خیزش ایذه

خیزش ایذه

خیزش ایذه به واقعه‌ای گفته می‌شود که در سال ۱۴۰۱ شمسی (پاییز ۲۰۲۲ میلادی)، در شهر ایذه، در استان خوزستان رخ داد.

با گسترش اعتراضات سراسری مردم ایران پس از مرگ مهسا امینی در زندان گشت ارشاد، خیزش‌ها به مناطق مرزی و دورافتاده نیز کشیده شد. ایذه که پیش‌تر در بهار همان سال شاهد اعتراضات گسترده‌ای علیه افزایش قیمت کالاها و بحران آب بود، در واکنش به رخدادهای تلخ تهران، به یکی از نقاط مهم اعتراضات تبدیل شد. گزارش‌ها حاکی از آن است که در شب ۳۰ شهریور ۱۴۰۱، نیروهای امنیتی با گاز اشک‌آور، شلیک مستقیم و بازداشت گسترده، خیابان‌های این شهر را به‌مدت چند ساعت قرق کردند. سازمان‌های حقوق بشری همچون عفو بین‌الملل و دیدبان حقوق بشر وقوع کشته و زخمی‌شدن ده‌ها شهروند را تأیید کردند و خواستار تحقیق مستقل شدند. در پی این سرکوب، موج جدیدی از مخالفت‌ها و اعتصاب‌ها در میان مردم خوزستان شکل گرفت.

پیش‌زمینه اعتراضات در ایذه

در ماه‌های نخست سال ۱۴۰۱، استان خوزستان به‌عنوان یکی از کانون‌های اعتراضات اقتصادی و اجتماعی در ایران مورد توجه قرار گرفت. از اردیبهشت ۱۴۰۱ (می ۲۰۲۲)، اعتراضات گسترده‌ای در شهرهای اهواز، اندیمشک و ایذه در واکنش به خیزش سراسری غذا و بی‌آبی آغاز شد. در این دوره، بحران اختلال در تأمین آب کشاورزی و شرب، افزایش نرخ تورم و گرانی بنزین، مردم را به خیابان‌ها کشاند و نیروهای امنیتی برای سرکوب معترضان از گاز اشک‌آور و گلوله‌های پلاستیکی استفاده کردند (AP News, فوریه ۲۰۲۳)

ایذه، با توجه به جمعیت بومی و موقعیت جغرافیایی خود، به‌سرعت به یکی از کانون‌های اصلی اعتراض بدل شد. معترضان خوزستانی که مدت‌ها در اعتراض به مشکل کم‌آبی، آلودگی و تبعیض‌های قومیتی فعال بودند، این‌بار با پیوستن به قیام ۱۴۰۱ در کنار هموطنان خود در سایر استان‌ها ایستادند.

ورود ایذه به اعتراضات سراسری

با کشته‌شدن مهسا امینی در ۲۳ شهریور ۱۴۰۱ در بازداشتگاه گشت ارشاد تهران، موج جدیدی از اعتراضات در سراسر کشور شکل گرفت. در روزهای پایانی شهریور، و به‌ویژه شب سی‌ام شهریور، گزارش شد که در ایذه معترضان در چندین نقطه از شهر دست به تظاهرات زدند و تابلوهای تبلیغاتی و ادارات دولتی را به آتش کشیدند. نیروهای انتظامی و امنیتی از صبح همان روز به‌صورت گسترده در خیابان‌ها مستقر شدند و برای متفرق‌کردن جمعیت از گاز اشک‌آور، باتوم و شلیک مستقیم گلوله‌های فولادی استفاده کردند؛ در نتیجه، حداقل هشت نفر کشته و ده‌ها نفر مجروح شدند (Reuters, سپتامبر ۲۰۲۲). هم‌زمان، خبرگزاری ایسنا نیز از بازداشت بیش از پنجاه معترض در جریان این اعتراضات خبر داد.

جزئیات خیزش در شب ۳۰ شهریور

در آن شب، معترضان با سردادن شعار «مرگ بر دیکتاتور»، به سمت ساختمان فرمانداری و ساختمان شورای شهر حرکت کردند. گزارش‌های محلی حاکی از آن است که نیروهای لباس شخصی و بسیج به‌طور هماهنگ خانه‌های چند فعال مدنی را مورد حمله قرار دادند و عده‌ای را بازداشت کردند (عفو بین‌الملل، اوت ۲۰۲۳). در یکی از میدان‌های مرکزی شهر، شلیک مستقیم چند فرمانده سپاه منجر به کشته‌شدن چهار نفر (شامل یک نوجوان ۱۶ ساله) شد؛ تصاویر منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی نشان می‌داد که اجساد جان‌باختگان ساعاتی طولانی به خانواده‌هایشان تحویل داده نشد (Reuters, نوامبر ۲۰۲۲). گفته می‌شود که تیراندازی در شرایطی صورت گرفت که معترضان مسلح نبودند و هیچ تهدیدی متوجه نیروهای امنیتی نمی‌کردند؛ این اقدام موجی از خشم میان ساکنان ایذه ایجاد کرد.

