۳۲۴ بود که بعد از آن عین‌الدوله به جای وی انتخاب شد و اقدامات سختگیرانه همین فرد بود که مشعل انقلاب مشروطیت را شعله‌ور تر کرد.


به گزارش پارسینه، ناصرالدين شاه در سال 1277قمري، مظفرالدين ميرزا پسر خود را به رسم معمول قاجاريه، به تبريز فرستاد تا راه و رسم سلطنت را بياموزد و سال بعد او را رسماً وليعهد اعلام نمود. پيش از آن شاه چند بار وليعهد معين كرده بود و 3 نفر از وليعهدها در كودكي در گذشته بودند. مظفرالدين ميرزا چهارمين وليعهد ناصرالدين شاه بود.
مظفرالدین شاه در مدت سلطنت خود چندبار به فرنگ رفته و برای این کار چون خزانه مملکت خالی بود با دادن امتیازات و گرفتن وامهایی روز به روز اوضاع ایران را نابسامان‌تر می‌کرد. اولین سفر وی تابستان سال ۱۳۱۸ بود، دومین سفر سال ۱۳۲۰ و سومین سفر بهار سال ۱۳۲۲ بود.


از همان تاريخ استقرار مظفرالدين ميرزا در تبريز، پدرش كوشيد كه بهترين افراد را براي تعليم و تربيت وي در امور سياسي انتخاب كند. ولي مظفرالدين ميرزا كودن‌تر از آن بود كه بتواند چيزي ياد بگيرد و روي پاي خود بايستد و در آذربايجان به عنوان وليعهد حكومت كرد و در اين مدت، مشتي اراذل و اوباش و كلاش، به تدريج چون حشرات‌الارض كه به نور چراغ جمع آيند دور او را گرفتند و او را به عنوان «شاه آينده» دوره كردند و به نويد آن كه روزي سلطنت به وي رسد، از او قول گرفتند كه اگر روزي شاه بشود آنان را سخت گرامي دارد و خلاصه محروميت سي، چهل ساله آنان را جبران كند.
بطور کلی درعهد این پادشاه قسمتهایی از ایران جدا شدند و امتیازات مختلفی به دول خارجی داده شد که برخی از آنها عبارتند از: کاسته شدن آبدهی رود هامون که در تصفیه سرحدی سیستان و افغان قطع گردید، بحرین علناً خودسرانه زیربار انگلیس رفت، امتیاز راه آهن به روس بانک آلمان، حفر شوش قدیم برای آثار عتیقه به فرانسه، چاه‌های نفت قصر به انگلیس و….<ref name=":2" />


چنين بود كه وقتي ناصرالدين شاه به تير غيب از پاي درآمد، مظفرالدين شاه با نوكران به تهران روي آوردند و جماعتي كه نزديك به چهل سال به اميد تحصيل مال و منال و كسب جاه و مقام در انتظار سلطنت مظفرالدين شاه نشسته بودند، دست به غارت گشودند و همه خزائن و نفايس ناصري را به چپاول بردند و همه مناصب را به خود اختصاص دادند و تا توانستند درباريان قديم را كه به راه و رسم كارها آشنا بودند كنار گذاشتند و خود جاي آنان را گرفتند. دربار سلطنتي پر شد از افراد فرومايه و بي‌شخصيتي كه «به نحوي» مورد توجه وليعهد در تبريز قرار گرفته بودند، من جمله جمعي از دلقكان و نامردان و بي‌ريشاني كه با جناب وليعهد در تبريز روابط نزديكي داشتند و به حكم همان روابط صميمانه متوقع مناصب والا بودند.
در آن سالهای حساس اواخر قرن نوزدهم و سالهای پرآشوب دهه اول قرن بیستم، یعنی سالهای معروف به صلح مسلح و دسته‌بندی‌های سیاسی اروپا، ظهور آلمان تازه‌نفس و پرخاشجو و رقابت او با روس و انگلیس و تغییر سیاست رقابت‌آمیز روس و انگلیس با یکدیگر که به قرارداد ۱۹۰۷ انجامید، مظفرالدین شاه در ایران سلطنت می‌کرد. ملک‌المورخین از قول او در یادداشت‌های خود می‌نویسد:<blockquote>«در پنجم رمضان‌ ۱۳۲۲، مظفرالدین شاه قاجار برای پیشخدمت‌های خود نقل می‌کرده که من سه چیز را در دنیا دوست می‌دارم و سایر چیزهای عالم پوچ است، خوردن، شکار کردن و جماع کردن».</blockquote>مظفرالدین شاه مبانی فکری و فرهنگی نداشت. درسی اگر خوانده بود در حد خواندن بود و توقیع نوشتن و در صدر نامه‌ها دستور دادن. بیش از این نخوانده بود و هرگز هم بیش از این آرزوی سواد و علم نکرد، برخلاف پدرش که گاه فرانسه می‌خواند و گاه آلمانی و گاه به مقتضای سیاست روسی.


ده سال اين مرد بر كشور ما حكومت كرد ولي تاريخ ده ساله سلطنت وي، هيچ امر مهمي را نشان نمي‌دهد. چنان كه اگر داستان مشروطيت پيش نيامده بود، كسي متوجه آمدن و بودن و رفتن او نمي‌شد، گويي مصداق واقعي اين بيت بود كه:
مخبرالسلطنه هدایت می‌نویسد که یک دایرةالمعارف آلمانی، ناصرالدین شاه را صفر بزرگ خوانده بود و مظفرالدین شاه را صفر کوچک.<ref name=":0" />


آمد شدن تو اندرين عالم چيست
== فرمان مشروطیت ==
 
ازجمله مهمترین حوادث دوران سلطنت ناصرالدین شاه مشروطیت می‌باشد. انقلاب مشروطیت بعداز بازگشت ناصرالدین شاه از سفر سوم خود در اروپا شکل گرفت و در آخرین ماه‌های سلطنت مظفرالدین شاه به ثمر رسید.<ref name=":2" />
آمد مگسي پديد و ناپيدا شد
[[پرونده:فرمان مشروطیت.jpg|بندانگشتی|فرمان مشروطیت به خط مظفرالدین شاه]]
 
مظفرالدین شاه پس از بازگشت از سفر دوم خود، امین‌السلطان را برکنار کرد و پس از یک سال، که هیئتی ۵ نفره مدیریت امور کشور را در دست داشت، دامادش عین‌الدوله را به عنوان صدراعظم منصوب کرد. عین‌الدوله برای تأمین هزینهٔ سفر سوم شاه، مسیو نوز بلژیکی، مدیر امور گمرکات ایران را مأمور افزایش درآمد گمرک کرد. افزایش تعرفهٔ گمرکی به تحصن تجار تهران در حرم عبدالعظیم انجامید. پس از بازگشت شاه، حوادث دیگری چون به چوب بستن تجار قند توسط عین‌الدوله، به تحصن بزرگ‌تری در حرم عبدالعظیم در ۲۳ آذر ۱۲۸۴ با درخواست تأسیس عدالتخانه منجر شد. با قول شاه تحصن پایان یافت اما تعلل در برپایی عدالتخانه موجب تحصن علمای تهران در قم و افزایش خواسته‌ها به عزل عین‌الدوله و برپایی دارالشورا شد. شاه نهایتاً عین‌الدوله را عزل و مشیرالدوله را صدراعظم کرد. او یک سال پس از پایان سفر سوم خود، در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که متضمن ترتیبات تشکیل مجلس بود امضا کرد و روز ۱۴ مهر ماه همین سال اولین دورهٔ مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را که در دورهٔ اول مجلس تنظیم شده بود، روز ۸ دی ۱۲۸۵ امضا کرد و ۴ روز بعد در ۱۲ دی ۱۲۸۵ درگذشت.<ref name=":3" />
در آن سالهاي حساس اواخر قرن نوزدهم و سالهاي پرآشوب دهه اول قرن بيستم، يعني سالهاي معروف به صلح مسلح و دسته‌بنديهاي سياسي اروپا، ظهور آلمان تازه‌نفس و پرخاشجو و رقابت او با روس و انگليس و تغيير سياست رقابت‌آميز روس و انگليس با يكديگر كه به قرارداد 1907 انجاميد، مظفرالدين شاه در ايران سلطنت مي‌‌كرد. ملك‌المورخين از قول او در يادداشتهاي خود مي‌نويسد كه:
 
