۴۸۰
ویرایش
سلطنت پهلوی: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بدون خلاصۀ ویرایش
(برچسب ویکی‌سازی، برچسب تمیزکاری) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
'''سلطنت پهلوی''' آخرین سلسه پادشاهی در ایران (از ۱۳۰۴ – تا ۱۳۵۷شمسی) که بعد از ۲۵۰۰ سال حکومت شاهنشاهی در ایران ساقط و به جمهوری اسلامی تبدیل شد | '''سلطنت پهلوی''' آخرین سلسه پادشاهی در ایران (از ۱۳۰۴ – تا ۱۳۵۷شمسی) که بعد از ۲۵۰۰ سال حکومت شاهنشاهی در ایران ساقط و به جمهوری اسلامی تبدیل شد | ||
رضاخان که سلسله پهلوی را بنا نهاد فرمانده دیویزیون (لشكر) قزاق، در | [[رضاشاه پهلوی|رضاخان]] که سلسله پهلوی را بنا نهاد فرمانده دیویزیون (لشكر) قزاق، در ۳ اسفند ۱۲۹۹ خورشیدی دست به كودتا زد. پس از مدتی به وزارت جنگ و در ۳ آبان ۱۳۰۲ خورشیدی به نخست‌وزیری رسید. رضاخان پس از تشكیل كابینه‌اش، آخریش شاه دودمان قاجار، [[احمد شاه]] را به دیار فرنگ فرستاد و خود بدون هیچ مافوقی تمام شئون كشور را زیر سیطره‌‌اش گرفت. مجلس هم كه تكمیل انتخاباتش توسط خودش در دوره‌ی صدارت سردار سپه انجام گرفته بود، - به‌جز اقلیتی به رهبری مدرس- در خدمت او بود. در آذر ۱۳۰۴ خودش را به کرسی پادشاهی نشاند و تا شهریور ۱۳۲۰ شاه ایران بود. سرانجام با اشغال ایران توسط متفقین، به دست دولت انگلستان از پادشاهی خلع و به جزیره‌ی موریس تبعید شد.<ref>تبیین - [https://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=934&articleID=361703 چگونگی به قدرت رسیدن رضاخان]</ref> | ||
پس از خلع مقام وی، | پس از خلع مقام وی، با موافقت دولت فخیمه‌ی انگلستان، پسرش [[محمدرضا پهلوی]] به کرسی خالی‌مانده‌ی پدرش نشست و شاه شد. این دو نفر تنها پادشاهان این سلسله بودند که در مجموع ۵۳ سال بر ایران حکومت کردند. | ||
== تاریخچه سلطنت == | == تاریخچه سلطنت == | ||
رضاشاه | [[رضاشاه پهلوی|رضا خان]]، از ۱۳۰۴ تا ۱۳۲۰ و بنیانگذار دودمان پهلوی بود. سلطنت رضا شاه پایان فرمانروایی قاجاریان و آغاز دوران حکومت پهلوی بود که با [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضد سلطنتی در سال ۱۳۵۷]] به پایان رسید.<ref>[http://ghoghnoos87x1.mihanblog.com/extrapage/19]</ref> | ||
محمدرضا پهلوی از 25 شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ پادشاه ایران بود. او با وقوع انقلاب برکنار شد و از این رو آخرین شاه نظام سلطنتی در ایران به حساب می‌آید. او صاحب عناوین «شاهنشاه» و «آریامهر» بود. | [[محمدرضا پهلوی]] از 25 شهریور ۱۳۲۰ تا ۱۳۵۷ پادشاه ایران بود. او با وقوع انقلاب برکنار شد و از این رو آخرین شاه نظام سلطنتی در ایران به حساب می‌آید. او صاحب عناوین «شاهنشاه» و «آریامهر» بود. | ||
== سمت‌های نظامی رضاشاه در پایان دوران قاجاریه == | == سمت‌های نظامی رضاشاه در پایان دوران قاجاریه == | ||
