میرزا کوچک‌ خان جنگلی: تفاوت میان نسخه‌ها

==حزب كمونيست ايران ==

ايلياوا زودتر از فرستادگان ميرزا، به رشت رسيد و با اعضاي حزب كمونيست و ابوكف، گفتگو كرد. نتيجۀ گفتگو اين شد كه وقتي نمايندگان ميرزا به انزلي رسيدند، دستگير شده و مدارك آن‌ها ضبط گرديد. ميرزا براي جلوگيري از فاجعه يي كه عملكرد ابوكف و سلطان‌زاده و هم‌فكران آن‌ها پيش آورده بودند، تلگرامي به لنين فرستاد، امّا، جمهوري آذربايجان آن را توقيف كرد <ref name=":0" /> 

== کودتای رشت ==

به جز اين سه، چند تن دیگر  ازجمله ابوكف، از شاهزادگان پيشين روسيه، فرمانده ارتش سرخ گيلان و نمايندۀ حزب كمونيست شوروي از عاملان اجراي كودتاي رشت به شمار مي‌رفتند.  

ويكتور سِرژ، از مسئولان برجستۀ كمينترن، سياست جديد شوروي درقبال جنبش جنگل را چنين توضيح مي‌دهد: <blockquote>«نيروهاي شوروي در گيلانتحت فرماندهي ياكوف بلومكين قرار داشتند… روزي وي در گرماگرم نبرد دستور يافت جنبش را متوقف سازد… كميته مركزي لنين عقيده داشت كه بروز مشكلات بين المللي نزديك شده است و لذا برخورد مسالمت آميز درمقابل انگليس و فرانسه را اتخاذ كرد و در اين شرايط انقلاب به نظرشان زائد و موجب دردسر مي‌رسيد. كوچك‌خان و دوستان ايراني وي از اين فرمان اطاعت نكردند… از دهان بلومكين شنيدم كه تصميم گرفته شد كه اگر وي (ميرزا) در رد منحل كردن جنبش اصرار ورزد او را به قتل برسانند»<ref>اسناد تاریخی جنبش کارگری - به کوشش خسرو شاکری- ص ۳۵۸</ref></blockquote>حدود سه هفته پیش از كودتاي رشت، «رئيس ديوان محاكمات انقلاب گيلان» به ميرزا كوچك خان خبر داده بود كه طبق اطلاعلاتی كه به دست آورده، قرار است در ميتينگي كه روز ۹مرداد ۱۲۹۹ در سبزه ميدان رشت برگزار ميشود، او را ترور كنند.  

در اين كودتا چندتن از ياران ميرزا، ازجمله، معين الرعايا و كلنل فتحعلي خان توپچي، فرمانده نيروهاي جنگل در جبهه منجيل، دستگير شدند و شيخ عبدالله خان، رئيس محكمه انقلابي، كه از طرفداران ميرزا بود، كشته شد.   

كميته يي مركب از هشت نفر كه چهارتن از آن‌ها ـ ازجمله، جوادزاده (پيشه وري) ـ عضو حزب كمونيست ايران بودند، زِمام امور را به دست گرفت. در كابينه يي كه توسّط آن كميته تشكيل شد، احسانالله خان، نخست وزير و وزير خارجه، خالو قربان، وزير جنگ و پيشه وري وزير داخله شد.

كابينۀ احسانالله خان برنامه خود را بر محور «ايجاد تشكيلات ارتش شبيه ارتش سرخ و حمله به تهران، لغو اختيارات مالكان و اِلغاي اصول ملوك الطوايفي و رفع احتياجات اصلي كارگران» اعلام كرد (۶).

   آن‌ها در اعلاميه يي كه روز ۱۴مرداد خطاب به مردم گيلان منتشركردند، ميرزا كوچكخان را به «بيكفايتي» در مبارزه با انگليس، حيف و ميل اموال عمومي، «دزدي و خيانت» متّهم كردند.  

 كابينه كودتا پس از چيرهشدن بر رشت، به تبليغات ضدّمذهبي خود شدّت بيشتري بخشيد و براي تحت فشار قراردادن «بورژوازي»، در ۱۵مرداد ۱۲۹۹ به سوزاندن بازار رشت اقدام كرد كه در  اثر آن حدود صدهزار تومان به تجّار زيان وارد شد(۷).

