تظاهرات قزوین ۱۳۷۳

قیام مردم قزوین در۱۲ مرداد۱۳۷۳
تاریخ	از۱۲ مرداد۱۳۷۳
مکان	شهر قزوین
علت‌ها	رد شدن لایحه استان شدن قزوین
هدف‌ها	استان شدن قزوین
روش‌ها	قیام
طرف‌های درگیری مدنی
مردم قزوین حکومت جمهوری اسلامی‌ایران (نیروهای امنیتی ـ نیروی ضد شورش ـ سپاه ـ بسیج ـ نیروی انتظامی)
آمار
ده‌ها هزار نفر
تلفات
کشته(ها)	بیش از۵۰ نفر
زخمی‌ها	نامعلوم
بازداشت‌شده	بیش از۳ هزار نفر

قیام مردم قزوین در ۱۲ مرداد ۱۳۷۳، رخ داد. شروع این تظاهرات مخالفت جمهوری اسلامی با تبدیل شدن قزوین به یک استان مستقل با مرکزیت شهر قزوین رخ دا، اما به سرعت به یک تظاهرات بزرگ ضدحکومتی تبدیل شد. مردم قزوین نسبت به سیاست‌های تبعیض‌آمیز حکومتی اعتراض داشته و خواهان رسیدگی بیشتر به وضعیت این شهر بودند. با این همه مجلس چهارم جمهوری اسلامی، لایحه‌ی استان شدن قزوین را رد کرد. مردم و جوانان قزوین دست به تظاهرات زدند. با سرکوب وحشیانه‌ی جمهوری اسلامی این تظاهرات به سرعت اوج گرفت و رأس حکومت جمهوری اسلامی را هدف قرار داد. در این تظاهرات تمامی نهادها و ارگان‌های حکومتی و به خصوص عکس‌ها و تابلوهای عکس رهبران نظام به ویژه خمینی توسط مردم ویران شده و به آتش کشیده شد. در این قیام، نزدیک به۱۸۶ نقطه قزوین، ۵۵ بانک تخریب گردید. قیام مردم قزوین دو تا سه روز ادامه داشت. رژیم ایران این تظاهرات را با کشتاری بی رحمانه سرکوب نمود و بسیاری را نیز دستگیر و اعدام کرد.

علت قیام مردم قزوین

قیام مردم قزوین در۱۲ مرداد۱۳۷۳، از سلسله قیام‌های شهری در شهرهای ایران در نیمه‌ی نخست دهه۱۳۷۰ است که در واکنش به اختناق و نابرابری توسط نظام جمهوری اسلامی‌روی داد. علت مشخص‌تر این رویدادها، سیاست‌های تبعیض‌آمیزی بود که علی‌رغم تبلیغات حکومتی در حمایت از مستضعفان، فشار بیش از حدی را بر قشرها محروم حومه و حاشیه‌ی شهرها وارد آورد. به دلیل اختناق و سرکوب و محدودیت‌های شدید و فقدان وسائل پیشرفته ارتباط‌جمعی در آن دوران، آمار و جزئیات دقیقی از این وقایع در دست نیست و حاکمان نیز اجازه‌ی درز کوچک‌ترین اطلاعات مفیدی را نداند اما روایت‌ها حاکی از صدها کشته در تظاهرات قزوین است. به عنوان مثال مورد تظاهرات اسلامشهر و تظاهرات مشهد اطلاعات بیشتری در دست است اما در مورد تظاهرات مردم قزوین و اراک و… اطلاعات کافی در دسترس نیست.

جرقه‌ی شروع تظاهرات در۱۳ مرداد۱۳۷۳ بر سر استان نشدن قزوین زده شد. این شهر در آن زمان، جزئی از استان زنجان، به مرکزیت زنجان بود. مردم قزوین خواهان این بودند که حق آنان برای تبدیل شدن به یک استان مستقل به رسمیت شناخته شود تا رسیدگی بیشتری به این شهر شود. با وجود همه‌ی امیدواری‌ها، لایحه استان شدن قزوین در مجلس چهارم رد شد. با توجه به خواست عمومی‌مردم شهر قزوین، بسیاری از مسئولان محلی نیز پیشاپیش حدس می‌زدند که رد این لایحه تبعات خاص خود را خواهد داشت. مردم قزوین در اعتراض به این مسأله تجمع کردند و حتی با حضور وزیر وقت کشور به نمایندگی از رئیس جمهور وقت هاشمی‌رفسنجانی نیز آرام نشدند. معترضان ضمن قطع سخنرانی علی‌محمد بشارتی، به اعتراض خود ادامه دادند. با سرکوب بی رحمانه نیروهای امنیتی این تظاهرات اوج بیشتری گرفت و به یک تظاهرات ضدحکومتی تبدیل شد.

