سیمین دانشور

سیمین دانشور
زمینهٔ کاری	نویسنده و مترجم
زادروز	۱۸ اردیبهشت ۱۳۰۰ شیراز
پدر و مادر	محمدعلی، قمرالسلطنه حکمت
مرگ	۱۸ اسفند ۱۳۹۰ تهران
ملیت	ایرانی
محل زندگی	تهران
علت مرگ	بیماری آنفلوانزا
جایگاه خاکسپاری	تهران
مذهب	اسلام
سبک نوشتاری	نثر
کتاب‌ها	سووشون، جزیره سرگردانی، به کی سلام کنم و…
نوشتارها	مبانی استتیک
شریک(های) زندگی	جلال آل احمد
مدرک تحصیلی	دکترای ادبیات فارسی
دانشگاه	دانشگاه تهران

سیمین دانشور، (زاده ۸ اردیبهشت‌ماه ۱۳۰۰، شیراز – درگذشته ۱۸ اسفندماه ۱۳۹۰، تهران) نویسنده و مترجم ایرانی و همسر جلال آل احمد بود. سیمین دانشور یکی از دانشجویان برجسته‌ی دوران دانشکده ادبیات دانشگاه تهران است که در محضر استادانی نظیر بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرا بهار و پرویز ناتل خانلری حضور داشت. وی در سال ۱۳۲۸، از دانشگاه تهران با مدرک دکترای ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل شد. سیمین دانشور نخستین زن ایرانی بود که به طور حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت. مهم‌ترین اثر او رمان سووشون است که نثری ساده دارد؛ و به ۱۷ زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده‌است. رمان سووشون از جمله پرفروش‌ترین آثار ادبیات داستانی در ایران به شمار می‌رود. سیمین دانشور با جلال آل احمد در سال ۱۳۲۹، ازدواج کرد. هر دوی آن‌ها عضو کانون نویسندگان ایران بودند. او هم‌چنین نخستین رئیس کانون نویسندگان ایران بود. سیمین دانشور در شهریورماه ۱۳۳۱، به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت؛ و در آن‌جا به مدت یک سال در رشته‌ی زیبایی شناسی به تحصیل پرداخت. وی در این دانشگاه، داستان‌نویسی و نمایش نامه نویسی را آموخت. در این مدت دو داستان کوتاه که سیمین دانشور به زبان انگلیسی نوشته بود، در آمریکا چاپ شد. آثار سیمین دانشور شامل مجموعه داستان‌ها، رمان‌ها، ترجمه‌ها و کتاب‌های غیر داستانی است. سیمین دانشور در سال ۱۳۸۲، جایزه‌ی مهرگان ادب، را دریافت کرد. وی سرانجام پس از یک دوره بیماری آنفلوانزا، در عصر روز ۱۸ اسفندماه ۱۳۹۰، برابر با ۸ مارس ۲۰۱۲، درست در روز جهانی زن، در سن ۹۰ سالگی در منزلش در تهران درگذشت؛ و پیکر او در قطعه ۸۸ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد. هم‌اکنون منزل سیمین دانشور و جلال آل احمد در محله‌ی دزاشیب تهران به موزه تبدیل‌شده است.

خانواده و تحصیلات

کودکی سیمین دانشور

پدر سیمین دانشور دکتر محمدعلی دانشور معروف به احیاءالسلطنه و مادرش قمرالسلطنه حکمت، مدیر هنرستان دخترانه و نقاش بود. سیمین دانشور تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در مدرسه انگلیسی مهرآیین گذراند؛ و در امتحان نهایی مدرک دیپلم، شاگرد اول کل کشور شد.

سیمین دانشور از همان نوجوانی به نویسندگی علاقه داشت؛ و نخستین نوشته‌هایش را در روزنامه‌های شیراز منتشر می‌کرد. او در آن دوران آثار نویسندگانی مانند: جین ایر، مارک تواین، کنت مونت کریستو و گوته را مطالعه می‌کرد؛ و با ادبیات و متون نفیس آشنا بود. سیمین دانشور در آن ایام با شاعر مشهور پروین اعتصامی که کتابدار دانشسرای عالی بود، آشنا شد.

