فروغالسلطنه آذرخشی
فروغالسلطنه آذرخشی، معروف به فروغ آذرخشی در سال ۱۲۶۰ در مشهد متولد شد. او یکی از تاثیرگذارترین زنان ایران است.[۱] فروغ اولین مدرسه دخترانهی مشهد را در سال ۱۲۸۶ در خانهاش در مشهد تأسیس کرد. این مدرسه با ثبت نام از سه دانشآموز کلاس اول و چهار دانشآموز کلاس دوم افتتاح شد. در آن زمان متعصبین مذهبی درس خواندن دختران را حرام میدانستند. و بارها تلاش کردند مدرسه را آتش بزنند. او و چند زن همراهش شب و روز مسلحانه از آن مدرسه حفاظت میکردند.
فروغ آذرخشی ۱۵ آذز ۱۳۴۲ بعد از یک دوره بیماری در مشهد درگذشت و در حرم امام رضا به خاک سپرده شد.
پس از گذشت سالها مردم نگذاشتند نام او از حافظهی شهر پاک شود. و هنوز کوچهی آن مدرسه را «کوچهی فروغ» مینامند.
| فروغالسلطنه آذرخشی | |
|---|---|
 | |
| زادروز | ۱۲۶۰ مشهد |
| درگذشت | ۱۵ آذر ۱۳۴۲ مشهد |
| علت مرگ | به دلیل کهولت سن |
| ملیت | ایرانی |
| سالهای فعالیت | ۱۲۸۶ تا ۱۳۳۸ شمسی |
| شناختهشده برای | مردم ایران |
| نقشهای برجسته | موسس اولین مدرسه دخترانه در مشهد |
| تأثیرگذاران | میرزا حسن رشدیه |
| والدین | قهرمانمیرزا و صغریخانم |
تاریخچه زندگی فروغالسلطنه آذرخشی
فروغ آذرخشی اصلیتی قاجاری داشت و از نوادگان فتحعلیشاه بود. پدر بزرگش، شجاعالسلطنه فرزند فتحعلیشاه و مادر بزرگش، مرضیه قرایی دختر خان ایل قرایی از خراسان بود. شجاعالسلطنه تنها فرزندی که داشت را بدلیل زنده ماندنش و مقاومتش در برابر بیماریها قهرمانمیرزا نام داد. قهرمانمیرزا پس از ازدواج با صغری خانم (بیبیجان)، صاحب فرزندی شدند که نام او را فروغالسلطنه گذاشتند.
همزمان با تولد فروغالسلطنه مدارس نوین با پشتکار میرزا حسن رشدیه در حال شکلگیری بود، پیش از این رشدیه در راهاندازی دو مدرسه در مشهد شکست خورده بود. رشدیه سپس به تهران رفت و در دیگر شهرها مشغول نبرد با ملاها و مکتبداران قدیمی بود.
فروغالسلطنه به همراه خواهرش «بانو» در مکتبخانه خواندن و نوشتن آموخت.
در ۱۷ سالگی به خواست والدینش با سرتیپ علیاکبرخان آذرخشی (سلطانف) ازدواج کرد. همسرش اهل تفلیس روسیه و رئیس تلگرافخانه روسیه در مشهد بود. این دو پس از ازدواج صاحب ۴ پسر و ۳ دختر شدند.
تاسیس مدرسه توسط فروغالسلطنه آذرخشی
مسئولیت خانهداری مانع از اندیشه فروغ در مورد تحصیل دختران نشد و با تشویق عزیزالملوک به فکر راهاندازی مدرسه بود.
آشنایی او با فعالان حقوق زنان مانند فخر آفاق پارسا عزم او را جزمتر کرد و این فکر را با همسرش در میان گذاشت. این فکر با استقبال همسرش زمینه عینی و اجرایی پیدا کرد. همسرش زمینه مشورت او را با چهرههای فرهنگی فراهم کرد و پس از چند جلسه صحبت، با همیاری افرادی چون، حاجمرتضی قهرمانمیرزا، متخلص به «شکسته»، ساخت نخستین مدرسه دخترانه در مشهد را آغاز کردند.