در قیام بزرگ مردم قزوین که دو روز با شدت ادامه داشت، ده‌ها هزار تن از مردم و جوانان قزوین علیه رژیم ایران به پا خاستند و به‌طور گسترده با مأموران رژیم ایران درگیر شدند. مردم قزوین در گروه‌های۲۵۰ نفره به مراکز و بانک‌های دولتی حمله‌ور شدند. تنها در خیابان‌های تهران قدیم و خیابان امام شهر قزوین دستکم ۱۱مرکز دولتی آسیب جدی دید. تظاهرکنندگان همچنین به ساختمان شهربانی و ستاد مرکزی سپاه پاسداران کرده و ستاد نیروی انتظامی‌را به آتش کشیدند. مردم قزوین، در این اعتراضات، احمد نصری نماینده‌ی قزوین در مجلس را مورد حمله قرار داده و از ناحیه سر مصدوم کردند.

روزنامه‌ی سلام که در آن دوران مخالف هاشمی رفسنجانی محسوب می‌شد، در۲۲ شهریور۱۳۷۳، در مطلبی اندکی پرده را کنار زد و نوشت:

«موج اعتراض بالا گرفت … جاده‌ها بسته شدند. بعضی از سینماها، بانک‌ها، ادارات دولتی و پمپ‌بنزین‌ها خسارت دیدند. مسئولین شهر نتوانستند با اغتشاش‌کنندگان رابطه‌ای برقرار کنند، به‌طوری که نیروهای انتظامی‌محل، کاری از دست‌شان برنمی‌آمد. افراد یا به جمع حمله‌کنندگان پیوستند یا سکوت کردند. مخالفین نیز توان ابراز مخالفت نداشتند. وزیر کشور بشارتی، به نمایندگی از رئیس جمهور وارد ماجرا شد؛ و در مسجد اصلی شهر سخنرانی کرد. وقتی نسبت به وقایع شهر و نقش مردم اعتراض نمود، سخنرانی وی قطع گردید و مردم مسجد را ترک کردند. مجدداً درگیری بالا گرفت. نماینده مردم قزوین در مجلس هم زخمی شد. روز بعد نیز درگیری‌ها ادامه یافت…

رادیو بی‌بی‌سی، از روز۱۰ تا ۱۵ مهرماه ۱۳۷۳، در سلسله برنامه‌ای با عنوان بررسی علت بروز ناآرامی‌ها در شهرهای ایران، درباره تظاهرات در شهر قزوین و دیگر شهرها گزارشاتی داد و با چند شخصیت ایرانی مصاحبه کرد. برنامه بی‌بی‌سی، با این مقدمه آغاز شد:

قیام مردم قزوین

«در سال‌های اخیر در شهرهای مختلف ایران ناآرامی‌ها و شورش‌های گسترده‌ای روی داده است. مشهد، شیراز، اراک، زاهدان، قزوین، تبریز و شهرهای دیگر در چهارگوشه‌ی ایران، هر یک شاهد تظاهرات گسترده‌ی مردم برضد حکومت جمهوری اسلامی‌ایران بودند. اکثر این تظاهرات به خشونت کشیده شد… بیشتر کارشناسان مسائل ایران معتقدند که در ناآرامی‌های اخیر شهرهای ایران، نقش اصلی را جوانان به‌عهده داشته‌اند. رادیو بی‌بی‌سی، سپس این پرسش‌ها را مطرح می‌کند:

ـ با توجه به گستردگی و تداوم ناآرامی‌های خشونت‌آمیز در ایران چنین رویدادهایی در آینده به کجا خواهد انجامید؟

ـ اگر حوادثی نظیر مشهد و قزوین در تهران پیش بیاید وضع چه خواهد شد؟

ـ چرا این شورش‌ها بلافاصله به خشونت کشیده می‌شود؟»

در سال‌های ریاست جمهوری‌هاش‌می‌رفسنجانی، شهرهایی مانند شیراز، اراک و زنجان نیز ناآرامی‌های سیاسی ـ اجتماعی صورت گرفت.

