مجلس خبرگان
| مجلس خبرگان رهبری | |
|---|---|
| دوره ششم | |
 | |
| نوع | |
| نوع | تک‌مجلسی |
| تاریخچه | |
| بنیادگذاری | ۲۴ مرداد ۱۳۶۲ |
| سران | |
| محمدعلی موحدی کرمانی، جامعه روحانیت مبارز | |
| نائب‌رئیس اول | سید هاشم حسینی بوشهری، جامعه مدرسین |
| نائب‌رئیس دوم | علیرضا اعرافی |
| منشی اول | عباس کعبی |
| منشی دوم | محسن اراکی |
| محسن قمی | |
| ساختار | |
| کرسی‌ها | ۸۸ |
| کارگروه‌ها | گروه تحقیق موضوع اصل ۱۱۱ قانون‌اساسی، گروه آیین‌نامه و موضوع اصل ۱۰۸ قانون‌اساسی، گروه اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون‌اساسی، گروه بررسی راه‌های پاسداری و حراست از ولایت فقیه، گروه سیاسی-اجتماعی، گروه امور مالی و اداری |
| اختیارات | برگزیدن، عزل و نظارت بر رهبر جمهوری اسلامی |
| انتخابات‌ها | |
| نظام رأی‌گیری | چندبرنده‌ای اکثریتی |
| آخرین انتخابات | انتخابات مجلس خبرگان رهبری (۱۴۰۲) |
| انتخابات آینده | انتخابات مجلس خبرگان رهبری (۱۴۱۰) |
| تجمع‌گاه | |
| خیابان امام خمینی (تهران) | |
| وبگاه | |
| www.majlesekhobregan.ir | |
| پی‌نوشت | |
| رهبر، با رای اکثریت قاطع دو سوم اعضا تعیین می‌شود. | |
مجلس خبرگان، که ابتدا به نام مجلس خبرگان قانون اساسی شکل گرفت ولی بعدها مجلس خبرگان رهبری نامیده شد، عنوان یک نهاد دولتی است که از تعدادی روحانی (فقهای واجد شرایط) تشکیل شده است. این نهاد ابتدا به دستور خمینی و برای تدوین قانون اساسی ایجاد شد. او که قول تشکیل مجلس موسسان داده بود، بعد از رفراندم جمهوری اسلامی، منکر مؤسسان شد و به جای نمایندگان منتخب مردم ایران، مجلسی را به نام «خبرگان» بنا کرد که در آن زمان ۷۵ نماینده داشت و باید ظرف یک‌ماه قانون اساسی مورد نظر او را تدوین می‌کرد. این مجلس در ۲۸مرداد ۱۳۵۸ شروع به‌کار کرد و کار آن به جای یک ماه، سه ماه به درازا کشید. سرانجام در ۲۴ آبان همان سال قانون اساسی مبتنی بر اصل ولایت فقیه را به خمینی تحویل داد. در ۱۲آذر ۱۳۵۸ رفراندمی برای تصویب این قانون برگزار شد.
پس از تصویب قانون اساسی، بر مبنای اصل ۱۰۷ این قانون، مجلس خبرگان وظیفه تعیین رهبر و نظارت بر او را طبق اصل ۱۱۱ طی دوره هشت‌ساله تا انتخابات بعدی به عهده گرفت. ساختار جدید مجلس خبرگان با نام تغییر یافته‌ی «مجلس خبرگان رهبری» در روز ۱۹ آذر ۱۳۶۱ نخستین دورۀ خود را برگزار کرد و از آن پس به‌صورت یک نهاد تحت امر ولی فقیه در آمد و تاکنون وظیفه‌ای جز اجرای اوامر ولی فقیه نداشته است.
مجلس خبرگان نقش حیاتی در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران دارد.
تاریخچه مجلس خبرگان
پس از انقلاب ضد سلطنتی حسن حبیبی مامور تدوین قانون اساسی جدید شد. وی با همکاری ناصر کاتوزیان، عبدالکریم لاهیجی، محمدجعفر جعفری لنگرودی متنی را آماده کرد و این متن را شورای انقلاب تصویب و در ۱۲ فصل و ۱۵۱ ماده در روز ۲۴ خرداد ۱۳۵۸ در مطبوعات منتشر کرد.[۱]
اما خمینی طرح دیگر در مد نظر داشت. او تصمیم گرفته بود که یک حکومت اسلامی به جای نظام سلطنتی برپا دارد. بعد از برگزاری رفراندم جمهوری اسلامی، دومین قدم تصویب قانون اساسی بود. طبق وعده‌ی او باید برای تصویب قانون اساسی، یک مجلس موسسان مرکب از نمایندگان منتخب تمامی مردم تشکیل می‌شد و مواد قانون اساسی را به بحث می‌گذاشت. این قانون در صورتی مشروعیت داشت که با رأی آزادانه‌ی مردم ایران به تصویب می‌رسید. خمینی برای این‌که این سازوکار دموکراتیک پیش نرود، وضعیت اضطراری کشور را بهانه کرد و گفت:
«تعویق در تصویب قانون اساسی و گذاشتن آن را در نظر یك مجلس بزرگ مؤسسان كه مناقشه آن و تأسیس آن شش ماه طول می‌کشد، و مناقشات آن معلوم نیست یكی و دو سال، سه سال، طول بكشد، خطر است برای اسلام؛ خطر است برای رسولاللّه تأسیس مجلس مؤسسان به آن‌طوری كه غربی‌ها الهام كردند، خطر است برای اسلام؛ خطر است، خطر است برای كشور اسلامی، خطر است برای امام زمان آنهایی كه در اشتباه هستند برگردند و بدانند توطئه در كار است.»
او افزود:
«هر وقت ما خواستيم قانون اساسی جمهوري يا جمهوری دمكراتيك را تدوين كنيم، شما آقايانی كه حقوقدان هستيد، شما آقايان روشنفكر غربی، صلاحيت داريد كه نظر بدهيد. لكن ما هر وقت خواستيم قانون اسلامی بنويسيم، خواستيم مسائل اسلام را طرح بكنيم، شما صلاحيت نداريد. شما از اسلام اطلاعی نداريد.»[۲]
در آن زمان لشگرکشی پاسداران جمهوری اسلامی به کردستان نیز ادامه داشت و روزانه نیز چماقداران حزب جمهوری اسلامی به دفاتر سازمان مجاهدین خلق ایران و دیگر سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی نیز حمله می‌کردند تا آزادیهای دموکراتیک به دست آمده از انقلاب ضدسلطنتی را هر چه محدود و محدوتر کنند.