افتتاح مدرسه فروغ
کار ساختمان مدرسه از سال ۱۲۹۰ شروع شد و تکمیل آن بیش از سه سال طول کشید. مدرسه آن طور که منابع تاریخی نوشتهاند، با ثبت نام از سه دانشآموز کلاس اول و چهار دانشآموز کلاس دوم افتتاح شد. بنای آن هرچند در سکوت ساخته شد اما خبر افتتاح آن خیلی زود در مشهد پیچید. این مدرسه در سال ۱۲۹۶ پنج کلاس و هفت آموزگار داشت.[۲]
خانم فروغ در مسیر راهاندازی و اداره مدرسه با مشکلات زیادی دست به گریبان بود. بودجه مدرسه از شهریه و کمک ماهیانه ۳۰ تومان از شرکت فرهنگیان تأمین میشد. در کنار بودجه ناکافی و مشکلات ناشی از آن بسیاری از متعصبین به وسایل گوناگون وی را تهدید میکردند و از ادامه کار میترساندند. ولی او با پشتکار ادامه داد و در مقابل مخالفان ایستادگی کرد و برای جلوگیری از شورش و فتنه، از برپایی جشن افتتاحیه خوداری نمود. در ابتدا کلاس اول با سه دانشآموز و کلاس دوم با ۴ دانشآموز دایر شد و با تمام مخالفتها سرانجام در روز ولادت پیامبر اسلام(ص) جشن افتتاحیهای با خطابههای دانشآموزان منعقد شد.[۳]
پس از چندی کلاسهای سوم، چهارم و پنجم دایر شدند و در اولین امتحانات نهایی سال پنجم عده داوطلبان ۷ نفر بودند که قبول شدند. در چهارمین سال تأسیس کلاس ششم نیز دایر شد و بعد از ۳ سال سیکل اول و دبستان با هم اداره میشدند.
تهدیدات مرتجعین
مخالفان و مرتجعین پس از شنیدن خبر تأسیس مدرسه، تهدیدهای خود را آغاز کردند.
هر روز دهها پیغام برای فروغ و خانوادهاش میفرستادند که مدرسه را ببند وگرنه تو و همراهانت را میکشیم و مدرسهات را آتش میزنیم. با همه این تهدیدها، فروغ آذرخشی حتی یک ساعت هم مدرسه را تعطیل نکرد. او هر روز به همراه معلمان، فرزندان، برادران و خدمتکارانش، مسلح از مدرسه محافظت میکردند.
نگهبانی مسلحانه از مدارس
احسانالله، پرویز و خدمتکاران منزل هر شب تا نزدیک صبح تفنگ به دست مقابل درهای ورودی مدرسه نگهبانی میدادند و به همین طریق توانستند مدرسه را حفظ کنند.
در چند ماه اول افتتاح مدرسه به تعداد دختران مدرسه اضافه شد به طوری که خیلی زود کلاسهای سوم، چهارم و پنجم دایر شدند. در اولین امتحان نهایی سال پنجم، داوطلبان امتحان هفت نفر بودند که همه قبول شدند. پس از چهارسال، تعداد دانشآموزان به اندازهای شد که توانستند کلاس ششم را هم راه بیندازند. گسترش مدرسه هرچند باعث دلگرمی بود اما مشکلات زیادی را برای فروغ آذرخشی به همراه داشت. مدرسه با توجه به این که به صورت شخصی اداره میشد، به تدریج با کسری بودجه و کمبود امکانات روبرو شد. فروغ آذرخشی به دنبال راهی برای برونرفت از این مشکل، به سراغ شرکت فرهنگ خراسان رفت و برای تداوم کار این مدرسه، از آنها کمک گرفت. در کنار این، احمد قوام، «قوامالسلطنه» که در آن سالها والی خراسان بود، مبلغ دو هزار ریال به این مدرسه کمک کرد و همین کمکهزینهها باعث شد تا چرخ مدرسه به حرکت بیشتری درآید.