پس از کشته شدن ناصرالدین شاه در سال ۱۲۷۵شمسی، فوج سوادکوه، که رضا سوادکوهی (رضاشاه بعدی) جمعیِ آن بود، به تهران فراخوانده شد و مأموریت نگهبانی از سفارتخانه‌ها و مراکز دولتی به آن سپرده شد. در همین مأموریت مدتی نگهبانی سفارت آلمان در تهران به او واگذارشد. | پس از کشته شدن [[ناصرالدین شاه]] در سال ۱۲۷۵شمسی، فوج سوادکوه، که رضا سوادکوهی (رضاشاه بعدی) جمعیِ آن بود، به تهران فراخوانده شد و مأموریت نگهبانی از سفارتخانه‌ها و مراکز دولتی به آن سپرده شد. در همین مأموریت مدتی نگهبانی سفارت آلمان در تهران به او واگذارشد. | ||
از ابتدای تشکیل نیروی «قزّاق» در ایران، روُسای آن، همه از فرماندهان روسی بودند. در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه، کاساکوفسکی، فرمانده نیروی قزاق بود که از نماینده تزار روس در قفقاز دستور می‌گرفت. در سال ۱۳۲۱ ه. قمری (۱۲۸۳ خورشیدی، ۱۹۰۴ میلادی) سرهنگ «چرنو زوبوف» به جای کاساکوفسکی به فرماندهی قزاق منصوب شد. او بود که تشکیلات جدید قزّاقخانه را برپاکرد و شمار زیادی از ایرانیانی که در این قزاقخانه کار می‌کردند، درجهٔ افسری دریافت کردند. از جمله رضاخان که از درجهٔ «معین نایب» ی به درجهٔ نایبی ترقی کرد و مأمور خدمت در گرگان شد.<ref name=":0">[https://tablehattar.com/index.php/tablehattar/9-2016-04-24-18-24-47 سایت طبله عطار- رضاشاه ـ قزّاق باشی]</ref> | از ابتدای تشکیل نیروی «قزّاق» در ایران، روُسای آن، همه از فرماندهان روسی بودند. در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه، کاساکوفسکی، فرمانده نیروی قزاق بود که از نماینده تزار روس در قفقاز دستور می‌گرفت. در سال ۱۳۲۱ ه. قمری (۱۲۸۳ خورشیدی، ۱۹۰۴ میلادی) سرهنگ «چرنو زوبوف» به جای کاساکوفسکی به فرماندهی قزاق منصوب شد. او بود که تشکیلات جدید قزّاقخانه را برپاکرد و شمار زیادی از ایرانیانی که در این قزاقخانه کار می‌کردند، درجهٔ افسری دریافت کردند. از جمله رضاخان که از درجهٔ «معین نایب» ی به درجهٔ نایبی ترقی کرد و مأمور خدمت در گرگان شد.<ref name=":0">[https://tablehattar.com/index.php/tablehattar/9-2016-04-24-18-24-47 سایت طبله عطار- رضاشاه ـ قزّاق باشی]</ref> | ||
پس از درگذشت مظفرالدین در دیماه ۱۳۸۵شمسی، چرنوزوبوف به روسیه برگشت و به جایش سرهنگ لیاخوف فرماندهی کل قزاقخانه را به دست گرفت. به فرمان او بود که ساختمان اولین دورهٔ مجلس شورای ملی به توپ بسته شد و در تهران حکومت نظامی برپاکرد و چند تن از مشروطه خواهان (ملک المتکلمین، صوراسرافیل و…) را به دار آویخته شدند. او و قوای قزاق تحت فرمانش، تا پایان استبداد «صغیر» محمدعلی شاه و فتح تهران توسط مشروطه خواهان، همچنان در سرکوب مردم نقش مستقیم داشت.<ref name=":0" /> | پس از درگذشت [[مظفرالدین شاه]] در دیماه ۱۳۸۵شمسی، چرنوزوبوف به روسیه برگشت و به جایش سرهنگ لیاخوف فرماندهی کل قزاقخانه را به دست گرفت. به فرمان او بود که ساختمان اولین دورهٔ مجلس شورای ملی به توپ بسته شد و در تهران حکومت نظامی برپاکرد و چند تن از مشروطه خواهان (ملک المتکلمین، صوراسرافیل و…) را به دار آویخته شدند. او و قوای قزاق تحت فرمانش، تا پایان استبداد «صغیر» محمدعلی شاه و فتح تهران توسط مشروطه خواهان، همچنان در سرکوب مردم نقش مستقیم داشت.<ref name=":0" /> | ||
