کاربر:Khosro/صفحه تمرین فقر در ایران: تفاوت میان نسخه‌ها

ایران، کشوری با ذخایر عظیم نفت، گاز، و مواد معدنی، به طور پارادوکسیکال با فقر گسترده‌ای مواجه است که میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده است. در حالی که منابع حکومتی اغلب شدت این بحران را کم اهمیت جلوه می‌دهند، گزارش‌های مستقل و شواهد میدانی نشان‌دهنده واقعیتی تلخ است: اکثریت قریب به اتفاق ایرانیان برای تأمین نیازهای اولیه خود با دشواری مواجه‌اند. به عنوان مثال، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال ۱۴۰۲ اعلام کرد که ۳۰ درصد جمعیت زیر خط فقر هستند، اما منابع مستقل ارقامی بین ۶۰ تا ۸۰ درصد را گزارش می‌کنند.<ref>[https://www.dw.com/fa-ir/%D9%88%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D9%88%D9%86-%DB%B3%DB%B0-%D8%AF%D8%B1%D8%B5%D8%AF-%D8%AC%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%AA-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1-%D8%B2%DB%8C%D8%B1-%D8%AE%D8%B7-%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF/a-70162239 وزیر تعاون: ۳۰ درصد جمعیت کشور زیر خط فقر قرار دارند - سابت دویچه‌وله]</ref><ref>[https://www.alef.ir/news/4001005042.html تقریبا ۷۰ درصد مردم ایران زیر خط فقر نسبی هستند - سایت الف]</ref> این مقاله با تمرکز ویژه بر نقش حکومت جمهوری اسلامی در ایجاد و تشدید فقر، به بررسی عوامل ساختاری، سیاسی، و اقتصادی این بحران می‌پردازد. سوءمدیریت، فساد نهادینه‌شده، و سیاست‌های اقتصادی ناکارآمد، همراه با هزینه‌های کلان برای حفظ قدرت داخلی و نفوذ منطقه‌ای، از جمله عوامل کلیدی هستند که در این تحلیل مورد توجه قرار می‌گیرند. این مطالعه با رویکردی دانشگاهی و استناد به منابع ارائه‌شده توسط کاربر، تکمیل‌شده با آثار علمی معتبر، به دنبال ارائه تحلیلی عمیق از فقر در ایران است.<ref>[https://ir.voanews.com/a/poverty-economic-crash-in-iran/7207381.html آمارها سخن می‌گویند؛ نزدیک به ۶۰ درصد مردم ایران زیر سایه فقر قرار دارند - سایت صدای آمریکا]</ref>

حکومت جمهوری اسلامی از طریق سیاست‌گذاری‌های ناکارآمد، فساد ساختاری، و اولویت‌بندی منافع نخبگان بر نیازهای عمومی، نقش محوری در تشدید فقر ایفا کرده است. گزارش‌های متعدد نشان می‌دهند که ثروت ملی ایران، به جای سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها یا برنامه‌های رفاهی، به سمت نیروهای سرکوبگر داخلی، گروه‌های نیابتی خارجی، و شبکه‌های رانت‌خواری هدایت شده است.<ref name=":0" /><ref name=":1">[https://fa.timesofisrael.com/iran-four-decades-of-coruuption/ حاکمیت جمهوری اسلامی، چهار دهه فساد و بیکفایتی - سایت تایمز اسرائیل]</ref> این مقاله با تمرکز بر این نقش، به تحلیل چگونگی تأثیرگذاری تصمیمات حکومتی بر زندگی روزمره ایرانیان می‌پردازد.

انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ نقطه عطفی در اقتصاد ایران بود. ملی‌سازی صنایع، مصادره اموال بخش خصوصی، و تمرکزگرایی اقتصادی تحت کنترل نهادهای حکومتی، به ناکارآمدی گسترده منجر شد. سیاست‌های ایدئولوژیک، مانند اولویت دادن به خودکفایی و قطع وابستگی به غرب، بدون زیرساخت‌های لازم، اقتصاد را شکننده کرد. جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹–۱۳۶۷) این مشکلات را تشدید کرد، زیرا منابع ملی به جای توسعه، صرف هزینه‌های نظامی شد. کتاب ''اقتصاد ایران تحت جمهوری اسلامی'' نوشته جهانگیر آموزگار شرح می‌دهد که چگونه این سیاست‌ها، همراه با فساد و سوءمدیریت، پایه‌های فقر ساختاری را بنا نهادند.<ref>آموزگار، جهانگیر. ''اقتصاد ایران تحت جمهوری اسلامی''. لندن: انتشارات I.B. Tauris، ۱۹۹۳</ref>  