«در پنجم رمضان‌المبارك 1322، مظفرالدين شاه قاجار براي پيشخدمتهاي خود نقل مي‌كرده كه من سه چيز را در دنيا دوست مي‌دارم و ساير چيزهاي عالم پوچ است، خوردن، شكار كردن و جماع كردن».(1)
 
لابد امثال اين سخنان را پيشينيان و نياكان ما شنيده بودند كه معتقد بودند كلام‌الملوك ملوك‌الكلام! واقعاً اگر اين بزرگان قوم و مسندنشينان مقام سلطنت نبودند، چه كسي چنين سخنان ارزنده و پرمغزي را براي آيندگان و بازماندگان به يادگار مي‌گذاشت! 
 
مظفرالدين شاه هيچ‌گونه مباني فكري و فرهنگي نداشت. درسي اگر خوانده بود در حد خواندن بود و توقيع نوشتن و در صدر نامه‌ها دستور دادن. بيش از اين نخوانده بود و هرگز هم بيش از اين آرزوي سواد و علم نكرد، برخلاف پدرش كه گاه فرانسه مي‌خواند و گاه آلماني و گاه به مقتضاي سياست روسي.
 
مخبرالسلطنه هدايت مي‌نويسد كه يك دايره‌المعارف آلماني، ناصرالدين شاه را صفر بزرگ خوانده بود و مظفرالدين شاه را صفر كوچك(2). درباره پدرش ممكن است كه جاي سخني باشد، ولي درباره وي اين نكته بسيار درست و كاملاً مطابق با واقع است.<ref name=":0" />
 
== حوادث مختلف دوران ولايتعهدي: ==
در مدت طولاني ولايتعهدي مظفرالدين شاه، ناصرالدين شاه به بداهت و عدم كفايت او پي برد و عدم رضايت او در روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه منعكس شده است. 
 
ازجمله حوادث دوران ولايتعهدي مظفرالدين شاه ناآرامي و آشفتگي در آذربايجان بود كه مظفرالدين ميرزا بي كفايتي خود را در آرام كردن اوضاع آن سامان به اثبات رسانيد. 
 
مهمترين واقعه دوران ولايتعهدي در آذربايجان شورش اهالي تبريز در جريان تحريم تنباكو دست كه موجب مغضوب شدن امير نظام گروسي و احضار وي به تهران گرديد.
 
در آخرين سال حكومت ناصرالدين شاه اغتشاشات و ناآراميهاي ديگري به خاطر قحطي و غيره در آذربايجان روي داد كه بيش از پيش بي كفايتي شاه آينده را در كنترل اوضاع نشان مي داد.<ref name=":2" />
 
== جلوس مظفرالدين شاه برتخت سلطنت ==
ناصرالدين شاه سرانجام پس از پنجاه سال پادشاهي در روز جمعه هفدهم ذيعقده 1313 هـ.ق در بقعه عبدالعظيم به ضرب گلوله كشته شد. 
 
بعداز اين عمل چندعامل دست به دست هم داد تا سلطنت آرام به مظفرالدين شاه انتقال پيدا كند يكي تائيد سلطنت مظفرالدين شاه از طرف روس و انگليس بود، ديگري دشمني كامران ميرزا و ظل السلطان بود كه خودشان نيروهاي خود را خنثي مي كردند و سوم مهارت امين السلطان در برقراري نظم در پايتخت بود.
 
مظفرالدين شاه روز 25 ذيحجه 1313 ق وارد تهران شد و بعداز مراسم چهل پدر تاجگذاري كرد . اولين مساله اي كه شاه بعداز تاجگذاري باآن مواجه بود مساله صدارت اعظمي بود و با وجود تلاش بسيار زياد امين السلطان براي حفظ موقعيت خود شاه او را كنار گذاشته و امين الدوله به صدارت عظمايي رسيد. اما به طور كلي درطول 11 سال سلطنت مظفرالدين شاه صدارت عظمايي در دست امين السلطان و امين الدوله مي چرخيد. آخرين باري كه امين السلطان صدراعظم شد سال 1324 ق بود كه بعداز آن عين الدوله به جاي وي انتخاب شد و اقدامات سختگيرانه همين فرد بود كه مشعل انقلاب مشروطيت را شعله ور تر كرد. 
 
حوادث دوران پادشاهي شماره در مدت سلطنت خود چندبار به فرنگ رفته و براي اين كار چون خزانه مملكت خالي بود با دادن امتيازات و گرفتن وامهايي روزبه روز اوضاع ايران را نابسامانتر مي كرد. اولين سفر وي تابستان سال 1318 ق بود، دومين سفر سال 1320 ق و سومين سفر بهار سال 1322 ق بود. 
 
بطور كلي درعهد اين پادشاه قسمتهايي از ايران جدا شدندو امتيازات مختلفي به دول خارجي داده شد كه برخي از آنها عبارتند از: كاسته شدن فيضان رود كه در تصفيه سرحدي سيستان و افغان قطع گرديد، بحرين علنا خودسرانه زيربار انگليس رفت، امتياز راه آهن به روس بانك آلمان، حفر شوش كهنه براي 


آثار عتيقه به فرانسه، معاون نفت قصر به انگليس و... .<ref name=":2" />
به علت امضائی که درحال احتضار ذیل فرمان مشروطیت نمود خود را خوشنام‌ترین شاه قاجار قلمداد کرد.<ref name=":2" />
 
== مشروطیت ==
ازجمله مهمترين حوادث دوران سلطنت ناصرالدين شاه مشروطيت مي باشد. انقلاب مشروطيت بعداز بازگشت ناصرالدين شاه از سفر سوم خود در اروپا شكل گرفت و در آخرين ماههاي سلطنت وي به ثمر رسيد. ماجراي ميسيونوز بلژيكي ، تخريب بانك نيمه تمام روس،‌ به فلك بستن عده اي از تجار و ... مقدمه اي برانقلاب مشروطيت شدند و مهاجرت علما به عبدالعظيم و قم شاه را بيش از پيش تحت فشار قرار داد تااينكه سرانجام روز چهاردهم جمادي الثاني برابر با سيزدهم مرداد 1285 ش فرماني مبني بر قبول مشروطيت صادركرد. 
 