اطلاعیه شورای ملی مقاومت ایران

دبیرخانه‌ی شورای ملی مقاومت ایران، در رابطه با قیام مردم قزوین چندین اطلاعیه صادر کرد. در یکی از این اطلاعیه‌ها به تاریخ۱۲ مرداد۱۳۷۳، آمده است:

قیام مردم قزوین علیه رژیم آخوندها

از ساعت دو بعدازظهر امروز (۱۲مرداد۷۳) دهها هزار تن از مردم قزوین در اعتراض به سیاست‌های سرکوب‌گرانه رژیم آخوندی و اوضاع وخامت‌بار اقتصادی، در یک تظاهرات عظیم و قیام علیه حکومت آخوندها با انبوه نیروهای امنیتی و سرکوب‌گر رژیم درگیر شدند. بسیاری از مردم در اثر تیراندازی که شدت آن به دویست گلوله در دقیقه می‌رسد کشته و مجروح شده‌اند. پاسداران با استفاده گسترده از گاز اشک‌آور، و آب‌جوش تلاش می‌کنند مردم را متفرق کنند. در وحشت از مجازات توسط مردم، بسیاری از نیروهای انتظامی‌اونیفورم‌های خود را با لباس معمولی تعویض کرده و پا به فرار گذاشته‌اند. کلیه مغازه‌های شهر بسته شده و مردم بسیاری از خودروهای پاسداران را به آتش کشیدند. رژیم علاوه بر بسیج کلیه نیروهای انتظامی و پاسداران در شهر، دوهزار تن از نیروهای ضدشورش پاسداران را از تهران با هواپیما به قزوین فرستاده است. کلیه راه‌های ورودی و خروجی شهر بسته شده است و مردم ریل راه‌آهن را از جا کنده‌اند. آتش‌سوزی‌های گسترده‌ای در سطح شهر در جریان است به‌نحوی که آسمان قزوین را تیره کرده است. بسیاری ا ز ساختمان‌های دولتی، از جمله مراکز سرکوب، ساختمان وزارت اقتصاد و دارایی و بسیاری از بانک‌ها توسط مردم به آتش کشیده شده‌اند. آخوند هادی باریک‌بین نمایندة خامنه‌ای رهبر رژیم، از طریق رادیو و تلویزیون مکرراً از مردم خواهان پایان دادن به تظاهرات خود شده است. اما مردم با شعارهای مرگ بر خامنه‌ای، مرگ بر رفسنجانی، به سوی اماکن کلیدی شهر در حرکت هستند. مرکز اصلی درگیری خیابان‌های خیام و طالقانی و میدان ولی‌عصر می‌باشد و هرلحظه به تعداد جمعیت افزوده می‌شود. تا ساعت۱۰ شب به وقت تهران تظاهرات ادامه داشته است. شایان ذکر است که طی یک ماه و نیم گذشته، نیروهای مقاومت به فعالیت‌های گسترده‌ای در سراسر کشور و از جمله قزوین در حمایت از مقاومت و رئیس‌جمهور برگزیده آن، خانم مریم رجوی، دست‌زده بودند؛ و صدها هزار تراکت و بروشور توزیع کرده‌اند. اکنون در پی اعلام خبر مخالفت مجلس ملایان با طرحی در مورد استان شدن منطقه قزوین، خشم و نارضایتی مردم که مترصد کوچک‌ترین فرصتی هستند، علیه رژیم منفجر گردیده است.

دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران ـ پاریس ۱۲مرداد۱۳۷۳ (۳اوت۹۴)»

کشته‌شدگان و دستگیری

در جریان قیام مردم قزوین، از تعداد کشته‌ها، زخمی‌ها و بازداشت‌شدگان و اعدامی‌های پس از آن، اطلاع دقیقی در دست نیست. آنچه مسلم است و از اشارات مقامات و شاهدان و پژوهشگران پیداست، خشونت گسترده‌ای در سرکوب مردم قزوین به کار گرفته شده و ابعاد آن نامشخص است. برخی کشته شدگان و زخمی‌ها را صدها نفر ذکر می‌کنند.

