قیام ۳۰ تیر: تفاوت میان نسخه‌ها

== مجلس هفدهم شورای ملی ==

«بازگشت [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] از دادگاه لاهه مقارن بود با تشکیل و شروع دوره هفدهم مجلس شورای ملی. طبق سنت پارلمانی [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] استعفا داد تا پس از تمایل مجدد مجلس، اهداف ملی و خدمت گذاری به مردم را ادامه دهد. از طرفی استعمار و دربار کارشکنی های خود را علیه مصدق شروع کرده بودند. اما با وجود کار شکنی‌ها، مجلس شورای ملی در تاریخ ۱۵ تیرماه ۱۳۳۱ با ۵۲ رای از ۶۵ نفر حاضر در جلسه، به نخست وزیری دکتر مصدق اظهار تمایل کردند. پس از رای تمایل مجلس شورا، روز بعد مجلس سنا( که تحت نفوذ شاه بود) ابراز تمایل خود را به ارایه‌ی برنامه های دولت و ملاحظه و بررسی آن موکول کرد. [[دکتر محمد مصدق|دکتر مصدق]] به دلیل عدم اظهار تمایل مجلس سنا از قبول نخست وزیری خود داری کرد. نهایتا مجلس سنا مجبور شد به [[دکتر محمد مصدق|دکتر مصدق]] رأی اعتماد دهد. در نتیجه ۱۹ تیر ماه،‌ شاه فرمان مجدد نخست وزیری دکتر مصدق را صادر میکند.»<ref>خاطرات نصرالله اسماعیل زاده ـ سایت همبستگی ملی</ref>

== استعفای محمد مصدق از نخست وزیری ==

پس از پنج ماه کشمکش‌های پارلمانی، در ۲۵ تیر ماه ۱۳۳۱ [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] به ناگاه با استفاده از حق قانونی نخست‌وزیر در تعیین وزیر جنگ، کشمکش را به یک بحران مهم ملی تبدیل کرد. هنگامی که شاه فرد مورد نظر مصدق را نپذیرفت، وی بدون توجه به نمایندگان و با نوشتن استعفانامه‌ای، مستقیما به مردم متوسل شد. مصدق در استعفانامه خود به این موضوع اشاره کرده بود که چون به وزیر جنگ مورد اعتمادی نیازمند بود و شاه هم فرد موردنظر را نپذیرفت، استعفا می‌دهد تا [[محمدرضا پهلوی|اعلیحضرت]] فرد مورد اعتماد و مجری سیاست‌هایش را به نخست‌وزیری تعیین کند.  

ساعت ۸ شب ۲۵ تیر ۱۳۳۱ [[دکتر محمد مصدق|دکتر مصدق]] استعفانامه‌ی خود را برای [[محمدرضا پهلوی|شاه]] به [[کاخ سعدآباد ‌فرستاد.]]  

عباس میلانی ماجرا را چنین تعریف می‌کند: «وقتی که در ۲۵ تیر مصدق می‌رود و به شاه می‌گوید که از این بعد، من خودم وزارت جنگ را به عهده می‌گیرم و ارتش باید فرمانبردار من باشد، [[محمدرضا پهلوی|شاه]] می‌گوید فرماندهی کل طبق قانون از وظایف من است و اگر این وظیفه را به شما محول کنم، به گفته خودش، بهتر است چمدانم را ببندم و بروم!  

مردم پس از شنیدن خبر کناره‌گیری مصدق، در حمایت از دکتر مصدق به خیابانها میریزند و قیام ۳۰ تیر شکل میگیرد  که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از هموطنان در تهران و چند شهر دیگر میگردد. در پی این اتفاقات، شاه، ناگزیر به پذیرش شروط [[دکتر محمد مصدق|مصدق]] شده و او در روز ۳۰ تیر ماه همان سال در سمت نخست وزیری  ابقا میگردد.

«پس از مراجعت از [[دادگاه بین المللی لاهه|لاهه]]، که دولت باید به مجلس معرفی شود برای اینکه اختلاف دربار با دولت راجع به بعضی از اصول متمم قانون اساسی به صورت بارزی جلوه گر نشود چنین به نظر رسید که وزارت جنگ را اینجانب خود عهده‌دار شوم تا دخالت دربار در آن کم بشود و کارها در صلاح کشور پیشرفت کند.

