کاربر:Khosro/صفحه تمرین NOINDEX: تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148px]]'''روزنامه حبل‌المتین'''، یکی از برجسته‌ترین نشریات فارسی‌زبان دوران قاجار و [[جنبش مشروطه ایران]]، نمادی از تلاش برای بیداری فکری و سیاسی ایرانیان به شمار می‌رود. این روزنامه در دو نسخه اصلی – کلکته (هند) و تهران – منتشر شد و بیش از ۳۸ سال فعالیت کرد، با وقفه‌های متعدد و توقیف‌های مکرر. نام آن از آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران گرفته شده و از سال هفتم، عنوان «روزنامه مقدس» به آن افزوده گردید، که نشان‌دهنده گرایش دینی و اتحاد اسلامی آن بود.

نسخه کلکته، به مدیریت سید جلال‌الدین حسینی کاشانی (مؤیدالاسلام)، در ۱۰ جمادی‌الثانی ۱۳۱۱ هجری قمری (۲۸ آذر ۱۲۷۲ خورشیدی / ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ میلادی) تأسیس شد. این نشریه، حاصل مکاتبات [[سید جمال‌الدین اسدآبادی]]، [[میرزا ملکم‌خان|میرزا ملکم خان]]، و مؤیدالاسلام بود که هدف‌شان ایجاد انقلاب فکری از طریق جراید برای تنویر افکار آزادی‌خواهانه ایرانیان بود. انتشار هفتگی (دوشنبه‌ها چاپ، سه‌شنبه‌ها توزیع) در ۱۲ تا ۲۴ صفحه دو ستونی، ابتدا با چاپ سنگی و سپس حروفی، با تیراژی که از ۵۰۰ نسخه آغاز شد و در دوران مشروطه به بیش از ۳۵ هزار نسخه رسید.  

فرازها شامل تیراژ بالا، پخش رایگان، و تأثیر بر بیداری ملی؛ فرودها توقیف‌ها، وقفه ۵ ساله پس از جنگ جهانی اول، و نابینایی مؤیدالاسلام که مدیریت را به دخترش فرخ‌سلطان سپرد. آخرین شماره کلکته در ۱۳ آبان ۱۳۰۹ خورشیدی منتشر شد و با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹، تعطیل گردید. جسد مؤیدالاسلام به مشهد منتقل و در ایوان عباسی دفن شد. میراث حبل‌المتین در تاریخ‌نگاری مشروطه، ترویج وطن‌دوستی، و مبارزه فکری با استبداد و استعمار پایدار ماند، و منبع مهمی برای پژوهشگران است.<ref name=":0">[https://rch.ac.ir/article/Details/9426 حب‌المتین - دانشنامه جهان اسلام]</ref><ref name=":1">[https://lib.eshia.ir/12293/02/48 حب‌المتین - کتابخانه مدرسه فقاهت]</ref><ref name=":2">[https://psri.ir/?id=dt7yfrxb روزنامه حبل المتین - موسسه مطالعات و پژوهشهای سیاسی]</ref><ref name=":3">[https://www.cafetarikh.com/news/30189/%D8%AD%D8%A8%D9%84-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%86-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D9%87%D9%86%D8%AF حبل‌المتین روزنامه جنبش مشروطه در هند - کافه تاریخ]</ref><ref name=":4">[https://oral-history.ir/?page=post&id=2430 روزنامه حبل المتین به روایت محمد گلبن - تاریخ شفاهی ایران]</ref><ref name=":5">[https://irdc.ir/fa/news/8916/%D8%A7%D8%B2-%DA%A9%D9%84%DA%A9%D8%AA%D9%87-%D8%AA%D8%A7-%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%AF%D8%B0%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%B2-%D9%88-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%AD%D8%A8%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AA%DB%8C%D9%86 از کلکته تا تهران؛ گذری بر فراز و فرود روزنامه حبل‌المتین - مرکز اسناد انقلاب اسلامی]</ref><ref name=":6">کتاب «تاریخ مشروطه ایران» - تألیف احمد کسروی</ref><ref name=":7">کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» - تألیف ناظم‌الاسلام کرمانی</ref><ref name=":8">کتاب «انقلاب مشروطه ایران» - تألیف عباس میرزا معزالسلطنه</ref>  

