کاربر:Hossein/صفحه تمرین1404511

نام رسمی این زندان، زندان مرکزی شیراز است ولی به خاطر واقع شدن در محله عادل آباد به این نام مشهور شده است و در بلوار عدالت جنوبي شيراز واقع شده است.

زندان مرکزی شیراز که با نام عادل آباد نیز شناخته میشود، در دهه ۵۰ شمسی در شیراز افتتاح شد. این زندان متشکل از ۱۴ بند اصلی است و سه بند آن ساختمان‌هایی سه طبقه و بزرگ هستند. در هر طبقه این ساختمان‌ها ۳۰۰ الی ۴۰۰ زندانی نگهداری می‌شوند. از جمله موارد نقض حقوق زندانیان در این زندان می توان به عدم رعایت اصل تفکیک جرائم، تراکم جمعیت بالای زندان، کیفیت بد غذا و آب زندان، مشکلات بهداشتی، کمبود تخت و خرید، فروش و استعمال مواد مخدر و عدم دسترسی یکسان همه زندانیان به هواخوری اشاره کرد. به علاوه احکام شلاق، اعدام و دستکم در یک مورد حکم قطع ید نیز در این زندان اجرا میشود.(تاریخ به روز رسانی ۱۴۰۲/۶/۲)

زندان عادل آباد شیراز، یکی از مخوف‌ترین زندان‌های دیکتاتوری حاکم است. این زندان، سال‌هاست که به نمادی از سرکوب، شکنجه، و نقض گسترده حقوق بشر تبدیل شده است. زندان عادل آباد شیراز، محل نگهداری زندانیان سیاسی، عقیدتی و عمومی است. این زندان در شرایطی اداره می‌شود که حقوق ابتدایی انسان‌ها به‌طور سیستماتیک نادیده گرفته می‌شود. وضعیت بند زنان این زندان، به‌ویژه، نشان‌دهنده ابعاد فاجعه‌بار این بی‌عدالتی است

سوابق تاریخی زندان عادل آباد شیراز

زندان عادل آباد شیراز در دهه ١٣٥٠ در جنوب شهر شیراز و منطقه ای خالی از سکنه ساخته شد، اما با توجه به توسعه شهر، اكنون در داخل شهر، در بلوار عدالت قرار دارد. از عادل آباد به عنوان زندانی یاد می‌شود که پیش از انقلاب ١٣٥٧ مرکزی برای نگهداری انقلابیون بوده و در دهه‌ی ٦٠ نیز زندانیان سیاسی زیادی را در خود جای داده و بخشی از کشتار زندانیان سیاسی در سال ١٣٦٧ را نیز بر عهده داشته است.

زندان عادل آباد شیراز، در دوران دیکتاتوری سلطنتی ساخته شد اما در دهه‌های اخیر به محلی برای اجرای سیاست‌های سرکوبگرانه دیکتاتوری حاکم تبدیل شده است. این زندان همواره محلی برای نگهداری مخالفان سیاسی، روزنامه‌نگاران، فعالان حقوق بشر و زنان معترض بوده است.

گزارش‌های متعددی از شکنجه‌های فیزیکی و روانی در این زندان منتشر شده که نشان‌دهنده بی‌توجهی مطلق به حقوق زندانیان است.

در دهه ۶۰، این زندان یکی از مراکز اصلی نگهداری و شکنجه زندانیان سیاسی بود. بسیاری از بازداشت‌شدگان در این دوران، که به‌خاطر فعالیت‌های سیاسی یا عقیدتی خود دستگیر شده بودند، تحت شدیدترین شکنجه‌ها قرار گرفتند. شهادت‌های بازماندگان از آن دوران، حکایت از رفتارهای غیرانسانی مأموران زندان و استفاده از ابزارهای مختلف شکنجه دارد. زندانیانی که از این دوران جان سالم به در بردند، همچنان از اثرات جسمی و روانی آن رنج می‌برند.

زندانبانان زندان عادل آباد شیراز

رئیس این زندان روح‌الله رضایی دانا امجاری نام دارد.

در پاییز ۱۳۹۶ حمید محمدی رئیس زندان عادل‌آباد شیراز، حشمت‌الله حیات‌الغیب مدیر کل زندان‌های استان فارس، علی‌اصغر جهانگیر رئیس سازمان زندان‌های کشور، علی صالحی دادستان عمومی و انقلاب شیراز و علی القاصی رئیس کل دادگستری استان فارس بوده است.

مجید تراب  پور که به حاج مجید معروف است رئیس سازمان رندان های فارس کهکیلویه و بویراحمد و عضو کمیسیون قتل عام زندانیان شیراز در سال ۶۷ است. وی به همراه تعدادی از اقوامش که همگی در زندان شاغل بودند فشارهای زیادی را روی زندانیان سیاسی اعمال می کردند. تراب پور بر سایر زندان ها از جمله زندان های بوشهر برازجان و زندانهای کهگیلویه وبویراحمد حاکمیت داشت و اعمال نفوذ می کرد. مجید تراب پور از ۲۳ بهمن ۱۳۷۵ به ریاست زندان عادل آباد شیراز رسید و تاسال ۶۵ در مناصب مختلف این زندان فعالیت کرد. ترابپور به پاس جنایات بزرگی که در این زندان انجام داد درسال ۱۳۶۵ به سمت ریاست زندانهای سه استان فارس بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد منصوب شد و تا سال ۱۳۷۴ این سمت ها را برعهده داشت.

برادر مجید تراب پور به نام خلیل ترابپور رئیس داخلی زندان بود.

داماد مجید ترابپور رئیس دفتر رندان بود.

داماد خلیل ترابپور مسئول انتظامات بند ۴ بود.

خواهر ترابپور مسئول بند ۱ بانوان بود.