در چنین فضایی بود که مجلس موسسان تشکیل نشد و به جای آن «مجلس خبرگان» برای تدوین قانون اساسی از ۲۸مرداد ۱۳۵۸ آغاز به کار کرد.
تدوین قانون اساسی در مجلس خبرگان
سیدمحمود طالقانی با ۲میلیون و ۱۷هزار رأی نماینده‌ی اول استان تهران و تمام ایران بود. طبق معمول او باید ریاست مجلس خبرگان را به عهده می‌گرفت، اما خمینی می‌دانست که اگر او ریاست را به عهده بگیرد، نخواهد گذاشت اصل ولایت فقیه در قانون اساسی گنجانده شود، از همه سو او را در فشار می‌گذاشت. با این‌که حسینعلی منتظری رئیس مجلس خبرگان بود ولی در عمل محمدحسین بهشتی (نایب‌رئیس این مجلس) جلسات را اداره می‌کرد.
نمونه‌ای از مباحثات مجلس خبرگان قانون اساسی
آنچه می‌خوانید بخشی از گزارشی است که تلویزیون جمهوری اسلامی از مجلس خبرگان تهیه کرده است:
مقدم مراغه‌ای: «اسلام با قدرتی که دارد و آیات آن را در انقلاب اخیر دیده‌ایم، نیازی به قانون اساسی ندارد، اکثریت ملت ایران مسلمانند. ما اگر اصول دین اسلام را در قانون اساسی بیاوریم، خدمتی نکرده‌ایم».
بهشتی: «اجازه می‌خواهم که پاشم بیایم آن‌جا»
گوینده‌ی تلویزیون: آیت‌الله دکتر بهشتی، پرورش یافته فقه و حقوق اسلامی، و از شاگردان مکتب امام خمینی، هوشمندانه، دیدگاههای مخالفان را در مجلس به‌دقت زیر نظر دارد.
بهشتی: آقای مراغه‌ای، صحیح می‌گید، اسلام، نیازی به این‌که قانون اساسی پشتوانه آن باشد، ندارد. این مطلبتان مورد قبوله. اما آنچه ما کردیم این نبود، و آنچه ما می‌کنیم این نیست. ما اگر از اول تا این‌جا کوشیده‌ایم، مبانی اسلام را تو قانون اساسی بیاریم، به‌خاطر نیاز آنطرف نیست، به‌خاطر نیاز اینطرفه. قانون اساسی یک ملت و یک جامعه مسلمان و یک انقلاب اسلامی، قانون اساسی چنین جامعه و چنین انقلابی بدان نیاز دارد که متکی به معارف اسلامی باشد. آیا هیچ وجدان سالمی می‌تونه این را نفی کنه، یا حتی در آن تردید کنه؟
بهشتی: اصل ۵، لطفاً بادقت عنایت بفرمایید. «در زمان غیبت حضرت ولی‌عصر عج در جمهوری اسلامی ایران ولایت امر و امامت امت برعهده فقیه عادل و با تقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند“. لطفاً گلدانها برای گرفتن رأی ببرید…
بهشتی: کل آراء حاضر ۶۵نفر شمردیم موافق ۵۳نفر مخالف ۸نفر ممتنع ۴نفر. اصل پنجم تصویب شد»[۳]
اعتراض سیدمحمود طالقانی
سیدمحمود طالقانی که فقط سه هفته از زمان تشکیل مجلس خبرگان در قید حیات بود، عار داشت که روی صندلی این مجلس بنشیند. مغموم و محزون و کفش از پای‌کنده و عصا بر دست روی زمین می‌نشست تا اعتراض خود را نشان دهد.
او آخرین خطبه‌ی خود در بهشت زهرا (دو روز قبل از وفات) گفت:
«صدها بار من گفتم مسأله‌ی شورا از اساسی‌ترین مسأله‌ی اسلامی است. حتی به پیغمبرش با اون عظمت می‌گوید با این مردم مشورت کن به اینها شخصیت بده. بدانند که مسئولیت دارند. متکی به شخص رهبر نباشند. ولی نه این‌که نکردند، می‌دانم چرا نکردند. هنوز هم در مجلس خبرگان بحث می‌کنند، در این اصل اساسی قرآن که به چه صورت پیاده بشود. باید، شاید، یا این‌که می‌توانند… نه، این اصل اسلامیه. علی میفرمود: ”مَن استَبَدَّ برَأیه هَلَکَ“ هرکه استبداد کند درکارهای خود هلاک می‌شود.
چرا نمی‌شود نمی‌دانم؟ یعنی گروههایی افرادی دست‌اندرکار. شاید این طور تشخیص بدهند اگر شورا باشد دیگه ما چه کاره هستیم؟ شما هیچ، بروید دنبال کارتان!» [۴]
مخالفت مجاهدین با تبدیل مجلس موسسان به خبرگان
سازمان مجاهدین خلق ایران با نقض قول خمینی (تبدیل مجلس موسسان به خبرگان) مخالف بود. مسعود رجوی در این باره در کتاب «استراتژی قیام و سرنگونی» نوشته است:
«مجاهدین در ۱۷خرداد ۵۸ در بیانیه مبسوطی پیرامون ضرورت تشکیل مجلس مؤسسان از طریق انتخابات عمومی سراسری به مخالفت آشکار برخاستند و مفهوم خبرگان را به زیر علامت سؤال بردند. در این بیانیه به یک سابقه تاریخی اشاره شده بود.
در نخستین مجلس مشروطه که نظامنامه یعنی قانون اساسی آن زمان را در سال ۱۲۸۵شمسی تصویب کرد از ۶۰نماینده تهران، ۳۲نفر پیشه‌ور، ۱۰نفر زمین‌دار و کشاورز، ۱۰نفر بازرگان، ۴نفر علما و طلاب و ۴نفر هم شاهزادگان و قاجاریان بودند. در فهرست اسامی نمایندگان اصناف و بازار، «از جمله به یک سقط فروش، یک بنَک دار، یک بلور فروش، یک معمار، یک بقال، یک سمسار، یک دلال، یک ساعت ساز، یک پلوپز، یک زرگر، یک یخدانساز، یک خیاط باشی و… برمی‌خوریم».
