کاربر:Poori/صفحه تمرین۲

نیروی هوا فضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی-IRGC Aerospace Force (پیشتر به عنوان «نیروی هوایی سپاه-نهسا شناخته می‌شد)؛ شاخه‌ای از سپاه پاسداران است که در سال ۱۹۸۵ میلادی (۱۳۶۴ خورشیدی) به دستور روح‌الله خمینی، به عنوان نیروی هوایی سپاه تأسیس شد و در سال ۲۰۰۹ (۱۳۸۸ خورشیدی) با ادغام بخش‌های موشکی و فضایی به نیروی هوافضا تغییر نام یافت. شکل‌گیری و گسترش نیروی هوایی سپاه پاسداران (با وجود نیروی هوایی ارتش) محصول تأکید خمینی و خامنه‌ای بر ایجاد بازوی نظامی متمایز از نیروی هوایی ارتش برای حفاظت از رژیم سیاسی مذهبی بود. این شاخه کار خود را با چند هواپیمای کوچک در گوشه‌ای از فرودگاه مهرآباد آغاز کرد. مهم‌ترین مأموریت سپاه در حوزه هوایی، ارائه خدمات حمل و نقل به مقامات کشوری از طریق فرودگاه مهرآباد بود و در قالب یک یگان هوایی ایفای نقش می‌کرد؛ اما در جنگ ایران و عراق فاقد توانمندی‌های نظامی برای بود و مأموریت خاص مستقیمی بر عهده نداشت. هواپیماهای سبکی مانند سسنا، توربو کماندو و چیفتن که از آنها استفاده‌ای نمی شد در اختیار سپاه قرار گرفت و برای آموزش خلبان تعدادی از اعضای سپاه را به مرکز آموزش علوم و فنون هوایی فرستادند که در زمینه خلبانی و امور فنی آموزش ببینند. نیروی هوافضای سپاه اکنون مسئولیت عملیات هوایی، موشکی و فضایی را بر عهده دارد و در طول دهه‌های پس از تأسیس، بر گسترش تولید توانمندی‌های هوایی مانند موشک‌های بالستیک و پهپادها تمرکز کرده است.

اگر چه در رژیم ایران فرمانده کل قوا شخص ولی فقیه است؛ اما نیروی هوافضای سپاه به طور خاص تحت فرمان مستقیم علی خامنه‌ای، رهبر و ولی فقیه رژیم ایران بوده و از زنجیره‌ی فرماندهی نیروهای نظامی ایران مستقل است.

فرماندهان آن از موسی رفان در دوران اولیه تا امیرعلی حاجی‌زاده، و اخیراً مجید موسوی (پس از کشته شدن حاجی‌زاده در جریان جنگ۱۲ روزه)، شامل افرادی با سابقه جنگی و فنی بوده‌اند.

تشکیل و ساختار اولیه

نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در اواخر سال ۱۹۸۵ (۱۳۶۴ خورشیدی) بر اساس دستور روح‌الله خمینی، بنیان‌گذار رژیم جمهوری اسلامی، تأسیس شد.[1]

به گفته محسن رضایی، فرمانده وقت سپاه، مسئولان این نهاد، در زمینه تشکیل نیروهای دریایی و هوایی طرح‌های زیادی تهیه کرده بودند و در نهایت با موافقت و پیشنهاد شورای عالی سپاه، فرمان تشکیل نیروی هوایی سپاه، از سوی خمینی صادر می‌شود. فرمانی که مخالفانی در ارتش و سطوح بالای سیاسی داشته ولی به محض صدور فرمان، فرماندهان سپاه به سرعت برای تجهیز و گسترش آن تلاش کرده و درگام‌های بعدی با راه‌اندازی آموزشگاه‌های موشکی زمین به زمین، توپخانه ضدهوایی، خلبانی و خلبانی هلیکوپتری، این نیرو را توسعه داده و نهادینه کردند.