در عادل آباد زندانبانان عبارت بودند از محمد فیروزیان , حسن بی بی ,رسول فیروزی, عبداللهی, مجید ترابپور و برادرش خلیل و تعدادی دیگر که یا پاسدار وظیفه بودند ویا جزء ماموران ثابت زندان نبودند.تا سال 68 دها زندانبان دیگر آمدند و رفتند.

هادی آسمانی از زندانبانان بند چهار عادل آباد بود. هادی آسمانی مانند دیگر زندانبانان یک لات بی سروپا بود که پاسدار شده بود. شبی در تابستان سال شصت ویک هادی آسمانی را به همراهی پاسدار زندانی به نام محمد کاهدی اهل آبادان که به جرم لواط زندانی بود و با گارد بند چهار همکاری میکرد را در حالی که در آسایشگاه زندانبانان در طبقه سه بند چهار قصد تجاوز به نوجوانی زندانی را داشت با هوشیاری نگهبان شب تشکیلات زندان و اطلاع رسانی از طریق ارتباطی که با زندانیان بند سه داشتیم توسط مدیر داخلی زندان دستگیر شد. این جوان به جای پدرش که از دست پاسداران فرار کرده بود به گروگان گرفته شده بود.

عابدی که به نام موسوی یا کاظمی هم شناخته می‌شد سربازجوی بازداشتگاه زندان سپاه شیراز بود ومیتوان گفت اعدام صدها زندانی به تایید او صورت میگرفت و از اصلیترین اعضای هیئت مرگ در قتل عام ۶۷ شیراز بود.

یزدان‌پناه ـ عضو سپاه پاسداران،زندانبان بند چهار زندان عادل آباد. مسئول بند مخوف موسوم به ٤٩. مسئول انفرادیهای مخوف اندرزگاه در عادل آباد. داماد مجید تراب پور رئیس زندان عادل آباد و رئیس سازمان زندان های فارس، کهکیلویه و بویراحمد وعضو کمیسیون قتل عام زندانیان شیراز در سال ۶۷. یزدان پناه بعد از قتل عام سال شصت و هفت  به دلیل بد نامی نام خود را تغییر داد و با نام دیگری در سمت مسئول دفتر زندان عادل آباد کارش را در زندان ادامه داد.

اندازه و تراکم

این زندان دارای بندها و ساختمان‌های متعددی است که زندانیان با اتهام‌های مختلف در آن نگهداری می‌شوند.

گنجایش اسمی هر بند 500 نفر بود و ظرفیت اسمی عادل آباد که یک زندان عمومی بود2000 نفر بود . آمار واقعی زندان تا 5000 نفر هم میرسید که مجبور شدند یک بند جدید به نام بند 5 (بند افاغنه )بسازند وسلولهای 9 نفره به12 یا 15 نفره و در بند های عادی تا 18 نفر را در سلولها جا میدادند و زندان آنقدر پر شده بود که زندانیان عادی نوبتی میخوابیدند.

در گزارش مرکز حامیان حقوق بشر به تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۲ که توسط مدیار سمیع‌نژاد نوشته شده آمده است: در حدود دو سال قبل مدیر کل زندان‌های استان فارس ظرفیت این زندان را 1400 نفر عنوان کرده بود که «با كمبود فضای فيزيكی و نيروی انسانی و كمبود اعتبار» روبرو بوده است، اما با این وجود هر ماه به جمعیت زندانیان استان فارس در حدود «300 نفر» اضافه می‌شود و عادل آباد اکنون در خود «چهار هزار» زندانی را جا ی داده است؛ یعنی نزدیک به سه بار ظرفیت واقعی. مسأله‌ای که هم‌چنان جزو مشکلات این زندان است.

حسین رئیسی وکیل دادگستری که موکلان زیادی در این زندان داشته، در گفت‌وگو با «مرکز حامیان حقوق‌بشر» از وضعیت این زندان سخن گفت: «به طور کلی عادل‌آباد زندانی است که برای حدود ١٥٠٠ نفر زندانی ساخته شده است، اما در سال‌های اخیر به طور متوسط همیشه بیش‌تر از ٣٥٠٠ زندانی در آن نگهداری می‌شود. در حال حاضر همه‌ی زندانی‌های خطرناک استان فارس را به این زندان می‌آورند.

در حال حاضر در این زندان حدود شش هزار زندانی محبوس هستند. ظرفیت این زندان برای حدود ۱۴۰۰ زندانی کفایت می‌کند.

حامد کاووسی دانشجوی زندانی که ۲۱ ماه در این زندان بوده است می‌گوید: در بین سال های ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۰ که من در زندان عادل‌آباد بودم تعداد زندانیان بیش از ۶ هزار نفر بود به طوری که در هر اتاق تقریبا ۱۶ متری ۲۰ نفر زندانی وجود داشت. تعداد تخت‌ها در اتاق‌های معمولی ۹ عدد بود؛ سه تخت سه طبقه؛ و معمولا ۱۰ نفر هم در کف اتاق به صورت «اتوبوسی» (اصلاح خود زندانیان هست) می‌خوابیدند.»

بندهای زندان

زندان عادل‌آباد ابتدا در مجموع از چهار بند بزرگ و اصلی تشکیل می‌شد که هر بند شامل سه طبقه و ۲۰ اتاق بود. اما به مرور زمان هر کدام از این بندهای اصلی به بندها و واحدهای کوچک‌تر تبدیل شده‌اند. هر کدام از بندهای اصلی در زمان ساخت، برای ۵۰۰ زندانی طراحی شده بودند اما سال‌های بعد چیزی حدود پنج برابر ظرفیت هم در آن‌ها جا داده شده است. در حال حاضر در مسیر راهروی اصلی که از گیت ورودی شروع و به بند سبز بزرگ‌سال منتهی می‌شود، دفتر مدیر داخلی زندان، دفتر قاضی ناظر، بهداری و سایر بندها واقع شده‌اند.