براي گرفتن دارايي ثروتمندان، آن‌ها را «جلو قبر خالي كه از پيش كنده شده قرار ميدادند و آن‌ها را تهديد مينمودند كه اگر حاضر به پرداخت مبلغ معيّني نشوند زنده به گور خواهند شد».

ايوانف، تاريخنگار مشهور شوروي، دربارۀ سياست كابينه كودتا نوشت: «سياست احسانالله خان نه فقط زمينداران كوچك و طبقه متوسط بلكه، دهقانان و پرولتاريا را نيز از انقلاب جدانمود».

   اين بود كه در دوره دولت احسان الله خان مهاجرت فرارمانندي از گيلان انجام گرفت.

با اين كه از آغاز ورود ميرزا كوچك خان به انزلي و رشت و تشكيل جمهوري گيلان «تمام طبقات با شادي فوقالعاده و چهره گشاده آن را پذيرفتند و همه نوع همراهي و كمك به آن نمودند و  با كمك همانها منجيل فتح شد و انگليسها عقبرانده شدند»، ولي حكومت كودتاگران باعث شد كه مردم از جنبش رويگردان شوند و انگليسيها دوباره قدرت بگيرند و حكومت مركزي به فكر حمله به گيلان بيفتد. همان مردمي كه براي استقبال از ميرزا تا پنج كيلومتري صف كشيده بودند، به هنگام حمله نيروهاي دولتي به رشت و «رانده شدن سرخها از شهر عدّه يي به عقبدارانشان حمله ور شده جمعي را خلع سلاح و عدّه يي را كشته بودند. از اين گذشته، در پيشرويهاي اردوي دولت از حيث تهيّة وسايل زندگي و انواع خواروبار و رساندن به جبهه و پرستاري از مجروحين، آن چه لازمه كمك و مساعدت بود، به جا آورده بودند».  

  اين كمكها به قدري چشمگير بود كه وقتي دولت احسان الله توانست، دوباره، بر رشت مسلّط شود «شهر رشت، بلافاصله، تخليه شد و به دنبال تخليه رشت، تعداد زيادي از ساكنينش، دسته جمعي، شروع به فرار كردند. فرار رشتيها بي علت نبود، چه از تلافي نيروهاي سرخ بيمناك بودند»(۹).

اين فرارها به قدري بود كه كودتاگران ناچارشدند پس از تصرّف دوباره رشت، در اعلاميه يي، عُدول از مواضع گذشتۀ خود را اعلام كنند و از مردم بخواهند به شهر برگردند: «ما به هيچ وجه به عادات و آيين كشور و روحانيّت اهانت روانمي داريم… با اطمينان خاطر و امنيّت كامل به مساكن خود عودت نموده مشغول كار و زندگي جاري خود باشيد. ما از هركس و هر طبقه يي كه برعليه ما عمليّاتي نموده اند، عفو و اِغماض ميكنيم».  

شهرداري (بَلَديّه) رشت نيز اعلام كرد كه: «به علّت نيامدن مُكاريها (=كرايهدهندگان اسب و شتر و...) به شهر، از ترس تصرّف شدن اسبهايشان، زغال، كه مصرف عمومي شهر رشت است، بازار سياه پيدا كرده است. از اين تاريخ مكاريان ميتوانند، آزادانه، به شهر رفت وآمد كنند و كسي متعرّض حامل و محمول نخواهد شد»(۱۰).

 نخستين كنگرۀ ملتهاي شرق در ۲۰سپتامبر ۱۹۲۰ (۹شهريور۱۲۹۹) در باكو برگزارشد. سران و نمايندگان حزب كمونيستِ ۱۷كشور شرق، در آن حضور داشتند. از ايران نيز سيدجعفر جوادزاده (پيشه وري)، بلومكين و عدّه يي ديگر، كه مجموعاً ۱۹۲نفر بودند، در كنگره شركت كردند. تضاد بين سلطانزاده و حيدرخان عمواوغلي باعث شده بود كه هر دو به عنوان سرپرست شركتكنندگان ايراني به كنگره معرّفي شوند. رياست كنگره را زينوويف، عضو كميته مركزي حزب بلشويك، به عهده داشت.