سیمین دانشور در سن ۱۶ سالگی نخستین مقاله‌ی خود را در سال ۱۳۱۶، با نام زمستان بی‌شباهت به زندگی ما نیست، در یک روزنامه محلی چاپ کرد.

سیمین دانشور دارای سه برادر به نام‌های منوچهر، هوشنگ و خسرو و هم‌چنین دو خواهر به نام‌های هما و ویکتوریا بود که دوران کودکی خود را با آن‌ها سپری کرد. سیمین در سن ۱۷ سالگی همراه با خواهرش هما و برادرش منوچهر، جهت ادامه تحصیل از شیراز عازم تهران شد. خواهرش هما در رشته‌ی پزشکی و برادرش منوچهر در رشته‌ی باستان شناسی به تحصیل پرداختند. سیمین نیز در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران تحصیلات خود را رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی ادامه داد؛ و در یک مدرسه‌ی آمریکایی در تهران اقامت گزید؛ و به آموزش زبان انگلیسی پرداخت.

جوانی سیمین دانشور

سیمین دانشور یکی از دانشجویان برجسته‌ی دوران دانشکده ادبیات دانشگاه تهران است که در محضر استادانی نظیر بدیع‌الزمان فروزانفر، ملک‌الشعرا بهار و پرویز ناتل خانلری حضور داشت.

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۸، از دانشگاه تهران با مدرک دکترای ادبیات فارسی فارغ‌التحصیل شد. عنوان رساله او علم‌الجمال و جمال در ادبیات فارسی تا قرن هفتم، بود که با راهنمایی فاطمه سیاح و دکتر بدیع الزمان فروزانفر تدوین شده بود.

اشتغال

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۰، تازه لیسانس زبان و ادبیات را گرفته بود که پدرش درگذشت. با وجود درآمد کافی پدرش و ثروت مادرش، او ناچار شد مدتی کار کند، از جمله معاون اداره تبلیغات خارجی و سپس برای رادیو تهران و روزنامه‌ی ایران با نام مستعار شیرازی بی‌نام، مقاله می‌نوشت.

نخستین داستان‌نویس زن ایرانی

سیمین دانشور

سیمین دانشور نخستین زن ایرانی بود که به طور حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت. مهم‌ترین اثر خانم دانشور رمان سووشون است که نثری ساده دارد؛ و به ۱۷ زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده است. رمان سووشون از جمله پرفروش‌ترین آثار ادبیات داستانی در ایران محسوب می‌شود. سیمین دانشور هم‌چنین نخستین رئیس کانون نویسندگان ایران بود.

سیمین دانشور در دوره‌ای داستان‌نویسی را آغاز کرد که حضور زن به عنوان نویسنده شگفت‌انگیز و خرق عادت بود. در واقع کاری را که فروغ فرخزاد در شعر انجام داد، سیمین دانشور در داستان ترسیم کرد. او نخستین اثرش آتش خاموش، را در ۲۲ سالگی نوشت؛ و در ۲۷ سالگی منتشر کرد؛ که این داستان مشق اول او بود.

سیمین دانشور وقتی که این داستان را به صادق هدایت نشان داد؛ و نظرش را خواست، آقای هدایت به او گفت: اگر من به تو بگویم چه‌طور بنویس و چه‌کار کن دیگر خودت نخواهی بود، بنابراین بگذار دشنام‌ها و سیلی‌ها را بخوری تا راه بیفتی؛ و دانشور هم می‌گوید که من هم همین کار را کردم.

البته سیمین دانشور علاقه‌ی چندانی به نخستین اثرش نداشت؛ و بر این باور بود که این مجموعه به مقتضای سنش خیلی رمانتیک است؛ و هرگز اجازه‌ی چاپ مجدد آن را نداد.