این نیرو به عنوان یکی از سه شاخه اصلی سپاه (زمینی، دریایی و هوایی) ایجاد گردید تا حمایت هوایی از عملیات سریع‌العمل سپاه را فراهم کند و از نیروی هوایی ارتش (ارتش) مستقل باشد.[2] در ابتدای تشکیل، این واحد با تجهیزات محدود و پرسنل داوطلب، بر عملیات حمایتی مانند حمل‌ونقل و پشتیبانی هوایی تمرکز داشت و ستاد آن در تهران مستقر شد.[1]

در سال‌های اولیه، نیروی هوایی سپاه عمدتاً از هواپیماهای قدیمی مانند سوخو-۲۲ و سوخو-۲۵ که از دوران جنگ ایران-عراق (۱۹۸۰-۱۹۸۸) به دست آمده بودند، استفاده می‌کرد.[3]

این نیرو در طول جنگ ایران-عراق نقش محدودی ایفا کرد، اما به عنوان بخشی از ساختار موازی با ارتش، به تقویت دفاع ایدئولوژیک انقلاب کمک نمود.[4]

تکامل و تغییرات ساختاری

پس از پایان جنگ ایران-عراق، نیروی هوایی سپاه در دهه ۱۹۹۰ بر نوسازی تجهیزات تمرکز کرد. در سال ۱۹۹۹، برنامه‌هایی برای تولید هلیکوپترهای بومی مانند شاهد X۵ اعلام شد که قابلیت پرواز در ارتفاع ۱۷۵۰۰ پا را داشت.[1] در سال ۲۰۰۳، تعدادی هواپیمای سوخو-۲۵ به ناوگان اضافه شد، که برخی از آن‌ها از هواپیماهای فراری ارتش هوایی عراق در سال ۱۹۹۱ به دست آمده بودند.[1]

تغییر کلیدی در سال ۲۰۰۹ رخ داد، زمانی که نام این نیرو به "نیروی هوافضای سپاه" تغییر یافت و بخش‌های موشکی و فضایی به آن اضافه شد.[1][5] این تغییر، مسئولیت‌های نیرو را به عملیات موشکی بالستیک کوتاه و میان‌برد، پرتاب‌های فضایی و پهپادها گسترش داد.[2] از آن زمان، نیروی هوافضا بر توسعه فناوری‌های بومی مانند موشک‌های شهاب و پهپادهای شاهد تأکید کرده است.[3] در سال ۲۰۱۲، نوسازی ۴۰ هواپیمای سوخو-۲۲ با کمک متخصصان روسی و رومانیایی انجام شد، و در سال ۲۰۱۴، این هواپیماها در عملیات علیه داعش در عراق استفاده شدند.[1]

در سال ۲۰۱۸، ۱۰ هواپیمای سوخو-۲۲ پس از ۲۸ سال زمین‌گیر بودن، بازسازی و مجهز به موشک‌های هدایت‌شونده شدند.[1] نیروی هوافضا همچنین در سال‌های اخیر در رزمایش‌های مشترک با کشورهای همسایه شرکت کرده و بر دفاع هوایی، جنگ الکترونیک و عملیات پهپادی تمرکز نموده است.[6] تخمین زده می‌شود که این نیرو شامل پنج تیپ موشکی، مانند تیپ ۵ رعد، باشد.[1]

فرماندهان کلیدی

فرماندهی نیروی هوافضای سپاه از ابتدای تأسیس توسط افرادی با سابقه فنی و جنگی بر عهده بوده است. موسی رفان، مهندس برق، از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۰ (۱۳۶۴ تا ۱۳۶۹ خورشیدی) اولین فرمانده بود و بر ساختار اولیه تمرکز داشت.[7][1]