در اين كنگره به نحوه برخورد «حزب كمونيست ايران» نسبت به جنبش جنگل به شدّت انتقاد شد. نريمانوف، رئيس شوراي جمهوري قفقاز، حيدرخان عمواوغلي و اعضاي حزب عدالت باكو ازجمله انتقادكنندگان بودند و همگي مي خواستند از اين گونه روشهايي كه باعث ايجاد نفرت عمومي ميشود، جلوگيري شود.

حيدرخان با پانصد تن از افراد ارتش سرخ قفقاز، روانه گيلان شد. پيش از ورود حيدرخان، ميرزا كوچكخان موافقت خود را با آمدن حيدرخان اعلام كرده بود.  

== «تجديد پيمان» ==

 وقتي خبر انتخاب حيدرخان به دبيركلي حزب كمونيست ايران در «كنگرۀ خلقهاي شرق» در شهريور ۱۲۹۹، به گوش احسان الله خان  و خالو قربان، نخست وزير و وزير جنگ دولت كودتا، رسيد، آنان، در اوج انزواي اجتماعي، به انديشۀ تجديد پيمان با ميرزا كوچكخان افتادند و در ۱۴آبان ۱۲۹۹ در نامه يي به وي، اختلافات فيمابين را ناشي از «سوء تفاهمات» دانسته و خواستار رفع اختلاف و مصالحه شدند. 

ميرزا در ۱۶آبان به نامۀ آن‌ها پاسخ داد و در آن اشتباهات، ندانمكاريها، سوء سياست آن‌ها در رابطه با مردم و سازش آن‌ها را با «فرصتطلبها و كودكان نابالغ سياسي» برشمرد و يكبار ديگر بر استواري جنبش جنگل بر مواضع استقلالطلبانه تأكيد كرد: «ما ممکن نیست در مقابل تجاوزات دشمنان نوع بشر لاقید بمانیم و مظلومین و رنجبران بیچاره را زیر فشار پنجۀ ظالمان و متعدّیان نگریسته ساکت بنشینیم. عقیده­ مان ثابت و غیر قابل تزلزل است. تمامی افراد ما با حرارت سرشار برای فداشدن در راه آزادی مهیا و بی پروا هستند، لیکن مراقب آن که فعالیتهایشان به جا و به موقع صرف شود و به جای نفع موجب زیان و خسارت نگردد».

 او در پايان نامه يادآورشد كه «شما را دوستاني ميبينم سهوكرده، كه در نتيجۀ سهو شما آزادي ايران خفه شده است؛ انقلاب شكست خورده و ايران به آغوش اجنبي انداخته شده است. نفرت عامه به سوي شما متوجّه و زحماتتان را بهبادداده است و شما هنوز در مقام جبران اين سهوها برنيامده ايد. من هيچگاه نظر خصومت و عداوتي با شما نداشته و ندارم… بلكه مايلم سهو خود را ملتفت شده و آن را جبران كنيد تا بعد از تحمّل آن همه زحمات منفور عامه نشويد...» (۱۱).

   بعد از اين نامهنگاريها، احسان الله خان و خالوقربان به فومن نزد ميرزا رفتند و با او آشتي كردند.  

   اين ملاقات در روز  ۲۶ارديبهشت۱۳۰۰ صورت گرفت. بعد از اين ديدار، احساناللهخان و خالوقربان اعلاميهيي خطاب به مردم گيلان به اين مضمون منتشركردند: «دادن ميتينگهاي ضدّانقلابي و هرگونه عمل و رفتاري برخلاف شرع انقلاب موجب عكس العمل شديد حكومت است. مخصوصاً، در اين موقع كه وحدت و اتّفاق بين دو دسته انقلابيون برقرارشده، به هيچكس اجازة آنتريك و تبليغات سوء داده نميشود و متخلّفين در ديوان  انقلابي محكوم به اعدام خواهند شد»(۱۲).

 بعد از ورود حيدرخان به گيلان، ديداري بين او و ميرزاكوچكخان و سپس، ديدار مشتركي با ميرزا و احسانالله خان و خالوقربان صورت گرفت و براي ادامۀ كار مشترك، تصميماتي گرفته شد. نخستين تصميم، كه ريشه در تجربه هاي ناكام كودتاگران داشت، اين بود كه «مقرّرشد تا زماني كه مركز (تهران) تسخيرنشده،… هرگونه فعاليّت كمونيستي تعطيل شود»(۱۳).

