مرتضی محجوبی
| مرتضی محجوبی | |
|---|---|
 درویش خان | |
| اطلاعات | |
| نام اصلی | مرتضی محجوبی |
| تولد | متولد۱۲۷۸تهران |
| ملیت | ایرانی |
| مرگ | درگذشت ۱ فروردین ۱۳۴۴ |
| سبک(ها) | حفظ سبک اصیل ایرانی در اجرای ماهرانه نوانس‌ها، کوک مرتضی خان بر پایه پرده‌ها و فواصل خاص موسیقی ایرانی بود. تسلط در اجرای آوازها و تصانیف و نمایش ضرافت آنها از طریق مالش‌ها و تکیه‌ها |
| حرفه(ها) | پیانو |
| ساز(ها) | پیانو |
| زمینهٔ فعالیت | آهنگسازی، نوازندو… |
| هنرمندان همکار | ابوالحسن‌خان صبا، حسین‌خان یاحقی و طاطائی (نوازندهٔ مشهور آن دوران)، مرتضی نی‌داود، ارسلان درگاهی، عبدالحسین شهنازی و آقا رضاخان روانبخش |
| شاگرد(ها) | خانم فخری ملک‌پور از جمله معروفترین شاگردان او به‌شمار می‌رود |
| آلبوم معروف | ترانه‌ای به نام اشک و آه در آواز ابوعطا با شعر رهی معیری، «دارم غم جانکاهی، شب‌های سیاهی دور از رخ ماهی» ترانه‌ای به نام کاروان در آواز دشتی با شعر رهی معیری، «همه شب نالم چون نی، که غمی دارم» و… |
مرتضی محجوبی(متولد۱۲۷۸تهران- درگذشت ۱ فروردین ۱۳۴۴) نوازنده پیانو و ردیف‌دان و نواپرداز که شیوه نت نویسی وی به عنوان میراث ملی ثبت شده‌است.
زندگی‌نامه
مرتضی‌خان محبوبی در سال ۱۲۷۹در تهران از خانواده‌ای که همه اعضای آن به موسیقی آشنای داشتند متولد شد. مادرش پیانو می‌نواخت، همین موضوع برای مرتضی پایه فراگیری این هنر شد بگونه ای که به‌تنهایی نواختن «پیش‌درآمد اصفهان» اثر درویش را روی پیانو آغاز کرد. وی شیش ساله بود نزد استادان وقت سلطان حسین‌خان هنگ‌آفرین و محمود مفخم‌الممالک به تعلیم و فراگیری پرداخت از مرتضی‌خان نوازندگی پیانو از استاد هنگ آفرین معلومات ردیف خود را تکمیل بکمال رساند. شهرت او به جایی رسید که در ۱۰ سالگی همراه حاج‌خان، مفخم‌الممالک، شکرالله‌خان (استاد تار) و برادرش رضا در تالار سینمای فاروس لاله‌زار همراه با آواز عارف قزوینی کنسرتی را برگزار کرد. در ۱۲ سالگی نوازنده‌ای شناخته شده بود که دورهٔ ردیف عالی را تمام کرده، در ۱۳سالگی با استادانی مانند درویش‌خان، طاهرزاده، حاج‌خان و اسماعیل‌زاده کنسرت می‌داد. در سال ۱۳۰۷ برای پر کردن صفحه به بیروت، شام و حلب سفر کرد. درخلال سفرهای متعدد حدود ۱۰۰ صفحه پر کرد و بیشتر این صفحات همراه صدای ویلن ابوالحسن‌خان صبا، حسین‌خان یاحقی و طاطائی (نوازندهٔ مشهور آن دوران)، مرتضی نی‌داود، ارسلان درگاهی، عبدالحسین شهنازی و آقا رضاخان روانبخش است. او با صدای هنرمندانی مانند جلال تاج اصفهانی، ادیب خوانساری و بدیع‌زاده صفحه پر کرد که هنوز بعد از مدت‌ها که به گوش می‌رسند و تازگی خود را از دست نداده‌اند. دو صفحهٔ تک‌نوازی مرتضی‌خان محجوبی در «شور» و «افشاری» نیز باقی مانده که نمونهٔ بارز قدرت او در نوازندگی است. در سال ۱۳۱۹ هنگام تأسیس ادارهٔ رادیو، به این سازمان وارد شد و تا آخر عمر در آنجا بود. مدتی سرپرست برنامهٔ موسیقی رادیو شد. از سال۱۳۳۴ با شروع برنامهٔ «گلها» به آن برنامه وارد شد و از ستون‌های اصلی برنامه بود. بیش از نیمی از نوارهای رادیو در آن سال‌ها، آثاری از پنجهٔ او را روی پیانو با خود دارند و یادگار هنرش به‌شمار می‌روند. تصنیف‌هایش نیز با ارکستر «گلها» در همان سال‌ها اجرا شد که بعضی از آنها هنوز نیز شهرت دارند. می‌گویند این هنرمند از پیانو مانند سازهای سنتی تار، سه‌تار و سنتور استفاده می‌کرد و شخصیتی (کاراکتری) که پیانو هنگام نوازندگی او داشت، به اصل و ماهیت فرنگی‌اش هیچ شباهتی نداشت. مثلاً کوک پیانوی مرتضی‌خان طبق پرده‌ها و فواصل خاص موسیقی ایرانی بود. ضرب‌شناسی، تسلط به اجرای قطعات و آوازها و نمایش ظرافت آنها، از طریق مالش‌ها، تکیه‌ها و شیوه‌های فنی در کار او که خاص خودش بود، قدرت فنی فوق‌العاده کارهای او تا سال‌های۱۳۳۰ در اوج بود. همچنین خلاقیت در خلق پیش‌درآمد و چهارمضراب، شیوهٔ پیانونوازی او را از دیگر هنرمندان متمایز می‌کند.[۱]