حسین دهقان از ۱۹۹۰ تا ۱۹۹۲ (۱۳۶۹-۱۳۷۰) فرماندهی را بر عهده گرفت و بعدها به سمت‌های ارشد مانند وزارت دفاع رسید.[7] محمدحسین جلالی از ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۷ (۱۳۷۱-۱۳۷۶) بر نوسازی اولیه نظارت کرد.[7]

محمدباقر قالیباف از ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ (۱۳۷۶-۱۳۷۸) فرمانده بود و برنامه‌های تولید هلیکوپتر بومی را پیش برد؛ او بعدها به فرماندهی نیروی انتظامی منصوب شد.[1][7] پس از آن، چندین فرمانده موقت یا کوتاه‌مدت خدمت کردند تا در سال ۲۰۰۹، امیرعلی حاجی‌زاده به فرماندهی رسید.[1][5] حاجی‌زاده، که سابقه بازدید از کره شمالی در ۱۹۸۶ برای فناوری موشکی داشت، بر توسعه موشک‌ها و پهپادها تمرکز کرد و تا ژوئن ۲۰۲۵ در این سمت بود.[8][1]

در ۱۳ ژوئن ۲۰۲۵ (۲۳ خرداد ۱۴۰۴)، حاجی‌زاده همراه با فرماندهان دیگری مانند محمدباقر طاهرپور (فرمانده یگان پهپادی) و داوود شیخیان (فرمانده پدافند هوایی) در حمله هوایی اسرائیل به مقر زیرزمینی کشته شد.[9][10] این رویداد، که بخشی از درگیری‌های منطقه‌ای بود، منجر به مرگ حداقل هفت فرمانده ارشد دیگر مانند منصور صفارپور و مسعود طیب گردید.[9][11]

خامنه‌ای بلافاصله مجید موسوی (حسین موسوی افتخاری)، از فرماندهان باسابقه سپاه با سابقه جانشینی حاجی‌زاده، را به عنوان فرمانده جدید منصوب کرد.[10][12] موسوی، متولد تهران، بر عملیات موشکی و پهپادی تمرکز دارد.[10]

تجهیزات و امکانات

سازمان رزم نیروی هوایی سپاه با به کارگیری چند هواپیمای تکانو در سال ۱۳۶۸ شکل گرفت. در دوران پس از جنگ، یکی از مهم‌ترین برنامه‌های نیروی هوایی سپاه، ایجاد پایگاه‌های موشکی در شهرهای مختلف ایران بود که به توسعه دامنه نفوذ نظامی این نیرو کمک موثری کرد. دومین مرحله مهم توسعه نیروی هوایی سپاه در سال ۱۳۸۸ بود که با افزوده‌ شدن بخش فضایی به آن، نیروی هوافضای سپاه تشکیل شد.

سومین مرحله تغییرات به اسفند سال ۱۳۹۴ باز می‌گردد که با تشکیل نیروی هوانیروز در نیروی زمینی سپاه، بخش عمده یگان بالگردهای نیروی هوایی سپاه به نیروی زمینی تحویل داده شد. در سال های اخیر با تمرکز بر افزایش توان موشکی بر اهمیت نیروی هوافضای سپاه افزوده شد. فرماندهان سپاه مدعی هستند که از نظر توان موشکی، در خاورمیانه در رتبه اول و در سطح جهان در رتبه هفتم هستند.

سپاه فاقد هواپیمای بزرگ بود و به همین دلیل تعدادی از هواپیماهای Falcon- 20 شرکت آسمان را گرفت همچنین تعدادی نیز از نیروی دریایی و هلال احمر در اختیار گرفت (البته به صورت موقت) که بعدها تعدادی از این هواپیماها به ناوگان سپاه اضافه شد.

تعدادی از هواپیماهای O-2 در ژاندارمری بودند؛ با آمدن هواپیماهای جدید‌تر پیش از انقلاب ضد سلطنتی، این هواپیما از رده خارج شدند. سپاه بعدها آنها را در اختیار گرفت و در عملیات‌های هوایی از آن‌ها استفاده نمود.