وبه دنبال آن نظامنامه اولين انتخابات مجلس در رجب 1324 به امضاي شاه رسيد و اولين مجلس شوراي ملي در 14 مهر 1285 ش افتتاح شد و نخستين قانون اساسي روز هشتم ديماه 1285 يعني ده روز قبل از مرگ شاه به امضاء او رسيد.<ref name=":2" />
 
مظفرالدین شاه پس از بازگشت از سفر دوم خود، امین‌السلطان را برکنار کرد و پس از یک سال، که هیئتی ۵ نفره مدیریت امور کشور را در دست داشت، دامادش عین‌الدوله را به عنوان صدراعظم منصوب کرد. عین‌الدوله برای تأمین هزینهٔ سفر سوم شاه، مسیو نوز بلژیکی، مدیر امور گمرکات ایران را مأمور افزایش درآمد گمرک کرد. افزایش تعرفهٔ گمرکی به تحصن تجار تهران در حرم عبدالعظیم انجامید. پس از بازگشت شاه، حوادث دیگری چون به چوب بستن تجار قند توسط عین‌الدوله، به تحصن بزرگ‌تری در حرم عبدالعظیم در ۲۳ آذر ۱۲۸۴ با درخواست تأسیس عدالتخانه منجر شد. با قول شاه تحصن پایان یافت اما تعلل در برپایی عدالتخانه موجب تحصن علمای تهران در قم و افزایش خواسته‌ها به عزل عین‌الدوله و برپایی دارالشورا شد. شاه نهایتاً عین‌الدوله را عزل و مشیرالدوله را صدراعظم کرد. او یک سال پس از پایان سفر سوم خود، در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که متضمن ترتیبات تشکیل مجلس بود امضا کرد و روز ۱۴ مهر ماه همین سال اولین دورهٔ مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را که در دورهٔ اول مجلس تنظیم شده بود، روز ۸ دی ۱۲۸۵ امضا کرد و ۴ روز بعد در ۱۲ دی ۱۲۸۵ درگذشت.<ref name=":3" />


== سفرهای پرهزینه مظفرالدین شاه ==
== سفرهای پرهزینه مظفرالدین شاه ==
مظفرالدین شاه مانند پدرش مشتاق سفر به فرنگستان ـ اروپا ـ بود و مانند او به دشواریهای تامین هزینه سفرها اعتنا نمی‌كرد. روز ۲۳ فروردین ۱۲۷۹ وی اولین سفر پرهزینه خود را به كشورهای اروپایی آغاز كرد. شاه كه چهارمین سال سلطنت خود را پشت سر می‌گذاشت، شدیداً علاقه‌مند بود كه به تقلید از پدرش سفری به «فرنگستان» برود ولی با خزانه خالی، امكان تامین هزینه چنین سفری فراهم نبود، تا این كه روز ۹ بهمن ۱۲۷۸ امین‌السلطان (اتابك اعظم) صدراعظم وقت، كه برای دومین بار با وعده تامین مخارج سفر شاه به این مقام منصوب شده بود، قراردادی برای دریافت ۲۳ میلیون و پانصد هزار روبل قرضه از روسیه امضا كرد و عایدات گمركات ایران را كه ممر اصلی درآمد خزانه بود در ازاء آن به وثیقه گذاشت. با دریافت این قرضه مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه فراهم شد و موكب ملوكانه با جمع كثیری همراه كه خود امین‌السلطان در راس آنان قرار داشت در روز ۲۳ فروردین سال ۱۲۷۹ راهی اروپا شد.
[[پرونده:مظفرالدین شاه قاجار در اروپا به هنگام بازدید از یک عکاسی.jpg|بندانگشتی|مظفرالدین شاه قاجار در اروپا به هنگام بازدید از یک عکاسی]]
مظفرالدین شاه مانند پدرش مشتاق سفر به اروپا بود و مانند او به دشواری‌های تأمین هزینه سفرها اعتنا نمی‌کرد. روز ۲۳ فروردین ۱۲۷۹ وی اولین سفر پرهزینه خود را به کشورهای اروپایی آغاز کرد. شاه که چهارمین سال سلطنت خود را پشت سر می‌گذاشت، شدیداً علاقه‌مند بود که به تقلید از پدرش سفری به «فرنگستان» برود ولی با خزانه خالی، امکان تأمین هزینه چنین سفری فراهم نبود، تا این که روز ۹ بهمن ۱۲۷۸ امین‌السلطان (اتابک اعظم) صدراعظم وقت، که برای دومین بار با وعده تأمین مخارج سفر شاه به این مقام منصوب شده بود، قراردادی برای دریافت ۲۳ میلیون و پانصد هزار روبل قرضه از روسیه امضا کرد و عایدات گمرکات ایران را که ممر اصلی درآمد خزانه بود در ازاء آن به وثیقه گذاشت. با دریافت این قرضه مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه فراهم شد و موکب وی با جمع کثیری همراه که خود امین‌السلطان در راس آنان قرار داشت در روز ۲۳ فروردین سال ۱۲۷۹ راهی اروپا شد.


اولین سفر مظفرالدین شاه به اروپا هفت ماه به طول انجامید و در این مدت پنجمین پادشاه قاجار از كشورهای روسیه و اتریش و سوئیس و آلمان و بلژیك و فرانسه و در راه بازگشت از تركیه عثمانی دیدن كرد. مظفرالدین شاه می‌خواست از انگلستان هم دیدن كند كه به علت مرگ ملكه ویكتوریا و سوگواری دربار انگلیس برنامه این مسافرت لغو شد. از وقایع مهم این سفر سوءقصد به جان مظفرالدین شاه در پاریس بود، كه ضارب در كار خود توفیق نیافت و آسیبی به مظفرالدین شاه نرسید. سفر مظفرالدین شاه به اروپا كه بخش اعظم قرضه دریافتی از روسیه صرف آن شد كمترین ثمره سیاسی یا اقتصادی برای ایران نداشت. وی در بازگشت از این سفر امتیاز نفت جنوب ایران را با شرائطی سهل به یك سرمایه‌دار انگلیسی به نام «ویلیام نكس دارسی» واگذار كرد تا ممر عایدی تازه‌ای برای تامین مخارج دربار و مسافرتهای بعدی خود به اروپا فراهم آورد. ۳
اولین سفر مظفرالدین شاه به اروپا هفت ماه به طول انجامید و در این مدت پنجمین پادشاه قاجار از کشورهای روسیه و اتریش و سوئیس و آلمان و بلژیک و فرانسه و در راه بازگشت از ترکیه عثمانی دیدن کرد. مظفرالدین شاه می‌خواست از انگلستان هم دیدن کند که به علت مرگ ملکه ویکتوریا و سوگواری دربار انگلیس برنامه این مسافرت لغو شد. از وقایع مهم این سفر سوءقصد به جان مظفرالدین شاه در پاریس بود، که ضارب در کار خود توفیق نیافت و آسیبی به مظفرالدین شاه نرسید. سفر مظفرالدین شاه به اروپا که بخش اعظم قرضه دریافتی از روسیه صرف آن شد کمترین ثمره سیاسی یا اقتصادی برای ایران نداشت. وی در بازگشت از این سفر امتیاز نفت جنوب ایران را با شرائطی سهل به یک سرمایه‌دار انگلیسی به نام «ویلیام ناکس دارسی» واگذار کرد تا ممر عایدی تازه‌ای برای تأمین مخارج دربار و مسافرت‌های بعدی خود به اروپا فراهم آورد.
دو سال بعد، مظفرالدین شاه هوس سفر پرهزینه دیگری به فرنگستان کرد. وی بعد از دریافت قرضه جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و اعطای امتیازات تازه‌ای در شمال ایران به روس‌ها عازم فرنگستان شد. دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا که در ۲۲ فروردین ۱۲۸۲ آغاز شد شش ماه به طول انجامید و در این مدت مظفرالدین شاه از اتریش و آلمان و بلژیک و فرانسه و انگلستان و ایتالیا بازدید کرد. مقصد نهائی مظفرالدین شاه در این سفر انگلستان بود. [[پرونده:مظفرالدین‌شاه در کشتی شاه ادوارد در انگلیس.jpg|بندانگشتی|مظفرالدین‌شاه در کشتی شاه ادوارد در انگلیس]]در جریان دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا نارضایی عمومی در ایران بالا گرفت و مظفرالدین شاه بعد از بازگشت از این سفر مجبور شد امین‌السلطان را از کار برکنار و هیئتی مرکب از پنج وزیر برای اداره امور مملکت تعیین نماید. عنصر شاخص این هیئت عین‌الدوله داماد مظفرالدین شاه بود که وزارت داخله را به عهده داشت و یک سال بعد با این مأموریت که هزینه سفر سوم شاه را به اروپا تأمین نماید، به مقام صدراعظمی منصوب شد. روس‌ها و انگلیسی‌ها دیگر حاضر نبودند وام تازه‌ای به ایران بدهند و عین‌الدوله برای تأمین هزینه سفرشاه، مسیو نوز بلژیکی را که به تازگی برای اداره امور گمرکات ایران استخدام شده بود با اختیارات فوق‌العاده‌ای مأمور افزایش درآمد گمرکات نمود. فشار به تجار برای افزایش حقوق گمرکی بر نارضایی عمومی افزود و هنگامی که مظفرالدین شاه در خرداد ماه سال ۱۲۸۴ سومین سفر خود را به اروپا آغاز کرد زمینه برای قیام عمومی در ایران فراهم شده بود.