  پس از توافقهاي اوليه در اول تيرماه ۱۳۰۰، «كميتۀ انقلاب» جديدي كه در آن ميرزا كوچكخان نخست وزير و وزير ماليه، حيدرخان وزير خارجه  و خالوقربان وزير جنگ بود، تشكيل شد. در نخستين اعلاميۀ دولت جديد اسم احسان الله خان جزء وزيران بود، ولي وجود او از ابتداي كار باعث پيش آمدن همان مسائلي شد كه كودتاگران آن را دنبال ميكردند. اين بود كه  احسان الله با صلاحديد حيدرخان كنار گذاشته شد و در اعلامية ۲۳مرداد (۱۴اوت) نام او حذف شد.  

مواد برنامۀ دولت جديد «تقويت بنيۀ نظامي براي جلوگيري از سقوط گيلان به دست قواي شاه، ايجاد روابط دوستانه با  شوروي، آذربايجان و گرجستان، اجازه ندادن به اين كه بيگانگان در امور داخلي ايران دخالت كنند»، اعلام شد.

 بعد از انقلاب اكتبر۱۹۱۷، به ويژه پس از صلح برست ليتوفسك بين شوروي و آلمان در سوم مارس ۱۹۱۸، كه باعث شد شوروي راه خود را از راه متّفقين جداكند، تضاد بين شوروي و انگلستان، كه از نظر گستردگي مستعمرات در رأس كشورهاي امپرياليست قرار داشت، به اوج خود رسيد. حمايت اين كشور از مخالفان دولت شوروي (ارتش سفيد)، كه عامل ايجاد جنگ داخلي در شوروي بودند، تا زمان شكست ژنرال ورانژل از ارتش سرخ (نوامبر۱۹۳۰)، ادامه داشت. در همين راستا، انگليس از حكومتهاي فدرال قفقاز (مساواتيها)، گرجستان (منشويكهاي ملي) و ارمنستان (داشناكها) حمايت ميكرد و در  پي ايجاد دولت تركمنستان نيز برآمد

 

وقتي جنگ جهاني اول به پايان رسيد، در انگلستان دو ميليون بيكار وجود داشت و اين كشور ۴ميليارد و ۷۰۰ميليون دلار به آمريكا بدهكار بود. صنايع انگليس در نهايت ضعف و مالياتها كمرشكن بودند. صاحبان صنايع استدلال ميكردند اگر شوروي بازارهاي خود را بر روي توليدات صنعتي انگليس بازكند، بيكاري ازميان خواهد رفت و رونقي در كار صنعت به وجود خواهد آمد.

  وي به عنوان راه حل واقعي پيشنهاد كرده بود كه با  بلشويكها مذاكره به عملآيد. ويلسون، رئيس جمهوري آمريكا، و سران كانادا و استراليا نيز با او همعقيده بودند. در دهم فوريه ۱۹۱۹، لويد جرج همين نظر را در مجلس عوام انگليس به  اين شكل بيان كرد: «براي آن كه روسيه را دوباره به سرِ عقل رهبري كنيم، توسّل به قوّة قهريّه نتيجه يي نداده است… من معتقدم كه ميتوانيم به كمك دادوستد آن كشور را نجات دهيم. بازرگاني خاصيّتي دارد كه انسان را هوشيار ميسازد»(۱۵).

روتشتاين براي حل سياسي «مسألة» گيلان، نامه يي براي ميرزا كوچكخان فرستاد. او در آغاز نامه تأكيدکرد: «تنها امنيّت ميتواند ايران را از چنگ امپرياليستهاي خارجي كه نسبت به ايران نظريات طمعكارانه دارند، خلاص كند». سپس، به اعلام سياست جديد شوروي در قبال ايران ميپردازد و براساس آن «نه تنها عمليّات انقلابي را بي فايده، بلكه مضرّ» ميداند و پس از تجليل از توافق ۱۹۲۱، كه «نفوذ معنوي انگليسيها را در شمال، بلكه تا اندازه يي در جنوب متزلزل كرده است»، غرض اصلي از نوشتن نامه را عنوان ميكند: «… از روي مواد قرارداد ما مجبوريم دولت را از وجود انقلابيون و عمليّات آن‌ها راحت كنيم… برطبق همان قرارداد، ما مكلّف نشده ايم كه درمقابل دولت از قواي انقلابي ايران حمايت كنيم». سپس، با تأكيد مجدّد بر  «ضرر عمليّات انقلابي در شمال»، براي حلِ «فرخنده» مسألۀ گيلان، به ميرزا كوچكخان پيشنهاد ميكند كه «پس از… صدور تأمين نامه براي شما به وسيله من، شما يا خلع سلاح شده و يا به نقطه يي خودتان را كنار ميكشيد». آنگاه، از موضع طرفداري از قوام السّلطنه، نخستوزير وقت، «مجزّاشدن ايالتي مانند گيلان» از ايران را براي آزادي و ترقّي مردم اين كشور مضرّ ميشمارد و از ميرزا ميخواهد از ايجاد «صحنه خونين و يك برادركشي كه لطمه به آزادي ملّت ايران ميزند» دست بردارد(۲۱).