در همین بیانیه خاطرنشان شده بود که حتی حکومت پهلوی در عمر ۵۷ساله‌اش مجبور شد ۴بار به‌صورت ظاهری هم که شده دست به تشکیل مؤسسان بزند، پس حالا بعد از انقلاب ضدسلطنتی چه شده است که ۷۲سال بعد از مشروطه باید به خبرگان رضایت بدهیم؟ پس چه شد آن قول و قرارهای پیشین؟!»
سازمان مجاهدین هم‌چنین در ۳۱تیر ۵۸ نیز در یک بیانیه نوشت:
«آن قانون اساسی که می‌خواهد اساسی‌ترین و مهمترین اصول و روابط حاکم بر تمامی خلق را مشخص کند، تنها با اشتراک نمایندگان آن خلق قابل پی ریزی است والا از اصالت، مشروعیت و حقانیت مکفی برخوردار نیست. پی ریزی چنین نظام نامه‌یی تنها برعهده یک شورا یا مجلس تمام یک خلق است که گاه مؤسسان نیز نامیده می‌شود».[۳]
به همین دلیل این سازمان به قانون اساسی برآمده از مجلس خبرگان در ۱۲آذر ۵۸ رأی منفی داد.
اصل ولایت فقیه
ولایت فقیه ابتدا در پیش‌نویس قانون اساسی نبود و بعدها به آن افزوده شد.
اصل پنجم قانون اساسی:
در زمان غیبت حضرت مهدی (عج) ولایت امر و امامت بر عهده فقیه عادل و با تقوی، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است که اکثریت مردم او را به رهبری شناخته و پذیرفته باشند. در صورتی‌که هیچ کس چنین اکثریتی نداشته باشد، رهبر یا شورای رهبری طبق اصل ۱۰۷ عهده‌دار می‌شوند. عبارت اکثریت مردم در بررسی متمم قانون اساسی حذف و راه برای دیکتاتوری مطلق‌العنان باز شد.
پس از تبدیل مجلس موسسان در فردای پیروزی انقلاب ضد سلطنتی به مجلس خبرگان قانون اساسی، گام‌های بعدی در استحاله‌ی ساختارهای اجتماعی از دموکراسی به حکومت مطلقه مجلس خبرگان رهبری برداشته شد.
مجلس خبرگان پس از تدوین قانون اساسی مورد نظر خمینی به «مجلس خبرگان رهبری» تغییر نام یافت و وظیفه‌ی جدید خود را برای تحکیم موقعیت ولی فقیه و تبدیل ولایت فقیه به ولایت مطلقه‌ی فقیه به عهده گرفت.
مجلس خبرگان رهبری
«مجلس خبرگان رهبری»، مجلسی که همه‌ی اعضای آن روحانی هستند. بر اساس اصل ۱۰۷ قانون اساسی جمهوری اسلامی مسئولیت تعیین، عزل و نظارت بر ولی فقیه را به عهده دارند. اعضای این مجلس به وسیلهٔ انتخابات از بین نامزدهایی که به صورت تأییده‌شده، انتخاب می‌شوند. مدت هر دوره‌ی این مجلس هشت سال است.
تمامی نامزدهای مجلس خبرگان، باید توسط شورای نگهبان تأیید شوند.
دوره‌ی اول مجلس خبرگان رهبری
نخستین مجلس خبرگان رهبری در شرایطی تشکیل شد که ایران در حال جنگ با عراق بود. اولین انتخابات آن در ۱۹ آذر ۱۳۶۱ برگزار شد. در این دوره ۷۵ نفر از نمایندگان مجلس خبرگان تعیین شدند و انتخابات بقیه نمایندگان به دور دوم کشید. جمع کل نمایندگان یا دور دوم ۸۲ نفر بود که این مجلس را تشکیل داده و اولین جلسه خود را در ۲۳ تیر ۱۳۶۱ افتتاح کردند.
علی مشکینی به عنوان اولین رئیس خبرگان و اکبر هاشمی رفسنجانی نائب رئیس این مجلس بود. محمد مومن و حسن طاهری خرم‌آبادی منشیان مجلس بودند.
اقدامات مهم این مجلس
- انتخاب حسینعلی منتظری به عنوان قائم‌مقام رهبری در سال ۱۳۶۴.
- پس از مرگ خمینی در ۱۴ خرداد ۱۳۶۸، انتخاب سیدعلی خامنه‌ای به عنوان رهبر جدید.
دوره‌ی دوم مجلس خبرگان رهبری
دومین انتخابات برای مجلس خبرگان در ۱۶ مهر ۱۳۶۹ برگزار و ۸۳ نفر به مجلس وارد شدند. این مجلس در ۲ اسفند ۱۳۶۹ کار خود را آغاز کرد.
رئیس این دوره‌ی مجلس نیز علی مشکینی و نایبان رئیس اکبر هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله امینی بودند. حسن طاهری خرم‌آبادی و محمد مومن هم منشیان دور دوم بودند.
در این دوره جند نامزد مشهور از جمله برخی نمایندگان سابق خبرگان رد صلاحیت شدند و بدلیل محرمانه بودن مذاکرات از این دوره هیچ گزارشی منتشر نشد.
دوره‌ی سوم مجلس خبرگان رهبری
سومین مجلس با انتخابات روز اول آبان ۱۳۷۷ و رد صلاحیت ۲۱۴ نفر و کناره‌گیری ۱۳ نفر و ورود ۸۶ نفر با این مجلس تعیین تکلیف شد. اولین جلسه روز ۴ اسفند ۱۳۷۷ برگزار شد.