داوطلبی من برای این پست نه برای کار بود نه استفاده از حقوق. از نظر کار من نخست وزیر و مافوق وزیر بودم و از نظر حقوق هم هر کاری که در عصر مشروطه متصدی شدم حقوق آن را صرف امور خیریه کردم، پس داوطلبی من فقط از این نظر بود که تصمیمات دولت در آن وزارت اجرا شود. اعلیحضرت همایون شاهنشاهی که مسوول نبودند چون ستاد ارتش زیر نظر ملوکانه قرار گرفته بود هر امری که می فرمودند اجرا می شد، ولی دولت که مسوول بود کاری نمی توانست بکند و نمی‌کرد. این بود که روز ۲۵ تیر  قبل از ظهر که به پیشگاه ملوکانه شرفیاب شدم این پیشنهاد را نمودم که مورد موافقت قرار نگرفت و اعلیحضرت همایون شاهنشاهی فرمایشاتی به این مضمون فرمودند؛ «پس بگویید من چمدان خود را ببندم و از این مملکت بروم.» که چون هیچ وقت حاضر نمی شدم چنین کاری بشود فوراً استعفا دادم و از جای خود حرکت کردم. ولی اعلیحضرت پشت در اتاق که بسته بود ایستادند و از خروج من ممانعت فرمودند. »<ref>خاطرات و تألمات دکتر مصدق به کوشش ایرج افشار صفحه ۲۵۸</ref>

=== شعار مردم در قیام ۳۰ تیر ===

شعار اغلب مردم ایران در قیام ۳۰ تیر یا مرگ؛ یا مصدق» بود.

« در جریان تیراندازی ها در اطراف مجلس و خیابان اکباتان و پشت کوچه سراج تعداد دیگری گلوله خورده بودند، یکی از مجروحین قبل از آن که او را سر دست بردارند تا به بیمارستان برسانند، بر کف اسفالت با دست خونبار خود می نویسد " یا مرگ یا مصدق". این خبر در محدوده درگیری ها پیچیده است.

=== پیام دکتر محمد مصدق به مناسبت قیام ۳۰ تیر ۱۳۳۱ ===

« روز ۳۰ تیر در تاریخ مبارزات ممتد  ملت ایران فراموش نشدنی است زیرا در این روز تمام. افراد ملت از هر طبقه و مقام  درمقابل تحریکات اجانب یکدل و یکزبان  قیام به اقدام کردند و تا به مقصود  نرسیدند از پای ننشستند در این روز تاریخی، عده‌ای از گرامیترین فرزندان ما  به افتخار شهادت نائل شدند و با خون پاک خود نهال آمال ملت را   آبیاری کردند تا به همت آیندگان روزی بارور و سایه گستر شود و ملت ایران از نعمت امن و آسایش و استقلال واقعی  و آزادی حقیقی برخوردار گردند. »

« ما نباید زندگانی را به‌هر صورت و کیفیت که به‌ما عرضه می‌شود دوست بداریم و بدان قانع و خرسند باشیم. اگر زندگانی توأم با آزادی و استقلال نباشد به‌قدر پشیزی ارزش نخواهد داشت. برای رسیدن به‌این هدف عالی، تاریخ زندگانی ملل بزرگ عالم شاهد مبارزات و مجاهدات و گذشتها و فداکاریهاست. سرنوشت ملت ایران نیز در طول تاریخ خود همواره با این‌گونه محرومیتها و مصائب توأم بوده است».

=== تعداد شهدای قیام ۳۰ تیر ===

جمعیت نعش‌ها را که تعداد آن‌ها به ۲۰ می‌رسید در شرکت تلفن برده و از آنجا با چند استیشن به‌ سوی [[بیمارستان سینا]] حمل کردند. این ابراز هیجان در خیابان اکباتان مقارن ظهر خیلی شدید بود. پیراهن خونی زخمی‌شدگان و مقتولین را بر سر چوب‌ها کرده و فریاد می‌زدند این‌ها شهدای وطنند.»

روزنامه «باختر امروز» به سردبیری دکتر حسین فاطمی تنها روزنامه‌ای بود که توانست نسخه روز سه‌شنبه ۳۱ تیرماه را روی کیوسک بفرستد. این روزنامه در صفحه اول خود که بخشی از هزینه فروشش را به خانواده شهدا اختصاص داده بود از کشته شدن ۹۰ نفر در تهران و شهرهای دیگر خبر داد. در این گزارش که همراه با عکس‌هایی از پیکرهای شهدا بود آمده: «در واقعه دیروز بیش از ۹۰ نفر از جوانان وطن‌پرست تهران بر اثر استعمال اسلحه از طرف پلیس و ارتش شهید شدند که تاکنون جنازه ۴۵ نفر آن‌ها به دست آمده است.»