بر خلاف شورش و قیام مردم مشهد و اسلامشهر، در شورش و قیام مردم قزوین که دو تا سه روز طول کشید، هیچ اطلاعات دقیق آماری مبنی بر تعداد کشته‌شدگان یا مجروحان و تعداد اعدامیان وجود ندارد. حتی آماری مبنی بر تعداد دستگیرشدگان نیز در دسترس نیست.

اطلاعیه شورای ملی مقاومت در ۱۸ مرداد

شورای ملی مقاومت ایران، با صدور اطلاعیه‌ی دیگر در۱۸ مرداد۱۳۷۳، بر اساس خبرهای رسیده از داخل کشور اعلام کرد:

در جریان قیام یکپارچه مردم قزوین، حداقل۵۰ تن کشته، صدها تن مجروح و ۳ هزار تن دستگیر شدند. آخرین اخبار رسیده از داخل کشور پیرامون قیام یکپارچه مردم قزوین حاکی از آن است که آخوندها برای جلوگیری از کنترل کامل مردم بر شهر، به پاسداران فرمان آتش به قصد کشتن را داده بودند. در نتیجه حداقل۵۰ تن از مردم، از جمله تعدادی زن و کودک، کشته و صدها تن مجروح شدند. بیش از۳ هزار تن دستگیر شده‌اند که شمار قابل توجهی از آنان را مأموران انتظامی که در سرکوب مردم تعلل کرده بودند، تشکیل می‌دهند. در روزهای قیام اکثر مسئولان شهر نیز از قزوین فراری شدند. موج دستگیری مردم همچنان ادامه دارد. به علت عدم شرکت نیروهای انتظامی محلی در سرکوب مردم، رژیم چند هزار پاسدار را از تهران، همدان و برخی دیگر از شهرها به قزوین اعزام کرده بود. حداقل۱۰ بانک، و۱۰۰ مرکز سرکوب و ساختمان دولتی از جمله مرکز نیروهای انتطامی و ساختمان اداره دارایی به‌کلی ویران و ده‌ها دستگاه اتوبوس و خودرو دولتی توسط مردم به آتش کشیده شدند. همچنین تعدادی از پاسداران که در سرکوب قیام شرکت داشتند توسط مردم به هلاکت رسیدند. در حال حاضر در قزوین حکومت نظامی۲۴ساعته برقرار است و کلیه افرادی که قصد ورود به شهر دارند توسط پاسداران مورد بازرسی بدنی قرار می‌گیرند. پاسداران و نیروهای سرکوب‌گر حتی دورافتاده‌ترین محلات و کوچه‌های شهر را نیز اشغال کرده‌اند. مقامات رژیم در ازای تحویل اجساد هر یک از قربانیان، مبلغ یک میلیون ریال از خانواده‌هایشان مطالبه می‌کنند. آقای مسعود رجوی، مسئول شورای ملی مقاومت ایران، از دبیرکل ملل‌متحد خواهان اعزام فوری نمایندگانی برای تحقیق پیرامون کشتار مردم قزوین در جریان قیام هفته گذشته و جلوگیری از اعدام دستگیر شدگان گردید. مسئول شورای ملی مقاومت تصریح نمود که قیام مردم قزوین یکبار دیگر به روشن‌ترین وجهی نفرت عموم مردم ایران از رژیم ضدایرانی خمینی را به نمایش گذارد و اثبات کرد که باند تبهکار حاکم از هیچ مشروعیتی در نزد آنان برخوردار نیست. مسئول شورای ملی مقاومت همچنین تمامی‌کشورهای جهان را به طرد رژیم نامشروع حاکم بر ایران فراخواند. وی گفت: وقت آن رسیده است که جهان مقاومت عادلانه مردم ایران برای آزادی و حقوق‌بشر را به‌رسمیت بشناسد.