دو سال بعد، مظفرالدین شاه هوس سفر پرهزینه دیگری به فرنگستان كرد. وی بعد از دریافت قرضه جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و اعطای امتیازات تازه‌ای در شمال ایران به روس‌ها عازم فرنگستان شد. دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا كه در ۲۲ فروردین ۱۲۸۲ آغاز شد شش ماه به طول انجامید و در این مدت مظفرالدین شاه از اتریش و آلمان و بلژیك و فرانسه و انگلستان و ایتالیا بازدید كرد. مقصد نهائی مظفرالدین شاه در این سفر انگلستان بود.
مسافرت سوم شاه به اروپا روز ۱۶ خرداد ۱۲۸۴ آغاز شد و ۴ ماه به طول انجامید. این سفر نیز متعاقب دریافت یک وام ۲۹۰ هزار لیره‌ای از بانک شاهی انگلیس عملی شد. شاه یک سال پس از پایان سفر سوم خود در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که متضمن ترتیبات تشکیل مجلس بود امضا کرد و روز ۱۴ مهر ماه همین سال [[اولین مجلس شورای ملی|اولین دوره مجلس شورای ملی]] در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه [[قانون اساسی مشروطه|نخستین قانون اساسی ایران]] را که در دوره اول مجلس تنظیم شده بود روز هشتم دی ماه ۱۲۸۵ امضا کرد و ده روز بعد در ۱۸ دی ۱۲۸۵ درگذشت.<ref name=":3" />


در جریان دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا نارضایی عمومی در ایران بالا گرفت و مظفرالدین شاه بعد از بازگشت از این سفر مجبور شد امین‌السلطان را از كار بركنار و هیئتی مركب از پنج وزیر برای اداره امور مملكت تعیین نماید. عنصر شاخص این هیئت عین‌الدوله داماد مظفرالدین شاه بود كه وزارت داخله را به عهده داشت و یك سال بعد با این مأموریت كه هزینه سفر سوم شاه را به اروپا تامین نماید، به مقام صدراعظمی منصوب شد. روس‌ها و انگلیسی‌ها دیگر حاضر نبودند وام تازه‌ای به ایران بدهند و عین‌الدوله برای تامین هزینه سفرشاه، مسیونوزبلژیكی را كه به تازگی برای اداره امور گمركات ایران استخدام شده بود با اختیارات فوق‌العاده‌ای مأمور افزایش درآمد گمركات نمود. فشار به تجار برای افزایش حقوق گمركی بر نارضایی عمومی افزود و هنگامی كه مظفرالدین شاه در خرداد ماه سال ۱۲۸۴ شمسی سومین سفر خود را به اروپا آغاز كرد زمینه برای قیام عمومی در ایران فراهم شده بود.
== اوضاع اقتصادی اجتماعی در زمان مظفرالدین شاه ==
مظفرالدین شاه از جمله پادشاهان نالایق ایران بود. در دوران حکومت وی اقتصاد ایران به ورشکستگی کامل رسید و بسیاری از منابع طبیعی، راه‌ها و معادن کشور به بیگانگان واگذار شد.  


مسافرت سوم شاه به اروپا روز ۱۶ خرداد ۱۲۸۴ آغاز شد و ۴ ماه به طول انجامید. این سفر نیز متعاقب دریافت یك وام ۲۹۰ هزار لیره‌ای از بانك شاهی انگلیس عملی شد. شاه یك سال پس از پایان سفر سوم خود در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در بستر بیماری فرمان مشروطیت را كه متضمن ترتیبات تشكیل مجلس بود امضا كرد و روز ۱۴ مهر ماه همین سال اولین دوره مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را كه در دوره اول مجلس تنظیم شده بود روز هشتم دی ماه ۱۲۸۵ امضا كرد۴و ده روز بعد در ۱۸ دی ۱۲۸۵ درگذشت.
ولخرجی‌ها و بذل و بخشش‌های بیجای شاه، خزانه کشور را خالی کرد. دریافت وام‌های سنگین با شرائط سخت از روسیه یا دولتهای اروپائی و سپس واگذاری امتیازات متعدد اقتصادی به آنان در تمام طول دوران سلطنت ۱۰ ساله مظفرالدین شاه قاجار ادامه داشت. گرانی، تورم، کمبود نان و ارزاق، تصرف املاک مردم توسط نزدیکان شاه و ظلم دولت‌های منتخب وی علیه مردم، جامعه را به ستوه آورده بود. شاه در اکثر سالهای حکومتش بیمار بود و اداره امور کشور در این مدت عمدتاً بر عهده امین‌السلطان، [[امین‌الدوله]] و عین‌الدوله، صدراعظم‌های وی بوده‌است.<ref name=":4">آفتاب - [http://www.aftabir.com/articles/view/politics/plitical_history/c1c1147509790_mozafaroldin_ghajar_p1.php/مظفرالدین-شاه مظفرالدین شاه]</ref>


مظفرالدین شاه از جمله پادشاهان نالایق ایران بود. در دوران حكومت وی اقتصاد ایران به ورشكستگی كامل رسید و بسیاری از منابع طبیعی، راهها و معادن كشور به بیگانگان واگذار شد. ولخرجی‌ها و بذل و بخشش‌های بیجای شاه، خزانه كشور را خالی كرد. دریافت وامهای سنگین با شرائط سخت از روسیه یا دولتهای اروپائی و سپس واگذاری امتیازات متعدد اقتصادی به آنان در تمام طول دوران سلطنت ۱۰ ساله مظفرالدین شاه قاجار ادامه داشت. گرانی، تورم، كمبود نان و ارزاق، تصرف املاك مردم توسط نزدیكان شاه و ظلم دولتهای منتخب وی علیه مردم، جامعه را به ستوه آورده بود.
== صدای مظفرالدین شاه، قدیمی‌ترین صدای ضبط شده در ایران ==
 
صدای مظفرالدین شاه، اولین و قدیمی‌ترین فایل صوتی است که در ایران ضبط شده‌است.<ref>تهران شناسی - [http://tehranshenasi.com/1396/08/15/صدای-مظفرالدین-شاه/ متن صدای مظفرالدین شاه خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا]</ref>[[پرونده:مظفرالدین شاه بدون تاج و کلاه و سرپوش.jpg|بندانگشتی|مظفرالدین شاه بدون تاج و کلاه و سرپوش]]متن سخنان ضبط شده مظفرالدین شاه خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا به شرح زیر است:
شاه در اكثر سالهای حكومتش بیمار بود و اداره امور كشور در این مدت عمدتاً بر عهده امین‌السلطان،امین‌الدوله و عین‌الدوله، صدراعظم‌های وی بوده است.
 