 ميرزا كوچكخان در پاسخ به نامه روتشتاين، مينويسد: «من و يارانم در مشقّتهاي فوقالطّاقة چندينساله هيچ مقصودي نداشته و نداريم جز حفظ ايران  از تعرّضات خارجي و فشار خائنين داخلي، تأمين آزادي رنجبران ستمديده مملكت و استقلال حكومت ملي». سپس، با تأكيد بر اين كه «انقلاب يگانه راهِ علاج و نجات قطعي ملت از مشكلات موجوده» است، ضمن ارائۀ چند پيشنهاد مبني بر «اقدام حكومت مركزي ايران به اصلاحات اساسي، فَسخ قراردادهاي استعماري و تعهّد به حفظ استقلال، سپردن امنيّت گيلان به جنگليها، آزادبودن احزاب» (۲۲)، قول ميدهد كه درصورت قبول اين پيشنهادها از سوي دولت مركزي، سياست صبر و انتظار و آرامش پيش خواهد گرفت و دست از اقدامات ضدّدولتي برخواهد داشت. روتشتاين اين پيشنهادها را «غيرمنصفانه» ارزيابي كرد. او خواهان تسليم بي قيد و شرط جنبش گيلان بود.

روز ۲۵تيرماه ۱۳۰۰ (۱۶ژويية ۱۹۲۱) لنين در يادداشتي كه براي چيچرين فرستاد، تأكيد كرد كه به ارجونيكيدزه تذكّر داده شود كه دست از مخالفت با سياست شوروي در رابطه با ايران بردارد. ارجو نيكيدزه، عضو كميته مركزي حزب بلشويك. كه از طرفداران انقلاب گيلان و شخص ميرزا كوچكخان بود، متّهم شده بود كه اعتراضهاي كارگران باكو عليه نزديكي شوروي به ايران را رهبري كند.

چيچرين در روز ۱۹شهريور (۲۰سپتامبر) در نامهيي به رئيس كميته مركزي حزب كمونيست آذربايجان شوروي، بعد از اظهار نارضايتي از اين كه «بعضي از عناصر ناشناخته در باكو هنوز از اغتشاشات شمال ايران حمايت ميكنند» و ضمن جانبداري از دولت مركزي ايران، ميرزا كوچكخان را «ابله» خواند(۲۳).

  در ماه اول كار، كميته گيلان به چهار بخش يا به چهار حوزه كار تقسيم شد. در فومن ميرزا كوچكخان، در انزلي حيدرخان، در رشت خالوقربان و در لاهيجان احسان الله خان فعاليّت داشتند. حيدرخان از همان آغاز پيشنهاد اصلاحات ارضي داد ولي ميرزاكوچكخان شرايط را براي انجام اين عمل مناسب نميدانست و معتقد بود نبايد طرح اصلاحات ارضي، منتشر شود. ولي حيدرخان آن را منتشركرد. از سوم شهريور به بعد، «حزب كمونيست ايران» دست به تشكيل شوراهاي كارگري زد. اين اقدامِ پيشرس حتّي با تزهاي منتشرشده از سوي حزب كمونيست ايران نيز در تضاد بود.