انتخابات سومین دور مجلس خبرگان رهبری در تاریخ ۱ آبان سال ۱۳۷۷ برگزار شد در این انتخابات در مجموع ۳۹۶ نفر ثبت نام کرده بودند که از این میان ۲۱۴ نفر رد صلاحیت شدند، ۱۳ نفر از ادامه مبارزات انتخاباتی کناره گیری کردند و ۱۸۷ نفر هم دعوت به امتحان شدند که ۶۰ نفر از آنان شرکت نکردند و در نهایت ۱۶۷ نفر باهم برای رسیدن به کرسی مجلس خبرگان به رقابت پرداختند که از این میان ۷۶ نفر توانستند که به مجلس راه پیدا کنند و در چهارم اسفندماه سال ۱۳۷۷ اولین جلسه از سومین دوره مجلس خبرگان رهبری آغاز به کار کرد. ترکیب هیئت رئیسه مانند دور دوم خبرگان بود با این تفاوت که به جای محمد مومن، قربانعلی دری نجف‌آبادی منشی گردید.
دوره‌ی چهارم مجلس خبرگان رهبری
انتخابات این مجلس در تاریخ ۲۴ آذرماه سال ۱۳۸۵ برگزار شد که در نتیجه برگزاری دو دوره انتخابات ۸۸ نفر به مجلس خبرگان رهبری راه پیدا کردند. این دوره ده سال تا ۱۳۹۵ طول کشید.
در این دوره هم علی مشکینی به عنوان رئیس انتخاب شد، اکبر هاشمی رفسنجانی و یزدی به عنوان نواب رئیس برگزیده شدند، قربانعلی دری نجف‌آبادی و سید احمد خاتمی به عنوان منشیان برگزیده شدند.
با توجه به این که مشکینی در مردادماه سال ۱۳۸۶ مرد، اکبر هاشمی رفسنجانی متصدی ریاست مجلس خبرگان شد، محمد مومن و محمد یزدی نواب رئیس انتخاب شد، سید احمد خاتمی و قربانعلی دری نجف‌آبادی به عنوان منشی مجلس برگزیده شد.
دوره چهارم مجلس خبرگان یکی از پر اتفاق ترین دوره‌ها بود، در سال ۱۳۸۶، هاشمی رفسنجانی عهده‌دار ریاست این مجلس شد و در سال ۱۳۸۹ محمدرضا مهدوی کنی جانشین وی شد که ریاست دوره چهارم را تا پیش از بیماری برعهده داشت.
ریاست موقت اجلاسیه شانزدهم دوره چهارم با توجه به غیبت مهدوی‌کنی برعهده نایب رئیس اول او، هاشمی شاهرودی بود.
پس از این تحولات، سیدمحمود هاشمی شاهرودی به عنوان نواب رئیس انتخاب شدند، سیداحمد خاتمی و قربانعلی دری نجف‌آبادی با سمت قبلی یعنی منشی مجلس به کارشان ادامه دادند. پس از مهدوی کنی محمد یزدی رئیس مجلس شد.
دوره‌ی پنجم مجلس خبرگان رهبری
انتخابات پنجمین دوره از مجلس خبرگان رهبری در تاریخ ۷ اسفند سال ۱۳۹۴ برگزار شد، در این دوره ۷۹۶ نفر از جمله ۱۶ زن نامزد شده بودند، از این میان ۶۴ نفر رد صلاحیت شدند، این دوره از خبرگان هم همزمان با دوازدهمین دوره‌ی انتخابات مجلس برگزار شد.
ریاست این دوره احمد جنتی به عهده داشت، سید ابراهیم رئیسی به عنوان نائب اول و هاشم حسینی بوشهری به عنوان نائب دوم انتخاب شدند، سیداحمد خاتمی هم به عنوان منشی این دوره برگزیده شد.
این مجلس کار خود را در ۴ خرداد ۱۳۹۵ آغاز کرد.
دوره‌ی ششم مجلس خبرگان رهبری
انتخابات این دوره در روز جمعه ۱۱ اسفند ۱۴۰۲ همزمان با دوازدهمین دور مجلس شورا برگزار شد و کار خود را از اول خرداد ۱۴۰۳ آغاز کرد.
محمدعلی موحدی کرمانی با ۵۵ رأی به عنوان رئیس مجلس خبرگان انتخاب شد. نائب رئیس اول سیدهاشم حسینی بوشهری و نائب رئیس دوم علیرضا اعرافی و منشی اول عباس کعبی‌نسب، منشی دوم محسن اراکی شد.
اصول مربوط به رهبری (ولی فقیه) در قانون اساسی
موضوع رهبری در جمهوری اسلامی در اصول ۱۰۷، ۱۰۸ و ۱۱۱ آمده قانون اساسی است.
اصل ۱۰۷
پس از مرگ خمینی، تعیین رهبر به عهده خبرگان است. خبرگان رهبری درباره همه فقهای واجد شرایط مذکور در اصول پنجم و یکصد و نهم بررسی و مشورت می‌کنند، هرگاه یکی از آنان را اعلم به احکام و موضوعات فقهی یا مسائل سیاسی واجتماعی یا دارای مقبولیت عامه یا واجد برجستگی خاص در یکی از صفات مذکور در اصل یک صد و نهم تشخیص دهند او را به رهبری انتخاب می‌کنند و در غیراین صورت یکی از آنان را به عنوان رهبر انتخاب و معرفی می‌نمایند. رهبر منتخب خبرگان، ولایت امر و همه مسئولیت‌های ناشی از آن را برعهده خواهد داشت. رهبر در برابر قوانین با سایر افراد کشور مساوی است.
اصل ۱۰۸
قانون مربوط به تعداد و شرایط خبرگان، کیفیت انتخاب آنها و آیین‌نامه داخلی جلسات آنان برای نخستین دوره باید به وسیله فقهای اولین شورای نگهبان تهیه و با اکثریت آرای آنان تصویب شود و به تصویب نهایی رهبر انقلاب برسد. از آن پس هرگونه تغییر و تجدیدنظر در این قانون و تصویب سایر مقررات مربوط به وظایف خبرگان، در صلاحیت خود آنان است.
اصل ۱۱۱
هرگاه رهبر از انجام وظایف قانونی خود ناتوان شود یا فاقد یکی از شرایط مذکور در اصول پنجم و یک صد و نهم گردد، یا معلوم شود از آغاز فاقد بعضی از شرایط بوده است، از مقام خود برکنار خواهد شد. تشخیص این امر به عهده خبرگان مذکور در اصل یک صد و هشتم می‌باشد.