== فتح تهران == | == فتح تهران == | ||
در تیرماه ۱۲۸۸ شمسی، قوای سردار اسعد بختیاری به قم و سپهدار تنکابنی به ینگی امام رسیدند. قوای نظامی سعدالدوله نیز برای مقابله به کرج اعزام شد. | در تیرماه ۱۲۸۸ شمسی، قوای [[سردار اسعد بختیاری]] به قم و [[سپهدار تنکابنی]] به ینگی امام رسیدند. قوای نظامی [[سعدالدوله]] نیز برای مقابله به کرج اعزام شد. | ||
سعدالدوله که برای حفاظت پایه‌های به‌شدت لرزان سلطنت محمدعلی شاه برای مقابله با فاتحان تهران به کرج رفته بود تلاش کرد تا با مذاکره حمله به تهران را منتفی کند اما تلاش او به نتیجه نرسید. | سعدالدوله که برای حفاظت پایه‌های به‌شدت لرزان سلطنت [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه قاجار]] برای مقابله با فاتحان تهران به کرج رفته بود تلاش کرد تا با مذاکره حمله به تهران را منتفی کند اما تلاش او به نتیجه نرسید. | ||
۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ شمسی نیروهای سردار اسعد بختیاری و سپهدار تنکابنی در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در منطقه بادامک اردو زدند. قزاق‌های دولتی به مقابله با مشروطه‌خواهان پرداختند اما پس از ۲ روز جنگ، مشروطه‌خواهان در ۲۴تیرماه ۱۲۸۸ پیروز شدند. یک‌روز پس از این پیروزی محمدعلی شاه قاجار و نزدیکان او به سفارت روسیه پناه بردند و سعدالدوله نیز به سفارت انگلستان رفت. | ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ شمسی نیروهای سردار اسعد بختیاری و سپهدار تنکابنی در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در منطقه بادامک اردو زدند. قزاق‌های دولتی به مقابله با مشروطه‌خواهان پرداختند اما پس از ۲ روز جنگ، مشروطه‌خواهان در ۲۴تیرماه ۱۲۸۸ پیروز شدند. یک‌روز پس از این پیروزی محمدعلی شاه قاجار و نزدیکان او به سفارت روسیه پناه بردند و سعدالدوله نیز به سفارت انگلستان رفت. | ||
| خط ۹۲: | خط ۹۲: | ||
== نخست وزیری وثوق الدوله و ادامه یورشها به جنبش جنگل == | == نخست وزیری وثوق الدوله و ادامه یورشها به جنبش جنگل == | ||
[[پرونده:وثوق الدوله.jpg|جایگزین=عکس |بندانگشتی|252x252پیکسل|وثوق الدوله]] | [[پرونده:وثوق الدوله.jpg|جایگزین=عکس |بندانگشتی|252x252پیکسل|وثوق الدوله]] | ||
