سامانه تخصیص سهمیه سوخت پیمایشی

سامانه تخصیص سهمیه سوخت پیمایشی، سامانه‌ای است که در ایران با هدف کاهش مصرف سوخت خودروهای دیزلی و جلوگیری از قاچاق و تخصیص دقیق سهمیه بر اساس پیمایش واقعی طراحی شده است. براساس ادعای طراحی‌کنندگان آن، این سامانه با بهره‌گیری از فناوری‌های هوشمند مانند GPS و سامانه سپهتن، سهمیه سوخت را بر اساس بارنامه و مسیرهای ثبت‌شده محاسبه می‌کند. با این حال، شواهد نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی از این سامانه برای پایش، محدودیت و اعمال فشار بر رانندگان استفاده می‌کند، که منجر به نارضایتی گسترده شده است. مشکلات فنی مانند تشخیص نادرست مسیرها، عدم تطابق بارنامه‌ها با پیمایش واقعی و اختلالات نرم‌افزاری باعث کاهش سهمیه سوخت و اجبار رانندگان به خرید سوخت آزاد با هزینه‌های گزاف شده است. نصب دوربین‌های نظارتی سپهتن نیز به دلیل نقض حریم خصوصی، ایجاد استرس و هزینه‌های نگهداری مورد انتقاد قرار گرفته است. رانندگان برای مدیریت امور خود ناچار به استفاده از چندین اپلیکیشن هستند که پیچیدگی و هزینه‌های اضافی را به همراه دارد. اعتراضات گسترده رانندگان در سال‌های ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۴، به‌ویژه در شهرهایی مانند تهران، بندرعباس، هرمزگان و سیستان و بلوچستان، به دلیل کاهش شدید سهمیه سوخت، هزینه‌های بالا و عدم پاسخگویی مسئولان شدت گرفته است. این مسائل فشار اقتصادی بر رانندگان را افزایش داده و زنجیره تأمین کالا را مختل کرده است..

سامانه تخصیص سهمیه سوخت پیمایشی

اطلاعات کلی
نام کامل	سامانه تخصیص سهمیه سوخت پیمایشی برای ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای دیزلی
هدف	مدیریت مصرف سوخت،تخصیص سهمیه بر اساس پیمایش
سازمان‌های مسئول	شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران، وزارت راه و شهرسازی، سازمان شهرداری‌ها
سال آغاز	۱۳۹۳ (اجرای آزمایشی سامانه‌های مرتبط مانند سپهتن)
فناوری‌های مورد استفاده	سامانه سپهتن، سامانه سیپاد، GPS، کارت هوشمند سوخت
مناطق تحت پوشش	سراسر ایران، با تمرکز بر ناوگان دیزلی (کامیون، اتوبوس، مینی‌بوس)
مشکلات و اعتراضات
مشکلات اصلی	کاهش سهمیه سوخت، خطاهای نرم‌افزاری،هزینه‌های اضافی تجهیزات،نقض حریم خصوصی
اعتراضات برجسته	خرداد ۱۴۰۴: اعتصاب سراسری در تهران، بندرعباس، کرمان، شیراز فروردین ۱۴۰۳: تجمع در سراوان و زاهدان مرداد ۱۴۰۱: تجمع در سیریک هرمزگان
کاهش سهمیه سوخت	۱۴۰۴: کاهش به ۱۱۰۰ لیتر/ماه در تهران ۱۴۰۳: کاهش به ۲۰۰۰ لیتر/ماه در سیستان و بلوچستان ۱۴۰۱: قطع سهمیه پایه ۲۰۰۰ لیتری
تأثیرات اقتصادی	افزایش هزینه‌های سوخت آزاد (۲۵۵۰۰ تومان/لیتر)، کاهش درآمد رانندگان، فشار معیشتی
وضعیت کنونی	نیازمند اصلاحات فنی، بهبود پشتیبانی، و افزایش شفافیت

اهداف و عملکرد سامانه تخصیص سهمیه سوخت خودروهای دیزلی

سامانه تخصیص سهمیه سوخت پیمایشی بر پایه فناوری‌های هوشمند مانند GPS و سامانه‌های ردیابی (مانند سپهتن) عمل می‌کند. اهداف اعلام شده آن شامل کاهش مصرف غیرضروری سوخت، جلوگیری از قاچاق و تخصیص دقیق سهمیه بر اساس داده‌های واقعی می‌باشد.این سیستم اطلاعات بارنامه را دریافت کرده و سهمیه را به‌صورت خودکار محاسبه و اعمال می‌کند. این رویکرد برخط امکان تخصیص سهمیه سوخت بر اساس پیمایش واقعی را فراهم می‌کند و به توزیع دقیق‌تر منابع کمک می‌کند، اما عملکرد سامانه به دقت داده‌های ورودی، مانند بارنامه‌ها و مسیرهای ثبت‌شده وابسته است.

