جراید حُرّه (مطبوعات آزاد)
جراید حُرّه (مطبوعات آزاد)، اصطلاحی بود که در دوران مشروطه به روزنامه‌ها و نشریاتی اطلاق می‌شد که مستقل از دربار و در حمایت از آزادی و قانون می‌نوشتند. این مطبوعات نقشی اساسی در بیداری مردم، گسترش آگاهی سیاسی و بسیج اجتماعی داشتند. احمد کسروی در تاریخ مشروطه ایران (۱۳۲۵ش) بارها به نفوذ و اهمیت جراید آزاد اشاره کرده است. پژوهشگرانی چون ناطق و آبراهامیان نیز مطبوعات را «دانشگاه سیاسی ملت» در عصر مشروطه دانسته‌اند.
پیشینه
پیش از مشروطه، مطبوعات در ایران محدود و زیر نظر حکومت بودند. اما با گسترش ارتباطات با قفقاز و عثمانی، روزنامه‌هایی مانند حبل‌المتین (کلکته)، ملانصرالدین (تفلیس) و قانون (لندن) زمینه‌ساز شکل‌گیری مطبوعات آزاد شدند (آدمیت، اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده، ۱۳۴۹).
نقش در انقلاب مشروطه
- انتقال اندیشه‌های نو: آشنایی مردم با مفاهیمی چون قانون، آزادی، مجلس.
- انتقاد از استبداد: نقد شاه و دربار در مقالات طنز و سیاسی.
- بسیج مردمی: دعوت به تظاهرات، بست‌نشینی و مقاومت.
- پرورش روشنفکران: روزنامه‌نگاران و نویسندگان این جراید به رهبران فکری بدل شدند.
کسروی یاد می‌کند که روزنامهٔ صوراسرافیل در تهران تأثیری عظیم در بیداری افکار عمومی داشت (تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۲۵).
نمونه‌های مهم
- صوراسرافیل (تهران)
- حبل‌المتین (کلکته)
- ملانصرالدین (تفلیس)
- قانون (لندن، به سردبیری ملکم‌خان)
- مجاهد و انجمن (تبریز)
تحلیل پژوهشگران
- کسروی: مطبوعات آزاد را «آتش‌افروز انقلاب» می‌خواند (۱۳۲۵).
- هما ناطق: جراید حُرّه را دانشگاهی برای ملت می‌داند که در آن الفبای سیاست را آموختند (ایرانیان و اندیشه تجدد، ۱۳۷۷).
- آبراهامیان: مطبوعات آزاد را ابزار اصلی بسیج توده‌ای در مشروطه معرفی می‌کند (ایران بین دو انقلاب، ۱۳۷۷).
جمع‌بندی
«جراید حُرّه» ستون اصلی گفتمان آزادی‌خواهی در مشروطه بودند. آنها با زبان ساده و طنزآمیز مردم را به حقوقشان آگاه کردند و به شکل‌گیری افکار عمومی نوین کمک کردند. این مطبوعات، نماد آزادی بیان در تاریخ ایران به شمار می‌روند.
منابع
- کسروی، احمد. تاریخ مشروطهٔ ایران. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۵ش.
- آدمیت، فریدون. اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده. تهران: سخن، ۱۳۴۹.
- ناطق، هما. ایرانیان و اندیشهٔ تجدد. تهران: طرح نو، ۱۳۷۷.
- آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی، ۱۳۷۷.
- آجودانی، ماشاءالله. مشروطه ایرانی. تهران: اختران، ۱۳۷۷.