این نیرو از یک یگان هوایی به یک نیروی هوایی تهاجمی تبدیل شد، که از هواپیماهایی مانند SU-25 و F-6 و EMB – 312 Tucano استفاده می‌کرد. برخی منابع از ورود F-7N به نیروی هوایی سپاه نیز خبر می‌دهند. هواپیماهای SU-25 که در پایگاه شیراز هستند به تعداد ۷ فروند در جریان جنگ امریکا و عراق از طرف حکومت عراق به امانت به ایران فرستاده شدند که سپاه در اختیار خود گرفت. همچنین سپاه ۳ فروند نیز از روسیه خریداری کرده بود، برخی از منابع غربی تعداد SU-25 سپاه را در حدود ۳۰ فروند تخمین می زنند.

در مجموع طی جنگ اول خلیج فارس ۴۰ فروند سوخو ۲۲ به ایران گریخت..سرانجام سپاه این هواپیماها را در سال ۱۳۹۴ عملیاتی کرد.

۱۵ فروند نسخه ترابری ایلیوشین ۷۶ از عراق به ایران رفت که حدود یک دهه بعد در ایران عملیاتی شد و بین سپاه و ارتش تقسیم شد.

• تعداد ۱۲ فروند میگ ۲۳
• ۷ فروند سوخوی ۲۵
• ۲۴ فروند میراژ اف ۱
• ۲۴ فروند سوخوی ۲۴
• چهار فروند میگ ۲۹
• یک فروند بوئینگ ۷۰۷
• یک فروند بوئینگ ۷۲۷
• دو فروند بوئینگ ۷۳۷
• دو فروند بوئینگ ۷۴۷
• سه فروند فالکون ۵۰
• یک فروند جت استار عراقی
• یک فروند ایرباس ۳۰۰
• ۵ فروند ایرباس ۳۱۰ کویتی از عراق به ایران رفت.

تعداد ۱۶ فروند هواپیما F-6 مدل چینی Mig-19 در اختیار سپاه قرار دارد که اسکادران ۱۳۲ در زاهدان از این هواپیما استفاده می‌کند.

EMB – 312 Tucano به تعداد ۱۵ فروند در اختیار سپاه قرار دارد که قابلیت‌های محدودی برای امور رزمی دارد.

این نیرو برای آموزش خلبانان تازه وارد از هواپیماهای MFI-17B Mushak که به تعداد ۱۵ فروند از پاکستان خریداری شده استفاده می‌کند.

همچنین این نیرو از هواپیماهای PC-7 نیز استفاده می‌کند که در ایران به نام S-68 ساخته می‌شود.

سپاه برای امور ترابری از هواپیماهای AN-74 TK 200 به تعداد ۱۲ فروند IL-76 احتمالا ۱۲ فروند ۹ فروند Y-12 و تعدادی Falcon 20 استفاده می‌کند.

برخی آمار از خرید ۲۴ فروند هواپیما Y-7 بعلاوه تعدادی نامعلوم F-27 خبر می‌دهند.

این نیرو به مرور در سال‌های اولیه بعد از جنگ با ورود هواپیماهای ایلیوشین ایل-۷۶ و سوخو سو-۲۵ وهلی‌کوپتر میل۱۷ قدرتمندتر شد.

پایگاه‌های نیروی هوایی سپاه در تهران، مشهد، شیراز و چند نقطه نامعلوم دیگر مستقر است.

واقعیت توانمندی‌ها

در تبلیغات و روی کاغذ، توانمندی رزمی بالایی برای این نیرو تصور می‌شد. این نیرو مسئول مدیریت بزرگ‌ترین زرادخانه موشکی در خاورمیانه شناخته می‌شود، که شامل موشک‌هایی چون «شهاب»، «قیام»، «خرمشهر»، «ذوالفقار» و «رضوان» است که به لحاظ برد شلیک، برخی از این موشک‌ها توانایی رسیدن به مناطق مرزی اروپا را دارند.

