روزنامه قانون
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
روزنامه قانون، روزنامه‌ای فارسی‌زبان بود که به مدیریت میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله در لندن منتشر می‌شد . این جریده نخستین بار مفاهیم مدرن سیاسی مانند «قانون»، «آزادی»، «ملت» و «حکومت قانون» را با زبانی روشن به ایرانیان معرفی کرد. احمد کسروی در تاریخ مشروطه ایران (۱۳۲۵ش) می‌نویسد: «قانون در بیداری مردم و آشنا ساختن ایشان با نام آزادی، سهمی بزرگ داشت.» بسیاری از اندیشه‌های روزنامهٔ قانون زمینه‌ساز جنبش مشروطهٔ ایران شد.
آغاز انتشار
- مدیر و مؤسس: میرزا ملکم‌خان (۱۲۳۶–۱۳۲۶ق / ۱۸۳۳–۱۹۰۸م)، روشنفکر و دیپلمات ایرانی.
- محل انتشار: لندن.
- سال آغاز: ۱۸۹۰م / ۱۳۰۷ق.
- هدف: مبارزه با استبداد ناصرالدین‌شاه و ترویج اندیشه‌های اصلاح‌طلبانه و آزادی‌خواهانه.
محتوای فکری
- انتقاد از استبداد قاجار: شاه و دربار را سرچشمهٔ فساد و بی‌نظمی معرفی می‌کرد.
- ترویج قانون و حکومت قانون: شعار اصلی روزنامه این بود که «نجات ایران در گرو قانون است».
- آزادی و عدالت: بر ضرورت آزادی مطبوعات، رفع ظلم و برابری مردم تأکید داشت.
- اصلاحات اجتماعی و آموزشی: ملکم‌خان خواستار مدارس نوین و ترقی علمی بود.
- انتقاد از نفوذ بیگانگان: به‌ویژه امتیازات اقتصادی داده‌شده به روس و انگلیس.
تأثیر اجتماعی و سیاسی
- نسخه‌های روزنامه به‌صورت پنهانی وارد ایران می‌شد و در میان روشنفکران و روحانیان آزادی‌خواه دست‌به‌دست می‌گشت.
- به روایت کسروی، «هر برگ قانون در میان آزادی‌خواهان مانند جواهری گرامی شمرده می‌شد» (تاریخ مشروطه ایران، ۱۳۲۵).
- این روزنامه زبان و ادبیات سیاسی جدیدی پدید آورد که بعدها در مشروطه ادامه یافت.
واکنش دربار و مخالفان
- ناصرالدین‌شاه و مظفرالدین‌شاه انتشار قانون را «فتنه» می‌دانستند.
- نسخه‌های روزنامه توقیف و خوانندگان آن تعقیب می‌شدند.
- با این حال، نفوذ آن به‌قدری بود که حتی برخی از رجال دولتی به‌طور پنهانی آن را می‌خواندند.
جایگاه تاریخی
- کسروی: قانون را «پیشاهنگ جراید آزادی‌خواه» می‌داند.
- آدمیت: آن را «مانیفست سیاسی تجدد ایرانی» معرفی می‌کند (فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت، ۱۳۵۶).
- هما ناطق: بر نقش زبان ساده و قابل‌فهم روزنامه در انتقال مفاهیم نوین به ایرانیان تأکید دارد (ایرانیان و اندیشه تجدد، ۱۳۷۷).
- آبراهامیان: قانون را نمونهٔ مطبوعات مهاجر می‌داند که اندیشه‌های لیبرالی و سوسیالیستی اروپا را به ایران آورد (ایران بین دو انقلاب، ۱۳۷۷).
- آجودانی: نشان می‌دهد که چگونه روزنامهٔ قانون با آمیختن واژگان دینی و سیاسی مدرن توانست خوانندگان سنتی را جذب کند (مشروطه ایرانی، ۱۳۷۷).
جمع‌بندی
روزنامهٔ «قانون» میرزا ملکم‌خان را می‌توان نخستین مدرسهٔ سیاسی ایرانیان در خارج کشور دانست. این جریده پایه‌گذار گفتمان قانون و آزادی در ایران شد و نقشی کلیدی در شکل‌گیری فضای فکری انقلاب مشروطه ایفا کرد.
منابع
- کسروی، احمد. تاریخ مشروطهٔ ایران. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۵ش.
- کسروی، احمد. تاریخ هجده‌سالهٔ آذربایجان. تهران: امیرکبیر، ۱۳۲۳ش.
- آدمیت، فریدون. فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطیت. تهران: پیام، ۱۳۵۶.
- ناطق، هما. ایرانیان و اندیشه تجدد. تهران: طرح نو، ۱۳۷۷.
- آبراهامیان، یرواند. ایران بین دو انقلاب. ترجمهٔ احمد گل‌محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی، ۱۳۷۷.
- آجودانی، ماشاءالله. مشروطه ایرانی. تهران: اختران، ۱۳۷۷.