ام کلثوم

ام کلثوم
زادروز	۳۱ دسامبر ۱۸۹۸
درگذشت	۳ فوریه ۱۹۷۵ قاهره
علت مرگ	بدنبال یک بیماری
ملیت	مصری

ام کلثوم، با نام اصلی فاطمه البلتاجی، متولد ۳۱ دسامبر ۱۸۹۸ درگذشته ۳ فوریه ۱۹۷۵، فاطمه دختر شیخ ابراهیم سید بلتاجی معروف به ام کلثوم در شهر تامای زاهر در استان دقهلیه دلتای نیل در خانواده‌ای فقیر به دنیا آمد. پدرش شیخِ مسجد روستا و مادرش زنی خانه‌دار بود که وظیفه‌ی نگهداری و تربیت او و دو فرزند دیگرش را بر عهده داشت.

وی از محبوب‌ترین و خوش صداترین خوانندگان زن در جهان عرب بود که آهنگ‌هایش برگرفته از الحان قرانی، موسیقی اصیل عرب و تواشیح دینی بود. آلبوم‌های موسیقی او هنوز جزو پرفروش‌ترین‌ها هستند و در بین سرزمین‌های عرب به «ستارهٔ خاور» و «بانوی آواز عرب»شهرت یافته بود.

بیش از هشتاد میلیون نسخه از ترانه‌های ضبط‌شدهٔ ام کلثوم در جهان به فروش رفته‌ است که وی را بین خوانندگان خاورمیانه متمایز می‌سازد. ام‌کلثوم یک نماد ملی برای مصر به‌شمار می‌رفت، چنانچه به این خواننده «صدای مصر» و «هرم چهارم مصر» لقب دادند.

اگرچه ام کلثوم شهرت و صدایی بی‌نظیر داشت اما به صدای عبدالباسط علاقه‌مند بود و دوست داشت قرآن را به سبک عبدالباسط تلاوت کند که قاری بزرگ قرآنی مانع می‌شد و دلیل جالبی هم داشت؛ مردم باید شما را به یک چیز بشناسند (مردم شما را به آوازهایت می‌شناسند).

در همان سالها مجله معروف مصری کواکب در سال ۱۹۵۷ میلادی در تیتری متفاوت نوشت: آیا عبدالباسط می‌تواند بخواند و اگر خواننده شود، چه می‌شود؟

زندگی‌نامه ام کلثوم

ام کلثوم از مشهورترین خوانندگان مصر و دنیای عرب است و از مهمترین صداهای آواز عربی به شمار می‌رود. هنوز هم نسل‌های عربی به آوازها و ترانه هایش گوش سپرده و با آنها خاطره بازی می کنند.

آواز خوانی با لباس پسرانه

فاطمه دختر شیخ ابراهیم سید البلتاجی معروف به ام کلثوم در شهر تامای زاهر در استان دقهلیه دلتای نیل در خانواده‌ای فقیر به دنیا آمد. پدرش شیخِ مسجد روستا و مادرش فاطمه الملیجی زنی خانه‌دار بود که وظیفه‌ی نگهداری و تربیت از ام کلثوم و دو فرزند دیگرش خالد و اسیره را بر عهده داشت. ام کلثوم از کودکی سروده‌های پدرش را از بر می‌کرد و در سن ده سالگی به خواندن برای مردم در روستا پرداخت و در حالی که سیزده سال بیشتر نداشت به همراه پدرش در روستاها می‌گشت و تواشیح دینی و شعرهای عارفانه می‌خواند.

همراه پدرش به جشن‌های عروسی می‌رفت و در آنجا آواز می‌خواند و در مناسبت‌های دینی قرآن تلاوت می‌کرد. البته پدرش به او گفته بود که یک دختر اجازه ندارد آشکارا و در جلوی چشم مردم قرآن و یا آواز بخواند. به همین دلیل ام کلثوم لباس پسرانه می پوشید و به مجالس می رفت. همه فکر می‌کردند که او یک پسربچه است. ام کلثوم در این باره می‌گفت:

ام کلثوم؛ خواننده‌ای که چهار میلیون نفر به تشییع جنازه‌اش رفتند.

«پدرم آدم سرسختی بود. خیلی سخت اجازه می داد تا در مقابل مردهایی که نمی‌شناخت آواز بخوانم اما از آنجایی که پول‌هایی که من در این مجالس به دست می آوردم کمک حال خانواده‌ام بود اجازه داد تا در مقابل مردها هم آواز بخوانم اما فقط در لباس‌های پسرانه.‌ من تا سالها با لباس‌های مبدل پسرانه آواز می‌خواندم …پدرم اینگونه خودش و دیگران را اقناع می‌کرد کسی که آواز می‌خواند یک پسر است و نه یک دختر.»