مشکلات و نواقص فنی سامانه

با وجود اهداف مثبت، سامانه تخصیص سهمیه سوخت پیمایشی با مشکلات جدی مواجه است. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، تشخیص نادرست مسیر پیمایش است که گاهی منجر به کاهش سهمیه تخصیص‌یافته می‌شود. همچنین، عدم تطابق بارنامه با مسیر واقعی حرکت ناوگان باعث می‌شود سهمیه سوخت با مصرف واقعی همخوانی نداشته باشد. مشکلات نرم‌افزاری، از جمله اختلال در محاسبه سهمیه که در برخی موارد نیاز به مداخله قضایی برای اصلاح داشته، نیز شایع است. دیگر نواقص شامل محدودیت در ثبت پیمایش یک‌طرفه (بدون بار برگشتی)، نبود رصد آنلاین دقیق و محدودیت تعداد بارنامه‌های ثبت‌شده روزانه است. این مسائل منجر به کسری سهمیه سوخت برای بسیاری از رانندگان شده و آن‌ها را مجبور به خرید سوخت آزاد با قیمت بالاتر کرده است. علاوه بر این، هزینه‌های نگهداری دستگاه‌های GPRS و تجهیزات مرتبط، به دلیل نبود حمایت دولتی، بر عهده رانندگان است.

سامانه سپهتن، که بخشی از این سیستم است و شامل نصب دوربین در وسایل نقلیه می‌شود، نیز انتقادهای زیادی به دنبال داشته است. رانندگان نصب دوربین‌ها را نقض حریم خصوصی می‌دانند و معتقدند این امر باعث استرس، کاهش تمرکز و خستگی در حین رانندگی می‌شود. همچنین، هزینه‌های راه‌اندازی و نگهداری این تجهیزات بر رانندگان تحمیل شده، در حالی که داده‌های جمع‌آوری‌شده عمدتاً به نفع نهادهای دولتی است. نگرانی‌هایی درباره تشخیص نادرست رفتارهای راننده (مانند صحبت با موبایل یا سبقت غیرمجاز) و عدم ارسال اخطار اولیه به راننده پیش از گزارش به پلیس نیز مطرح شده است. بسیاری از رانندگان هدف اصلی سامانه را نظارت امنیتی می‌دانند.

رانندگان باید از چندین سامانه و اپلیکیشن مختلف استفاده کنند و هزینه‌های جانبی آن‌ها را نیز بپردازند. در مجموع، رانندگان برای مدیریت امور سوخت، پیمایش، اعلام بار، مسیریابی و کارهای خود باید حداقل بین ۴ تا ۷ اپلیکیشن مختلف را نصب و مدیریت کنند که این امر پیچیدگی و بار اضافی برای آن‌ها ایجاد می‌کند.

• سامانه ثبت‌نام سهمیه سوخت گازوئیل (UTCMS.ir): برای ثبت‌نام و دریافت سهمیه سوخت.

• اپلیکیشن باربرگ: برای ثبت بارنامه‌ها و مدیریت بار برگشتی جهت تخصیص سهمیه عملکردی سوخت.
• سامانه یا اپلیکیشن سیپاد: برای پایش پیمایش واقعی ناوگان توسط GPS و مدیریت سهمیه سوخت بر پایه پیمایش.
• اپلیکیشن‌های نظارتی و دوربین‌های سامانه سپهتن: برای کنترل رفتار راننده و رصد ناوگان.
• اپلیکیشن‌های مسیریابی حرفه‌ای مانند نشان، بلد یا CoPilot Truck GPS: برای تعیین بهترین مسیر و جلوگیری از خطاهای مسیر.
• اپلیکیشن‌های مدیریت ساعات کاری مانند Big Road و برنامه‌های اطلاع از وضعیت جوی مانند My Radar Weather Radar
• اپلیکیشن‌های اعلام بار یا پلتفرم‌های آنلاین باربری (مانند نت‌بار، فوتاب، الوپیک باربری): برای دریافت بار.