یکی دوماه بعد از این رویارویی، انگلیس با تلاشهای پشت پرده، در مرداد ۱۲۹۷شمسی، وثوق الدوله (برادر قوام السلطنه) را به نخست وزیری نشاند. در دوره نخست وزیر وثوق الدوله نیز یورشها به جنبش جنگل ادامه یافت. ازجمله، در روز۱۳فروردین ۱۲۹۸ (۲ آوریل۱۹۱۹) حملهٔ ۲۰هزار قزّاق ایرانی با پشتیبانی هواپیماهای انگلیسی به پایگاه‌های مجاهدان جنگل آغاز شد. این حمله‌ها ماه‌ها به طول انجامید. در این مدّت نیروهای مستقر در جنگل، در اثر فقدان آذوقه، جنگ و گریزهای طولانی و نداشتن تسلیحات کافی، در موقعیّت دشواری قرار داشتند. | یکی دوماه بعد از این رویارویی، انگلیس با تلاشهای پشت پرده، در مرداد ۱۲۹۷شمسی، [[وثوق الدوله]] (برادر [[قوام السلطنه]]) را به نخست وزیری نشاند. در دوره نخست وزیر وثوق الدوله نیز یورشها به جنبش جنگل ادامه یافت. ازجمله، در روز۱۳فروردین ۱۲۹۸ (۲ آوریل۱۹۱۹) حملهٔ ۲۰هزار قزّاق ایرانی با پشتیبانی هواپیماهای انگلیسی به پایگاه‌های مجاهدان جنگل آغاز شد. این حمله‌ها ماه‌ها به طول انجامید. در این مدّت نیروهای مستقر در جنگل، در اثر فقدان آذوقه، جنگ و گریزهای طولانی و نداشتن تسلیحات کافی، در موقعیّت دشواری قرار داشتند. | ||
در آستانهٔ بسته شدن قرارداد بین انگلیس و وثوقالدّوله، فرماندهی نیروهای قزّاق در فومنات، شَفت و دیگر حوزه‌های استقراری جنبش جنگل حکومت نظامی اعلام نمود و حمله و هجوم به نیروهای مستقر در جنگل دامنهٔ گسترده‌تری پیداکرد و در نتیجه، موج تسلیم شدنها و امان نامه گرفتنها نیز بیشتر شد.<ref name=":0" /> | در آستانهٔ بسته شدن قرارداد بین انگلیس و وثوقالدّوله، فرماندهی نیروهای قزّاق در فومنات، شَفت و دیگر حوزه‌های استقراری جنبش جنگل حکومت نظامی اعلام نمود و حمله و هجوم به نیروهای مستقر در جنگل دامنهٔ گسترده‌تری پیداکرد و در نتیجه، موج تسلیم شدنها و امان نامه گرفتنها نیز بیشتر شد.<ref name=":0" /> | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
== سرکوب قیامهای منطقه ای == | == سرکوب قیامهای منطقه ای == | ||
مشیرالدوله در راستای این سیاست جدید انگلیس اقدامات مؤثری انجام داد که از جمله، می‌توان به سرکوب قیام تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی در ۲۲ شهریور ۱۲۹۹ (۲۹ذیحجهٔ ۱۳۳۸قمری) و شهادت خود او، ازمیان بردن جنبش تنگستانیها و چاکوتاهی‌ها و تلاش برای ازمیان بردن جنبش جنگل اشاره کرد. با وجود این | [[مشیرالدوله]] در راستای این سیاست جدید انگلیس اقدامات مؤثری انجام داد که از جمله، می‌توان به سرکوب قیام تبریز به رهبری [[شیخ محمد خیابانی]] در ۲۲ شهریور ۱۲۹۹ (۲۹ذیحجهٔ ۱۳۳۸قمری) و شهادت خود او، ازمیان بردن جنبش تنگستانیها و چاکوتاهی‌ها و تلاش برای ازمیان بردن جنبش جنگل اشاره کرد. با وجود این خوشخدمتیها، مخالفت آشکارش با قرارداد۱۹۱۹ و ردّ درخواست انگلیس برای برکناری استاروسلسکی، فرمانده روسی قوای قزاق، و سپردن زِمام قوای قزاق به فرماندهان انگلیسی، او را از چشم انگلیسیها انداخت. | ||
