تظاهرات مشهد ۱۳۷۱: تفاوت میان نسخه‌ها

پرش به ناوبری پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
 
خط ۳۹: خط ۳۹:
این شورش از کوی طلاب مشهد آغاز شد. کوی طلاب از مناطق حاشیه نشین مشهد و محل زندگی خانواده‌های فقیر و مهاجر بود. عباس واعظ طبسی که تولیت [[آستان قدس رضوی]] را به عهده داشت برای گسترش صحن حرم امام هشتم همواره چشم به زمین‌های اطراف حرم داشت که کوی طلاب در مرکز این زمین‌ها قرار داشت.   
این شورش از کوی طلاب مشهد آغاز شد. کوی طلاب از مناطق حاشیه نشین مشهد و محل زندگی خانواده‌های فقیر و مهاجر بود. عباس واعظ طبسی که تولیت [[آستان قدس رضوی]] را به عهده داشت برای گسترش صحن حرم امام هشتم همواره چشم به زمین‌های اطراف حرم داشت که کوی طلاب در مرکز این زمین‌ها قرار داشت.   


روز ۹ خرداد ۱۳۷۰ ماموران استانداری از طرف علی جنتی استاندار وقت خراسان که بعدها در دور اول ریاست جمهوری [[حسن روحانی]] وزیر ارشاد کابینه‌ی او شد، برای تخریب خانه‌های مردم در کوی طلاب حرکت کردند. هنگامی که مردم در مقابل آن‌ها مقاومت کردند آن‌ها اقدام به خراب کردن خانه‌ای بر سر اعضای خانواده نمودند که مادر و همسر مرد معترض در زیر آوار کشته شد. همچنین کودکی در این ماجرا جان خود را از دست داد. این واقعه آتش خشم مردم را برانگیخت و تظاهرات عظیمی با پیوستن مردم محله‌های اطراف در مشهد شکل گرفت. طی چند ساعت دو کلانتری ۳ و ۴ مشهد به دست مردم افتاد و سلاح‌های آن مصادره شد. مردم، بسیاری از ساختمان‌های دولتی و مراکز انتظامی و فروشگاه‌های متعلق یه آستان قدس را آتش زدند و به طرف استانداری حرکت کردند. شهر مشهد  از کنترل حکومت خارج شد و به دست مردم افتاد. علی جنتی در هراس از قیام مردم در تلویزیون ظاهر شد و از نیروهای بسیجی و حزب‌اللهی خواست که مردم را سرکوب کنند. در نهایت به دستور [[سید علی خامنه ای|خامنه‌ای]] و تاکید او بر سخت گیری و عدم هرگونه انعطاف با گسیل نیروهای [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه]] از تهران و شهرها و استان‌های اطراف، قیام مردم مشهد در روز ۱۰ خرداد سرکوب شد. تعدادی از نیروهای امنیتی و مردم در جریان درگیری‌ها کشته شدند. تعداد بسیاری از مردم دستگیر و روانه زندان‌ها شدند. در روزهای بعد ۴ تن از قیام کنندگان اعدام شدند. جمهوری اسلامی قیام مردم مشهد را به بیگانگان و ضد انقلاب نسبت داد تا دستش برای سرکوب باز باشد درحالیکه بنا به گزارشات مهره‌ها و عوامل جمهوری اسلامی علت قیام مردم فقر و سیاست‌ها چپاولگرانه‌ی دولت و حکومت [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]] بود و در سال‌های بعد نیز عناصر جمهوری اسلامی به این حقایق اعتراف کردند. از تعداد کشته شدگان و دستگیر شدگان این قیام هیچ‌گاه آمار دقیقی منتشر نشده‌است. همچنین هیچ‌تصویری از این شورش بزرگ منتشر نشده است.  
روز ۹ خرداد ۱۳۷۰ ماموران استانداری از طرف علی جنتی استاندار وقت خراسان که بعدها در دور اول ریاست جمهوری [[حسن روحانی]] وزیر ارشاد کابینه‌ی او شد، برای تخریب خانه‌های مردم در کوی طلاب حرکت کردند. هنگامی که مردم در مقابل آن‌ها مقاومت کردند آن‌ها اقدام به خراب کردن خانه‌ای بر سر اعضای خانواده نمودند که مادر و همسر مرد معترض در زیر آوار کشته شد. همچنین کودکی در این ماجرا جان خود را از دست داد. این واقعه آتش خشم مردم را برانگیخت و تظاهرات عظیمی با پیوستن مردم محله‌های اطراف در مشهد شکل گرفت. طی چند ساعت دو کلانتری ۳ و ۴ مشهد به دست مردم افتاد و سلاح‌های آن مصادره شد. مردم، بسیاری از ساختمان‌های دولتی و مراکز انتظامی و فروشگاه‌های متعلق یه آستان قدس را آتش زدند و به طرف استانداری حرکت کردند. شهر مشهد  از کنترل حکومت خارج شد و به دست مردم افتاد. علی جنتی در هراس از قیام مردم در تلویزیون ظاهر شد و از نیروهای بسیجی و حزب‌اللهی خواست که مردم را سرکوب کنند. در نهایت به دستور [[سید علی خامنه ای|خامنه‌ای]] و تاکید او بر سخت گیری و عدم هرگونه انعطاف با گسیل نیروهای [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه]] از تهران و شهرها و استان‌های اطراف، قیام مردم مشهد در روز ۱۰ خرداد سرکوب شد. تعدادی از نیروهای امنیتی و مردم در جریان درگیری‌ها کشته شدند. تعداد بسیاری از مردم دستگیر و روانه زندان‌ها شدند. در روزهای بعد ۴ تن از قیام کنندگان اعدام شدند. جمهوری اسلامی قیام مردم مشهد را به بیگانگان و ضد انقلاب نسبت داد تا دستش برای سرکوب باز باشد درحالیکه بنا به گزارشات مهره‌ها و عوامل جمهوری اسلامی علت قیام مردم فقر و سیاست‌های چپاولگرانه‌ی دولت و حکومت [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]] بود و در سال‌های بعد نیز عناصر جمهوری اسلامی به این حقایق اعتراف کردند. از تعداد کشته شدگان و دستگیر شدگان این قیام هیچ‌گاه آمار دقیقی منتشر نشده‌است. همچنین هیچ‌تصویری از این شورش بزرگ منتشر نشده است.  