عملکرد برخی از این سامانه‌ها

سامانه ثبت‌نام سهمیه سوخت گازوئیل (UTCMS.ir)

نحوه عملکرد: رانندگان و مالکان ناوگان دیزلی باید در این سامانه ثبت‌نام کنند تا سهمیه سوخت گازوئیل به‌صورت پایه و عملکردی به کارت هوشمند سوخت آن‌ها تخصیص یابد. این سامانه با دریافت اطلاعات ناوگان و مالک، صدور پروانه اشتغال و مدیریت مراحل اداری سهمیه سوخت را تسهیل می‌کند.

ویژگی‌ها: ثبت‌نام آنلاین، دریافت کد رهگیری، پیگیری سهمیه، اتصال اطلاعات به کارت سوخت، کاهش مراجعات حضوری.

کاربرد: پایه اصلی برای تخصیص سهمیه سوخت به ناوگان و شرط استفاده از دیگر سامانه‌ها مانند باربرگ.

اپلیکیشن و سامانه باربرگ (barbarg.ir)

نحوه عملکرد: این سامانه برای ثبت بارنامه‌های حمل بار درون‌شهری و برون‌شهری به کار می‌رود. سهمیه عملکردی سوخت بر اساس بارنامه‌های ثبت‌شده در این سامانه محاسبه و به‌روزرسانی می‌شود.

مشاهده سهمیه سوخت

ویژگی‌ها: ثبت بارنامه‌های حمل بار، ثبت درخواست‌های مرتبط با حمل‌ونقل، تأیید بار برگشتی برای افزایش سهمیه سوخت بر اساس کارکرد واقعی.

کاربرد: افزایش سهمیه عملکردی سوخت با ثبت دقیق و قانونی بارنامه‌ها و فعالیت‌های حمل‌ونقل.

سامانه و اپلیکیشن سیپاد (سیستم پایش پیمایش ناوگان)

نحوه عملکرد: این سامانه با نصب دستگاه‌های GPS روی خودرو، پیمایش دقیق ناوگان را ثبت و پایش می‌کند و سهمیه سوخت را به‌صورت هوشمند بر اساس پیمایش واقعی و مصرف خودرو تخصیص می‌دهد.

ویژگی‌ها: پایش مسیر حرکت، کنترل مصرف سوخت، پیشگیری از سوءاستفاده و قاچاق سوخت، مدیریت بهینه مصرف.

کاربرد: هوشمندسازی و کنترل دقیق مصرف و تخصیص سهمیه بر اساس پیمایش واقعی.

اپلیکیشن‌های دوربین نظارتی سامانه سپهتن

نحوه عملکرد: دوربین‌های نصب‌شده داخل و خارج خودرو رفتار راننده را ثبت و پایش می‌کنند. این داده‌ها برای افزایش ایمنی و کنترل عبور و مرور استفاده می‌شوند.

ویژگی‌ها: کنترل رفتار راننده، کاهش حوادث، ضبط تصاویر، ارسال داده برای نظارت.

کاربرد: افزایش سطح ایمنی و کنترل خودروهای سنگین، هرچند باعث نگرانی‌هایی درباره فشار روانی و هزینه نگهداری شده است.

اپلیکیشن‌های مسیریابی حرفه‌ای

نمونه‌ها: نشان، بلد، CoPilot Truck GPS

نحوه عملکرد: این اپلیکیشن‌ها مسیرهای بهینه، جاده‌های مناسب خودروهای سنگین، وضعیت ترافیک و سایر اطلاعات لازم را نمایش می‌دهند.

ویژگی‌ها: پیشگیری از خطاهای مسیر، کاهش هزینه سوخت و زمان، بهبود ایمنی و کارایی.

کاربرد: کمک به رانندگان برای انتخاب بهترین مسیر و کاهش مشکلات ناشی از مسیرهای نامناسب.

اپلیکیشن‌های مدیریت ساعات کاری و اطلاع از وضعیت جوی

نمونه‌ها: Big Road برای مدیریت ساعات کار و My Radar Weather Radar برای اطلاع از آب‌وهوا.

نحوه عملکرد: این اپلیکیشن‌ها برای ثبت زمان کار راننده و اطلاع از شرایط آب‌وهوایی جهت برنامه‌ریزی بهتر استفاده می‌شوند.