مشیرالدوله در سوم آبان ۱۲۹۹، در جریان مخالفتش با برکناری استاروسلسکی، و مخالفتهای برآمده از شهادت خیابانی و «شیخ حسین چاه کوتاهی» استعفاداد که خشم مدرّس را برانگیخت. به جای او سپهدار اعظم (فتح‌الله اکبر)، که فردی ضعیف اما مورد اعتماد انگلیسیها بود، به نخست وزیری نشانده شد. او نیز کاری از پیش نبرد و چند هفته پیش از کودتای انگلیسی سوم اسفند۱۲۹۹ کناره گرفت.<ref name=":0" /> | مشیرالدوله در سوم آبان ۱۲۹۹، در جریان مخالفتش با برکناری استاروسلسکی، و مخالفتهای برآمده از شهادت خیابانی و «شیخ حسین چاه کوتاهی» استعفاداد که خشم مدرّس را برانگیخت. به جای او سپهدار اعظم (فتح‌الله اکبر)، که فردی ضعیف اما مورد اعتماد انگلیسیها بود، به نخست وزیری نشانده شد. او نیز کاری از پیش نبرد و چند هفته پیش از کودتای انگلیسی سوم اسفند۱۲۹۹ کناره گرفت.<ref name=":0" /> | ||
== کودتای سوم اسفند رضاشاه == | == [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|کودتای سوم اسفند رضاشاه]] == | ||
در اولین ساعات سپیده دم ۳ اسفند ۱۲۹۹ رضاخان همراه با نظامیان قزاق تحت فرمانش از قزوین وارد تهران شدند. آنان بلافاصله کلانتری‌ها، وزارتخانه‌ها، پست‌خانه‌ها و ادارات دولتی و مراکز حساس تهران را به تصرف درآوردند. در منابع تاریخی آمده این عملیات کودتایی بود که سفارت انگلستان هدایت آن را برعهده داشت، رضاخان عامل نظامی کودتا و سیدضیاءالدین طباطبایی ـ مدیر روزنامه رعد ـ عامل سیاسی آن بود. ورود نیروهای تحت امر رضاخان به تهران، در حقیقت نقطه شروع رویدادهایی بود که به فروپاشی | در اولین ساعات سپیده دم ۳ اسفند ۱۲۹۹ رضاخان همراه با نظامیان قزاق تحت فرمانش از قزوین وارد تهران شدند. آنان بلافاصله کلانتری‌ها، وزارتخانه‌ها، پست‌خانه‌ها و ادارات دولتی و مراکز حساس تهران را به تصرف درآوردند. در منابع تاریخی آمده این عملیات کودتایی بود که سفارت انگلستان هدایت آن را برعهده داشت، رضاخان عامل نظامی کودتا و سیدضیاءالدین طباطبایی ـ مدیر روزنامه رعد ـ عامل سیاسی آن بود. ورود نیروهای تحت امر رضاخان به تهران، در حقیقت نقطه شروع رویدادهایی بود که به فروپاشی سلسله‌ی ۱۲۵ ساله‌ی قاجار منتهی شد. قزاق‌ها با ورود خود به تهران دروازه‌های شهر را بستند و سفارتخانه‌ها را به محاصره خود درآوردند تا کسی به این مکان‌ها پناهنده نشود. سپس تمامی تلفن‌ها و خطوط ارتباطی داخل و خارج کشور را قطع کردند. در این روز زد و خوردهای پراکنده‌ای در جریان تصرف شهر به وقوع پیوست و تعدادی نیز کشته و زخمی شدند، ولی با توجه به اینکه فرمانده نیروهای ژاندارم و دیگر محافظان شهر قبلاً توسط انگلیسیها مطلع و تطمیع شده بودند، رضاخان و نیروهایش مشکل جدی در تصرف تهران نداشتند. | ||
رضاخان به محض تصرف تهران، در اولین انتصاب، کلنل کاظم‌خان را به فرمانداری نظامی تهران منصوب کرد. در این روز نیروهای قزاق تمامی زندانیان را آزاد کردند ولی در عوض موج تازه‌ای از بازداشت ناراضیان و شخصیت‌های سیاسی اعم از حکومتی، نمایندگان مجلس و غیره آغاز شد. تمام وزرای کابینه سپهدار به غیر از خود او بازداشت شدند. همزمان احمدشاه و محمدحسن میرزا (ولیعهد) به کاخ فرح‌آباد گریختند و سپهدار رشتی (نخست‌وزیر) به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شد. بقیه بازداشت‌شدگان که تعداد آن‌ها بین ۴۰۰ الی ۵۰۰ نفر تخمین زده می‌شد، شاهزادگان، رجال، روزنامه‌نگاران، نمایندگان مجلس، نخست‌وزیران سابق و وزیران اسبق بودند. در مراحل بعد جمعی از بازداشت‌شدگان محکوم به زندان، جمعی از آنان تبعید و بقیه آزاد شدند.