مظفرالدین شاه مانند پدرش ناصرالدین شاه سفر سفرنامه نوشت. اولین همسر او ام‌الخاقان دختر میرزا تقی‌خان امیركبیر بود كه محمدعلی شاه قاجار حاصل این ازدواج بود. به هنگام فوت مظفرالدین شاه از وی ۱۸ دختر و ۶ پسر به نامهای محمدعلی میرزا، ملك‌منصور میرزا شعاع‌السطنه، ابوالفتح میرزا سالارالدوله، ابوالفضل‌میرزا عضدالسلطان، حسنعلی‌میرزا نصرت‌السلطنه و ناصرالدین میرزا ناصری باقی ماند.<ref>آفتاب - [http://www.aftabir.com/articles/view/politics/plitical_history/c1c1147509790_mozafaroldin_ghajar_p1.php/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87 مظفرالدین شاه]</ref>
 
== قدیمی‌ترین صدای ایران ==
متن سخنان مظفرالدین شاه خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا به شرح زیر است:[۲] انیمیشن این سخنان که با استفاده از تصویری از موزهٔ گلستان و عکس مظفرالدین شاه و فایل صوتی او تهیه شده است.


«جناب اشرف اتابک اعظم از خدمات سابق و لاحق شما، که تا به حال چهل سال است خدمت می‌کنید، از همه خدمات شما راضی هستیم. به خصوص از خدمات این سه چهار ساله‌ای که در صدارت خود حساب می‌کنیم و ان‌شاءالله از عوض اینها را همه را به شما مرحمت خواهیم فرمود و شما هم ابداً ذره‌ای در خدمات خودتان، ان‌شاءالله، قصور نخواهید کرد و مرحمت ما را به اعلا درجه نسبت به خودتان بدانید.
«جناب اشرف اتابک اعظم از خدمات سابق و لاحق شما، که تا به حال چهل سال است خدمت می‌کنید، از همه خدمات شما راضی هستیم. به خصوص از خدمات این سه چهار ساله‌ای که در صدارت خود حساب می‌کنیم و ان‌شاءالله از عوض اینها را همه را به شما مرحمت خواهیم فرمود و شما هم ابداً ذره‌ای در خدمات خودتان، ان‌شاءالله، قصور نخواهید کرد و مرحمت ما را به اعلا درجه نسبت به خودتان بدانید.


ان‌شاءالله رحمان بعد از چهار صد سال که خدمت بکنید امیدوار هستیم که همیشه خوب باشد و این خدماتی که به من می‌کنید و به مملکت ایران می‌کنید البته خداوند او را بی [مکث] بی عوض نخواهد گذاشت، ان‌شاءالله عوض او را هم خدا و هم سایهٔ خدا که خودمان باشیم به شما خواهم داد و از خدمات همه وزرا هم راضی هستیم و شما هم خدمات همه را حقیقتاً خوب عرض می‌کنید و همه را به موقع عرض می‌کنید.»<ref name=":3" />
ان‌شاءالله رحمان بعد از چهار صد سال که خدمت بکنید امیدوار هستیم که همیشه خوب باشد و این خدماتی که به من می‌کنید و به مملکت ایران می‌کنید البته خداوند او را بی‌عوض نخواهد گذاشت، ان‌شاءالله عوض او را هم خدا و هم سایهٔ خدا که خودمان باشیم به شما خواهم داد و از خدمات همه وزرا هم راضی هستیم و شما هم خدمات همه را حقیقتاً خوب عرض می‌کنید و همه را به موقع عرض می‌کنید.»<ref name=":3" />


== مرگ مظفرالدین شاه ==
== مرگ مظفرالدین شاه ==
روز پنجم اوت سال ۱۹۰۶ میلادی (۱۴ مرداد ۱۲۸۵ هجری خورشیدی)، مظفرالدین شاه قاجار سرانجام در برابر مشروطه خواهان تسلیم شد و فرمان مشروطیت را امضاء کرد. قانون اساسی تدوین و نخستین جلسه مجلس شورا در کاخ گلستان با حضور مظفرالدین شاه تشکیل شد. مظفرالدین شاه که به بیماری سل دچار بود در همین سال درگذشت
مظفرالدین شاه قاجار ده روز پس از امضای قانون اساسی، هجدهم دی‌ماه سال ۱۲۸۵ خورشیدی (۸ ژانویه ۱۹۰۶) در ۵۴ سالگی ظاهراً از بیماری سل درگذشت و ده روز بعد پسرش محمدعلی میرزا تاجگذاری کرد و شاه شد؛ بدون این که از نمایندگان مجلس شورا برای شرکت در این مراسم دعوت به‌عمل آورد.<ref>روشنگری - [http://roshangari.info/?p=1353 مظفرالدین شاه، قوام السلطنه، عضد الملک]</ref>


مظفرالدین شاه قاجار ده روز پس از امضای قانون اساسی ، هجدهم دیماه سال ۱۲۸۵ خورشیدی ( ۸ ژانویه ۱۹۰۶ ) در ۵۴ سالگی ظاهرا از بیماری سل درگذشت و ده روز بعد پسرش محمدعلی میرزا تاجگذاری کرد و شاه شد ؛ بدون این که از نمایندگان مجلس شورا برای شرکت در این مراسم دعوت بعمل آورد.<ref>روشنگری - [http://roshangari.info/?p=1353 مظفرالدین شاه، قوام السلطنه، عضد الملک]</ref>
آرامگاه وی در کربلای عراق قرار گرفته‌است.<ref name=":1" />


او شاهی مهربان و ساده‌دل بود و در دوران سلطنت خود، ایران با هیچ کشوری جنگ نکرد؛ اما در عین حال، امتیازات فراوانی به بیگانگان داده شد. صدای مظفرالدین‌شاه که قدیمی‌ترین سند صوتی ایران به‌شمار می‌رود، هنوز هم موجود است. وی سرالنجام در روز ۱۲ دی ۱۲۸۵ خورشیدی و در سن ۵۴سالگی درگذشت. آرامگاه وی در کربلای عراق قرار گرفته‌است.<ref name=":1" />
مظفرالدین شاه مانند پدرش ناصرالدین شاه سفرنامه می‌نوشت. اولین همسر او ام‌الخاقان دختر میرزا تقی‌خان امیرکبیر بود که محمدعلی شاه قاجار حاصل این ازدواج بود. به هنگام فوت مظفرالدین شاه از وی ۱۸ دختر و ۶ پسر به نام‌های محمدعلی میرزا، ملک‌منصور میرزا شعاع‌السطنه، ابوالفتح میرزا سالارالدوله، ابوالفضل‌میرزا عضدالسلطان، حسنعلی‌میرزا نصرت‌السلطنه و ناصرالدین میرزا ناصری باقی ماند.<ref name=":4" />