ویژگی‌ها: مدیریت دقیق‌تر و ایمن‌تر ساعات کاری، پیش‌بینی وضعیت جوی، کاهش ریسک ناشی از شرایط نامساعد.

کاربرد: بهبود مدیریت زمان و افزایش ایمنی سفرهای جاده‌ای.

اپلیکیشن‌های اعلام بار و پلتفرم‌های آنلاین باربری

نمونه‌ها: نت‌بار، فوتاب، الوپیک باربری

نحوه عملکرد: این پلتفرم‌ها به رانندگان امکان دریافت سفارش بار، ارتباط مستقیم با صاحب بار و پیگیری وضعیت بار را می‌دهند.

ویژگی‌ها: تسهیل فرایند دریافت و مدیریت بار، پیگیری زمان حمل، ارائه خدمات پشتیبانی.

کاربرد: ایجاد بستر مناسب برای ارتباط سریع در روند حمل بار و افزایش درآمد رانندگان.

زمینه تاریخی و دلایل اعتراضات کامیون‌داران

رانندگان کامیون و ناوگان دیزلی از زمان اجرای سامانه‌های هوشمند تخصیص سوخت، به‌ویژه از سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۲ میلادی)، بارها نسبت به مشکلات این سامانه‌ها اعتراض کرده‌اند. این اعتراضات اغلب به‌صورت تجمعات مقابل فرمانداری‌ها، اعتصابات سراسری و توقف حمل بار بوده و به دلایل زیر شدت گرفته است:

اعتراضات کامیون‌داران

نقض حریم خصوصی رانندگان

رانندگان نصب دوربین‌ها را، نقض حریم خصوصی می‌دانند که هدف آن نظارت امنیتی است و معتقدند این امر باعث ایجاد استرس، کاهش تمرکز و خستگی در حین رانندگی می‌شود. همچنین داده‌های جمع‌آوری شده این سامانه‌ها، نگرانی‌هایی در مورد تشخیص نادرست رفتارهای راننده به‌وجود آورده است.

کاهش سهمیه سوخت

گزارش‌ها نشان می‌دهد سهمیه سوخت تخصیص‌یافته به رانندگان در سال‌های اخیر کاهش چشمگیری یافته و با نیازهای واقعی آن‌ها همخوانی ندارد. این موضوع در سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی) با کاهش سهمیه به مقادیر ناکافی مانند ۱۱۰۰ لیتر در ماه در تهران برجسته شد.

مشکلات فنی سامانه

سامانه‌های هوشمند مانند سپهتن و سیپاد در ثبت دقیق پیمایش و بارنامه‌ها دچار خطا هستند، به‌طوری‌که پیمایش‌های بدون بار (تردد پرت) محاسبه نمی‌شوند و سهمیه سوخت کاهش می‌یابد.

هزینه‌های اضافی

هزینه‌های تحمیل شده بر رانندگان

رانندگان بدون دریافت حمایت مالی از دولت، مجبور به پرداخت هزینه‌های نگهداری تجهیزات GPS و GPRS هستندو معتقدند که هزینه‌ها بر آن‌ها تحمیل شده است.

عدم شفافیت و پشتیبانی ضعیف

سامانه‌های پشتیبانی پاسخگوی نیازها و شکایات رانندگان نیستند و در برخی موارد، مشکلات منجر به ابطال کارت هوشمند رانندگان شده است.

این مسائل باعث شده رانندگان احساس کنند حقوقشان توسط دولت و نهادهای مسئول نادیده گرفته شده است، که به نارضایتی گسترده و اعتراضات منجر شده است.

اعتراضات و تظاهرات رانندگان در مورد سامانه تخصیص سوخت پیمایشی در سال‌های اخیر

رانندگان ناوگان حمل‌ونقل جاده‌ای دیزلی، به‌ویژه کامیون‌داران، در سال‌های اخیر بارها اعتراضات و تظاهرات گسترده‌ای علیه سامانه تخصیص سوخت پیمایشی و مشکلات مرتبط با آن برگزار کرده‌اند. این اعتراضات عمدتاً به دلیل نقص‌های فنی سامانه، کاهش سهمیه سوخت، افزایش هزینه‌های عملیاتی و عدم پاسخگویی مسئولان بوده است.