عادل آباد شیراز بندهای مختلفی با اسامی مختلف دارد با پیشوند ثابت اندرزگاه؛ «اندرزگاه بزرگسالان، دستیاران، سبز نوجوانان، قرآن (بند سابق نسوان)، آموزش، سلامت، پاک، همت، علوم قرآنی، نشاط، سعادت و اندرزگاه‌های تربیت ١ و ٢»

بند سبز

در حالیکه بنا بر یک گزارش بهترین بند این زندان «بند سبز» بود که تعداد محدودی را قبول می‌کرد و هزینه بسیار زیادی داشت. به زندانی پیشنهاد شده بود که مبلغ ۵۰۰ هزار تومان به زندان کمک کند تا به بند سبز منتقل شود! ولی بنا بر گزارش دیگری فضای این بند به حدی خشن است که در میان زندانیان با نام "جزیره آدم خوارها" شناخته میشود. در ۵ مرداد ۱۴۰۱ در پی درگیری در اندرزگاه سبز جوان زندان عادل آباد شیراز، یک زندانی مجروح شده و به دلیل وخامت حال جان خود را از دست داد.

بند اندرزگاه قرآن

یکی دیگر از بندهای مرفه این زندان، «اندرزگاه قرآن» است که نسبت به بند سبز، کوچک‌تر است و حدود ۱۰۰ نفر جمعیت دارد. این بند هم متعلق به زندانیان با اقبال‌تری است که گاهی به مرخصی یا ملاقات شرعی فرستاده می‌شوند و امکانات رفاهی مناسبی دارند.

بند ۱۰ و ۱۱ بدترین بندها

بدترین بخش‌های عادل‌آباد، بندهای ۱۰ و ۱۱ هستند؛ همان بندهایی که گفته می‌شد شورش زندان عادل‌آباد در فروردین ۱۳۹۹ از آن جا آغاز شد. این دو بند محل نگه‌داری زندانیانی هستند که محکوم به اعدام یا حبس ابدند. به گفته زندانیان، اندرزگاه ۱۱ یا بند نشاط به «جزیره آدم خوارها» هم شهرت دارد و اغلب زندانیانی که دارای احکام طولانی مدت حبس یا اعدام هستند، در این بند نگه‌داری می‌شوند؛ جایی که حدود هزار زندانی در یک فضای بسته با اتاق‌های ۱۲متری سامان داده شده‌اند.

وضعیت بندها

حامد کاووسی دانشجوی زندانی که ۲۱ ماه در این زندان بوده است می‌گوید: تجربه شخصی‌ من مربوط می‌شود به بند ۱۱ (اندرزگاه قرآنی) عادل‌آباد. این بند در شرایط بسیار بدی بود. تعداد کم دوش (۸ عدد) و دستشویی (تقریبا ۲۰ عدد) و تعداد زیاد زندانی؛ تقریبا ۵۰۰ نفر، باعث شده بود که همیشه برای استفاده از حمام و دستشویی دعوا بشود. زمان استفاده از دوش‌ها محدود بود. حمام روزانه تقریبا شش ساعت، در سه شیفت دو ساعتى باز بود. مدت زمانی که واقعا می‌شد از دوش‌ها استفاده کرد ۱۰ دقیقه بود. چون بعد از آن به دلیل خرابی سیستم گرمایشی آب حمام سرد بود. فضا برای خوابیدن نبود و تعداد زیادی از زندانی‌ها در راهرو می‌خوابیدند. وضعیت غذا و امکانات بهداشتی بسیار بد بود. زندانیان مجبور بودند برای غذا خوردن از ظرف‌های مشترک استفاده کنند. مواد شوینده و شیر آب برای شست و شوی مناسب ظرف‌ها وجود نداشت. تعداد کم دوش حمام و دستشویی باعث شده بود این بندها به آلوده‌ترین بندهای عادل‌آباد تبدیل شوند به طوری که شپش به وفور در آنجا یافت می‌شد.

6 شهریور 1399: هرانا در گزارشی از مشکلات زندانیان محبوس در زندان عادل آباد شیراز همچون عدم رعایت اصل تفکیک جرائم، تراکم جمعیت بالای زندان، کیفیت بد غذا و آب زندان، مشکلات بهداشتی، کمبود تخت و خرید، فروش و استعمال مواد مخدر، عدم دسترسی یکسان همه زندانیان به هواخوری و شیوع کار جنسی در میان زندانیان با قدرت اقتصادی کمتر و زندانیان دارای اعتیاد به مواد مخدر خبر داد. به علاوه بنا بر این گزارش در زمان شیوع ویروس کرونا، ضوابط قرنطینه زندانیان و بازداشت شدگان به درستی اجرا نمیشد. (هرانا- بحران کرونا؛ گزارشی جامع از زندان عادل آباد شیراز)

بند قرنطینه

این بند قسمتی از بند سبز این زندان است. به گزارش اطلس زندان‌های ایران حدود چهار ماه پیش در تاریخ ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ کلیه زندانیان سیاسی، عقیدتی و امنیتی محبوس در زندان عادل‌آباد شیراز از بندهای مختلف احضار و به یک بند ایزوله منتقل شدند. زندانیا از حقوق اولیه خود همچون دسترسی به فروشگاه، امکان استفاده از هواخوری، سالن ورزشی و مراکز فرهنگی و همچنین حق دسترسی به تلفن محروم بودند. در ماه‌های بعد بخش کوچکی از این محرومیت‌ها رفع شد، اما اغلب آن‌ها کماکان پابرجا هستند.