نخستین شماره حبل‌المتین در ۱۰ جمادی‌الآخر ۱۳۱۱ هجری قمری (۲۸ آذر ۱۲۷۲ خورشیدی / ۱۹ دسامبر ۱۸۹۳ میلادی) در کلکته (بنگال هند) منتشر شد. نام روزنامه از آیه ۱۰۳ سوره آل‌عمران («وَاعتَصَموا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا») گرفته شده بود و از سال هفتم، عنوان «روزنامه مقدس» بالای آن درج گردید. چاپخانه متعلق به ناشر بود و ابتدا به روش سنگی در ۱۲ صفحه دو ستونی (۲۵×۱۷ سانتی‌متر) و سپس حروفی در ۱۶-۲۴ صفحه (۳۷.۵×۱۷ سانتی‌متر) منتشر می‌شد. انتشار هفتگی (دوشنبه‌ها طبع، سه‌شنبه‌ها توزیع) بود و تیراژ اولیه ۵۰۰ نسخه، که با افزایش به ۳۰۰۰، ۷۵۰۰، ۱۲ هزار و در دوران مشروطه به بیش از ۳۵ هزار نسخه رسید.

توزیع حب‌المتین به ایران از طریق کشتی‌ها انجام می‌شد، اما اغلب در کیسه‌های آرد، صندوق چای و ادویه قاچاق می‌گردید تا از ممنوعیت ورود فرار کند. این تأخیرها بعدها منجر به تأسیس نسخه تهران شد.  

در کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» [[ناظم‌الاسلام کرمانی]]، به نقش چنین نشریات برون‌مرزی در بیداری اولیه ایرانیان اشاره شده است.<ref name=":1" /><ref name=":3" /><ref name=":7" />

سید جلال‌الدین حسینی کاشانی، صاحب امتیاز و مدیر کل حبل‌المتین، نقش محوری در اداره آن داشت. او لقب مؤیدالاسلام را از [[مظفرالدین شاه]] دریافت کرد و مستمری سالانه‌ای در سال ۱۳۱۵ هجری قمری به او اختصاص یافت. مؤیدالاسلام، با تحصیلات دینی و تجربیات تجاری در هند، روزنامه را به ابزاری برای وطن‌دوستی و اتحاد اسلامی تبدیل کرد. در آخر عمر، نابینا شد و امور را به دخترش فرخ‌سلطان (با امضای ف. س. مؤیدزاده) سپرد، که سمت دبیر ثانی را بر عهده داشت.  

مؤیدالاسلام مقالات طولانی (۱۲-۲۰ صفحه‌ای) می‌نوشت و تنها روزنامه‌ای بود که بدون سانسور مطالب حساس را چاپ می‌کرد. او وطن‌پرست و بی‌پروا بود، اما محافظه‌کارانه به شاه احترام می‌گذاشت. در ۱۹ آذر ۱۳۰۹ خورشیدی در کلکته بر اثر حمله قلبی درگذشت و جسدش یک سال بعد توسط دخترش به ایران منتقل و در ایوان عباسی حرم امام رضا (ع) دفن شد.  

سید حسن کاشانی، برادر کوچک‌تر مؤیدالاسلام، نایب مدیر و نماینده نشریه حب‌المتین در ایران بود. او از پیشگامان آزادی‌خواهان، به دلیل شب‌نامه‌نویسی توسط مظفرالدین شاه بازداشت و به هند تبعید شد، اما پس از دو سال به تهران بازگشت. نسخه تهران را در مطبوعه فاروس به نیابت از برادر منتشر کرد و شیخ یحیی کاشانی از شماره ۲۰ به عنوان دبیر پیوست. او پس از توقیف تهران، به قفقاز و رشت گریخت و نشریه را آنجا ادامه داد.  

حبل‌المتین کمتر صاحب قلمی در ایران بود که مطلبی در آن چاپ نکرده باشد. دبیر ثانی اولیه آقا محمد جواد شیرازی بود، سپس فرخ‌سلطان. گردانندگان اغلب از کاشان بودند و با نمایندگی‌ها در ایران (شیراز، بوشهر)، اروپا، چین و روسیه ارتباط داشتند. حامیان مالی مانند حاجی زین‌العابدین تقی‌اف (سهامدار نفت باکو) توزیع رایگان را تأمین می‌کردند و حتی دو کشتی برای ارسال خرید تهیه کرده بودند.  