ازدواج سیمین دانشور با جلال آل احمد

سیمین دانشور و همسرش جلال آل احمد

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۷، با جلال آل احمد، موقع بازگشت از اصفهان به تهران در اتوبوس آشنا شد. پدر جلال آل احمد آیت‌الله سید احمد حسینی طالقانی، با ازدواج آن‌ها مخالفت نمود. البته جلال آل احمد و پدرش سال‌ها بر سر مسائل و موضوعات بسیاری با یکدیگر اختلاف داشتند؛ اما جلال و سیمین دانشور، با وجود مخالفت‌های خانواده‌ی جلال آل احمد، در سال ۱۳۲۹، ازدواج کردند. پدر جلال آل احمد در مراسم عقدکنان شرکت نکرد؛ و به قم بازگشت و تا ده سال پس از آن نیز به خانه‌ی آنان نرفت.

آشنایی سیمین دانشور و جلال آل احمد به روایت ویکتوریا دانشور خواهر سیمین دانشور:

«ما عید رفته بودیم اصفهان و در اتوبوسی که می‌خواستیم به تهران برگردیم، آقایی صندلی کنارش را به خانم سیمین تعارف کرد. آن دو کنار هم نشستند. بعد آمدیم خانه، صبح دیدم خانم سیمین دارند آماده می‌شوند که بروند بیرون. من هم می‌خواستم بروم خرید. وقتی در را باز کردم، دیدم آقای آل احمد مقابل در ایستاده است. نگو این‌ها روز قبل قرار مدارشان را گذاشته‌اند. روز نهم آشنایی‌شان هم قرار عقد گذاشتند. بعد همه را دعوت کردیم و در مراسمشان فامیل و همه نویسندگان بودند. صادق هدایت هم بود. بعد آن‌ها خانه‌ای اجاره کردند و رفتند سر زندگیشان.»

سیمین دانشور و جلال آل احمد

سیمین دانشور و جلال آل احمد فرزندی نداشتند. به همین خاطر می‌گویند جلال آل احمد در سفر به اروپا با یک زن هلندی به قصد بچه‌دار شدن ازدواج می‌کند، اما این موضوع به صورت رسمی تأیید نشده است.

سیمین دانشور خود را برخلاف همسرش جلال آل احمد، اهل سیاست به حساب نمی‌آورد. خودش در این باره می‌گوید:

«من همیشه سیمین دانشور باقی ماندم، هیچ‌گاه سیمین آل احمد نشدم؛ و اصلاً هم با طرز فکر جلال موافق نبودم و نیستم. من با نوسان موافق هستم و هرگز سیاسی نبودم. هدف سیاست رسیدن به قدرت است و آدم خاص و جاه‌طلبی می‌خواهد. من آدمی هستم به کلی غیرسیاسی.»

نخستین اثر

سیمین دانشور در سال ۱۳۲۷، نخستین اثر خود، مجموعه داستان کوتاه آتش خاموش را منتشر کرد که اولین مجموعه داستانی است که به قلم زنی ایرانی منتشر شده است. تشویق کنندگان سیمین دانشور در داستان‌نویسی؛ فاطمه سیاح و صادق هدایت بودند.

سیمین دانشور در آمریکا

برخی از داستان‌های مجموعه ۱۶ قسمتی آتش خاموش، قبلاً در روزنامه کیهان، مجله بانو و مجله امید منتشر شده بود.

تحصیل در آمریکا

سیمین دانشور در شهریورماه ۱۳۳۱، با دریافت بورس تحصیلی از مؤسسه‌ی فولبرایت به دانشگاه استنفورد آمریکا رفت؛ و در آن‌جا به مدت یک سال در رشته‌ی زیبایی شناسی به تحصیل پرداخت. وی در این دانشگاه، نزد والاس استنگر، تاریخ‌دان و نویسنده‌ی آمریکایی، داستان‌نویسی و نزد فیل پریک ، نمایش نامه نویسی را آموخت. در این مدت دو داستان کوتاه که سیمین دانشور به زبان انگلیسی نوشته بود، در آمریکا چاپ شد.

سیمین دانشور نه تنها نویسنده‌ای ارجمند و بزرگ بود، بلکه در امر ترجمه نیز موفق بود. او در آمریکا تکنیک، فضاسازی، مکان و محیط داستانی را آموخت؛ و با مدرن‌ترین شیوه‌های روایی داستان آشنا شد. سیمین دانشور هنگامی که از آمریکا به ایران برگشت، کتاب شهری چون بهشت را نوشت که به مراتب از آثار پیشینش بهتر بود.