نیروی هوافضا همچنین در توسعه پهپادهایی مانند «شاهد ۱۲۹» و «شاهد ۱۳۶» نقش اصلی ایفا کرده است. این پهپادها نه تنها در استراتژی نظامی ایران جایگاه ویژه‌ای یافته‌اند، بلکه به خارج ایران هم صادر شده و مورد استفاده‌ی نیروهای نیابتی رژیم ایران مانند حوثی‌های یمن و حزب‌الله لبنان هم قرار گرفته‌اند. هم‌چنین در حملات روسیه به اوکراین نیز از پهپادهای شاهد این نیرو استفاده شده است. مقامات اوکراینی ضمن تایید استفاده‌ی روسیه از پهپادهای ایرانی، اعلام کرده‌اند که بیش از ۲۲۰ فروند از این پهپادها را تا ۱۳ سپتامبر ۲۰۲۲ سرنگون کرده‌اند.

افزون بر این، این نیرو سیستم‌های دفاع هوایی ساخت داخل مانند «رعد»، «باور ۳۷۳» و «سوم خرداد» را به‌کار می‌گیرد که بنابر ادعای تهران توان مقابله با جنگنده‌ها، موشک‌ها و حتی ماهواره‌ها را دارند. ادعایی که البته در جریان جنگ ۱۲ روزه با اسرائیل و حملات هوایی امریکا، به طور کلی باطل شد و آسمان سراسر ایران و حتی پایتخت، بدون هیچ توان دفاعی از سوی سپاه، تماما تحت کنترل هواپیماهای مهاجم بود. در واقع سکوهای پرتابل پدافندی، خود اولین هدف تهاجم‌های هوایی بودند و نه تنها سیستم‌های پدافندی مانند «باور ۳۷۳» که سپاه مدعی بومی بودن ساخت آن است، بلکه سامانه‌های پدافندی اس ۳۰۰ خریداری شده از روسیه نیز توان مقابله نداشتند. این موضوع فراتر از ادعاهای تبلیغاتی رسانه‌های رژیم ایران، در تصاویر حملات مشهود بود.

در حوزه فضایی، نیروی هوافضا تاکنون چندین ماهواره نظامی از جمله «نور ۱»، «نور ۲» و «نور ۳» را با استفاده از موشک‌های «قاصد» و «قائم ۱۰۰» به فضا فرستاده است؛ اما اطلاعاتی از دستاوردهای این اقدامات وجود ندارد.

هم‌چنین پایگاه‌های زیرزمینی موسوم به «شهرهای موشکی» و مراکز تولید تسلیحات وابسته به سازمان جهاد خودکفایی، بخش مهمی از زیرساخت این نیرو را تشکیل می‌دهند.

نیروهای مسلح اسرائیل طی گزارشی درباره‌ی حملات ۲۳ خرداد۱۴۰۴ (۱۳ ژوئن ۲۰۲۵) اعلام کردند:

بیش از ۲۰۰ هواپیمای اسرائیلی در حملات اولیه بیش از ۳۳۰ مهمات را بر حدود ۱۰۰ هدف پرتاب کردند.

اما در تمام این پروازها، سیستم‌های پدافندی نیروهای سپاه، نتوانست هیچ اقدام موثری برای دفاع یا سرنگون کردن مهاجمان انجام دهد. ادعای سرنگونی هواپیماهای اف۳۵ و اف۱۶ اسرائیل در رسانه‌های وابسته به رژیم مطرح شد؛ اما هرگز سند و شواهدی برای آن یافت نشد. تنها تصاویر مربوط به سقوط یکی از این هواپیماها هم توسط هوش مصنوعی و از

برخی از مقامات و هم‌چنین تلویزیون رسمی رژیم ایران مدعی شدند که اصلا هیچ هواپیمایی در طول جنگ به تهران نرسیده است.