وضعیت غذا

این دانشجوی دانشگاه علوم تحقیقات فارس که در تاریخ ١٣ آبان ١٣٨٨ بازداشت و به دو سال زندان محکوم شد در ادامه گفت: «وضعیت خوراک و سلامت در این زندان به شدت بد هست. زندانیانی که توان مالی دارند هرگز غدای زندان را نمی‌خورند و با خرید از فروشگاه زندان نیازهای غذایی خود را بر طرف می کنند.

وضعیت درمانی

کمبود امکانات درمانی و دکتر باعث شده بود که زندانیان برای دیدن دکتر و گرفتن دارو معمولا ۱۰ تا ۱۵ روز صبر کنند. بارها مشاهده کردم که یک مریضی ساده به دلیل بی توجهی مسٔولان زندان به مریضی‌های بدتری تبدیل شده بود. به عنوان مثال یکی از بچه‌ها که دندانش عفونت کرده بود تقریبا بعد از دو هفته بی‌توجهی مسٔولان زندان دچار تشنج شد و مجبور شدند به بیمارستان بیرون منتقلش کنند.

23 خرداد 1400:  حسین سپنتا زندانی سیاسی بیمار، در هشتمین سال حبس مبتلا به اختلال مزمن و پیش‌رونده‌ نخاعی از رسیدگی پزشکی محروم مانده بود. به گفته یک منبع مطلع  آقای سپنتا دچار کاهش وزن شدید شده و توانایی راه رفتن را نیز از دست داده بود. او قادر به انجام کارهای روزمره و امورات شخصی از جمله شست‌و‌شو و رفتن به سرویس بهداشتی را نبوده و تمامی أمور با کمک هم بندی‌های وی انجام می‌شد. (هرانا-عدم رسیدگی پزشکی؛ گزارشی از آخرین وضعیت حسین سپنتا در زندان عادل آباد شیراز)

وضعیت بهداشتی

حمام در این سلول وجود ندارد و زندانیان برای استحمام از یک شلنگ نسبتاً بلند استفاده می کنند که آنرا به شیر ظرف شویی وصل می کنند و یک نفر شلنگ را می گیرد تا دیگری استحمام کند.

آن‌جا تنها به سبک همان آشپزخانه‌های قدیمی یک سینک ظرف‌شویی داشت که در آن همه کارها مثل رخت‌شستن را هم انجام می‌دادند. در آن‌جا یک توالت بود که تهویه هوا نداشت و البته برای تخلیه چاه هم آب به اندازه کافی نبود.

مواد مخدر

مصرف مواد مخدر و در دسترس بودن آن براى زندانيان در عادل‌آباد از دیگر مواردی است که کاووسی به آن اشاره کرد: «به جز بند سبز در بقیه بندهای زندان عادل اباد مواد مخدر به وفور و با قیمت بالا یافت می شد. یکی از مشکلات بزرگ اعتیاد در زندان عادل آباد ترک اعتیاد بود به طوری که هر کس ثبت نام می کرد و مبلغ ۲۰ هزار تومان پرداخت می کرد می توانست روزانه متادون دریافت کند در صورتی که مصرف متادون باید زیر نظر پزشک و برای مدت محدودی باشد.

زندانیان نوجوان در زندان عادل‌آباد شیراز

در زندان عادل آباد پسران کودک و نوجوان زیر ١٨ سال به دليل وجود کانون اصلاح و تربیت شیراز از زندانيان بزرگسال جدا شده‌اند. اما دختران زیر ١٨ سال در زندان بزرگ‌سالان این زندان به سر می‌برند.

کاووسی از تجربه‌ها و شنیده‌های خود در این زمینه می‌گويد: « دو بند در زندان عادل‌آباد مخصوص زندانیان نوجوان وجود داشت. بند سبز نوجوانان و بند ٱموزش ولی در مواردی مشاهده می‌شد که زندانیان نوجوان را به بندهای بزرگسالان منتقل می‌کنند. برای مثال وقتی من را به بند ۱۱ که یکی از بدترین بندهای عادل آباد و معروف به «جزیره آدم خوارها» بود، منتقل کردند، کمتر از ۱۹ سال سن داشتم. در طول این مدت زندانی‌های دیگری هم سن و سال خودم در آنجا دیدم. تجاوز در زندان عادل آباد وجود دارد.»

تجاوز به «مرده»

زندانی دیگری که نخواست نامش فاش شود به مرکز حامیان حقوق‌بشر با تأیید وجود «تجاوز» در این زندان گفت: « یکی از بدترین داستان‌هایی که در این مورد در زندان شنیده می‌شود تجاوز به «مرده» هست. ماجرا از این قرار بوده که چند زندانی که می‌خواستند به یک نفر تجاوز کنند، پتویی را روی سر او می‌کشند و شروع به تجاوز می‌کنند در حالی که او زیر پتو خفه شده بوده و آن‌ها متوجه نمی شدند. تقریبا از نفر دوم یا سوم به بعد داشتند به یک میت تجاوز می‌کردند.»