=== تأثیر تحریم‌ها و سیاست خارجی تهاجمی ===

تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه پس از تشدید در دهه ۲۰۰۰، اقتصاد ایران را تحت فشار قرار داد. این تحریم‌ها، که عمدتاً نتیجه سیاست خارجی تهاجمی حکومت و برنامه هسته‌ای آن بودند، صادرات نفت و دسترسی به سیستم بانکی جهانی را محدود کردند. کاهش درآمدهای نفتی، ارزش ریال را به شدت پایین آورد و تورم را به سطوح بی‌سابقه‌ای رساند. گزارشی از ''شورای مدیریت گذار'' در سال ۱۳۹۹ تأکید می‌کند که این فشارها به طور نامتناسبی به فقرا آسیب زده‌اند، در حالی که نخبگان حکومتی با دسترسی به ارز خارجی از تأثیرات آن مصون مانده‌اند.<ref>[https://iran-tc.com/2021/02/16/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1-%D8%AA%DA%A9%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%AF%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D9%81%D9%82%D8%B1-%D9%88-%D9%81%D8%B3%D8%A7%D8%AF-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA/ آمار تکان‌دهنده از فقر و فساد در حکومت اسلامی - سایت شورای مدیریت گذار]</ref> سیاست خارجی پرهزینه، از جمله حمایت از گروه‌های نیابتی در منطقه، میلیاردها دلار از منابع ملی را مصرف کرده که می‌توانست برای کاهش فقر داخلی استفاده شود.<ref name=":1" />  

پس از انقلاب، نهادهای حکومتی مانند سپاه پاسداران و بنیادهای تحت کنترل رهبر انقلاب، به بازیگران اصلی اقتصاد تبدیل شدند. این نهادها، که از نظارت عمومی و پاسخگویی مصون هستند، بخش‌های کلیدی اقتصاد، از نفت تا مخابرات، را در کنترل خود دارند. مقاله‌ای در ''تایمز اسرائیل'' این وضعیت را “چهار دهه فساد” توصیف می‌کند، که طی آن ثروت ملی به جیب نخبگان حکومتی یا گروه‌های نیابتی خارجی سرازیر شده است.<ref name=":1" /> این فساد نه تنها منابع را از دسترس مردم خارج کرده، بلکه اعتماد عمومی به نظام را نیز تضعیف کرده است.

فساد در جمهوری اسلامی به سطحی ساختاری رسیده که اقتصاد را فلج کرده است. نهادهایی مانند سپاه پاسداران و بنیاد مستضعفان، که تحت کنترل مستقیم رهبر انقلاب هستند، از طریق انحصار بر قراردادهای دولتی و تجارت خارجی، میلیاردها دلار از ثروت ملی را به خود اختصاص داده‌اند. گزارش ''ایران وایر'' با عنوان “خامنه‌ای، امپراطوری که مردم را زیر خط فقر فرستاد” شرح می‌دهد که چگونه این نهادها، با معافیت از مالیات و نظارت، به غارت منابع پرداخته‌اند.<ref name=":0" /> به عنوان مثال، بنیاد مستضعفان، که قرار بود به فقرا کمک کند، به ابزاری برای پولشویی و تأمین مالی پروژه‌های حکومتی تبدیل شده است. این فساد، منابع لازم برای برنامه‌های رفاهی را از بین برده و فقر را تشدید کرده است.<ref>پسران، محمد هاشم. ''اقتصاد سیاسی ایران: توسعه، انقلاب و شبه‌مدرنیته''. لندن: انتشارات Routledge، ۲۰۱۸</ref>  

حکومت بخش قابل توجهی از بودجه ملی را به حفظ قدرت داخلی و گسترش نفوذ منطقه‌ای اختصاص داده است. هزینه‌های کلان برای نیروهای سرکوبگر، مانند بسیج و نیروی انتظامی، و حمایت مالی از گروه‌هایی مانند حزب‌الله لبنان، حشدالشعبی عراق، و حوثی‌های یمن، منابع را از بخش‌های حیاتی مانند آموزش و بهداشت خارج کرده است. ''رادیو فردا'' گزارش می‌دهد که در سال ۱۴۰۲، بودجه نظامی و امنیتی ایران چندین برابر بودجه تخصیص‌یافته به برنامه‌های رفاهی بود.<ref>[https://www.radiofarda.com/a/Iran-economy-in-40-years-on-Islamic-republic/29747560.html اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی؛ یک نظام ۴۰ ساله در دام ۱۰ بختک - سایت رادیو فردا]</ref> این اولویت‌بندی، به ویژه در شرایط تحریم‌ها، فقر را عمیق‌تر کرده و اعتراضات عمومی را افزایش داده است.<ref name=":2">[https://www.dw.com/fa-ir/iran/a-46078978 فقر در ایران؛ افزایش احتمال "شورش" و لزوم تغییر الگوی قدرت - سایت دوچه‌وله]</ref>  