ویژگی نثر سیمین دانشور

سیمین دانشور

دکتر سیمین دانشور در آثار خود، از نثر بوستان سعدی تأثیر پذیرفته بود. اوهر شب حافظ می‌خواند؛ و زبان حافظ را کامل‌ترین زبان می‌دانست. وی نظامی گنجوی و خاقانی را انکار نمی‌کرد؛ اما کارهای آن‌ها را نیز نمی‌پسندید. دانشور می‌گفت: نظامی حتی یک‌بار هم در عمرش عاشق نشده است. سیمین دانشور هم‌چنین مطالعات فراوانی بر روی نثر بیهقی و ناصرخسرو داشته و از زبان ناصرخسرو استفاده کرده است. وی می‌گوید:

«من به خودم برمی‌گردم؛ و اصلاً کاری به بیهقی ندارم، می‌خواهم خودم باشم».

سیمین دانشور ادیبی است که به اصول واقع‌گرایی در داستان اصرار نموده و روایت‌های آبستره و انتزاعی را نمی‌پسندید؛ و همیشه بر رئالیسم تأکید داشت.

آثار سیمین دانشور

مجموعه داستان به کی سلام کنم؟

آثار سیمین دانشور شامل مجموعه داستان‌ها، رمان‌ها، ترجمه‌ها و کتاب‌های غیر داستانی است.

مجموعه داستان‌ها

• آتش خاموش (اردیبهشت ۱۳۲۷)
• شهری چون بهشت (دی ۱۳۴۰)
• به کی سلام کنم؟ (خرداد ۱۳۵۹)
• از پرنده‌های مهاجر بپرس (۱۳۷۶)

رمان ساربان سرگردان

رمان‌ها

• سَووشون (تیر ۱۳۴۸)
• جزیره‌ی سرگردانی (۱۳۷۲)
• ساربان سرگردان (۱۳۸۰)
• کوه سرگردان

ترجمه باغ آلبالو، اثر آنتوان چخوف

ترجمه‌ها

• سرباز شکلاتی (اثر برنارد شاو، ۱۳۲۸)
• دشمنان (اثر آنتون چخوف، ۱۳۲۸)
• رمز موفق زیستن (اثر دیل کارنگی ۱۳۳۲)
• بتاتریس (اثر شنیتسلر ۱۳۳۲)
• بنال وطن (اثر آلن پیتون، ۱۳۵۱)
• داغ ننگ (اثر ناتانیل هاثورن ۱۳۳۴)
• باغ آلبالو (اثر آنتوان چخوف، ۱۳۸۱)
• ماه عسل آفتابی- مجموعه داستان- (اثر ریونوسوکه آکوتاگاوا)
• کمدی انسانی (اثر ویلیام سارویان ۱۳۳۴)
• همراه آفتاب (اثر هارول کور لندر، مجموعه داستان‌های ملل مختلف برای کودکان ۱۳۳۷)
• ذن بودیسم (اثر سوزوکی)

آثار غیرداستانی

• چهل طوطی (مشترک با جلال آل احمد ۱۳۵۱)
• غروب جلال
• شاهکارهای فرش ایران
• راهنمای صنایع ایران
• مسائل هنرایران (ده شب، شب‌های شاعران و نویسندگان ایران ۱۳۵۶)
• مبانی استتیک (مقالات)