در صورت فوت یا کناره‌گیری یا عزل رهبر، خبرگان موظفند در اسرع وقت نسبت به تعیین و معرفی رهبر جدید اقدام نمایند. تا هنگام معرفی رهبر، شورایی مرکب از رئیس‌جمهور، رئیس قوه قضائیه و یکی از فقهای شورای نگهبان به انتخاب مجمع تشخیص مصلحت نظام، همه وظایف رهبری را به طور موقت به عهده می‌گیرد و چنانچه در این مدت یکی از آنان به هر دلیل نتواند انجام وظیفه نماید، فرد دیگری به انتخاب مجمع، با حفظ اکثریت فقها در شورا، به جای وی منصوب می‌گردد.
ساختار مجلس خبرگان رهبری
مجلس خبرگان رهبری، از سه بخش هیئت رئیسه، کمیسیون‌ها و دبیرخانه تشکیل می‌شود:
هیئت رئیسه
این مجلس دو هیئت رئیسه دارد یکی سنی و دیگری هیئت رئیسه دائم است.
هیئت رئیسه سنی
در اوّلین جلسه مجلس خبرگان، بر اساس سنّ نمایندگان، تعیین می‌شود که مسنترین فرد از خبرگان حاضر، به عنوان رئیس سنى و فرد بعدى به منزله نایب‌رئیس و دو نفر از جوان‌ترین خبرگان حاضر، به سمت منشی تعیین می‌شوند و در جایگاه مخصوص قرار می‌گیرند.
وظایف هیئت رئیسه سنی
هیئت رئیسه سنّى، وظایف زیر را بر عهده دارد:
- اداره جلسه افتتاحیه؛
- انجام مراسم تحلیف؛
- اجراى انتخابات هیئترئیسه دائم.
هیئت رئیسه سِنّى، با انتخاب اعضاى هیئت رئیسه دائم، به کار خود پایان می‌دهد. مدّت زمان هیئت رئیسه سنى، فقط در اوّلین جلسه هر دوره از مجلس خبرگان است.
هیئت رئیسه دائم
هیئت رئیسه دوم، هیئت رئیسه دائم است.
این هیئت، مرکب از رئیس، دو نایب‌رئیس، دو منشى و دو کارپرداز است که از میان اعضاء، براى مدّت دو سال و با رأى مخفى، انتخاب می‌شوند.
انتخاب رئیس، با رأى اکثریت مطلق حاضران و انتخاب نواب رئیس و منشیان و کارپردازان، هر کدام جداگانه و با اکثریت نسبى و به صورت مخفى است. در صورتى که در انتخاب رئیس، در مرحله اول، اکثریت مطلق حاصل نشود، از بین دو نفرى که بیشترین رأى را کسب کردهاند، با رأىگیرى مجدد و اکثریت نسبى، رئیس، انتخاب می‌شود.
وظایف هیئت رئیسه دائم
ریاست مجلس خبرگان، علاوه بر اداره جلسات مجلس خبرگان، بر کلیه امور ادارى، مالى، استخدامى و سازمانى مجلس خبرگان، نظارت دارد و باید با ارتباط منظم با ولی فقیه، کار کند. وى، مصوبات قانونى مجلس خبرگان را امضا و به مراجع ذىربط ابلاغ می‌کند. رئیس مجلس خبرگان، موظف است گزارشى سالانه از عملکرد و اقدامات هیئت رئیسه را به مجلس خبرگان ارائه کند.
کمیسیون‌ها
مجلس خبرگان رهبری دارای ۶ کمیسیون است که وظیفه آنها انجام بررسى‌هاى کارشناسى و تهیّه گزارش جهت طرح در جلسات رسمى است که به شرح ذیل می‌باشند:
۱. کمیسیون اصل ۱۰۸ قانون اساسى
به منظور بررسى و تدوین قوانین مربوط به خبرگان، از جمله انتخابات و آیین‌نامه داخلى مجلس خبرگان، تشکیل می‌شود. اعضاى اصلى آن، یازده نفر و اعضاى علی‌البدل، چهار نفرند.
۲. کمیسیون امور مالى و ادارى
این کمیسیون به بررسى امور مالى و ادارى مجلس خبرگان می‌پردازد و داراى نه عضو اصلى و سه عضو علی‌البدل است.
۳. کمیسیون اصل ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسى
به منظور آمادگى خبرگان براى اجراى اصل ۱۰۷ و شناخت حدود و شرایط مذکور در اصل ۵ و ۱۰۹ قانون اساسى، کمیسیونى مرکب از یازده عضو اصلى و چهار عضو علی‌البدل، تشکیل مى شود تا درباره همه موارد مربوط به شرایط و صفات رهبر و درباره همه کسانى که در شرایط رهبرى قرار دارند، تحقیق و بررسى به عمل آورد و نتایج آن را به هیئت رئیسه ارائه کند. گزارش این کمیسیون، سرى تلقى می‌شود و به صورت اسناد طبقهبندى شده، حفاظت می‌شود و بدون تصویب مجلس خبرگان، در اختیار دیگرى قرار نمی‌گیرد، مگر ولی فقیه، که عنداللزوم به اطّلاع وى می‌رسد.
۴. کمیسیون سیاسى - اجتماعى
به منظور آگاهى مستمر اعضاى مجلس خبرگان از تحولات مهم داخلى و خارجی، به ویژه در زمینه مسائل سیاسى، فرهنگى، مدیریتى، امنیتى و اقتصادى تشکیل می‌شود و موظف است با تشکیل جلسات با حضور نخبگان و مسئولان امور سیاسى، امنیتى، فرهنگى، اقتصادى، اجتماعى، مسائل مهم داخلى و جهانى را که به نحوى، به انجام وظایف خبرگان، به ویژه وظایف مذکور در اصول ۱۰۷ و ۱۰۹ قانون اساسى، مربوط می‌شود، مورد بررسى قرار دهد و گزارش آن را به هیئت رئیسه تقدیم کند تا در اولین اجلاسیه خبرگان، به اطلاع اعضا برسد.
۵. کمیسیون تحقیق موضوع اصل ۱۱۱ قانون اساسى
به منظور اجراى اصل ۱۱۱ قانون اساسى و براى نظارت بر استمرار شرایطى که در اصل ۵ و ۱۰۹ قانون اساسى براى رهبرى ذکر شده است و تصمیمگیرى در موارد فقدان آن، تشکیل می‌شود.