بند زنان

در بهمن ۱۳۹۲ در گزارشی آمده است: در حدود چهار سال پیش بند زنان زندان عادل‌آباد شیراز به زندان «کیان‌آباد» منتقل و این زندان که از آن به عنوان زندانی مردانه شناخته می‌شود خالی شد، به جز ١٠ زن كه آنجا نگه داشته شدند. اما در حدود یک‌سال پیش بار دیگر بند زنان در زندان عادل آباد تشکیل شد و اکنون زندانیان زن را در خود جای می‌دهد. “رها ثابت” فعال مدنی و شهروند بهایی: «زندان عادل آباد یک زندان مردانه است. این‌که چرا من را به این زندان منتقل کردند خود جای سوال است. من هنگامی وارد این زندان شدم که بند زنان آن به زندان کیان‌آباد منتقل شده بود. بندی که من وارد آن شدم در واقع آشپزخانه قدیمی زندان بودن که ١١ زن در آن نگهداری می‌شدند که عمدتا قاچاقچی و بيشترشان محکوم به حبس ابد بودند. چون زندان مردانه بود این‌ها هیچ وقت نمی‌توانستند از این آشپزخانه بیرون بیایند. در واقع در بند هیچ‌کس نه ملاقاتی داشت نه حتا هواخوری.» حمام در این سلول وجود ندارد و زندانیان برای استحمام از یک شلنگ نسبتاً بلند استفاده می کنند که آنرا به شیر ظرف شویی وصل می کنند و یک نفر شلنگ را می گیرد تا دیگری استحمام کند.

تبعیض و شکنجه در زندان عادل‌آباد

صولت شیخ‌نیا که در دهه ۶۰ در زندان عادل آباد شیراز زندانی بوده‌است در شهادتی برای عدالت برای ایران درباره شکنجه‌ شدنِ زندانیان توسط مجید تراب‌پور می‌گوید:

«زندان عادل آباد شیراز سه طبقه داشت. در هر طبقه هم چهل و دو اتاق بود که میله داشت. هر وقت کسی که یا حرفی زده بود یا مشخص شده بود که مثلا[کسی] روی موضعش است به ما می‌گفتند از سلول های‌تان بیایید بیرون، دور میله ها بایستید، کف طبقه پایین… چون توابینی را می گذاشتند که ما به آنها می‌گفتیم توابین نفوذی، این‌ها خودشان را هنوز هوادار جا می‌زدند و در بچه‌ها نفوذ می‌کردند و از بچه‌ها حرف می‌کشیدند.  بعد که می‌فهمیدند سر موضع‌اند، بدون اینکه ما اطلاع داشته باشیم، می‌رفتند به [مقامات زندان] اطلاع می دادند. یکی از بچه‌ها را می آوردند… اول تواب می‌رفتند این را خیلی بدجور می زدند، توی اتاقش، گاهی وقت‌ها می‌آوردند کف طبقه  اول که سیمانی هم بود، مجید تراب پور معمولا این‌ها را می‌زد. به‌طور خاص مثلا یک بار مادر الهه را خیلی بدجور زد، سن بالایی هم داشت، آوردند زدند، الهه هم بالا بود. گفتند این برای تنبیه شدن الهه است که هنوز روی موضع است، مادرش را آوردند زدند، مادرش هم زندانی عادل آباد نبود. حالا از سپاه آوردند یا از ملاقاتی آوردند، دقیقا یادم است که نزدیک ظهر بود، که آوردند آنجا ومجید تراب پور خودش این را شلاق زد و ما را وادار کرد که حتما بایستیم ببنیم.

حسین رئیسی: « موکلی داشتم که بعد از خاموشی زندان بیدار بوده و به هر دلیل نظم زندان را رعایت نکرده اما به جای رفتاری انسانی در هوای صفر درجه زمستان، شب تا صبح به او دست بنده زده و در هوای آزاد او را به میله بسته بودند.»

حامد کاووسى نيز رفتاز مأموران زندان را تبعيض آميز می‌داند: «معمولا زندانی‌هایی که وضعیت مالی خیلی مناسبی داشتند از شرایط زندگی راحت‌تری برخوردار بودند. بارها شاهد رفتار نامناسب و کتک زدن زندانیان از طرف کارمندان زندان به ویژه رییس زندان و رییس حفاظت زندان‌های استان فارس بودم.»

یک زندانی سیاسی دهه ۶۰ این زندان در مورد یزدان‌پناه می‌گوید: جرم: شکنجه بی حد و حساب زندانیان سیاسی از جمله خود من در زندان عادل آباد شیراز در دهه شصت. تجاوز به دختران باکره قبل از اعدام. مسئول مستقیم مرگ نوجوان شانزده هفده ساله ای بنام مصطفی دشتبان در انفرادی اندرزگاه عادل آباد در سال ۶۵.

رسول فیروزی از شکنجه گرهای وحشی عادل آباد بود. همان بود که زهرا روزیطلب را در سال پنجاه ونه در بند 49 زنان سیاسی و مجردی چنان شکنجه کرد که دچار ضربه مغزی شد.

رسول فیروزی یکی از کسانی بود که علی محمد( قائدی) را ربودند و روی بدنش با آتش سیگار نوشته بودند ؛مرگ بر منافق درود بر خمینی.

مرگ زیر شکنجه

[یک روز] گفتند دختر امام آمده [به زندان]، فریده گویا آمده بود. بروید سخنرانی او. سالن بزرگی هم بود که پرده زده بودند. آن طرفش پسرها بودند و این طرفش دخترها. او [دختر خمینی] که داشت صحبت می‌کرد، وسط صحبت‌هایش داشت از خمینی حرف می زد. یکی از پسرها گفت مرگ بر خمینی، از این طرف هم فاطمه عبدالعلی نژاد بلند با دو تا از بچه‌های دیگر، مرضیه خراسانی و استواری که اسم کوچکش را یادم نمی‌آید، این سه تا با هم گفتند مرگ بر خمینی. شلوغ شد… از همان‌جا شلوغ شد و پرده را زدند و مجید تراب پور با چند تا از تواب‌های پسر و دختر از همان سالن نمی‌دانم زنجیر، نمی‌دانم این چیزها را از کجا آوردند، حتی کلنگ دستشان بود، از سالن که آمدیم بیرون به هواخوری و از هواخوری یک در کوچک بود که می‌خورد به بند چهار، از همان این سه تا را زدند خیلی بدجور و بقیه تواب‌ها هم همین‌طور. چادر و مقنعه‌اش که از سرش درآمد، آن‌قدر زده بودند که موهایش را کندند که من قشنگ یادم است که آن‌قدر مو تو دست یکی از این تواب‌ها بود… چندتا از مسئولان بند یک که مال برادرها بود، پیراهنش تکه تکه بود که لباس زیرش پیدا بود. آن‌قدر این را زدند و اذیت کردند. همان موقع از بند بردنش. فقط بخاطر یک مرگ بر خمینی گفتن. دیگر هم نیاوردنش. [بعد] به بند گفتند آن‌قدر زدنش که زیر شکنجه از بین رفته. بچه‌ها به ما گفتند که فاطمه عبدالعلی نژاد زیر شکنجه از بین رفته. »

