کاربر:Khosro/صفحه تمرین امیرعلی حاجی‌زاده: تفاوت میان نسخه‌ها

در ۱۸ دی ۱۳۹۸، هواپیمای مسافربری اوکراینی (پرواز PS752) شرکت هواپیمایی بین‌المللی اوکراین، دقایقی پس از برخاستن از فرودگاه [[روح‌الله خمینی|خمینی]] تهران، توسط سامانه پدافند هوایی تور ام-۱ نیروی هوافضای سپاه پاسداران سرنگون شد. این فاجعه، که منجر به کشته شدن تمامی ۱۷۶ سرنشین هواپیما، شامل ۱۴۶ ایرانی، ۱۱ اوکراینی، ۱۰ سوئدی، ۴ افغان، ۳ آلمانی و ۳ بریتانیایی شد، یکی از تاریک‌ترین حوادث در تاریخ هوانوردی ایران است. این رویداد در بستر تنش‌های نظامی میان ایران و ایالات متحده رخ داد، تنها چند روز پس از ترور [[قاسم سلیمانی]]، فرمانده [[نیروی قدس سپاه پاسداران]]، توسط آمریکا و حمله موشکی ایران به پایگاه عین‌الاسد در عراق. نیروی هوافضای سپاه، تحت فرماندهی امیرعلی حاجی‌زاده، در حالت آماده‌باش کامل بود و به گفته مقامات ایرانی، این وضعیت به خطای انسانی منجر شد. هواپیما به اشتباه به عنوان تهدید شناسایی شد و دو موشک پدافندی به آن شلیک گردید (رادیو فردا)۲ (ایران وایر).

امیرعلی حاجی‌زاده، به عنوان فرمانده نیروی هوافضای سپاه، مسئولیت مستقیم این فاجعه را پذیرفت. او در ۲۱ دی ۱۳۹۸، در یک کنفرانس خبری، اعلام کرد که هواپیما به دلیل «خطای انسانی» توسط سامانه پدافندی تحت فرمان او هدف قرار گرفته است. حاجی‌زاده توضیح داد که در شرایط جنگی و آماده‌باش، اپراتور پدافند هواپیما را با یک موشک کروز اشتباه گرفته و بدون تأیید فرماندهی، اقدام به شلیک کرده است. او ضمن ابراز تأسف، این حادثه را نتیجه «اشتباه غیرعمد» دانست و قول داد که تحقیقات کامل انجام شود. با این حال، اظهارات او مبنی بر اینکه «ما آرزو می‌کردیم خودمان در آن هواپیما بودیم» با انتقادات گسترده‌ای مواجه شد، زیرا خانواده‌های قربانیان و افکار عمومی آن را غیرصادقانه و نمایشی تلقی کردند. حاجی‌زاده همچنین مدعی شد که پرونده این حادثه متولی پیدا کرده و او و دیگر مقامات سپاه جزو متهمان هستند، اما هیچ‌گاه به طور رسمی محاکمه نشد (رادیو فردا)۲ (دویچه‌وله)۱.

سقوط پرواز PS752 موجی از خشم و اعتراض در ایران و جهان به راه انداخت. در ایران، خانواده‌های قربانیان، که عمدتاً ایرانی-کانادایی بودند، خواستار عدالت و محاکمه عاملان شدند. مادران داغدار، از جمله انجمن خانواده‌های قربانیان، در بیانیه‌ای خطاب به حاجی‌زاده پرسیدند: «چرا هنوز آزادید؟» و نظام قضایی ایران را به دلیل عدم پاسخگویی متهم کردند. اعتراضات مردمی در دی ۱۳۹۸، که با شعارهای ضدحکومتی همراه بود، نشان‌دهنده نفرت عمومی از حاجی‌زاده و دیگر مقامات مسئول بود. تأخیر اولیه مقامات ایرانی در پذیرش مسئولیت (سه روز انکار اولیه) به بی‌اعتمادی عمومی دامن زد و حسینیان را به نمادی از بی‌کفایتی و بی‌مسئولیتی تبدیل کرد (دویچه‌وله)۱ (ایران وایر).