رمان سووشون

رمان سووشون

دکتر سیمین دانشور پس از برگشتن به ایران، در هنرستان هنرهای زیبا به تدریس پرداخت؛ و سپس در سال ۱۳۳۸، استاد دانشگاه تهران در رشته‌ی باستان‌شناسی و تاریخ هنر شد. کمی پیش از مرگ همسرش جلال آل احمد در سال ۱۳۴۸، رمان سووشون را چاپ و منتشر کرد که از جمله پرفروش‌ترین رمان‌های معاصر است. سیمین دانشور در سال ۱۳۵۸، از دانشگاه تهران بازنشسته شد. او نخستین زن ایرانی است که به طور حرفه‌ای در زبان فارسی داستان نوشت. مهم ترین اثر او رمان سووشون است که به ۱۷ زبان زنده‌ی دنیا ترجمه شده و درباره‌ی رخدادهای زمان رضاشاه است. این نویسنده‌ی پیشکسوت پس از یک دوره بیماری، در سال ۱۳۸۶، کار نویسندگی را دوباره از سر گرفت و داستانی با نام برو به شاه بگو، نوشت که درباره‌ی حضرت علی (ع) و مظلومیت‌های ایشان است. از سیمین دانشور همیشه به عنوان یک جریان پیشرو و خالق آثار کم‌نظیر در ادبیات داستانی ایران نام برده می‌شود.

جزیره سرگردانی

جزیره سرگردانی

رمان جزیره سرگردانی که رخدادهای آن از نزدیکی‌های شکل‌گیری انقلاب ضدسلطنتی در کشور آغاز و تا بحبوحه‌ی انقلاب ادامه یافت، جزو آخرین آثار داستانی منتشر شده از سیمین دانشور است که در شماره‌های بالایی چاپ و مورد توجه محافل و منتقدان ادبی واقع شده است.

تیراژ افسانه‌ای ساربان سرگردان که حدوداً ۸۸ هزار نسخه است، در دورانی که تیراژ رمان چیزی نزدیک به ۳۰۰۰ نسخه بود، بیانگر این نکته است که سیمین دانشور در مخاطب‌شناسی نیز مهارت زیادی دارد. این مزیت را پیش از هر چیز باید ناشی از درک و فهم نویسنده‌اش از انسان ایرانی به لحاظ فرهنگ و تمدن ایرانی دانست. سیمین دانشور به کامل‌ترین شکل ممکن انسان ایرانی را از لحاظ اعتقادات و باورهایش در آثارش انعکاس داده است. جلد سوم این رمان که کوه سرگردان نام دارد، بیشتر درباره‌ی موعود نوشته است.

در مجموع سیمین دانشور در آثار خود به مشکل هویت و جایگاه زنان ایرانی در مرحله‌ای از تغییر و تحول اجتماعی می‌پردازد؛ و تلاش و کوشش زنان برای خودیابی را با انتقاد از جامعه‌ای که دنیای زنان ناشناخته‌تر از دنیای مردان است، مورد تحقیق قرار می‌دهد.

جایزه مهرگان ادب

سیمین دانشور در سال ۱۳۸۲، جایزه‌ی مهرگان ادب، را دریافت کرد. وی درباره‌ی این جایزه گفته است:

«اگر بعد از وفات، تربت ما را در زمین بجویند؛ و مزار ما را در سینه صاحب‌دلان بجویند و بیابند، یا به عبارت ساده‌تر پس از مرگ ماندگار باشیم، کاری کرده‌ایم».

بیماری و درگذشت سیمین دانشور

مزار سیمین دانشور

سیمین دانشور در ۳۰ تیرماه ۱۳۸۶، به علت مشکلات حاد تنفسی در بیمارستان پارس تهران بستری شد؛ و حتی شایع شد که او درگذشته است. اما این خبر تکذیب شد؛ و او در تاریخ ۲۲ مردادماه ۱۳۸۶، با تشخیص تیم پزشکی، از بیمارستان مرخص شد.

سرانجام سیمین دانشور پس از یک دوره بیماری آنفلوانزا، در عصر روز ۱۸ اسفندماه ۱۳۹۰، برابر با ۸ مارس ۲۰۱۲، درست در روز جهانی زن، در سن ۹۰ سالگی در منزلش در تهران درگذشت؛ و پیکر او در قطعه ۸۸ هنرمندان بهشت زهرا به خاک سپرده شد.

موزه جلال و سیمین

هم‌اکنون منزل سیمین دانشور و جلال آل احمد در محله‌ی دزاشیب تهران به موزه تبدیل‌شده است. حلقه‌ی ازدواج و عقدنامه‌ی آن‌ها، کارت ملی سیمین دانشور همراه سایر آثارشان در آن‌جا وجود دارد.