== زمینه ==
== زمینه ==
خط ۵۳: خط ۵۳:
با پیوستن اهالی دیگر محلات شهر نهایتا در عرض چند ساعت و با تسخیر کلانتری ۳ و ۴ مشهد و مسلح شدن مردم، شهر از کنترل نیروهای امنیتی و انتظامی خارج شد و به دست مردم افتاد.
با پیوستن اهالی دیگر محلات شهر نهایتا در عرض چند ساعت و با تسخیر کلانتری ۳ و ۴ مشهد و مسلح شدن مردم، شهر از کنترل نیروهای امنیتی و انتظامی خارج شد و به دست مردم افتاد.
[[پرونده:خلع سلاح کلانتریها توسط مردم.JPG|جایگزین=تظاهرات مشهد ۱۳۷۱|بندانگشتی|خلع سلاح کلانتری ها توسط مردم- تصویر بازسازی شده]]
[[پرونده:خلع سلاح کلانتریها توسط مردم.JPG|جایگزین=تظاهرات مشهد ۱۳۷۱|بندانگشتی|خلع سلاح کلانتری ها توسط مردم- تصویر بازسازی شده]]
در جریان این درگیری‌ها چندین بانک و موسسه اقتصادی که وابسته به [[آستان قدس رضوی]] بودند به آتش کشیده شد و ساختمان شهرداری و چندین ساختمان دولتی دیگر توسط مردم تخریب شدند. روز بعد و با اعزام گسترده نیروهای امنیتی و [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه]] از تهران و استان‌های همجوار قیام کوی طلاب سرکوب شد. در پایان دو روز قیام مشهد، ۶ نیروی امنیتی و ۳ نفر از مردم عادی کشته شدند، ۳۰۰ نفر زندانی شدند و به ارزش آن زمان ریال، ۱۰ میلیارد خسارت به شهر وارد شد و علی جنتی به رغم ارتباط نزدیکش با رییس‌جمهور وقت، اکبر هاشمی رفسنجانی، اندکی بعد، از سمت استانداری خراسان عزل و به تهران فراخواند شد.<ref name=":0" />
در جریان این درگیری‌ها چندین بانک و موسسه اقتصادی که وابسته به [[آستان قدس رضوی]] بودند به آتش کشیده شد و ساختمان شهرداری و چندین ساختمان دولتی دیگر توسط مردم تخریب شدند. روز بعد و با اعزام گسترده نیروهای امنیتی و [[سپاه پاسداران انقلاب اسلامی|سپاه]] از تهران و استان‌های همجوار قیام کوی طلاب سرکوب شد. در پایان دو روز قیام مشهد، ۶ نیروی امنیتی و ۳ نفر از مردم عادی کشته شدند، ۳۰۰ نفر زندانی شدند و به ارزش آن زمان ریال، ۱۰ میلیارد خسارت به شهر وارد شد و علی جنتی به رغم ارتباط نزدیکش با رییس‌جمهور وقت، اکبر هاشمی رفسنجانی، اندکی بعد، به دلیل ناتوانی در خفه کردن قیام مردم مشهد از سمت استانداری خراسان عزل و به تهران فراخواند شد.<ref name=":0" />