ام کلثوم هفت‌ساله بود که آوازه‌ی صدایش در همه جا پیچید. او در خانه ی ثروتمندانی که قدرت صدا و نحوه ی اجرای او را دوست داشتند آوازخوانی می‌کرد و یکبار به عنوان دستمزد ۱۰ قِرش گرفت که مساوی با نیمی از حقوق پدرش بود. ام کلثوم از آن پس در حوالی دلتای نیل به خانه‌ی ثروتمندان می‌رفت و در مناسبت‌های خانوادگی و دینی می‌خواند.

در شانزده سالگی یک خواننده‌ی معروف به نام ابوالعلامحمد و نوازنده‌ای به نام زکریا احمد با دیدن استعداد ام کلثوم او را به قاهره دعوت کردند. او در سال ۱۹۲۳ دعوت به قاهره را پذیرفت و همراه خانواده رهسپار پایتخت مصر شد. با سفر به قاهره فعالیت حرفه‌ای او رسما آغاز شد و درس موسیقی را در نزد معلم‌های خصوصی فراگرفت. در آن زمان انجمن “موسیقی شرقی” در قاهره دختران را نمی‌پذیرفت و او مجبور شد تا عود و آواز را در نزد معلمان خود به طور خصوصی فرا بگیرد. یک سال پس از رفتن به مصر با احمد رامی، شاعر، که تازه از رشته زبان فارسی در پاریس فارغ‌التحصیل شده بود، آشنا شد و به او خبر داد که دوست دارد یکی از شعرهایش را بخواند. در همین سال با احمد صبری، هنرمند دندانپزشک، نیز آشنا شد که برای حداقل ۱۴ ترانه او موسیقی ساخت. چندی بعد هم با محمد القصبجی که عود‌نواز چیره‌دستی بود آشنا شد. اشعار آوازهای ام‌کلثوم عاشقانه، ملی‌گرایانه، کلاسیک یا مذهبی است. یکی از معروف‌ترین آثار وی ترانه «القلب یعشق کل جمیل» است که همه ساله در موسم حج بارها و بارها از رادیوهای عربی پخش می‌شود.

ام کلثوم در قاهره

تصویر دیگری از ام کلثوم

زمانی که ام کلثوم به قاهره رفت ستاره‌ی اقبالش درخشیدن گرفت. خوانندگان وقت مصر به این موضوع واکنش نشان داده و به او لقب دختر دهاتی و بدوی را داده بودند. دلیل این لقب پیشینه‌ی زندگی ام کلثوم در روستا و نحوه‌ی لباس پوشیدنش بود. ام کلثوم در لباس پوشیدن آداب و سنت‌های روستای زادگاهش را حفظ می‌کرد. لباس گشاد بلند تا زانو می‌پوشید و سرش را با یک تکه پارچه شبیه به روسری می‌بست و در جشن‌ها آوازهای روستایی با پس زمینه‌ی عاشقانه می‌خواند. پس از کودتای افسران آزاد در مصر مدتی پخش صدای او از رادیو ممنوع بود، تا اینکه مشخص شد وی مواضع میهنی قوی در ارتباط با حقوق و آزادی‌های مردم مصر دارد.

ام کلثوم ، خواننده معروف

ام کلثوم در دهه‌ی پنجاه و شصت قرن بیستم سلامتی‌اش را به تدریج از دست داد دچار التهاب کلیه شد اما همچنان به اجرای برنامه می‌پرداخت.

او در سال ۱۹۵۴ با پزشک معالج خود حسن السید الحفنوی که از طرفدارانش بود ازدواج کرد و صاحب فرزندی نشد.

در سال ۱۹۶۷ اولین اجرای خود را در پاریس و در خارج از مرزهای جهان عرب به روی صحنه برد. او در همان سال به شهرهایی مثل بغداد, دمشق, بیروت و طرابلس رفت تا تصویر مصر را پس از شکست ژوئن ۱۹۶۷ ترمیم کند. او با ویزای دیپلماتیک و به عنوان سفیر مصر به این مناطق سفر کرد و عواید و درآمد آن را به حساب دولت مصر و در جهت مسلح‌سازی ارتش مصر صرف کرد.

ام کلثوم جوایز و نشان‌های بسیاری از جمله مدال سدر و مدال درجه یک لیاقت در سال ۱۹۵۵ از لبنان، نشان قدردانی دولتی، مدال رنسانس اردن، نشان عراق بین‌النهرین و نشان لیاقت سوریه دریافت کرد. مدال ستاره عالی پاکستان پس از خواندن "گفتگوی روح" توسط شاعر پاکستانی محمد اقبال و مدال شایستگی مراکش را دریافت کرد.