در سطح بین‌المللی، کشورهای متأثر، به‌ویژه کانادا و اوکراین، خواستار تحقیقات مستقل و جبران خسارت شدند. دولت کانادا این حادثه را «تراژدی ملی» خواند و سازمان ملل متحد و سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) خواستار شفافیت شدند. عفو بین‌الملل در گزارشی در سال ۲۰۲۰، این فاجعه را مصداق «نقض فاحش حقوق بشر» دانست و از ایران خواست که حاجی‌زاده و دیگر مقامات را محاکمه کند. با این حال، تحقیقات داخلی ایران به محکومیت چند اپراتور رده‌پایین محدود شد و حاجی‌زاده از هرگونه مجازات مصون ماند (رادیو فردا)۲ (ایران اینترنشنال).

این فاجعه پیامدهای حقوقی و سیاسی گسترده‌ای داشت. در ایران، پرونده پرواز PS752 در دادگاه نظامی تهران بررسی شد، اما روند دادرسی به دلیل عدم شفافیت و فشارهای سیاسی مورد انتقاد قرار گرفت. در سال ۱۴۰۰، دادگاه ۱۰ نفر از پرسنل رده‌پایین را به اتهام «سهل‌انگاری» محکوم کرد، اما حاجی‌زاده و دیگر فرماندهان ارشد تبرئه شدند. این موضوع به اعتراضات خانواده‌های قربانیان دامن زد که خواستار محاکمه مقامات ارشد، از جمله حاجی‌زاده، بودند. در سطح بین‌المللی، کانادا و اوکراین شکایتی به دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) ارائه کردند و خواستار جبران خسارت و محاکمه عاملان شدند. این شکایت تا زمان مرگ حاجی‌زاده در ۱۴۰۴ ادامه داشت، اما پیشرفت قابل‌توجهی نداشت (دویچه‌وله)۱ (ایران وایر).

از نظر سیاسی، این فاجعه جایگاه حاجی‌زاده را در میان اصولگرایان تضعیف نکرد، اما در افکار عمومی او را به چهره‌ای منفور تبدیل کرد. حاجی‌زاده در سخنرانی‌های بعدی، تلاش کرد با تأکید بر دستاوردهای نظامی نیروی هوافضا، از جمله توسعه موشک‌های بالستیک، توجه را از این فاجعه منحرف کند. با این حال، این حادثه به عنوان لکه‌ای دائمی در کارنامه او باقی ماند و به تشدید انتقادات از نقش سپاه در سیاست و امنیت ایران منجر شد (ایران اینترنشنال) (مالونی، ۲۰۱۵).

اعتراضات مردمی در ایران طی دهه‌های ۱۳۹۰ و ۱۴۰۰، به‌ویژه در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، نمایانگر نارضایتی عمیق از سیاست‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی جمهوری اسلامی بود. اعتراضات آبان ۱۳۹۸، که در پی افزایش ناگهانی قیمت سوخت آغاز شد، به سرعت به تظاهرات ضدحکومتی در سراسر کشور تبدیل شد. در سال ۱۴۰۱، مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد، جرقه اعتراضات سراسری معروف به «زن، زندگی، آزادی» را زد. این اعتراضات، که با مشارکت اقشار مختلف جامعه همراه بود، با سرکوب شدید نیروهای نظامی و امنیتی، از جمله سپاه پاسداران، مواجه شد. نیروی هوافضای سپاه، تحت فرماندهی امیرعلی حاجی‌زاده، به دلیل استفاده از تجهیزات پیشرفته، از جمله پهپادها و موشک‌های کوتاه‌برد، در سرکوب معترضان نقش داشت. این اقدامات، که به کشتار صدها نفر منجر شد، حاجی‌زاده را به یکی از چهره‌های منفور در میان مردم ایران تبدیل کرد (ایران اینترنشنال) (ایران آزادی).