در بحبوحه اختلافاتي كه هر روز اوج ميگرفت، و سياست سازش و مسالمت شوروي كه جنبش جنگل را براي تسليم شدن به دولت مركزي تحت فشار قرار ميداد «در بين همكاران ميرزا جمعي پيدا شدند كه از انحرافها و عهدشكنينهاي احسان الله خان و كُردها (طرفداران خالوقربان) و بعضي اعضاي كميته مختلط رشت، سخت، مُكدّر و عصباني بودند و مكرّر به ميرزا كوچكخان تكليف كرده بودند كه اجازه دهد رفقاي ناپايدار را از ميانه بردارند تا تصفيه كاملي به عمل آورده باشد. ولي ميرزا كوچكخان به عذر اين كه رفيقكشي ننگ است، از شدّت عمل آن‌ها جلوگيري ميكرد و فتواي قتل و تصفيه نميداد و اميدوار بود با مماشات و استفاده از زمان بتواند رشتة اُلفت و هماهنگي را به هم بپيوندد… پيوسته اين دسته از جنگليان مترصّد (=منتظر)  بودند كه منظور خود را انجام داده و كوچكخان را درمقابل امر واقعشده قراردهند»(۲۵).

   حيدرخان در حين فرار دستگير شد.  در رشت نيز به مدّت ۱۶شبانه روز بين يك دسته از نيروهاي طرفدار ميرزاكوچكخان با قواي كردِ تحت فرمان خالو قربان، درگيري و زدو خورد پيش آمد و اين واقعه آمادگي مردم رشت را براي پايان بخشيدن به كار جنبش و رهايي از ناامني طولاني شدّت بخشيد.

حيدرخان عمواوغلي كه در موقع حمله رضاخان به رشت در دست طالشيهاي ايلياتي، از اَتباع معين الرعايا، اسير بود و از جايي به جاي ديگر برده ميشد، در هنگام عقب نشينيهاي پياپي، توسّط طالشيها در روستاي «مسجدپيش» در عمق جنگلهاي «توسه كله» خفه شد، با اين كه ميرزا كوچكخان سفارش كرده بود كه حيدرخان بايد محاكمه شود.

معين الرّعايا، بعدها، به نويسنده كتاب «سردار جنگل» (ابراهيم فخرايي) گفته بود كه عمو اوغلي و خالو قربان قصد كودتايي نظير كودتاي رشت را عليه ميرزا كوچكخان داشتند و ميخواستند ميرزا را از سرِ راه خود بردارند(۲۶). وي درباره علّت قتل حيدرخان گفته بود: «در جنگ چريكي حركت اُسرا و زندانيان با قوا كاري زائد و حتّي مضرّ هم هست. بنابراين، ضرورت جنگي ايجاب ميكرد كه بازداشتيها كشته شوند، به خصوص كه آن‌ها نيز آماده بودند كه در اولين فرصت مرا و يارانم را بكشند»(۲۷).

وقتي خبر قتل حيدرخان به ميرزا كوچكخان رسيد، «از شنيدن اين خبر به سختي آزرده شد و با تاٌثر شديد اظهار داشت او به تقاضاي من به ايران مراجعت كرده بود. مسئوليّت اين قتل شانه هاي مرا فشار ميدهد. او (ميرزاكوچكخان) مترصّد بود با استفاده از فرصت مناسب  سزاي بدكاران را بدهد ولي مواجهه با دشمنان داخلي و خارجي موجب شده بود كه از تعقيب بدكاران افراطي، موقّتاً، صرفنظر كند، زيرا قاتلين حيدر عمواوغلي، بعضاً، از سردسته هاي جنگل، مانند حسن خان معين الرّعايا بودند كه با نفوذ و اطّلاعي كه در حدود جنگل داشت، آزردنش در چنان موقع مناسب نبود»(۲۹).

سرانجام، ميرزا كوچكخان و همرزم وفادار آلمانيش گاوك (هوشنگ)، در مسير عقبنشيني به سوي خلخال، در روز ۱۱ آذر۱۳۰۰ (۲دسامبر۱۹۲۱) در گردنة گيلوان از برف و توفان و سرما ازپاي درآمدند.

با شهادت ميرزا كوچكخان جنگلي جنبش جنگل به زانو درآمد و رضاخان حكومت سياه خود را بر گيلان نيز گسترد.

 ۵و ۶ و ۷ ـ «سردار جنگل»، صفحات ۲۷۲ و ۲۰۴و ص۲۷۳).

 

۸ـ آثار آوتيس سلطانزاده، به کوشش: خسرو شاکرى، فرهاد کشاورز، اميرحسين گنج بخش، انتشارات پادزهر، ص ۱۵۷.