در کتاب «انقلاب مشروطه ایران» عباس میرزا معزالسلطنه، به نقش خانواده‌های علوی مانند کاشانی‌ها در نشریات مشروطه اشاره شده است.<ref name=":0" /><ref name=":4" /><ref name=":5" /><ref name=":1" /><ref name=":2" /><ref name=":8" />  

نسخه کلکته حبل‌المتین از سال ۱۳۱۱ هجری قمری تا ۱۳۴۹ هجری قمری با وقفه‌های کوتاه منتشر شد. در سال‌های اولیه، هفتگی بود و تیراژ از ۵۰۰ به ۳۰۰۰ نسخه رسید. با اوج‌گیری جنبش مشروطه، تیراژ به ۷۵۰۰، سپس ۱۲ هزار و در اوج به بیش از ۳۵ هزار نسخه افزایش یافت. این رشد، ناشی از توزیع گسترده به ایران، نجف، عثمانی، افغانستان، مصر، چین، برمه، روسیه و ترکستان بود. پخش رایگان ۱۰ ساله میان روحانیان نجف و روشنفکران ایرانی، با کمک مالی حاجی زین‌العابدین تقی‌اف، نقش کلیدی داشت. گاهی ضمیمه‌های اردو و بنگالی منتشر می‌شد و از طریق نمایندگی‌های خود با بیشتر مناطق جهان‌اسلام در ارتباط بود.  

نسخه تهران حب‌المتین از ۱۵ ربیع‌الاول ۱۳۲۵ هجری قمری (۹ اردیبهشت ۱۲۸۵ خورشیدی / ۲۹ آوریل ۱۹۰۷ میلادی) در مطبوعه فاروس آغاز شد. روزانه (به جز تعطیلات) در ۴ تا ۶ صفحه، ملی، آزاد، سیاسی، اخباری، تجاری، تحلیلی، علمی و ادبی بود. سال اول ۲۷۴ شماره و سال دوم ۵۴ شماره منتشر شد. این نسخه برای جبران تأخیرهای پستی کلکته تأسیس گردید و مقالات برادر (مؤیدالاسلام) را بازنشر می‌کرد.  

حب‌المتین دو بار توقیف شد: بار اول پس از مقالات تند علیه دربار، و بار دوم پس از استبداد صغیر.<ref name=":1" /><ref name=":5" />  

پس از بمباران مجلس (استبداد صغیر)، سید حسن کاشانی به رشت گریخت و از ۲۲ صفر تا ۱ رجب ۱۳۲۷ هجری قمری (۷۲ شماره) در رشت منتشر کرد. پس از فتح تهران، به پایتخت بازگشت اما مقاله‌ای جنجالی علیه علما منجر به توقیف نهایی شد.  

در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» [[احمد کسروی]]، به نقش نشریات مهاجر مانند حبل‌المتین در رشت طی مقاومت مشروطه‌خواهان اشاره شده است.  

پس از جنگ جهانی اول، انتشار کلکته حب‌المتین ۵ سال متوقف شد. از سال ۱۳۰۴، با حمایت محتاطانه از [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]] از سر گرفته شد، اما تیراژ کاهش یافت. آخرین شماره در ۱۳ آبان ۱۳۰۹ خورشیدی منتشر گردید و با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹، روزنامه تعطیل شد.<ref name=":3" /><ref name=":6" /><ref name=":4" />  

اخبار اقتصادی بر استقلال تجارت، مبارزه با نفوذ خارجی تمرکز داشت.<ref name=":0" /><ref name=":2" />  

حبل‌المتین انگلیس و روسیه را استعمارگر می‌دانست و قراردادهای ننگین را محکوم می‌کرد. مخالف قرارداد ۱۹۰۷ روسیه-انگلیس بود و از وحدت اسلامی دفاع می‌نمود.  

در کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» ناظم‌الاسلام کرمانی، به تأثیر مقالات حبل‌المتین در بیداری فکری پیش از مشروطه اشاره شده است.

محتوای حب‌المتین بی‌پروا اما محترمانه به شاه بود و از سال هفتم، گرایش دینی با عنوان «مقدس» تقویت شد.<ref name=":3" /><ref name=":4" /><ref name=":0" /><ref name=":7" />  

حبل‌المتین از سال ۱۳۲۳ ه.ق، تا صدور فرمان مشروطیت در ۱۴ جمادی‌الثانی ۱۳۲۴، (۵ مرداد ۱۲۸۵ خورشیدی)، رویدادهای جنبش را به طور کامل پوشش داد. مقالات آن، اعتراضات علیه عوارض گمرکی، مهاجرت صغری به مسجد شاه، و فتواهای علما را بازتاب می‌کرد و مشروطه‌خواهان را به اتحاد فرامی‌خواند. این نشریه، به یکی از عوامل اصلی بسیج افکار عمومی در داخل و خارج ایران تبدیل شده بود.  