اعتراضات سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی)

در خرداد ۱۴۰۴، رانندگان کامیون در شهرهای مختلف از جمله تهران، بندرعباس، کرمان و شیراز به دلیل کاهش سهمیه سوخت و مشکلات سامانه پیمایش دست به اعتصاب و تجمع زدند. در تهران، رانندگان اعلام کردند سهمیه ماهانه آن‌ها به ۱۱۰۰ لیتر کاهش یافته، در حالی که این مقدار تنها برای چند روز کارکرد کافی است. این در مقایسه با سال‌های گذشته، که سهمیه‌های بالاتری (تا ۹۰۰۰ لیتر در برخی مناطق) دریافت می‌کردند، کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. رانندگان مجبور به خرید سوخت آزاد با قیمت تقریبی ۲۵۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر شدند، که هزینه‌ای حدود ۹ میلیون تومان برای پر کردن یک باک به همراه داشت. این اعتصابات زنجیره تأمین کالا را مختل کرد و دولت را وادار به مذاکره و وعده‌هایی برای بهبود شرایط کرد، هرچند اجرای این وعده‌ها با ابهاماتی همراه بود.

در تیر ۱۴۰۴، اعتراضات ادامه یافت و رانندگان به افزایش هزینه‌های بیمه، تعمیرات و عدم پاسخگویی به مطالبات قانونی اعتراض کردند. این تجمعات نشان‌دهنده فشار اقتصادی شدید ناشی از کاهش سهمیه و هزینه‌های عملیاتی بود.

اعتراضات سال ۱۴۰۳ (۲۰۲۴ میلادی)

در فروردین ۱۴۰۳، رانندگان در سیستان و بلوچستان، به‌ویژه در سراوان و زاهدان، به کاهش سهمیه سوخت اعتراض کردند. در سراوان، طرح کدینگ جایگاه سوخت (برای مقابله با قاچاق) باعث شد کارت‌های سوخت کامیون‌داران غیرفعال شود و سوخت‌گیری غیرممکن گردد. در زاهدان، رانندگان مقابل فرمانداری تجمع کردند، زیرا سهمیه سوخت آن‌ها به ۲۰۰۰ لیتر در ماه کاهش یافته بود، در حالی که در تهران سهمیه تا ۹۰۰۰ لیتر بود. این تفاوت و کاهش نسبت به سال‌های قبل (مانند ۱۴۰۱ که سهمیه پایه ۲۰۰۰ لیتر یا بیشتر بود) باعث شد رانندگان حمل گندم از تخلیه بار خودداری کنند.

اعتراضات سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۲ میلادی)

در مرداد ۱۴۰۱، رانندگان در سیریک هرمزگان به مشکلات سامانه سیپاد و کاهش سهمیه سوخت اعتراض کردند. آن‌ها اعلام کردند سهمیه پایه ۲۰۰۰ لیتری در گذشته به حدی کاهش یافته که کفاف نیاز ماهانه را نمی‌دهد و مجبور به خرید سوخت آزاد شدند. این تجمعات مقابل فرمانداری برگزار شد و نشان‌دهنده نارضایتی گسترده از سامانه‌های هوشمند بود.

تأثیرات اقتصادی بر رانندگان

نواقص سامانه‌ها تأثیرات منفی قابل‌توجهی بر درآمد و هزینه‌های رانندگان دارند. خطاهای نرم‌افزاری و فنی منجر به کاهش سهمیه سوخت می‌شود، که رانندگان را مجبور به پرداخت هزینه‌های اضافی برای سوخت آزاد می‌کند. هزینه‌های نگهداری تجهیزات GPS و GPRS، استهلاک خودرو، تعمیرات و مالیات‌ها نیز بخش عمده‌ای از درآمد را می‌بلعد. مشکلات اجرایی مانند اختلال در ثبت بارنامه‌ها و کندی سیستم، باعث اتلاف وقت و کاهش بهره‌وری می‌شود، که در نهایت به فشار اقتصادی و سخت‌تر شدن شرایط معیشتی منجر می‌گردد. این مسائل نه‌تنها درآمد خالص رانندگان را کاهش می‌دهد، بلکه هزینه‌های حمل‌ونقل را افزایش داده و به مصرف‌کننده نهایی منتقل می‌شود. همچنین، نبود پشتیبانی مناسب و دشواری در پیگیری مشکلات، استرس و ریسک رانندگی را افزایش می‌دهد. در مجموع، این نواقص باعث کاهش مزیت اقتصادی حمل‌ونقل جاده‌ای و افزایش نارضایتی رانندگان شده است.