مرگ مصطفی دشتبان زیر شکنجه: دو روایت در مورد مرگ مصطفی دشتبان وجود داشت. یکی اینکه مورد تجاوز جنسی یزدان پناه قرار گرفت وبعد با شلنگ توالت انفرادی خود را حلق آویز کرد. روایت دیگر آنکه به دلیل مقاومت در مقابل تجاوز یزدان پناه توسط وی با شلنگ آب توالت خفه شد . روایت دوم به نظر ما صحیح تر بود چون اولان اگرچه مصطفی خوش سیما و جوان بود، ولی بسیار قوی بود. دوم به دلیل سقف بلند انفرادی های اندرزگاه امکان آن که کسی خودش را حلق آویز کند بسیار کم بود.

زندانیان سیاسی زندان عادل‌آباد

از سال ۱۳۹۵ و هم‌زمان با ابلاغ بخش‌نامه تفکیک جرایم در زندان‌ها، همه زندانیان سیاسی و امنیتی زندان نظام و سایر زندان‌های شهرستان‌های دور و نزدیک شیراز به عادل‌آباد منتقل شدند. واحد یک بند سبز بزرگ‌سال را هم که اولین واحد ورودی این بند و شامل چهار اتاق، یک نمازخانه و یک کریدور بود، با یک در جدا کردند و اسمش را نیز گذاشتند بند ۱۴ امنیتی و آن جا شد محل اقامت زندانیان سیاسی که از چهار طرف شیراز به آن‌جا منتقل شده بودند.

زندان عادل آباد شیراز محل نگهداری زندانیان سیاسی نیز هست. دراویش، دانشجویان، فعالان سیاسی و مدنی و زندانیان بهایی زیادی در طی سال‌های گذشته در این زندان دوران محکومیت خود را گذرانده‌اند.

کاووسی که خود به عنوان یک زندانی سیاسی در این زندان بوده نیز به «مرکز حامیان حقوق بشر» گفت: «در مدت زمان حضورم در زندان عادل آباد تعداد کمی زندانی سیاسی دیدم. تقریبا بین ۱۵ تا ۲۰ نفر. مشکلاتی که زندانیان سیاسی با آن‌ها در گیر بودند رفتار امنیتی مسٔولان بود و ممنوع شدن حقوق اولیه آن‌ها مانند حق ملاقات٬ تماس تلفنی و مرخصی.»در جریان اعتراضات دی ماه سال ۱۳۹۶، جمعیت بند زندانیان سیاسی به شکل قابل توجهی افزایش یافت.

بنا بر گزارش ایران وایر در تاریخ اردیبهشت ۱۳۹۹، کماکان حدود ۲۰ زندانی، از جمله چند زندانی وابسته به گروه «ری استارت»، چند زندانی قدیمی وابسته به «سازمان مجاهدین خلق» و گروه‌های سلطنت‌طلب و چند زندانی دیگر که متهم به جاسوسی هستند و یا به جرایم امنیتی محکوم شده‌‌اند، کماکان در بند امنیتی باقی‌ مانده‌اند.

مرگ زندانیان در زندان مرکزی شیراز

9 تیر 1362: مرگ زندانی بهایی احمدعلی ثابت سروستانی به دلیل تاخیر در انتقال به بیمارستان

23 خرداد 1400:  حسین سپنتا زندانی سیاسی بیمار، در هشتمین سال حبس مبتلا به اختلال مزمن و پیش‌رونده‌ نخاعی از رسیدگی پزشکی محروم مانده بود. به گفته یک منبع مطلع  آقای سپنتا دچار کاهش وزن شدید شده و توانایی راه رفتن را نیز از دست داده بود. او قادر به انجام کارهای روزمره و امورات شخصی از جمله شست‌و‌شو و رفتن به سرویس بهداشتی را نبوده و تمامی أمور با کمک هم بندی‌های وی انجام می‌شد. (هرانا-عدم رسیدگی پزشکی؛ گزارشی از آخرین وضعیت حسین سپنتا در زندان عادل آباد شیراز)

13 مرداد 1401: در سایه عدم نظارت کافی مسئولان یک زندانی محبوس در زندان عادل آباد شیراز با هویت عبدالرضا خانی در پی عفونت گلو ناشی از سو مصرف مواد مخدر در بیمارستان خارج از زندان، جان باخت. (هرانا- در سایه عدم نظارت مناسب؛ مرگ یک زندانی در زندان عادل آباد شیراز)

اعدام در زندان عادل‌آباد شیراز

از مجاهدین بسیار بودند که شکنجه های طاقت فرسا را تحمل کردند ولی کسی را که منجر به دستگیری یا اعدامش شوند لو ندادند و خیلی زیرکانه و دلاورانه رفتار کردند.مثل مرتضی دشتبان, موسی الرضا صدوقی, محسن ایزدی, فرهاد و فرخ جره .این دو دوقلو های هم سان بودند وهنگام اعدام 17 و 19 ساله بودند هردوبا پیراهن سفید و شلوار سیاه{لباس دامادی}برای اعدام رفتند. حسن عطایی, جمال زائرزاده, محمد بیژنزاده محمود زارعی مصطفی دشتبان جوان روستایی از اهالی فسا.جوان دلاوری که وقتی در سلولهای اندرزگاه عادل اباد توسط داماد مجید ترابپور پاسدار یزدان پناه خفه شد هنوز 18 سال نداشت} و خیلی های دیگه که من وظیفه خود میدانم در جایی نام آن دلاوران جمع آوری وثبت کنم.آنان کسانی بودند که به صورت شکنجه گرانشان تف کردند و آنان را به جنون کشاندند.