خصوصیات ساز
خصوصیات ساز مرتضی محجوبی:
- کوک: کوک مرتضی خان بر پایه پرده‌ها و فواصل خاص موسیقی ایرانی بود
- اصالت نوازندگی: حفظ سبک اصیل ایرانی در اجرای ماهرانه نوانس‌ها. (نوانس‌ها و تزینات از ارکان مهم و اصلی سازهای ایرانی است و به مقتضای ساختمانشان این صداها به راحتی قابل اجرا است؛ ولی در ساز پیانو بسیار مشکل و یا غیرممکن است)
- ضرب شناسی: تسلط در اجرای آوازها و تصانیف و نمایش ضرافت آنها از طریق مالش‌ها و تکیه‌ها
منبع سایت رادیو گلها[۲]
سبک
مرتضی‌خان محجوبی نت نمی‌دانست، اما برای خود نتی اختراع کرده بود که بی‌شباهت به خط سیاق نبود. (خط سیاق علامت‌هایی است که در قدیم برای ثبت کردن وزن اجناس یا ارقام پول به‌کار می‌بردند) در این‌باره پرویز یاحقی گفته‌است: «آهنگی در دستگاه شور ساخته بودم، به نام «ای امید دل من کجایی» که در گل‌های رنگارنگ ۱۷۲ پخش شد. هنگامی که به همهٔ اعضای ارکستر نت این تصنیف را برای اجرا دادم، مرتضی محجوبی از من خواست که آهنگ تصنیف را با ویلن بنوازم و او آن را با علائم ویژهٔ خود پشت قوطی سیگار خود نوشت و عجب این بود که این آهنگ را همان مرتبه اول از همهٔ اعضای ارکستر بهتر و درست‌تر نواخت.
خانم فخری ملک‌پور از جمله معروفترین شاگردان او به‌شمار می‌رود که دست‌نوشته‌های محجوبی نزد او به امانت است و دکتر غلامحسین معتمدی، روانپزشک و نوازنده پیانو نیز که منزل پدرش محل تردد هنرمندانی چون بنان و محجوبی و بزرگان شعر و موسیقی بود تحت تأثیر او نیز به شیوه مرتضی‌خان محجوبی پیانو می‌نوازند.[۱]
ثبت نت نویسی.
شیوه نت نویسی مرتضی محجوبی که شیوه ای کاملاً ایرانی است به همت پویان آزاده به عنوان میراث ملی، معنوی ایران به ثبت ملی رسید.[۳]
درگذشت
مرتضی‌خان هنگام تحویل سال ۱۳۴۴ و ساعاتی قبل از شلیک توپ نوروز، در تنهایی و فراموشی درگذشت. خبر مرگش به‌خاطر تحویل سال نو به‌مدت یک هفته مکتوم ماند و پیکرش پس از سیزدهم فروردین‌ماه در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد.[۱]
مرتضی خان محجوبی اول فروردین ماه ۱۳۴۴ در گذشت. پیکر وی در گورستان ظهیرالدوله به خاک سپرده شد. بنابر وصیت وی، اکبر گلپایگانی پس از خاکسپاری بر مزارش آواز خواند.[۳]
آثار
- ترانه‌ای به نام اشک و آه در آواز ابوعطا با شعر رهی معیری، «دارم غم جانکاهی، شب‌های سیاهی دور از رخ ماهی» ترانه‌ای به نام کاروان در آواز دشتی با شعر رهی معیری، «همه شب نالم چون نی، که غمی دارم» ترانه‌ای به نام از روز ازل در دستگاه سه گاه با شعر رهی معیری، «من از روز ازل دیوانه بودم» ترانه‌ای به نام نوای نی در آواز دشتی با شعر رهی معیری، «چنانم بانگ نی، آتش بر جان زد»
ترانه‌ای به نام بزم گدا در آواز افشاری با شعر اسماعیل نواب صفا، «دیشب که تو در خانهٔ ما آمده بودی» ترانه‌ای به نام من بیدل ساقی در دستگاه سه گاه با شعر رهی معیری، «من بیدل ساقی به نگاهی مستم» ترانه‌ای به نام امشب در آواز افشاری با شعر موید ثابتی، «جانا نداری خبر از حال ما امشب» ترانه‌ای به نام چه شب‌ها در آواز دشتی با شعر اسماعیل نواب صفا، «چه شب‌ها، چه شب‌ها که از هجرت نخفتم» ترانه‌ای به نام هجران در دستگاه سه گاه با شعر اسماعیل نواب صفا، «گفتم با تو شبی را به سر آرم نشد»
تمام آثار بالا با صدای غلامحسین بنان سروده شده‌اند.[۳]
جستارهای وابسته ==
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ همشهری آنلاین - مرتضی محجوبی (۱۲۷۹-۱۳۴۴)
- ↑ کیانا وحدتی - مرتضی محجوبی
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ بیتوته - بیوگرافی مرتضی محجوبی (نوازنده پیانو)