تحقیقات و مذاکرات این کمیسیون، محرمانه است. مجلس خبرگان، به وسیله این کمیسیون، موضوع نظارت بر رهبرى را به اجرا می‌گذارد. این کمیسیون، باید هرگونه اطلاعات لازم را در رابطه با اصل ۱۱۱، در محدوده قوانین و موازین شرعى، تحصیل کند و نسبت به صحت و سقم گزارشهاى مربوطه، بررسى لازم را به عمل آورد. سایر اعضاى خبرگان نیز، اطلاعات خود را در باره اصل ۱۱۱، در اختیار این کمیسیون قرار می‌دهند. کمیسیون، بعد از بررسى و تحقیق، در صورتى که مطالب مذکور را براى تشکیل اجلاس خبرگان، کافى نداند، موضوع را با عضو یا اعضاى خبرگان که اطلاعات را در اختیار گذاردهاند، در میان می‌گذارد و توضیحات خود را ارائه می‌کند و در صورتى که آنان قانع نشدند، اگر اکثریت نمایندگان، تقاضاى تشکیل جلسه فوق‌العاده را کنند، اجلاسیّه مجلس خبرگان، برگزار می‌شود.
۶. کمیسیون بررسى راههاى پاسدارى و حراست از ولایت فقیه
به منظور بررسى راههاى حراست از ولایت فقیه، تشکیل می‌گردد. اهم وظایف آن، ارائه پیشنهاد به هیئت رئیسه در این امور است:
۱. تحقیق و پژوهش در موضوع حکومت اسلامى، بالاخص ولایت فقیه، تألیف و نشر آن به صورتهاى مناسب و پاسخ به شبهات.
۲. معرفى ولایت فقیه در مجامع علمى داخل و خارج کشور و در سطح عموم مردم.
۳. بررسى شیوههاى مناسب تدریس و ترویج اندیشه حکومت اسلامى و ولایتفقیه، در سطوح مختلف تحصیلى دانش‌آموزان و دانشجویان و نیز در سطح رسانههاى عمومى، خصوصا صدا و سیما و ارائه راهکارهاى مناسب به هیئت رئیسه مجلس خبرگان.
دبیرخانه
دبیرخانه مجلس خبرگان نهادى است قانونى که زیر نظر هیئت رئیسه مجلس خبرگان، اداره می‌شود و براى انجام مأموریتها و مسئولیتها و تنظیم امور مربوط به مجلس خبرگان، تشکیل می‌گردد که بخشی از وظایف آن عبارت است از:
بخش اول:
الف - تنظیم کلیه امور مربوط به مجلس، کمیسیون‌ها و هیئت رئیسه و ارتباط با ریاست مجلس و برقرارى ارتباط متقابل.
ب - تنظیم روابط مجلس، کمیسیون‌ها، هیئت‌ها و اعضا، با ولی فقیه و دستگاههاى گوناگون کشور.
ج - همکارى لازم با مسئولین ذی‌ربط، در اجراى انتخابات مجلس خبرگان، با رعایت قانون و آیین‌نامه انتخابات.
د - معرفى نهاد خبرگان.
ه - چاپ و انتشار مصوبات مجلس، به صورت اختصاصى یا عمومى، حسب مورد با توجه به آیین‌نامه خبرگان و انعکاس اخبار به رسانههاى گروهى با هماهنگى مقامات ذی‌ربط.
و - تحقیق و پژوهش در موضوع حکومت اسلامى، بالأخص ولایت فقیه، تألیف و نشر آن به صورتهاى مناسب، معرفى ولایت فقیه در مجامع علمى داخل و خارج کشور و در سطح عموم مردم براساس سیاستگذارى کمیسیون بررسى راههاى پاسدارى و حراست از ولایتفقیه، پس از تأیید هیئت رئیسه.
ز - تهیه بولتن حاوى اخبار و گزارشات مربوط به امور رهبرى، نمایندگان رهبرى در ارگانها و نهادها، نهادهاى وابسته، مسئله ولایت فقیه، مسائل سیاسى و بینالمللى و مسائل جارى کشورى که می‌تواند در وسعت بینش و بالمآل در تصمیمگیرى خبرگان مؤثر باشد.
بخش دوم:
الف - تهیه دستور کار جلسات عادى و فوق‌العاده مجلس و ارائه به هیئت رئیسه.
ب - تهیه گزارش‌ها و منابع لازم در زمینه مسائل فقهى، فرهنگى، اجتماعى و سیاسى، در حوزه مسئولیت خبرگان، براى اعضاى هیئت رئیسه و ریاست مجلس و خبرگان.
ج - تهیه صورت مذاکرات مجلس و کمیسیون‌ها و هیئت‌ها.
د - نگهدارى و طبقهبندى و بایگانى اسناد و مدارک مربوط و نیز مصوبات مجلس و کمیسیونهاى خبرگان، با استفاده از امکانات و تجهیزات لازم.
ه - تهیه مواد و متون لازم، جهت اعلام مواضع، براى هیئت رئیسه و تنظیم پیش‌نویس بیانیهها.
و - تهیه طرح تشکیلات دبیرخانه، براى تصویب هیئت رییسه و سازمان مدیریت و برنامهریزى.
شرایط انتخابات مجلس خبرگان
الف) تعداد خبرگان
ماده ۱ – عده نمایندگان مجلس خبرگان در هر استان، همان عدد دوره اول خواهد بود.
ماده ۲ – استان‌هایی که جدیداً تشکیل شده یا می‌شود با رعایت ماده اول، تعداد خبرگان به نسبت جمعیت هر استان بین استان‌های جدید تقسیم می‌شود و از تاریخ آمارگیری سال ۱۳۶۵ به ازای هر یک میلیون نفری که به جمعیت هر استان اضافه شود یک نماینده دیگر به نمایندگان آن استان افزوده خواهد شد.
ب) شرایط انتخاب شوندگان
ماده ۳ – خبرگان منتخب مردم باید دارای شرایط زیر باشند:
الف – اشتهار به دیانت و وثوق و شایستگی اخلاقی
ب – اجتهاد در حدی که قدرت استنباط بعض مسائل فقهی را داشته باشد و بتواند ولی فقیه واجد شرایط رهبری را تشخیص دهد.