واکنش نهادهای حقوق بشری و رسانه‌های بین‌المللی

پس از انتشار خبر کشته‌شدن معترضان در ایذه، سازمان‌های حقوق بشری بین‌المللی از قبیل «دیدبان حقوق بشر» و «عفو بین‌الملل» خواستار انجام تحقیق مستقل دربارهٔ این درگیری‌ها شدند. عفو بین‌الملل اعلام کرد که استفاده از نیروی کشنده علیه معترضان غیرمسلح نقض آشکار حقوق بین‌الملل بشردوستانه است (Amnesty International, اوت ۲۰۲۳). همچنین، عفو بین‌الملل اسامی پنج کشته‌شده تا آن زمان را منتشر کرد و از مقامات ایرانی خواست تا پاسخگو باشند. خبرگزاری رویترز در گزارشی تفصیلی نوشت که نیروهای امنیتی با دستور مقام‌های بالاتر سپاه پاسداران به‌دنبال «سرکوب نفس‌گیر اعتراضات» در خوزستان بوده‌اند (Reuters, سپتامبر ۲۰۲۲). شبکه‌های اجتماعی نیز مملو از ویدئوهایی بود که نشان می‌داد معترضان از سنگ و چوب برای دفاع از خود استفاده می‌کردند، در حالی که گلوله‌های فولادی و نارنجک دست‌ساز دودزا از سوی نیروهای امنیتی به‌سمت آنان شلیک می‌شد.

تأثیرات اجتماعی در ایذه

ایذه به‌عنوان یک شهر با اکثریت جمعیت بختیاری و شیعه مذهب، سابقهٔ دیرینه‌ای در مقاومت فرهنگی و اجتماعی دارد. پس از کشته‌شدن چند تن از معترضان، مراسم بزرگداشتی در امامزاده چهل‌دختر ایذه برگزار شد که در آن، خانواده‌های کشته‌شدگان، مردم شهر و روحانیون محلی شرکت کردند. تصاویر منتشرشده از این مراسم نشان‌دهندهٔ موج خشم، در بین مردم ایذه بود (AP News, فوریه ۲۰۲۳). پیرمردان و زنان بختیاری در این مراسم با پوشیدن لباس سنتی و قرائت فاتحه، خواستار آزادی سریع بازداشتی‌ها و پاسخگویی مسئولان شدند. این تجمع به‌سرعت به همبستگی مردم تبدیل شد. در پی آن اعتراضات کوچکی نیز در چند روستای اطراف ایذه شکل گرفت؛ روستاییان از کمبود آب آشامیدنی و مشکلات زیست‌محیطی طولانی‌مدت راضی نبودند و مسئلهٔ نقض حقوق بشر نیز به نگرانی‌های آن‌ها افزوده شده بود.

پیامدهای کوتاه‌مدت و واکنش‌های داخلی

در پی درگیری‌ها، شبکه‌های اجتماعی داخل ایران به‌شدت سانسور شد و اینترنت پرسرعت در ایذه برای چند روز کامل قطع گردید (Reuters, سپتامبر ۲۰۲۲). گزارش‌ها حاکی از آن بود که نیروهای امنیتی بیش از ۷۰ نفر را در جریان تظاهرات دستگیر کردند و برخی از بازداشت‌شدگان ماه‌ها در بازداشتگاه‌های مخفی سپاه پاسداران و وزارت اطلاعات نگه داشته شدند. در چند روز پس از واقعه، دادستانی اهواز اعلام کرد که «با عاملان فتنه برخورد خواهد شد»، اما جزئیات بیشتری از روند دادگاه‌ها منتشر نشد. تعدادی از خانواده‌ها در تماس با رسانه‌های مستقل خواستار محاکمهٔ علنی مسئولان شدند، ولی فشار امنیتی اجازهٔ هیچ‌گونه تجمع اعتراضی پس از آن نداد.

اهمیت ملی

در مقیاس ملی، اعتراضات ایذه به‌عنوان یکی از نقاط عطف اعتراضات ایران در سال ۱۴۰۱ یاد می‌شود، چرا که ثابت کرد حتی در شهرهای کوچک و دورافتاده نیز مردم حاضر به ایستادگی مقابل سرکوب هستند. بر اساس گزارش «گروه بحران» (International Crisis Group)، اعتراضات در خوزستان و مخصوصاً در ایذه، وابستگی میان اعتراضات اقتصادی (نبود آب، گرانی) و مطالبات حقوق بشری را برجسته کرد (Crisis Group, ژوئن ۲۰۲۳). از طرف دیگر، این رویدادها منجر به تشدید نگاه منطقه‌ای به خوزستان شد؛ دولت جمهوری اسلامی برای جلوگیری از انتشار اخبار منفی، به شهروندان خوزستانی فرصت اندکی برای صحبت در رسانه‌های مستقل داد. با وجود سرکوب، روحیهٔ معترضان حفظ شد و در سال‌های بعد، چندین سند حقوق بشری و گزارشی دربارهٔ وقایع در ایذه منتشر گردید.

---