امیرعلی حاجی‌زاده، به عنوان فرمانده نیروی هوافضای سپاه، در هماهنگی و اجرای عملیات‌های سرکوب اعتراضات نقش کلیدی ایفا کرد. نیروی هوافضا، که به دلیل توان موشکی و پهپادی‌اش شناخته می‌شود، در اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱ از فناوری‌های نظارتی، مانند پهپادهای شناسایی، برای رصد و شناسایی معترضان استفاده کرد. گزارش‌ها حاکی است که این پهپادها، که تحت نظارت مستقیم حاجی‌زاده عمل می‌کردند، اطلاعات دقیقی از تجمعات اعتراضی به نیروهای امنیتی ارائه می‌دادند، که به بازداشت و سرکوب هدفمند منجر شد. علاوه بر این، برخی منابع به استفاده از تسلیحات غیرکشنده، مانند گاز اشک‌آور پرتاب‌شده توسط پهپادها، و در مواردی تسلیحات مرگبار در مناطق پرتنش اشاره دارند. این اقدامات، که بخشی از استراتژی سرکوب گسترده‌تر سپاه بود، به تشدید خشونت علیه غیرنظامیان انجامید (ایران وایر) (دادگستر).

حاجی‌زاده، به دلیل جایگاه ارشدش، در تصمیم‌گیری‌های کلان برای سرکوب اعتراضات مشارکت داشت. او در جلسات شورای عالی امنیت ملی، که سیاست‌های سرکوب را تعیین می‌کرد، حضور داشت و از استفاده حداکثری از توان نظامی برای «حفظ نظام» دفاع کرد. این رویکرد، که ریشه در ایدئولوژی وفاداری حاجی‌زاده به نظام داشت، او را به یکی از عوامل اصلی نقض حقوق بشر در این دوره تبدیل کرد. فعالان حقوق بشر، از جمله سازمان عفو بین‌الملل، نیروهای تحت امر حاجی‌زاده را به «استفاده غیرقانونی از زور» متهم کردند و خواستار محاکمه او شدند (ایران اینترنشنال) (ایران آزادی).

در آبان ۱۴۰۱، حاجی‌زاده در یک سخنرانی عمومی، به طور غیرمستقیم به نقش نیروهای تحت امرش در سرکوب اعتراضات اشاره کرد و مدعی شد که دست‌کم ۳۰۰ نفر در جریان اعتراضات ۱۴۰۱ کشته شده‌اند. این اعتراف، که در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب یافت، برای اولین بار آماری رسمی از سوی یک مقام ارشد سپاه ارائه داد، هرچند فعالان حقوق بشر معتقدند تعداد واقعی کشته‌شدگان بسیار بیشتر است. سازمان‌های حقوق بشر، مانند دیده‌بان حقوق بشر، تعداد کشته‌شدگان اعتراضات ۱۳۹۸ را بین ۳۰۰ تا ۱۵۰۰ نفر و اعتراضات ۱۴۰۱ را بیش از ۵۰۰ نفر تخمین زده‌اند. حاجی‌زاده این کشتار را «دفاع از امنیت ملی» توصیف کرد و معترضان را «اغتشاشگر» و «عامل دشمن» خواند. این اظهارات، که در راستای توجیه خشونت بود، خشم عمومی را برانگیخت و نفرت از حاجی‌زاده را در میان خانواده‌های قربانیان و جامعه مدنی تشدید کرد (ایران اینترنشنال) (دویچه‌وله)۱.

سرکوب اعتراضات تحت نظارت حاجی‌زاده واکنش‌های گسترده‌ای در داخل و خارج ایران به دنبال داشت. در داخل، خانواده‌های قربانیان و فعالان مدنی خواستار محاکمه حاجی‌زاده و دیگر فرماندهان سپاه شدند. اعتراضات خیابانی، که با شعارهایی علیه حاجی‌زاده و سپاه همراه بود، نشان‌دهنده خشم عمومی از نقش او در این جنایات بود. در سطح بین‌المللی، سازمان ملل متحد و اتحادیه اروپا سرکوب معترضان را محکوم کردند و تحریم‌هایی علیه حاجی‌زاده و دیگر مقامات سپاه اعمال نمودند. ایالات متحده در سال ۱۴۰۱، حاجی‌زاده را به دلیل «نقض حقوق بشر» تحریم کرد و او را مسئول مستقیم سرکوب خونین دانست. این تحریم‌ها، اگرچه تأثیر عملی محدودی داشتند، جایگاه حاجی‌زاده را به عنوان چهره‌ای منفور در جامعه جهانی تثبیت کردند (دویچه‌وله)۱ (دادگستر).