مظفرالدين شاه سرانجام پس از 11 سال حكومت از سالي 1313 تا 1324 در نيمه شب 24 ذي القعده 1324 ق(18 دي 1285 ش) ازدنيا رفت و در قم به خاك سپرده شد و محمدعلي ميرزا به جاي او به تخت سلطنت نشست.<ref name=":2" />
== جستارهای وابسته ==
== جستارهای وابسته ==
== منابع ==
== منابع ==
{{پانویس}}
{{پانویس|۲}}
[[رده:شخصیت‌ها]]
[[رده:شاهان ایران]]
[[رده:شاهان قاجاریان]]
[[رده:اهالی تهران]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ اوت ۲۰۲۱، ساعت ۱۷:۵۵

مظفرالدین شاه قاجار
مظفرالدین شاه قاجار.jpg
اطلاعات کلی
ناممظفرالدین شاه
نام کاملمظفرالدین شاه قاجار
منصبپنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار
شناخته شدهپنجمین پادشاه قاجار و امضاء کننده فرمان مشروطیت
دورهقاجاریه
پیش ازمحمدعلی شاه قاجار
پس ازناصرالدین‌شاه
نام پدرناصرالدین‌شاه
نام مادرشکوه السلطنه
همسرانام‌الخاقان دختر امیرکبیر
فرزندانمحمدعلی میرزا

مظفرالدین شاه (زاده ۳ فروردین ۱۲۳۲، تهران – درگذشته ۱۲ دی ۱۲۸۵، تهران)[۱] یا مظفرالدین شاه قاجار یا مظفرالدین میرزا پنجمین پادشاه ایران از دودمان قاجار بود. او پس از کشته شدن پدرش ناصرالدین شاه، و پس از نزدیک به پنجاه سال ولیعهد بودن، شاه شد و از تبریز به تهران آمد.

او نیز مانند ناصرالدین شاه چند بار با وام گرفتن از کشورهای خارجی به سفرهای اروپایی رفت. در جریان جنبش مشروطه برخلاف کوشش‌های صدراعظم‌هایش، امین‌السلطان (اتابک اعظم) و عین‌الدوله، با مشروطیت موافقت کرد و فرمان مشروطیت را امضا کرد. او ده روز پس از امضای فرمان مشروطیت درگذشت.[۲]

زندگی‌نامه مظفرالدین شاه

مظفرالدین‌شاه پسر چهارم ناصرالدین‌شاه و فرزند شکوه‌السلطنه بود. وی چهل سال حاکم آذربایجان بود و در ۵ سالگی به ولیعهدی برگزیده شد. او که در ۳ فروردین ۱۲۳۲ خورشیدی در تهران به دنیا آمد، چهارمین فرزند ناصرالدین‌شاه بود؛ اما چون دو برادر بزرگ‌ترش در خردسالی درگذشتند و مادر برادر سوم یعنی مسعودمیرزا ظل‌السلطان از خانوادهٔ شاهی نبود، ولایتعهدی را ازآن خود کرد. ۴ساله بود که به خدمت رضاقلی‌خان هدایت به آذربایجان فرستاده شد و یک‌سال بعد به ولیعهدی رسید.[۳]

قبل از اینکه وی به عنوان ولیعهد انتخاب شود پدرش سه تن دیگر از اولاد ذکور خود را به ولیعهدی انتخاب کرد که هرسه در کودکی از دنیا رفتند و تنها اولاد ذکور مظفرالدین میرزا بود که درسن ۴ سالگی به ولیعهدی انتخاب شد و تحت سرپرستی رضاقلی خان هدایت و صدارت میرزا فتحعلی خان صاحب‌دیوان و پیشکاری عزیزخان مکری به ایالت آذربایجان اعزام گردید.

ازدواج و فرزندان

مظفرالدین میرزا در ۱۵ سالگی با ام‌الخاقان (تاج الملوک) دختر امیرکبیر ازدواج کرد و ثمره آن محمدعلی میرزا بود ولی به خاطر مشکلات و اختلافات تصمیم به طلاق گرفتند. مظفرالدین میرزا قبل و بعد از طلاق زنان دیگری نیز اختیار کرد که قریب ۴۰ فرزند برای او به دنیا آوردند که نیمی از آنها زمان ولایت‌عهدی وی درگذشتند.

تعلیمات

ازآنجا که ناصرالدین شاه مجبور شد که مظفرالدین میرزا را به عنوان ولیعهد انتخاب کند و علاقه چندانی به او و مادرش نداشت درامر تعلیم وی نکوشید و افراد کارآزموده‌ای را برای تربیت او انتخاب نکرد بنابراین شاه آینده بسیار ساده‌دل و عیاش و بی‌بصیرت بار آمد.[۴]

حوادث دوران ولایتعهدی مظفرالدین شاه

در مدت طولانی ولایتعهدی مظفرالدین شاه، ناصرالدین شاه به بداهت و عدم کفایت او پی برد و عدم رضایت او در روزنامه خاطرات اعتماد السلطنه منعکس شده‌ است.

ازجمله حوادث دوران ولایتعهدی مظفرالدین شاه نا آرامی و آشفتگی در آذربایجان بود که مظفرالدین میرزا بی‌کفایتی خود را در آرام کردن اوضاع آن سامان به اثبات رسانید.

مهمترین واقعه دوران ولایتعهدی در آذربایجان شورش اهالی تبریز در جریان تحریم تنباکو است که موجب مغضوب شدن امیرنظام گروسی و احضار وی به تهران گردید.

در آخرین سال حکومت ناصرالدین شاه اغتشاشات و ناآرامی‌های دیگری به خاطر قحطی و غیره در آذربایجان روی داد که بیش از پیش بی کفایتی شاه آینده را در کنترل اوضاع نشان می‌داد.[۴]

مظفرالدین شاه در دوران ولیعهدی در تبریز

سلطنت مظفرالدین شاه

ناصرالدین شاه سرانجام پس از پنجاه سال پادشاهی در روز جمعه هفدهم ذیعقده ۱۳۱۳ هجری قمری در مقبره شاه عبدالعظیم به ضرب گلوله کشته شد.

بعداز این عمل چندعامل دست به دست هم داد تا سلطنت آرام به مظفرالدین شاه انتقال پیدا کند یکی تأیید سلطنت مظفرالدین شاه از طرف روس و انگلیس بود، دیگری دشمنی کامران میرزا و ظل‌السلطان بود که خودشان نیروهای خود را خنثی می‌کردند و سوم مهارت امین‌السلطان در برقراری نظم در پایتخت بود.

مظفرالدین شاه روز ۲۵ ذیحجه ۱۳۱۳ وارد تهران شد و بعداز مراسم چهلم پدرش تاجگذاری کرد. اولین مسئله‌ای که شاه بعد از تاجگذاری با آن مواجه بود مسئله صدارت اعظمی بود و با وجود تلاش بسیار زیاد امین السلطان برای حفظ موقعیت خود شاه او را کنار گذاشته و امین الدوله به صدراعظمی رسید. اما به طور کلی درطول ۱۱ سال سلطنت مظفرالدین شاه صدارت عظمایی در دست امین السلطان و امین الدوله می‌چرخید. آخرین باری که امین السلطان صدراعظم شد سال ۱۳۲۴ بود که بعد از آن عین‌الدوله به جای وی انتخاب شد و اقدامات سختگیرانه همین فرد بود که مشعل انقلاب مشروطیت را شعله‌ور تر کرد.