با موفقیت مدرسه هر روز به تعداد شاگردان اضافه میشد. در سال ۱۳۰۴ شمار دختران جوان دانشآموز در مدرسه فروغ به ۱۴۵ نفر رسید که ۲۷ نفرشان به صورت رایگان تحصیل میکردند. خردادماه ۱۳۰۹ این مدرسه دارای ۶کلاس ابتدایی و کلاس اول متوسطه بود. آن سالها، مدارس ملی (غیر دولتی) از لحاظ کیفیت موردبررسی و تایید اداره معارف قرار میگرفتند، مدرسه فروغ نیز مورد تأئید وزارت معارف قرار گرفت و مجوز ادامه کارش را دریافت نمود.
مدرسه فروغ همواره تعدادی دانشآموز را بهصورت شبانهروزی و با تحصیلات رایگان تعلیم میداد آنان دانشآموزان بی بضاعتی بودند که آستان قدس رضوی با جمعیت شیروخورشید سرخ شرق هزینه تحصیل و زندگی آنان را تأمین میکرد.
در این مدرسه معلمهای شناخته شدهای چون «فخرآفاق پارسا» تدریس میکردند. «فرخرو پارسا» دختر فخرآفاق که بعدها به عنوان نخستین وزیر زن در ایران، وزارت آموزش و پرورش را به دست گرفت، در مدرسه فروغ تحصیل کرد.[۴]
تکثیر مدارس در مشهد
افتتاح مدرسه فروغ باعث شد تا هر روز به تعداد مدارس مشهد اضافه شود. یک سال بعد از افتتاح مدرسه، فروغ آذرخشی مدرسه دیگری در مشهد راهاندازی کرد و سرپرستی آن را به خواهرش، «شاهزاده بانو قهرمانی» واگذار کرد. این مدرسه در بالا خیابان، کوچه شیخ عبدالحسین و در منزل شخصی به نام شهیدی راه افتاد که با ماهی ۳۰۰ ریال اجاره شده بود. آنها بخشی از ثروت و درآمدهای خود را در این راه هزینه کردند.
این اقدام افراد دیگری را هم به فکر راهاندازی مدرسه انداخت و در طی چند سال، مدارس دخترانه «ارض اقدس»،«عصمتیه»، «عزتیه» و «گوهریه» در مشهد راه افتادند.
در سال ۱۳۱۱، فروغ با همراهی اداره معارف خراسان، برای گشایش کلاسهای کامل متوسطه تقاضای مجوز کرد. پیشنهاد شد که این مدرسه به صورت دولتی اداره شود تا امتیاز مخصوص نخواهد و امتحان دانشآموزان با مشکلات روبرو نشود در سال ۱۳۱۳، کلاسهای دوم و سوم دبیرستان به آن افزوده شد.
در سال ۱۳۱۷، «دبستان فروغ» در خیابان معروف به «گنبد سبز» مشهد با شش کلاس ابتدایی، دولتی شد و به نام »فروغ«تابلوی آن را نصب کردند.
کوچهای که مدرسه فروغ در آن قرار داشت، در محله سرشور مشهد بود.
فروغ آذرخشی تا سال ۱۳۳۵ در رأس مدرسه فروغ باقی ماند و در این سال، یعنی در چهلمین سال فعالیت مدرسه فروغ، تصمیم به بازنشستگی گرفت. در مراسمی که در آذرماه همان سال برگزار شد، از خدمات فروغ آذرخشی تقدیر شد.[۵]
درگذشت فروغ آذرخشی
خانم فروغ السلطنه آذرخشی در سال ۱۳۳۵ با ۴۲ سال سابقهی خدمات فرهنگی بازنشسته شد. سرانجام مؤسس اولین دبستان و دبیرستان دخترانه مشهد در ۱۵ آذرماه ۱۳۴۲ در سن ۸۲ سالگی در مشهد درگذشت و در حرم امام هشتم شیعیان دفن شد. در تشییع جنازه او شاگردان مدرسه حضور داشتند.[۳]
منابع
- ↑ سایت بالاترین مقاله فروغ آذرخشی
- ↑ سایت شهرآرا نیوز
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ از کتاب فروغ زندگی خاطرات عزیزالملوک آذرخشی
- ↑ دانشنامه مشهدالرضا
- ↑ سایت خبرنامه گویا به نقل از ایرانوایر