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/events/3/EventsList?Page=&Lang=fa&EventsId=86&Action=EventsDetail تاریخ ایرانی-03 اسفند | رضاخان کودتا کرد]</ref> | رضاخان به محض تصرف تهران، در اولین انتصاب، کلنل کاظم‌خان را به فرمانداری نظامی تهران منصوب کرد. در این روز نیروهای قزاق تمامی زندانیان را آزاد کردند ولی در عوض موج تازه‌ای از بازداشت ناراضیان و شخصیت‌های سیاسی اعم از حکومتی، نمایندگان مجلس و غیره آغاز شد. تمام وزرای کابینه سپهدار به غیر از خود او بازداشت شدند. همزمان [[احمد شاه|احمدشاه]] و محمدحسن میرزا (ولیعهد) به کاخ فرح‌آباد گریختند و سپهدار رشتی (نخست‌وزیر) به سفارت انگلستان در تهران پناهنده شد. بقیه بازداشت‌شدگان که تعداد آن‌ها بین ۴۰۰ الی ۵۰۰ نفر تخمین زده می‌شد، شاهزادگان، رجال، روزنامه‌نگاران، نمایندگان مجلس، نخست‌وزیران سابق و وزیران اسبق بودند. در مراحل بعد جمعی از بازداشت‌شدگان محکوم به زندان، جمعی از آنان تبعید و بقیه آزاد شدند.<ref>[http://tarikhirani.ir/fa/events/3/EventsList?Page=&Lang=fa&EventsId=86&Action=EventsDetail تاریخ ایرانی-03 اسفند | رضاخان کودتا کرد]</ref> | ||
کودتای سوم | [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹|کودتای سوم اسفند]]، زمام نخست وزیری را به [[سید ضیاءالدین طباطبایی|سیدضیاء طباطبایی]] و مقام سردار سپه را به «رضاخان میرپنج» واگذارکرد و پس از صد روز به جای سیدضیا، قوام السطنه به نخست وزیری نشانده شد. کودتا توسط نیروهای قزاق تحت امر انگلیس و افسر مورد اعتماد انگلیس ـ رضاخان ـ انجام شد و به یاری انگلیس، به شتاب، به سوی تثبیت یک قدرت متمرکز قوی و سرسپردهٔ آن کشور پیش رفت.<ref name=":0" /> | ||
رضاخان در ۱۳۰۰ش وزیر جنگ شد. بعد از اعتراضات معتمدالتجار و مدرس که از نمایندگان مجلس بودند رضاخان استعفا داد اما امنیت شهر با قتل‌های مرموز مختل شد و همین باعث استرداد رضاخان شد. احمدشاه در سال ۱۳۰۲ش سردار سپه را به رئیس‌الوزرایی منصوب کرد و خود راهی اروپا شد<ref name=":1">[http://pajoohe.ir/سلسله-پهلوی-و-تاریخ-معاصر__a-17717.aspx پژوهشکده باقرالعلوم -سلسله پهلوی و تاریخ معاصر]</ref> | رضاخان در ۱۳۰۰ش وزیر جنگ شد. بعد از اعتراضات معتمدالتجار و مدرس که از نمایندگان مجلس بودند رضاخان استعفا داد اما امنیت شهر با قتل‌های مرموز مختل شد و همین باعث استرداد رضاخان شد. احمدشاه در سال ۱۳۰۲ش سردار سپه را به رئیس‌الوزرایی منصوب کرد و خود راهی اروپا شد<ref name=":1">[http://pajoohe.ir/سلسله-پهلوی-و-تاریخ-معاصر__a-17717.aspx پژوهشکده باقرالعلوم -سلسله پهلوی و تاریخ معاصر]</ref> | ||