ج – بینش سیاسی و اجتماعی و آشنایی با مسائل روز.
د – معتقد بودن به نظام جمهوری اسلامی ایران.
ﻫ - نداشتن سوابق سوء سیاسی و اجتماعی.
تبصره ۱ – مرجع تشخیص دارا بودن شرایط فوق، فقهای شورای نگهبان قانون اساسی می‌باشند.
تبصره ۲ – کسانی که ولی فقیه – صریحاً و یا ضمناً – اجتهاد آنان را تأیید کرده باشد، از نظر علمی نیاز به تشخیص فقهای شورای نگهبان نخواهند داشت.
تبصره ۳ – ضرورت ندارد که نمایندگان، ساکن و یا متولد حوزه انتخابیه خود باشند.
ج) شرایط انتخاب‌کنندگان
ماده ۴ – انتخاب‌کنندگان باید دارای شرایط ذیل باشند:
الف – تابعیت جمهوری اسلامی ایران
ب – داشتن پانزده سال تمام
د) مدت
ماده ۵- خبرگان برای مدت هشت سال، انتخاب می‌شوند و شش ماه به پایان هر دوره باید انتخابات دوره بعد آغاز گردد، به طوری که سه ماه به پایان هر دوره، انتخابات دوره بعد خاتمه یافته باشد.
آیین‌نامه داخلی مجلس خبرگان
ماده ۱۲ – جلسات مجلس خبرگان، با حضور دو سوم کل خبرگانی که می‌باید انتخاب گردند، رسمیت می‌یابد.
ماده ۱۳ – مصوبات مجلس خبرگان، با موافقت نصف به علاوه یک حاضران، معتبر است، مگر در مورد تعیین رهبر که موافقت دو سوم حاضران معتبر می‌باشد.
ماده ۱۴ – جلسه افتتاحیه، به وسیله هیئت نظارت مرکزی، با تلاوت آیاتی از قرآن کریم آغاز می‌گردد ، سپس رئیس هیئت نظارت، از هیأت رئیسه سنی – که قبلاً بر مبنای شناسنامه تعیین شده‌اند – دعوت می‌کند تا به جایگاه مخصوص روند و اداره جلسه را به عهده گیرند.
تبصره – هیئت رئیسه سنی ، مرکب است از رئیس، نایب رئیس از سالمندترین و دو منشی از جوان‌ترین اعضای حاضر در جلسه.
ماده ۱۵ – صورت جلسات به وسیله نوار، ضبط و بوسیله تندنویس، پیاده می‌شود و به امضای رئیس یا نایب رئیس می‌رسد.
صورت جلسه انتخاب رهبر، باید به امضای همه اعضای حاضر در جلسه برسد.
ماده ۱۶ – در آغاز نخستین جلسه رسمی، خبرگان مراسم تحلیف را بدین صورت برگزار می‌کنند: «ما در برابر قرآن مجید و مردم شریف ایران، به خدای متعال، سوگند یاد می‌کنیم که در ایفای وظیفه سنگینی که به عهده داریم، یعنی تشخیص و معرفی بهترین فرد، برای مقام والای رهبری امت، خود را در پیشگاه مقدس خداوند و در برابر ملت غیور ایران، مسئول بدانیم و کوچکترین مسامحه و خیانت را روا نداریم››.
ماده ۱۷ – هیئت رئیسه سنی بلافاصله به انتخاب هیئت رئیسه دائم، می‌پردازد.
ماده ۱۸ – هیئت رئیسه دائم ، نیز مرکب است از ۴ نفر: رئیس، نایب رئیس و دو منشی که برای مدت دو سال با رأی‌گیری مخفی و اکثریت نسبی انتخاب می‌شوند.
ماده ۱۹ – مجلس خبرگان سالی یکبار حداقل به مدت دو روز، اجلاسیه رسمی دارد.
ماده ۲۰ – در مواردی که هیئت رئیسه لازم بداند، یا ده نفر از اعضا کتباً پیشنهاد کنند، اجلاسیه فوق‌العاده تشکیل می‌شود.
ماده ۲۱ – وظیفه مجلس خبرگان در اجلاسیه‌های عادی خود ، اجرای اصل ۱۱۱ قانون اساسی و به بحث و تبادل نظر درباره مسائل مربوط به رهبری و تبادل نظر برای یافتن بهترین شیوه عمل در جهت ایفای این مسئولیت خطیر و پیشنهاد آن به مقام رهبری می‌باشد.
ماده ۲۲ – این قانون در بیست و یک ماده و شش تبصره، در جلسه مورخه ۱۰/۷/۱۳۵۹ فقهای شورای نگهبان ، تنظیم و برای تصویب نهایی به خمینی ازائه شد.
اجلاس خبرگان با خامنه‌ای
حیدری کاشانی عضو مجلس خبرگان پس از جلسه ۱۸ آبان ۱۴۰۳ فاش کرد که در چهلمین روز کشته شدن حسن نصرالله، رهبر حزب‌الله لبنان و معاون او هاشم صفی‌الدین، خامنه‌ای گفته که اعضای خبرگان باید برای شرایطی که او دیگر زنده نیست، آماده باشند تا بتوانند به‌سرعت رهبر جدیدی انتخاب کنند.[۵]
اطلاعیه‌ی مجلس خبرگان پس از سقوط بشار اسد
بسم الله الرحمن الرحیم
إِنَّ ٱلَّذِینَ قَالُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُ ثُمَّ ٱستَقمُواْ تَتَنَزَّلُ عَلَیهِمُ ٱلمَلَائِکَةُ أَلَّا تَخَافُواْ وَلَا تحزنُواْ وَأَبشِرُواْ بِالجَنَّةِ ٱلَّتِی کُنتُم تُوعَدُونَ
تحولات اخیر منطقه‌ی غرب آسیا به ویژه حوادث کشور سوریه گر‌چه با شیطنت رسانه‌های معاند و نشان دادن چهره‌ای موجه از تروریست‌های تکفیری به طور نسبی افکار جهانیان را تحت تأثیر قرار داده، رهبر معظم انقلاب در بیانات جامع و حکیمانه خود به وضوح زوایایی از واقعیت این جریان شیطانی و دست‌های پیدا و پنهان این اقدام شوم علیه محور مقاومت را تبیین فرمودند. مجلس خبرگان رهبری، ضمن قدردانی از مواضع روشنگرانه مقام معظم رهبری «مدظله العالی» در قبال مسائل سوریه و افق امیدوارانه‌ای که معظم له نسبت به آینده سوریه، قیام جوانان سوری و گسترش سیطره محور مقاومت در منطقه ترسیم فرمودند و گرامیداشت یاد و خاطره رهبران بزرگ و شهیدان سرافراز جبهه مقاومت، تأکید می‌کند «مقاومت» و «ایستادگی» در برابر جبهه کفر و صهیونیسم جهانی به سردمداری آمریکای جنایتکار و اسرائیل غاصب، تنها راه پیروزی و غلبه بر دشمنان اسلام و مسلمین می‌باشد و سازش با زورگویان عالم حد یقف و پایانی ندارد.