دبیرخانه شورای ملی مقاومت ایران ـ پاریس

۱۸مرداد۱۳۷۳(۹اوت۹۴)

میزان تخریب اماکن حکومتی

عباس نیکویه، فرماندار وقت قزوین، با توجه به نوع اعتراض‌ها و حتی نوع انتخاب مکانهایی که مورد تخریب معترضان قرار می‌گرفتند، می‌گوید:

اگر چه این شورش به علت رد لایحة استان شدن شهر قزوین شکل گرفت اما خواسته‌های معترضان فراتر از این مسأله بود… برخی گروه‌ها وارد شدند و خراب کاری‌هایی کردند که معنی دار بود. مثلاً عده‌ای شیشه‌های اداره دارایی را شکسته بودند، آن وقت کنارش اداره آموزش و پرورش هیچ آسیبی ندیده بود. یا ادارة کار را آتش زده بودند ولی کسی با محیط زیست و… کاری نکرده بود. اینها نشان می‌داد این آشوب‌ها یک خاستگاه اجتماعی یا ناراحتی‌هایی داشت. بر خلاف دیدگاه فرماندار وقت قزوین، برخی نیروهای نظامی‌امنیتی از شورش و قیام مردم قزوین در مرداد۱۳۷۳، به‌عنوان فتنة عظیم نام می‌برند و مقصر اصلی را مسئولان بی‌بصیرت در شهر قزوین می‌دانند. از جمله سردار علی فضلی که همچنین می‌گوید: قریب به۱۸۶ نقطه قزوین، ۵۵ بانک، تعدادی از فروشگاه‌ها، درخت‌ها و کیوسک‌های مسیر را تخریب کردند.

موضع‌گیری‌ها

مهندس مهدی بازرگان در سلسله مصاحبه‌های رادیو بی‌بی‌سی، کشتار و اختناقی که حکومت در قزوین و شهرهای دیگر برای خاموش‌کردن آتش اعتراضات اجتماعی به آن متوسل می‌شود را نه تنها کارساز نمی‌بیند بلکه معتقد است که در آینده باعث شعله‌ورترشدن چنین خیزش‌هایی می‌شود. وی می‌گوید:

«…هیچ دولتی و قدرتی نمی‌تواند تا ابد روی سرنیزه بنشیند. به فرض هم که این خشونت‌ها علیه دولت جوابگو باشد و ایجاد سکوت کند ولی دیر یا زود مشکل می‌شود. مشکل ما با دولت‌ها این بوده که دست از این انحصار و اختناق بردارید و به طرف ملت بیایید…»

خان‌بابا تهرانی، از وابستگان رژیم ایران در مصاحبه با بی‌بی‌سی می‌گوید:

«... هرگونه شورشی در تهران یک فاجعه‌ی تاریخی خواهد بود. من حتی نمی‌خواهم تصور این را بکنم روزی در تهران واقعه‌ای رخ دهد که فرض بکنید در قزوین یا یکی از شهرهای کوچک روی داده است، چونکه ابعاد خشونت در تهران غیرقابل تصور است. من فکر می‌کنم یک فاجعه‌ای به وجود خواهد آمد و من امیدوارم چنین نشود. به‌عکس، این حکومت‌گرانی که الآن در ایران قدرت دارند به آینده‌ها فکر کنند و هرچه زودتر این مسائل را از طریق صلح آمیز حل کنند. من هنوز این قدر ناامید نیستم که در مجموعة جوامع ایران حتی در نهادهای متعصب مثل سپاه پاسداران و نهادهای دیگر جامعه ما هنوز نیروهایی هستند که به نظرم به صلح و آشتی ملی و به حفظ جامعة ایران فکر می‌کنند. اگر یک همبستگی ملی در بین چه آن کسانی که به آینده ایران فکر می‌کنند و در حکومت هستند و چه آنهایی که در بیرون از حکومت هستند، به وجود بیاید می‌تواند این خونریزی را به مقدار زیادی محدود بکند…»

چند هفته پس از تظاهرات گسترده در قزوین، در شامگاه ۹ شهریور۱۳۷۳، علی خامنه‌ای به مناسبت پایان هفته دولت برای رفسنجانی و اعضای دولتش که به دیدار او رفته بودند، با اشاره تلویحی به قیام مردم قزوین سرکوب وحشیانه در قزوین را تأیید کرده و گفت:

«باید نسبت به کسی که نظم عمومی‌را خراب می‌کند، حتی اندکی اغماض روا نداشت…»