مظفرالدین شاه در مدت سلطنت خود چندبار به فرنگ رفته و برای این کار چون خزانه مملکت خالی بود با دادن امتیازات و گرفتن وامهایی روز به روز اوضاع ایران را نابسامان‌تر می‌کرد. اولین سفر وی تابستان سال ۱۳۱۸ بود، دومین سفر سال ۱۳۲۰ و سومین سفر بهار سال ۱۳۲۲ بود.

بطور کلی درعهد این پادشاه قسمتهایی از ایران جدا شدند و امتیازات مختلفی به دول خارجی داده شد که برخی از آنها عبارتند از: کاسته شدن آبدهی رود هامون که در تصفیه سرحدی سیستان و افغان قطع گردید، بحرین علناً خودسرانه زیربار انگلیس رفت، امتیاز راه آهن به روس بانک آلمان، حفر شوش قدیم برای آثار عتیقه به فرانسه، چاه‌های نفت قصر به انگلیس و….[۴]

در آن سالهای حساس اواخر قرن نوزدهم و سالهای پرآشوب دهه اول قرن بیستم، یعنی سالهای معروف به صلح مسلح و دسته‌بندی‌های سیاسی اروپا، ظهور آلمان تازه‌نفس و پرخاشجو و رقابت او با روس و انگلیس و تغییر سیاست رقابت‌آمیز روس و انگلیس با یکدیگر که به قرارداد ۱۹۰۷ انجامید، مظفرالدین شاه در ایران سلطنت می‌کرد. ملک‌المورخین از قول او در یادداشت‌های خود می‌نویسد:

«در پنجم رمضان‌ ۱۳۲۲، مظفرالدین شاه قاجار برای پیشخدمت‌های خود نقل می‌کرده که من سه چیز را در دنیا دوست می‌دارم و سایر چیزهای عالم پوچ است، خوردن، شکار کردن و جماع کردن».

مظفرالدین شاه مبانی فکری و فرهنگی نداشت. درسی اگر خوانده بود در حد خواندن بود و توقیع نوشتن و در صدر نامه‌ها دستور دادن. بیش از این نخوانده بود و هرگز هم بیش از این آرزوی سواد و علم نکرد، برخلاف پدرش که گاه فرانسه می‌خواند و گاه آلمانی و گاه به مقتضای سیاست روسی.

مخبرالسلطنه هدایت می‌نویسد که یک دایرةالمعارف آلمانی، ناصرالدین شاه را صفر بزرگ خوانده بود و مظفرالدین شاه را صفر کوچک.[۲]

فرمان مشروطیت

ازجمله مهمترین حوادث دوران سلطنت ناصرالدین شاه مشروطیت می‌باشد. انقلاب مشروطیت بعداز بازگشت ناصرالدین شاه از سفر سوم خود در اروپا شکل گرفت و در آخرین ماه‌های سلطنت مظفرالدین شاه به ثمر رسید.[۴]

فرمان مشروطیت به خط مظفرالدین شاه

مظفرالدین شاه پس از بازگشت از سفر دوم خود، امین‌السلطان را برکنار کرد و پس از یک سال، که هیئتی ۵ نفره مدیریت امور کشور را در دست داشت، دامادش عین‌الدوله را به عنوان صدراعظم منصوب کرد. عین‌الدوله برای تأمین هزینهٔ سفر سوم شاه، مسیو نوز بلژیکی، مدیر امور گمرکات ایران را مأمور افزایش درآمد گمرک کرد. افزایش تعرفهٔ گمرکی به تحصن تجار تهران در حرم عبدالعظیم انجامید. پس از بازگشت شاه، حوادث دیگری چون به چوب بستن تجار قند توسط عین‌الدوله، به تحصن بزرگ‌تری در حرم عبدالعظیم در ۲۳ آذر ۱۲۸۴ با درخواست تأسیس عدالتخانه منجر شد. با قول شاه تحصن پایان یافت اما تعلل در برپایی عدالتخانه موجب تحصن علمای تهران در قم و افزایش خواسته‌ها به عزل عین‌الدوله و برپایی دارالشورا شد. شاه نهایتاً عین‌الدوله را عزل و مشیرالدوله را صدراعظم کرد. او یک سال پس از پایان سفر سوم خود، در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که متضمن ترتیبات تشکیل مجلس بود امضا کرد و روز ۱۴ مهر ماه همین سال اولین دورهٔ مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را که در دورهٔ اول مجلس تنظیم شده بود، روز ۸ دی ۱۲۸۵ امضا کرد و ۴ روز بعد در ۱۲ دی ۱۲۸۵ درگذشت.[۱]

به علت امضائی که درحال احتضار ذیل فرمان مشروطیت نمود خود را خوشنام‌ترین شاه قاجار قلمداد کرد.[۴]

سفرهای پرهزینه مظفرالدین شاه

مظفرالدین شاه قاجار در اروپا به هنگام بازدید از یک عکاسی

مظفرالدین شاه مانند پدرش مشتاق سفر به اروپا بود و مانند او به دشواری‌های تأمین هزینه سفرها اعتنا نمی‌کرد. روز ۲۳ فروردین ۱۲۷۹ وی اولین سفر پرهزینه خود را به کشورهای اروپایی آغاز کرد. شاه که چهارمین سال سلطنت خود را پشت سر می‌گذاشت، شدیداً علاقه‌مند بود که به تقلید از پدرش سفری به «فرنگستان» برود ولی با خزانه خالی، امکان تأمین هزینه چنین سفری فراهم نبود، تا این که روز ۹ بهمن ۱۲۷۸ امین‌السلطان (اتابک اعظم) صدراعظم وقت، که برای دومین بار با وعده تأمین مخارج سفر شاه به این مقام منصوب شده بود، قراردادی برای دریافت ۲۳ میلیون و پانصد هزار روبل قرضه از روسیه امضا کرد و عایدات گمرکات ایران را که ممر اصلی درآمد خزانه بود در ازاء آن به وثیقه گذاشت. با دریافت این قرضه مقدمات سفر مظفرالدین شاه به فرانسه فراهم شد و موکب وی با جمع کثیری همراه که خود امین‌السلطان در راس آنان قرار داشت در روز ۲۳ فروردین سال ۱۲۷۹ راهی اروپا شد.

اولین سفر مظفرالدین شاه به اروپا هفت ماه به طول انجامید و در این مدت پنجمین پادشاه قاجار از کشورهای روسیه و اتریش و سوئیس و آلمان و بلژیک و فرانسه و در راه بازگشت از ترکیه عثمانی دیدن کرد. مظفرالدین شاه می‌خواست از انگلستان هم دیدن کند که به علت مرگ ملکه ویکتوریا و سوگواری دربار انگلیس برنامه این مسافرت لغو شد. از وقایع مهم این سفر سوءقصد به جان مظفرالدین شاه در پاریس بود، که ضارب در کار خود توفیق نیافت و آسیبی به مظفرالدین شاه نرسید. سفر مظفرالدین شاه به اروپا که بخش اعظم قرضه دریافتی از روسیه صرف آن شد کمترین ثمره سیاسی یا اقتصادی برای ایران نداشت. وی در بازگشت از این سفر امتیاز نفت جنوب ایران را با شرائطی سهل به یک سرمایه‌دار انگلیسی به نام «ویلیام ناکس دارسی» واگذار کرد تا ممر عایدی تازه‌ای برای تأمین مخارج دربار و مسافرت‌های بعدی خود به اروپا فراهم آورد.