محمود زارعی اهل فسا که توسط بازپرس نصیری با شلیک به سرش در سلول انفرادی سپاه کشته شد.

28 خرداد 1362: اعدام ۱۰ زندانی زن بهایی

28 آبان 1384: تجاوز و قتل بشیر، نوجوان 17 ساله به دلیل انتقال به بند شروران

18 آبان 1391: اعدام ۷ نفر به جرم مواد مخدر که ۵ نفر در ملا عام بوده است.

29 فروردین 1396: اعدام زندانی به اتهام سرقت و قتل

22 شهریور 1399: نوید افکاری، از بازداشت شدگان اعتراضات مرداد 97  علیرغم ابهامات جدی در پرونده و موج جهانی حمایت از وی در زندان عادل آباد شیراز اعدام شد. نوید افکاری حدود یک هفته قبل به همراه دو برادر دیگرش حبیب و وحید افکاری همراه با ضرب و شتم به بند ارشاد زندان عادل آباد منتقل شده بود. (هرانا-اعتراضات مرداد ۹۷؛ نوید افکاری در زندان عادل آباد شیراز اعدام شد)

۲۹ مرداد ۱۴۰۴ - یک زن و شوهر به اتهام قتل یک خانواده در زندان عادل‌آباد اعدام شدند.

قتل‌عام ۶۷ در زندان عادل‌آباد

در زندان‌های بزرگی مانند وکیل‌آباد مشهد و عادل‌آباد شیراز نیز ده‌ها یا صدها قربانی داشتند که نام و نشانی از اکثر آنان در دست نیست.

فاطمه و مادرش زهرا عزیزی سپس به زندان عادل آباد شیراز منتقل شدند. در اواخر سال ۱۳۶۷ ماموران این دو زندانی را نیز به اتهام ایستادن بر عقایدشان، اعدام کردند. این مادر و دختر، به طور همزمان در عادل آباد اعدام شدند. فاطمه هنگام اعدام ۲۱ساله بود.. در بعضی منابع نام دختر را تهمینه پاشنه‌ساز معرفی کرده‌اند.

فریدون دهقان- تولد ۱۳۳۷ – اعدام مرداد ۱۳۶۷- مسئولین اعدام اقای ابراهیم رئیسی، مرتضی اشراقی حسینعلی نیری.هیئت مرگ- محل اعدام شیراز زندان عادل اباد- محل دفن دارالرحمه شیراز- شماره قبر- قطعه ۱۲ ردیف هفت، شماره ۱۱-. فریدون فرزند خدایار دهقان اهل شهرستان قیرو کارزین فارس و دانشجوی رشته اقتصاد دانشگاه تهران بود. محل دستگیری او بیضافارس و وابستگی سیاسی:  سازمان مجاهدین خلق بود. در یک سایت سمت سازمانی او مسئول سیاسی نظامی جنوب کشور ذکر شده است. تا سال ۱۳۸۴ محل دفن فریدون مخفی بود ولی با پیگیری بسیار محل دفن را اعلام کردند. مادرفریدون دهقان  به‌دلیل اعدام فرزندش، دچار مشکلات روحی و روانی شده بود.

در لیستی که شامل ۴۴۸۶ اسم از مجاهدین و مبارزین قتل‌عام شده در سال ۶۷ توسط سازمان اتحاد فدائیان خلق ایران تهیه شده است ۹۳ اسم مربوط به اعدام‌شدگان در زندان عادل‌آباد شیراز می‌باشد.

نزدیک به ۲۰۰ زن و مرد در تابستان سال ۱۳۶۷ (در زندان عادل‌آباد شیراز) اعدام شدند که پیکر هیچ یک از آنان به خانواده‌هایشان داده نشده است.

عزیز زارعی، پدر فاطمه زارعی، در دفتر خاطرات خود که در کتابی با عنوان “خاطرات عزیز” منتشر شده می‌نویسد:

«به گفته یکی از ماموران زندان، چهارصد نفر مذکر و مونث از گروه مجاهدین در دو زندان عادل‌آباد و سپاه شیراز باقی مانده بود که شبانه به وسیله یک گروه ویژه و چندین کامیون مخصوص از ساعت یک تا سه بعد از نیمه شب آن‌ها را چشم‌بسته سوار کرده برده‌اند که هیچ یک از مامورین عادی زندان در آن دخالتی نداشتند. آن‌ها را کجا برده‌اند و چه کرده‌اند خدا می‌داند. البته شایعات در آن‌باره زیاد بود. تصور بعضی‌ها بر آن بوده که آن‌ها را برده‌اند در یک نقطه دوردست. اول آن‌ها را مسموم کرده سپس در یک گور دسته‌جمعی دفن کرده‌اند.»

محل دفن قتل‌عام‌شدگان در شیراز

در انتهای گورستان دارالرحمه شیراز، در قسمت جنوب شرقی، که قبلا جزو مناطق متروکه آن به حساب می‌آمده است، زندانیان سیاسی اعدام‌شده را دفن می‌کردند. مقامات رسمی به آن محل، “لعنت‌آباد” می‌گفتند. برخی از زندانیان سیاسی سابق و خانواده‌های جان‌باختگان بر این باورند که گروهی از زندانیان سیاسی زندان عادل‌آباد را که در جریان کشتار ۶۷ اعدام شدند، در این محل و در گورهای جمعی دفن کرده‌اند.