سیاست‌های اقتصادی حکومت، از جمله تثبیت نرخ ارز، یارانه‌های غیرهدفمند، و مداخله گسترده در بازار، به تورم و رکود اقتصادی دامن زده است. یارانه‌های نقدی، که قرار بود به کاهش فقر کمک کند، به دلیل فساد و توزیع ناعادلانه، تأثیر محدودی داشته‌اند. ''صدای آمریکا'' گزارش می‌دهد که بخش زیادی از یارانه‌ها به افراد غیرنیازمند یا نهادهای حکومتی اختصاص یافته است [۲۵]. علاوه بر این، سیاست‌های پولی نادرست، مانند چاپ پول برای جبران کسری بودجه، تورم را به بیش از ۵۰ درصد در سال‌های اخیر رسانده و قدرت خرید مردم را نابود کرده است.<ref name=":3">[https://ir.voanews.com/a/the-poverty-line-crossed-25-million-tomans/7502519.html یک خبرگزاری حکومتی؛ خط فقر از ۲۵ میلیون تومان عبور کرد - صدای آمریکا]</ref>  

اعتراضات مردمی به فقر و بی‌عدالتی، مانند اعتراضات ۱۳۹۶، ۱۳۹۸، و ۱۴۰۱، با سرکوب شدید مواجه شده‌اند. این سرکوب‌ها نه تنها هزینه‌های هنگفتی برای حکومت داشته، بلکه با ایجاد فضای ترس و ناامیدی، سرمایه‌گذاری و توسعه اقتصادی را مختل کرده است. ''دویچه‌وله'' هشدار می‌دهد که فقر و سرکوب، احتمال “شورش” را افزایش داده و چرخه‌ای از ناآرامی و فقر را تقویت کرده است.<ref name=":2" /> سیاست سرکوب، به جای حل ریشه‌ای مشکلات، بحران را تشدید کرده است.

بیکاری، به‌ویژه در میان جوانان، یکی از عوامل اصلی فقر است. آمار رسمی نرخ بیکاری را ۱۲ درصد گزارش می‌کنند، اما منابع مستقل نرخ‌هایی تا ۲۰–۳۰ درصد را در مناطق محروم مانند خوزستان و سیستان و بلوچستان تخمین می‌زنند [۱۹]. سیاست‌های حکومتی در ایجاد شغل ناکام بوده و سرمایه‌گذاری‌های کلان در پروژه‌های غیرمولد، مانند برنامه هسته‌ای، فرصت‌های شغلی پایدار را محدود کرده است. ''ایندیپندنت پارسی'' تأکید می‌کند که بیکاری ساختاری به ناآرامی‌های اجتماعی دامن زده و خطر “شورش” را افزایش داده است.<ref name=":2" />  

فقر در مناطق حاشیه‌ای ایران، مانند کردستان، بلوچستان، و خوزستان، به دلیل تبعیض سیستماتیک تشدید شده است. ''سازمان حقوق بشر ایران'' این وضعیت را “هلوکاست بی‌صدا” توصیف می‌کند، زیرا سیاست‌های تبعیض‌آمیز حکومتی، دسترسی به فرصت‌های اقتصادی و خدمات عمومی را در این مناطق محدود کرده است.<ref>[https://iranhr.net/fa/articles/5459/ تبعیض و فقر، هلوکاست بی‌صدا در استان‌های حاشیه ایران - سازمان حقوق بشر ایران]</ref> بودجه‌های عمرانی به طور نامتناسبی به مناطق مرکزی و شهرهای بزرگ اختصاص می‌یابد، در حالی که مناطق مرزی با فقر شدید و بیکاری مزمن مواجه‌اند.