پیامدهای سرکوب، فراتر از مسائل حقوقی، به شکاف عمیق‌تر میان نظام و مردم ایران منجر شد. حاجی‌زاده، که در میان اصولگرایان به عنوان «قهرمان نظامی» ستایش می‌شد، در نگاه مردم عادی به نمادی از خشونت و بی‌عدالتی تبدیل شد. این دوگانگی، نشان‌دهنده جایگاه پیچیده او در تاریخ سیاسی ایران است. سرکوب اعتراضات، همچنین به تضعیف مشروعیت سپاه در افکار عمومی انجامید و نقش حاجی‌زاده در این فرآیند، او را به یکی از منفورترین چهره‌های نظامی ایران بدل کرد (ایران وایر) (مالونی، ۲۰۱۵).

امیرعلی حاجی‌زاده در ۲۳ خرداد ۱۴۰۴، در حمله هوایی جنگنده‌های اسرائیلی به پایگاه‌های نظامی ایران، همراه با چند فرمانده ارشد دیگر سپاه کشته شد. این حمله، که به تلافی اقدامات منطقه‌ای ایران انجام شد، پایگاه‌های نیروی هوافضای سپاه را هدف قرار داد و به گفته منابع، خسارات سنگینی به زیرساخت‌های نظامی وارد کرد. مرگ حاجی‌زاده، که یکی از کلیدی‌ترین چهره‌های نظامی ایران بود، ضربه‌ای استراتژیک به سپاه محسوب شد. مقامات ایرانی این حمله را محکوم کردند و قول «انتقام سخت» دادند، اما جزئیات محدودی از عملیات منتشر شد (ایران وایر) (ایران آزادی).

مرگ حاجی‌زاده واکنش‌های متفاوتی در ایران و جهان برانگیخت. اصولگرایان و رسانه‌های حکومتی او را «شهید» و «قهرمان ملی» خواندند و بر نقشش در توسعه توان موشکی تأکید کردند. در مقابل، بسیاری از ایرانیان، به‌ویژه خانواده‌های قربانیان پرواز PS752 و اعتراضات ۱۳۹۸ و ۱۴۰۱، مرگ او را پایان یک «جنایتکار» دانستند. شبکه‌های اجتماعی پر از پیام‌هایی بود که حاجی‌زاده را به دلیل سرکوب و فاجعه اوکراینی محکوم می‌کردند. در سطح بین‌المللی، اسرائیل مسئولیت حمله را تأیید نکرد، اما کشورهای غربی واکنش محتاطانه‌ای نشان دادند. سازمان‌های حقوق بشر، از جمله عفو بین‌الملل، مرگ او را فرصتی ازدست‌رفته برای محاکمه به دلیل نقض حقوق بشر خواندند (ایران اینترنشنال) (دویچه‌وله)۱.

میراث امیرعلی حاجی‌زاده دوگانه است. برای نظام، او معمار توان موشکی و پهپادی ایران بود که بازدارندگی نظامی ایجاد کرد. اما برای مردم ایران، او نماد سرکوب و بی‌عدالتی است، به‌ویژه به دلیل نقشش در فاجعه پرواز PS752 و کشتار معترضان. این دوگانگی، نشان‌دهنده شکاف عمیق میان روایت رسمی و افکار عمومی است. مرگ حاجی‌زاده، بدون پاسخگویی به اتهاماتش، بحث عدالت در ایران را زنده نگه داشت (ایران وایر) (مالونی، ۲۰۱۵).