نسخه تهران حب‌المتین از ابتدای انتشار (۱۳۲۵ ه.ق)، روزانه اخبار مشروطه را چاپ کرد و قانون اساسی بلژیک و عثمانی را به عنوان الگو معرفی نمود.<ref name=":0" /><ref name=":5" />  

پس از مشروطیت، حبل‌المتین متمم قانون اساسی را در شماره‌های ویژه منتشر کرد و بر اجرای آن نظارت عمومی داشت. مخالف سرسخت قرارداد ۱۹۰۷ روسیه-انگلیس بود و آن را تقسیم ایران می‌دانست، که این موضع منجر به توقیف‌های متعدد در هند شد.  

حب‌المتین در استبداد صغیر، از رشت مقالات حمایتی از مجاهدان تبریز و گیلان چاپ کرد و [[ستارخان]] و [[باقر خان|باقرخان]] را قهرمانان ملی نامید.<ref name=":2" /><ref name=":3" />  

حبل‌المتین با پخش رایگان به نجف، علمایی مانند [[آخوند ملا محمدکاظم خراسانی|آخوند خراسانی]] را تحت تأثیر قرار داد و فتواهای ضداستبدادی را تقویت کرد. همچنین روشنفکرانی چون ناظم‌الاسلام کرمانی مقالاتشان را در آن منتشر می‌کردند.  

در کتاب «تاریخ مشروطه ایران» احمد کسروی، حبل‌المتین به عنوان یکی از سه جریده بزرگ برون‌مرزی (همراه قانون و عروةالوثقی) در پیروزی مشروطه ستوده شده است.  

این نقش، روزنامه را به صدای جنبش تبدیل کرد و تیراژ را به اوج رساند.<ref name=":4" /><ref name=":1" /><ref name=":6" />  

اوج حبل‌المتین در دوران مشروطه بود، با تیراژ بیش از ۳۵ هزار نسخه و توزیع در چندین قاره. پخش رایگان ۱۰ ساله، خرید دو کشتی برای ارسال، و نمایندگی‌های جهانی از عوامل موفقیت بودند. مقالات بی‌پروا اما محترمانه، آن را محبوب کرد.  

همچنین حمایت مالی تقی‌اف و تعامل با نشریات جهانی، پایداری آن را تضمین کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />  

توقیف ۴۳ باره در کلکته به دلیل فشارهای استعماری، و توقیف‌های تهران (دو بار اصلی و نهایی پس از مقاله علیه علما) از مشکلات بودند. وقفه ۵ ساله پس از جنگ جهانی اول (به دلیل نابسامانی‌ها) تیراژ را کاهش داد.  

نابینایی مؤیدالاسلام در سال‌های پایانی، مدیریت حب‌المتین را به دخترش سپرد و کیفیت را تحت تأثیر قرار داد.<ref name=":5" /><ref name=":4" />  

از سال ۱۳۰۴، با احتیاط از رضاخان حمایت کرد اما انتقادهای گذشته را فراموش نکرد. آخرین شماره کلکته در ۱۳ آبان ۱۳۰۹ منتشر شد. با مرگ مؤیدالاسلام در ۲۴ آذر ۱۳۰۹، روزنامه تعطیل گردید و جسد مؤیدالاسلام به مشهد منتقل شد.  

در کتاب «انقلاب مشروطه ایران» عباس میرزا معزالسلطنه، به پایان عصر نشریات مهاجر پس از مشروطه اشاره شده که حبل‌المتین نمونه‌ای از آن است.<ref name=":3" /><ref name=":8" />  

حبل‌المتین منبع اصلی برای پژوهشگران تاریخ مشروطه است، با روایت دقیق رویدادها از اعتراضات اولیه تا فتح تهران. شماره‌های ویژه قانون اساسی و قراردادها، اسناد ارزشمندی هستند.  

در خاطرات محمد گلبن، آن را پلی بین هند و ایران در بیداری ملی توصیف کرده است.<ref name=":0" /><ref name=":4" />  

میراث حب‌المتین در ترویج وطن‌دوستی، مبارزه فکری با استبداد و استعمار، و تأکید بر آموزش پایدار ماند و الگویی برای نشریات بعدی شد.<ref name=":2" />  

حب‌المتین به عنوان طولانی‌ترین نشریه فارسی برون‌مرزی (۳۸ سال)، استانداردهایی در روزنامه‌نگاری سیاسی و فرهنگی بر جا گذاشت.  

در کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» ناظم‌الاسلام کرمانی، حبل‌المتین عامل کلیدی در انتقال ایده‌های آزادی از خارج به داخل دانسته شده است.

میراث حب‌المتین در آرشیوهای دیجیتال و پژوهش‌های معاصر ادامه دارد.<ref name=":1" /><ref name=":5" /><ref name=":7" />  

== منابع: ==