دو سال بعد، مظفرالدین شاه هوس سفر پرهزینه دیگری به فرنگستان کرد. وی بعد از دریافت قرضه جدیدی به مبلغ ده میلیون روبل از روسیه و اعطای امتیازات تازه‌ای در شمال ایران به روس‌ها عازم فرنگستان شد. دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا که در ۲۲ فروردین ۱۲۸۲ آغاز شد شش ماه به طول انجامید و در این مدت مظفرالدین شاه از اتریش و آلمان و بلژیک و فرانسه و انگلستان و ایتالیا بازدید کرد. مقصد نهائی مظفرالدین شاه در این سفر انگلستان بود.

مظفرالدین‌شاه در کشتی شاه ادوارد در انگلیس

در جریان دومین سفر مظفرالدین شاه به اروپا نارضایی عمومی در ایران بالا گرفت و مظفرالدین شاه بعد از بازگشت از این سفر مجبور شد امین‌السلطان را از کار برکنار و هیئتی مرکب از پنج وزیر برای اداره امور مملکت تعیین نماید. عنصر شاخص این هیئت عین‌الدوله داماد مظفرالدین شاه بود که وزارت داخله را به عهده داشت و یک سال بعد با این مأموریت که هزینه سفر سوم شاه را به اروپا تأمین نماید، به مقام صدراعظمی منصوب شد. روس‌ها و انگلیسی‌ها دیگر حاضر نبودند وام تازه‌ای به ایران بدهند و عین‌الدوله برای تأمین هزینه سفرشاه، مسیو نوز بلژیکی را که به تازگی برای اداره امور گمرکات ایران استخدام شده بود با اختیارات فوق‌العاده‌ای مأمور افزایش درآمد گمرکات نمود. فشار به تجار برای افزایش حقوق گمرکی بر نارضایی عمومی افزود و هنگامی که مظفرالدین شاه در خرداد ماه سال ۱۲۸۴ سومین سفر خود را به اروپا آغاز کرد زمینه برای قیام عمومی در ایران فراهم شده بود.

مسافرت سوم شاه به اروپا روز ۱۶ خرداد ۱۲۸۴ آغاز شد و ۴ ماه به طول انجامید. این سفر نیز متعاقب دریافت یک وام ۲۹۰ هزار لیره‌ای از بانک شاهی انگلیس عملی شد. شاه یک سال پس از پایان سفر سوم خود در روز ۱۳ مرداد ۱۲۸۵ در بستر بیماری فرمان مشروطیت را که متضمن ترتیبات تشکیل مجلس بود امضا کرد و روز ۱۴ مهر ماه همین سال اولین دوره مجلس شورای ملی در حضور شاه افتتاح شد. مظفرالدین شاه نخستین قانون اساسی ایران را که در دوره اول مجلس تنظیم شده بود روز هشتم دی ماه ۱۲۸۵ امضا کرد و ده روز بعد در ۱۸ دی ۱۲۸۵ درگذشت.[۱]

اوضاع اقتصادی اجتماعی در زمان مظفرالدین شاه

مظفرالدین شاه از جمله پادشاهان نالایق ایران بود. در دوران حکومت وی اقتصاد ایران به ورشکستگی کامل رسید و بسیاری از منابع طبیعی، راه‌ها و معادن کشور به بیگانگان واگذار شد.

ولخرجی‌ها و بذل و بخشش‌های بیجای شاه، خزانه کشور را خالی کرد. دریافت وام‌های سنگین با شرائط سخت از روسیه یا دولتهای اروپائی و سپس واگذاری امتیازات متعدد اقتصادی به آنان در تمام طول دوران سلطنت ۱۰ ساله مظفرالدین شاه قاجار ادامه داشت. گرانی، تورم، کمبود نان و ارزاق، تصرف املاک مردم توسط نزدیکان شاه و ظلم دولت‌های منتخب وی علیه مردم، جامعه را به ستوه آورده بود. شاه در اکثر سالهای حکومتش بیمار بود و اداره امور کشور در این مدت عمدتاً بر عهده امین‌السلطان، امین‌الدوله و عین‌الدوله، صدراعظم‌های وی بوده‌است.[۵]

صدای مظفرالدین شاه، قدیمی‌ترین صدای ضبط شده در ایران

صدای مظفرالدین شاه، اولین و قدیمی‌ترین فایل صوتی است که در ایران ضبط شده‌است.[۶]

مظفرالدین شاه بدون تاج و کلاه و سرپوش

متن سخنان ضبط شده مظفرالدین شاه خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا به شرح زیر است:

«جناب اشرف اتابک اعظم از خدمات سابق و لاحق شما، که تا به حال چهل سال است خدمت می‌کنید، از همه خدمات شما راضی هستیم. به خصوص از خدمات این سه چهار ساله‌ای که در صدارت خود حساب می‌کنیم و ان‌شاءالله از عوض اینها را همه را به شما مرحمت خواهیم فرمود و شما هم ابداً ذره‌ای در خدمات خودتان، ان‌شاءالله، قصور نخواهید کرد و مرحمت ما را به اعلا درجه نسبت به خودتان بدانید.

ان‌شاءالله رحمان بعد از چهار صد سال که خدمت بکنید امیدوار هستیم که همیشه خوب باشد و این خدماتی که به من می‌کنید و به مملکت ایران می‌کنید البته خداوند او را بی‌عوض نخواهد گذاشت، ان‌شاءالله عوض او را هم خدا و هم سایهٔ خدا که خودمان باشیم به شما خواهم داد و از خدمات همه وزرا هم راضی هستیم و شما هم خدمات همه را حقیقتاً خوب عرض می‌کنید و همه را به موقع عرض می‌کنید.»[۱]

مرگ مظفرالدین شاه

مظفرالدین شاه قاجار ده روز پس از امضای قانون اساسی، هجدهم دی‌ماه سال ۱۲۸۵ خورشیدی (۸ ژانویه ۱۹۰۶) در ۵۴ سالگی ظاهراً از بیماری سل درگذشت و ده روز بعد پسرش محمدعلی میرزا تاجگذاری کرد و شاه شد؛ بدون این که از نمایندگان مجلس شورا برای شرکت در این مراسم دعوت به‌عمل آورد.[۷]

آرامگاه وی در کربلای عراق قرار گرفته‌است.[۳]

مظفرالدین شاه مانند پدرش ناصرالدین شاه سفرنامه می‌نوشت. اولین همسر او ام‌الخاقان دختر میرزا تقی‌خان امیرکبیر بود که محمدعلی شاه قاجار حاصل این ازدواج بود. به هنگام فوت مظفرالدین شاه از وی ۱۸ دختر و ۶ پسر به نام‌های محمدعلی میرزا، ملک‌منصور میرزا شعاع‌السطنه، ابوالفتح میرزا سالارالدوله، ابوالفضل‌میرزا عضدالسلطان، حسنعلی‌میرزا نصرت‌السلطنه و ناصرالدین میرزا ناصری باقی ماند.[۵]

جستارهای وابسته

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ اشوود - مظفرالدین‌شاه قاجار
  2. ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ سارینا وبلاگ - مظفرالدین شاه قاجار به روایت خواهر
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ راهنمای سکه‌های ایران - مظفرالدین شاه قاجار
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ ۴٫۴ چاپ در سنندج چاپخانه عرفان (ادیب) کردستان - مظفرالدین شاه قاجار
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ آفتاب - مظفرالدین شاه
  6. ↑ تهران شناسی - متن صدای مظفرالدین شاه خطاب به علی‌اصغر اتابک صدراعظم و وزرا
  7. ↑ روشنگری - مظفرالدین شاه، قوام السلطنه، عضد الملک
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=مظفرالدین_شاه&oldid=56048»