این ناآرامی در روایت حکومت، به «ضدانقلاب» نسبت داده شد و دادگاه انقلاب مشهد چهار نفر را به اتهاماتی چون «ایجاد رعب و وحشت و سلب آزادی و امنیت مردم و تخریب اموال دولتی» به اعدام محکوم کرد و ۱۱ روز پس از قیام، این چهارنفر اعدام شدند.<ref name=":1">[https://iranwire.com/fa/features/20267 روایت شورش مشهد، ‌اسلام شهر و قزوین در دوران هاشمی] - ایران  وایر</ref>
این ناآرامی در روایت حکومت، به «ضدانقلاب» نسبت داده شد و دادگاه انقلاب مشهد چهار نفر را به اتهاماتی چون «ایجاد رعب و وحشت و سلب آزادی و امنیت مردم و تخریب اموال دولتی» به اعدام محکوم کرد و ۱۱ روز پس از قیام، این چهارنفر اعدام شدند.<ref name=":1">[https://iranwire.com/fa/features/20267 روایت شورش مشهد، ‌اسلام شهر و قزوین در دوران هاشمی] - ایران  وایر</ref>


تظاهرات حوالی نیمه شب ۹ خرداد به پایان رسید ولی تا نزدیک صبح صدای تیراندازی‌های متقابل از قسمت‌های مختلف شهر مشهد به گوش می رسید. دهها اتوبوس و خودرو ارگان‌های امنیتی، در خیابان‌ها و پارکینگ‌های دولتی در حال سوختن بود و دود انبوه غلیظ آتش سوزی‌ها سراسر شهر را پوشانده بود. برخی از اماکن دولتی و مراکز انتظامی، که در جریان این خیزش عظیم مردمی تخریب یا به آتش کشیده شد، عبارتند از:
تظاهرات حوالی نیمه شب ۹ خرداد به پایان رسید ولی تا نزدیک صبح صدای تیراندازی‌های متقابل از قسمت‌های مختلف شهر مشهد به گوش می رسید. دهها اتوبوس و خودرو ارگان‌های امنیتی، در خیابان‌ها و پارکینگ‌های دولتی در حال سوختن بود و دود انبوه غلیظ آتش سوزی‌ها سراسر شهر را پوشانده بود. برخی از اماکن دولتی و مراکز انتظامی، که در جریان این خیزش عظیم مردمی تخریب یا به آتش کشیده شد، عبارت بودند از:


ـ شعبه‌ی مرکزی بانک ملّت
ـ شعبه‌ی مرکزی بانک ملّت
خط ۷۸: خط ۷۸:


=== روایت علی جنتی از واقعه ===
=== روایت علی جنتی از واقعه ===
علی جنتی، سال‌بعد در گفت‌و‌گو با وب‌سایت خبری «انتخاب»، علت این قیام‌ و شورش مردم مشهد را فقر وحاشیه نشینی عنوان کرد و نه دخالت گروهک‌ها و ضد انقلاب. او در سخنان خود پیرامون واقعه قیام مردم مشهد گفت که بر اثر شلیک نیروهای امنیتی ۲ دانش آموز کشته شدند. او  هم‌چنین اذعان می‌کند که نیروهای بسیجی و حزب‌الله به دستور او برای مقابله با قیام حاشیه‌نشینان مشهد وارد عمل می‌شوند و البته بخشی از مردم معترض را نیز «اراذل و اوباش» ‌خواند: <blockquote>«مردم همین‌طور به حرکت خود ادامه دادند و در مسیر، برخی از اراذل و اوباش هم به آنان پیوستند، این جمعیت در طول مسیر مغازه‌های مردم را غارت کردند. بعد هم به یک پاسگاه نیروی انتظامی حمله کردند. مأموران نیروی انتظامی از فرط رعب و وحشت، تسلیم شدند. جمعیت سپس به سمت مرکز شهر یعنی میدان شهدا آمدند و اداره کل دادگستری را هم به تسخیر خود درآوردند. حتی یک قسمت اداره دادگستری را آتش زدند. ساعت حدودا هفت یا هفت و سی دقیقه شب بود، نیروی انتظامی هم خود را باخته بود، سپاه و ارتش هم در آن فاصله به این‌ راحتی نمی‌توانستند نیرو جمع کند. نهایتا اوایل شب بود که به صداوسیما رفتم و اعلام کردم عده‌ای در حال تخریب شهر هستند، از نیروهای بسیجی و حزب‌الله خواستم که وارد شوند و جلوی این اوباش را بگیرند. بعد از این اعلام، مردم به مرکز تجمع رفتند. حدود ٨٠٠ نفر از تجمع‌کنندگان را دستگیر کردند و به استانداری آوردند. چشمان آنها را بستند و بعدا به زندان منتقل کردند.»<ref name=":2">[https://www.radiozamaneh.com/358987 «شورش ۱۳۷۱ مشهد به دلیل فقر و حاشیه‌نشینی بود، نه کار ضدانقلاب»]- رادیو زمانه</ref></blockquote>
علی جنتی، سال‌بعد در گفت‌و‌گو با وب‌سایت خبری «انتخاب»، به ناچار اعتراف کرد علت این قیام‌ و شورش مردم مشهد فقر و حاشیه نشینی بود و نه دخالت گروهک‌ها و ضد انقلاب. او در سخنان خود پیرامون واقعه قیام مردم مشهد گفت که بر اثر شلیک نیروهای امنیتی ۲ دانش آموز کشته شدند. او  هم‌چنین اذعان می‌کند که نیروهای بسیجی و حزب‌الله به دستور او برای مقابله با قیام حاشیه‌نشینان مشهد وارد عمل می‌شوند و در همین حال بخشی از مردم معترض را نیز «اراذل و اوباش» ‌خواند: <blockquote>«مردم همین‌طور به حرکت خود ادامه دادند و در مسیر، برخی از اراذل و اوباش هم به آنان پیوستند، این جمعیت در طول مسیر مغازه‌های مردم را غارت کردند. بعد هم به یک پاسگاه نیروی انتظامی حمله کردند. مأموران نیروی انتظامی از فرط رعب و وحشت، تسلیم شدند. جمعیت سپس به سمت مرکز شهر یعنی میدان شهدا آمدند و اداره کل دادگستری را هم به تسخیر خود درآوردند. حتی یک قسمت اداره دادگستری را آتش زدند. ساعت حدودا هفت یا هفت و سی دقیقه شب بود، نیروی انتظامی هم خود را باخته بود، سپاه و ارتش هم در آن فاصله به این‌ راحتی نمی‌توانستند نیرو جمع کند. نهایتا اوایل شب بود که به صداوسیما رفتم و اعلام کردم عده‌ای در حال تخریب شهر هستند، از نیروهای بسیجی و حزب‌الله خواستم که وارد شوند و جلوی این اوباش را بگیرند. بعد از این اعلام، مردم به مرکز تجمع رفتند. حدود ٨٠٠ نفر از تجمع‌کنندگان را دستگیر کردند و به استانداری آوردند. چشمان آنها را بستند و بعدا به زندان منتقل کردند.»<ref name=":2">[https://www.radiozamaneh.com/358987 «شورش ۱۳۷۱ مشهد به دلیل فقر و حاشیه‌نشینی بود، نه کار ضدانقلاب»]- رادیو زمانه</ref></blockquote>