یک بانک آلمانی یک سکه طلا منتشر کرد که روی یک طرف آن تصویر ام کلثوم چاپ شده بود.

دستاوردهای ام کلثوم

مرحله‌ی محوری و مهم در سرنوشت حرفه‌ای ام کلثوم در سال ۱۹۲۶ میلادی رقم خورد و او که اینک به خواننده‌ای خوش صدا و صاحب‌نام تبدیل شده بود با شرکت سازنده ی صفحه های گرامافون قرارداد بست و درآمد سالانه‌ای را از آن دریافت نمود. او با این قرارداد به امنیت اقتصادی دست یافت و پس از آن وارد دنیای مد شد و از این تاریخ به بعد در لباس‌های او نیز تحولاتی رخ داد و دامن‌های کوتاه و دلتایی او به دامن‌های شهری فاخر تبدیل شد.

احمد رامی شاعر معروف عرب ۱۳۷ ترانه برای او نوشت. ام کلثوم در قاهره به سوی حرفه‌ای شدن پیش رفت. گروه موسیقیایی کارآزموده و استفاده از ترانه‌های با اصالت و عمیق به شهرت و محبوبیت او افزود. او آنقدر زیبا می‌خواند که حتی افراد بی‌سواد هم لغت‌های عمیق و شعرهای پر معنای او را حفظ کرده بودند. در سال ۱۹۳۰ راهش به سینما باز شد و در فیلم‌های رومانتیک و عاشقانه بازی کرد. او در فیلم‌هایی که نقش می‌گرفت ترانه خوانی هم می‌کرد.

دهه‌ی چهل قرن پیش دوران طلایی ام کلثوم بود. او در دو فیلم سلامه و فاطمه بازی کرد. مضمون این دو فیلم تاکید بر ارزش‌ها و رعایت اخلاقیات در جامعه و پرهیز از بداخلاقی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی بود. برنامه‌های او با استقبال‌ گسترده‌ای در سراسر خاورمیانه روبرو شد و حالا دیگر به او لقب صدای مصر, صدای شرق و ستاره‌ی شرق را داده بودند.

البوم‌های ام کلثوم

مراسم تشییع ام کلثوم

ام کلثوم طی سال‌های ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۳ آلبوم‌های زیادی را اجزا کرد و در دسترس مردم خاورمیانه قرار داد که اسامی برخی در زیر آمده است.

رباعيات الخيام ۱۹۵۰- جددتی حبك ليه ۱۹۵۲- ياظلمنی ۱۹۵۴- حالت الاقدار ۱۹۵۷- منذ عرفت هواك ۱۹۵۷-أروح لمين ۱۹۵۸- عودتي عيني ۱۹۵۸- هجرتك يمكن أنسى هواك ۱۹۵۹- هوا صحيح الهوا غلاب ۱۹۶۰- حيرتي ألبی معاك ۱۹۶۱- أنا وانت ظلمنا الحب ۱۹۶۲- أنت عمری ۱۹۶۴- أراك عصی الدمع ۱۹۶۵- الأطلال ۱۹۶۶- فات الميعاد ۱۹۶۷- هذه ليلتی ۱۹۶۸- ألف ليلة وليلة ۱۹۶۹- اسأل روحك ۱۹۷۰- دارت الايام ۱۹۷۰- الحب كله ۱۹۷۱- القلب يعشق كل جميل ۱۹۷۱- يامسهرنی ۱۹۷۲- ليلة حب وحكم علينا الهوى 1973.

درگذشت ام کلثوم

در سال ۱۹۷۵ میلادی حال ام کلثوم رو به وخامت نهاد. روزنامه‌ها هر روز از شرایط جسمانی او خبر تهیه می‌کردند. در ۳ فوریه سال ۱۹۷۵ او بر اثر نارسایی قلبی از دنیا رفت. مرگ او حادثه‌ی بزرگی در جهان عرب بود به طوری که چهار میلیون عرب به تشییع جنازه‌ی او رفتند. بنابر گزارش وب سایت أراجیک تعداد تشییع‌کنندگان او بیش از افراد حاضر در تشییع جنازه‌ی جمال عبدالناصر تخمین زده شد. در دوران ملک فاروق نشان “کمال” و “زن صاحب عصمت” را به او اعطا کردند.

ام کلثوم پس از مرگ عبدالناصر ترانه‌ی معروف خود تحت عنوان ” نامه‌ای به عبدالناصر” را برای او خواند که با استقبال زیادی روبرو شد. در سال ۲۰۱۷ تلویزیون عربستان در اقدامی بی‌سابقه تصاویری از کنسرت موسیقی ام کلثوم را پس از دهه‌ها توقف از تلویزیون رسمی عربستان پخش کرد. این تصمیم پس از آزادی رانندگی زنان در این کشور اتخاذ شد.