لذا به مردم عزیز و ولایتمدار به ویژه جوانان ایران اسلامی و کشور‌های محور مقاومت می‌گوییم چنانچه در حادثه عاشورا و شهادت حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام و یاران آن حضرت و اسارت خاندان اهل بیت علیهم السلام و در دوران معاصر شاهد جنگ تحمیلی صدام خبیث علیه نظام نوپای جمهوری اسلامی ایران، جنگ ۳۳ روزه رژیم صهیونی با حزب الله لبنان و حوادث بعد از ۷ اکتبر و شهادت ۵۰ هزار انسان به ویژه زن و کودک بی‌گناه در غزه توسط رژیم تروریستی و نامشروع اسرائیل بودیم، تاریخ گواه این است که باطل اگرچه هیاهو و جولانی دارد، بر اساس وعده لایتغیر إلهی، مضمحل می‌شود و دوام و بقایی نخواهد داشت و سرانجام، نصرت و پیروزی از آن حق و پیروان آن خواهد بود و تنها راه غلبه بر باطل، تقویت ایمان، استقامت، عمل به تکلیف، حضور آگاهانه در صحنه و ارتقای بصیرت است.
محمدعلی موحدی کرمانی
رئیس مجلس خبرگان رهبری[۶]
اعضای مجلس خبرگان
اسامی کلیه اعضای مجلس خبرگان رهبری بر مبنای حروف الفبا از دوره او تا آخر
از این افراد ۳ نفر ۶ دوره و ۸ نفر ۵ دوره و ۱۵ نفر ۴ دوره نماینده بودند.[۷]
رضا استادی
محمد امامی کاشانی ۵ دوره
علی اسلامی
محمدحسین احمدی شاهرودی
صادق آملی لاریجانی
علیرضا اسلامیان
ابراهیم امینی ۴ دوره
مختار امینیان ۴ دوره
اسدالله ایمانی ۵ دوره
احمد بهشتی
محمد بهرامی خوشکار
هادی باریک‌بین
مرتضی بنی‌فضل
محمدباقر باقری کنی
محمدتقی پورمحمدی
احمد جنتی ۵ دوره
سید صابر جباری
سید هاشم حسینی بوشهری
محی‌الدین حائری شیرازی
سید عبدالهادی حسینی شاهرودی
محسن حیدری آل‌کثیر
ابوالقاسم خزعلی ۴ دوره
سید احمد خاتمی ۴ دوره
عبدالرحمان خدایی
سید محسن خرازی
سید علی‌محمد دستغیب
قربانعلی دری نجف‌آبادی ۵ دوره
سید علی‌اصغر دستغیب ۴ دوره
محمدمهدی ربانی املشی
علی رازینی
سید ابراهیم رئیسی
حسن روحانی
هادی روحانی
رضا رمضانی
محمدحسین زرندی
عباسعلی سلیمانی
علی‌احمد سلامی
سیدابراهیم سیدحاتمی
محمد شیخ‌الاسلام
سید محمد شاه‌چراغی
سید علی شفیعی ۵ دوره
سید محمدنقی شاهرخی
حسن شریعتی نیاسر
سید حسن طاهری خرم‌آبادی ۴ دوره
سید حبیب‌الله طاهری گرگانی
سید مجتبی طاهری
سید یوسف طباطبایی‌نژاد
نورالله طبرسی
غیاث‌الدین طه‌محمدی
سید محمود علوی
حسن عالمی ۴ دوره
سید حسن عاملی
عبدالمحمود عبداللهی
محمدرضا فاکر
محی الدین فاضل هرندی
علی فلاحیان
محمد فیضی
محسن قمی ۴ دوره
زین‌العابدین قربانی ۴ دوره
سید اکبر قره‌باغی (غفاری)
سید علی‌اکبر قریشی ۶ دوره
محسن کازرونی
عباس کعبی ۴ دوره
سید هاشم لطفی مهروئیه
محسن مجتهد شبستری ۵ دوره
حسام‌الدین مجتهدی
احمد محسنی گرکانی
محمد محمدی گیلانی
عباس محفوظی ۴ دوره
علی‌اکبر مشکینی
سید محمدحسن مرعشی شوشتری
مرتضی مقتدایی ۵ دوره
محمدتقی مصباح یزدی
علی‌اصغر معصومی
علی معلمی
احمد مبلغی
سید کرامت‌الله ملک‌حسینی
سید محمدعلی موسوی جزایری ۶ دوره
حسن ممدوحی
محمدعلی موحدی کرمانی ۶ دوره
سید ابوالحسن مهدوی ۴ دوره
محمدرضا مهدوی کنی
حبیب‌الله مهمان نواز
سید ابوالفضل میرمحمدی
محمد مؤمن ۴ دوره
غلامعلی نعیم‌آبادی
حسن نمازی
عبدالنبی نمازی
سید کاظم نورمفیدی ۵ دوره
عباس واعظ طبسی ۴ دوره
سید محمد واعظ موسوی
محمدتقی واعظی
ابوالقاسم وافی یزدی
هاشم هاشم‌زاده هریسی
اکبر هاشمی رفسنجانی
سید محمود هاشمی شاهرودی
محمد یزدی[۸]
منابع