فرار از زندان عادل‌آباد شیراز

فرار از عادل آباد کار بسیار ناممکنی به نظر میرسید اما در چند مورد ممکن شد .اولین زندانی که فرار کرد زندانی عادی بود که در سال 59 به جرم یاغی گری در شهرستان داراب دستگیر شده بود او توانست بود خودش را به محوطه زندان برساند و با بالا رفتن از زاویه دیوار چهار/پنج متری با برج دیده بانی پنجم خودش را بالا بکشد و فرار کند. دومین زندانی که از دست پاسداران توانست فرار کند حسین رهگذر از هواداران سازمان پیکار بود . او که برای درمان به بیمارستان ارتش در چهار راه باغتخت برده میشد توانست از دست مامورش فرار کند. سومین فرار مربوط میشد پنج زندانی سیاسی ازبند 4 بازداشتگاه سپاه شیرازقبل از سی خرداد شصت.اسامی انانرا فقط بهروز نامی به یادم مانده که از مسئولین بالای پیکار در مسجدسلیمان بود بقیه هم یک نفر از از اعضای فداییان اشرف دهقان بندرعباس بود وبقیه هم هواداران سازمان پیکار بودند. یک فرار دیگه هم از عادل آباد اتفاق افتاد که مربوط میشد به یک قاچاقچی معروف زاهدان.

فرار محمد هوشمندی یک زندانی سیاسی دهه ۶۰ با کمک یک افسر شهربانی از زندان خارج و توسط یک فامیل که به صورت اتفاقی آنها را دیدن و سوار ماشینشان شد از منطقه دور و بعد از ماجراهای زیاد از کشور خارج شد.

شورش در زندان عادل آباد شیراز

زندانیان در شیراز در اعتراض به وضعیت خود زیر سایه شیوع ویروس‌کرونا و عدم اجازه مرخصی، یکشنبه شب ۱۰ فروردین ۱۳۹۹ در زندان عادل آباد دست به اعتراض و شورش زدند. کاظم موسوی، رئیس دادگستری این استان تاکید کرده زندانیان اقدام به شکست برخی نرده‌ها و دوربین‌های مدار بسته کرده‌اند ولی موفق به فرار نشدند.

پس از شورش در زندان «عادل‌آباد» شیراز در روزهای گذشته، گاردهای زندان هر روز به یکی از بندهای زندان هجوم برده و به صورت گسترده‌ای بخش عمده وسایل شخصی زندانیان را ضبط کرده و با خود برده‌اند. در برخی از بندها حتی پتو، بالش، پرده، ظرف و ظروف زندانیان و مواد غذایی آن‌ها هم جمع‌آوری و ضبط شده است: «پیاز و سیب‌زمینی را که زندانیان از فروشگاه زندان خریده‌اند را هم برده‌اند.

اعتصاب غذای نوروزی ۱۴۰۰ زندان عادل آباد شیراز

۲۸ نفر از زندانیان سیاسی در ایران که در زندان‌های مختلف نگهداری می‌شوند با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرده‌اند که "به یاد و احترام رنج‌های مشترکمان و در اعتراض به ظلم‌های ستمگران" سال ۱۴۰۰ خورشیدی را با اعتصاب غذا آغاز می‌کنند و سه روز ادامه می‌دهند.. این اعتصاب عذا که هم‌زمان در زندان‌های اوین، فشافویه، و عادل‌آباد برگزار شد اعتصاب غذای گسترده زندانیان سیاسی نیز گفته می‌شود. این اعتصاب همراه با بیانیه و اسامی اعتصاب کنندگان بود که بیشترین آن در زندان اوین بودند. کسری نوری از زندان اوین که ترتیب دهنده اصلی اعتصاب بود پس از آن به زندان عادل‌آباد شیراز تبعید شد.

تحریم زندان عادل‌آباد شیراز

وزارت خزانه‌داری آمریکا شامگاه پنج‌شنبه ۳ مهر ۱۳۹۹ به وقت تهران اعلام کرد نام زندان ارومیه، زندان عادل‌آباد شیراز، زندان وکیل‌آباد مشهد و شعبه یک دادگاه انقلاب شیراز به فهرست نهادهای تحت تحریم دفتر کنترل دارایی‌های خارجی (اوفک) که از نهادهای زیرمجموعه این وزارتخانه به شمار می‌رود، افزوده شده است.

زندان عادل‌آباد شیراز و شعبه اول دادگاه انقلاب این شهر نیز در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار گرفتند.

کتابهایی در مورد زندان عادل‌آباد شیراز

کتاب عادل‌آباد رنج ماندگار اثر جهانگیر اسماعیل‌پور : کتاب خاطرات زندان «عادل‌آباد رنج ماندگار»، درباره‌ی وضعیت زندانیان سیاسی دهه‌ی ۶۰ در زندان عادل آباد شیراز، به قلم جهانگیر اسماعیل‌پور توسط نشر باران در سوئد با نقاشی اکرم ابویی روی جلد کتاب منتشر شده است. جهانگیر اسماعیل‌پور، ۵۱ ساله و ساکن هلند است. او از سال ۱۳۵۶ همکاری خود با سازمان چریک‌های فدایی خلق را آغاز می‌کند و پس از انقلاب، چندبار به دلیل فعالیت سیاسی بازداشت می‌شود تا این که آخرین‌بار در سال ۱۳۶۱ دستگیر می‌شود و تا اواخر سال ۱۳۶۷ در اسارت زندان‌های حکومت اسلامی می‌ماند.