== سرانجام تظاهرات مشهد ==
== سرانجام تظاهرات مشهد ==
خط ۸۹: خط ۸۹:
افراد اعدام شده ۴ نفر به نام‌های جواد گنج‌خانلو، غلامحسین پورشیرزاد، علی صادقی و حمید جاوید بودند که بنا به اعلامیه دادگاه انقلاب مشهد جرمشان آتش زدن قرآن، آتش زدن سازمان تبلیغات اسلامی و تخریب ادارات دولتی بود. دادستان وقت مشهد نیز در توضیح این احکام مدعی شده بود که معترضان با «اسلام، قرآن و انقلاب اسلامی ضدیت داشته‌اند».<ref>[https://www.independentpersian.com/node/29626/%D8%B7%D9%86%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%9B-%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%AD%D9%84-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85 طناب دار؛ راه‌حل قدیمی رهبر ایران برای شورش مردم]- ایندیبندنت فارسی</ref>
افراد اعدام شده ۴ نفر به نام‌های جواد گنج‌خانلو، غلامحسین پورشیرزاد، علی صادقی و حمید جاوید بودند که بنا به اعلامیه دادگاه انقلاب مشهد جرمشان آتش زدن قرآن، آتش زدن سازمان تبلیغات اسلامی و تخریب ادارات دولتی بود. دادستان وقت مشهد نیز در توضیح این احکام مدعی شده بود که معترضان با «اسلام، قرآن و انقلاب اسلامی ضدیت داشته‌اند».<ref>[https://www.independentpersian.com/node/29626/%D8%B7%D9%86%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%9B-%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%AD%D9%84-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%B4-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85 طناب دار؛ راه‌حل قدیمی رهبر ایران برای شورش مردم]- ایندیبندنت فارسی</ref>


== مستند «شورش علیه ساندگی» ==
== مستند «شورش علیه سازندگی» ==
در سال ۱۳۷۹ مستندی به نام شورش علی سازندگی ساخته شد که اگر چه یک مستند حکومتی بود و تلاش می‌کرد علی خامنه‌ای را در مورد کشتار در مشهد بی‌تقصیر نشان دهد اما در آن واقعیت‌های نیز در مورد ابعاد این تظاهرات برملا شده است. از جمله این مستند نشان می‌دهد که پس از وقوع تظاهرات گروه‌های سیاسی به ویژه مجاهدین خلق وارد شده و به کمک مردم و هدایت آنها پرداخته‌اند.
در سال ۱۳۷۹ مستندی به نام شورش علی سازندگی ساخته شد که اگر چه یک مستند حکومتی بود و تلاش می‌کرد علی خامنه‌ای را در مورد کشتار در مشهد بی‌تقصیر نشان دهد اما در آن واقعیت‌هایی نیز در مورد ابعاد این تظاهرات برملا شده است. از جمله این مستند نشان می‌دهد که پس از وقوع تظاهرات گروه‌های سیاسی به ویژه مجاهدین خلق وارد شده و به کمک مردم و هدایت آنها پرداخته‌اند.


'''فرشاد مومنی:''' برای اولین بار در تاریخ ایران پس از انقلاب ما با شورش های شهری گسترده روبرو شدیم
'''فرشاد مومنی:''' برای اولین بار در تاریخ ایران پس از انقلاب ما با شورش های شهری گسترده روبرو شدیم

منوی ناوبری