فقر با افزایش جرایم خرد، مانند سرقت، و آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد و فحشا ارتباط مستقیم دارد. ''کولبر نیوز'' گزارش می‌دهد که فشارهای اقتصادی در مناطق مرزی، افراد را به سمت فعالیت‌های غیرقانونی، مانند قاچاق، سوق داده است.<ref>[https://www.independentpersian.com/node/412069/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF/%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%D8%A7%D8%AE%D8%B5-%D9%81%D9%84%D8%A7%DA%A9%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84%D8%8C-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%88-%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B9%D8%B1 آمارهای جدید از شاخص فلاکت در ایران - سایت ایندیپندنت]</ref> زنان در مناطق محروم گاهی به فروش مو یا اعضای بدن خود برای تأمین معاش روی آورده‌اند، که نشان‌دهنده عمق بحران است.<ref>[https://iranntv.com/950606-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B3%D9%88-%D9%80-%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%B2%D8%AF-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-%DB%B1%DB%B4%DB%B0%DB%B4-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B9 دستمزد کارگران در سال ۱۴۰۴ در قعر جدول فقر - سایت سیمای آزادی]</ref> این آسیب‌ها نتیجه مستقیم سیاست‌های حکومتی است که به جای رفع فقر، منابع را به سرکوب و پروژه‌های غیرضروری اختصاص داده است.

فقر و بی‌عدالتی، ناآرامی‌های اجتماعی را در ایران تشدید کرده است. اعتراضات سراسری، مانند آنچه در سال‌های ۱۳۹۶، ۱۳۹۸، و ۱۴۰۱ رخ داد، ریشه در نارضایتی از شرایط اقتصادی دارد. ''دویچه‌وله'' هشدار می‌دهد که ادامه این روند می‌تواند به “شورش” منجر شود.<ref name=":2" /> سرکوب این اعتراضات توسط حکومت، نه تنها بحران را حل نکرده، بلکه با افزایش هزینه‌های امنیتی، منابع بیشتری را از برنامه‌های رفاهی دور کرده است.

سیستم‌های رفاهی ایران، مانند یارانه‌های نقدی و برنامه‌های حمایتی، به دلیل فساد و سوءمدیریت تأثیر محدودی داشته‌اند. ''صدای آمریکا'' گزارش می‌دهد که یارانه‌ها اغلب به افراد غیرنیازمند یا نهادهای حکومتی اختصاص یافته و به کاهش فقر کمک چندانی نکرده‌اند.<ref>[https://ir.voanews.com/a/economists-narrative-of-four-decades-of-rule-of-the-islamic-republic/7370594.html روایت اقتصاددانان از چهار دهه حکمرانی جمهوری اسلامی - صدای آمریکا]</ref> اصلاح این سیستم نیازمند شفافیت، پاسخگویی، و توزیع عادلانه منابع است، که با ساختار کنونی حکومتی بعید به نظر می‌رسد.

ایران با منابع طبیعی عظیم خود پتانسیل کاهش فقر را دارد، اما این امر مستلزم اصلاحات اساسی در سیاست‌گذاری اقتصادی است. خصوصی‌سازی کارآمد، کاهش فساد، و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها می‌تواند فرصت‌های شغلی ایجاد کند و فقر را کاهش دهد. ''ایندیپندنت پارسی'' تأکید می‌کند که ایران با این همه منابع نباید فقیر باشد، اما سوءمدیریت حکومتی مانع تحقق این پتانسیل شده است. بدون تغییر در الگوی حکومتی، این اصلاحات عملی نخواهند شد.<ref>[https://www.independentpersian.com/node/322986/%D8%AF%DB%8C%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%87/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D9%87%D9%85%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9-%E2%80%8C%D8%B7%D8%A8%DB%8C%D8%B9%DB%8C-%D9%86%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D9%81%D9%82%DB%8C%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B4%D8%AF ایران با این همه منابع ‌طبیعی نباید فقیر باشد - سایت ایندیپندنت]</ref>

فقر در ایران نتیجه مستقیم سیاست‌های ناکارآمد، فساد ساختاری، و اولویت‌بندی‌های نادرست حکومتی است. با وجود ثروت عظیم منابع طبیعی، اکثریت جمعیت با چالش‌های معیشتی مواجه‌اند. این مقاله نشان داد که چگونه جمهوری اسلامی، از طریق غارت ثروت ملی، تخصیص منابع به نیروهای سرکوبگر و گروه‌های نیابتی، و سرکوب اعتراضات، فقر را تشدید کرده است. پیامدهای اجتماعی این بحران، از افزایش جرم تا ناآرامی‌های اجتماعی، نشان‌دهنده عمق فاجعه است. برای رفع این بحران، اصلاحات جامع در سیاست‌گذاری اقتصادی و تغییر ساختار حکومتی ضروری است. تنها با شفافیت، پاسخگویی، و اولویت‌بندی رفاه عمومی می‌توان امیدی به بهبود کیفیت زندگی ایرانیان داشت.