ایندیرا گاندی

ایندیرا گاندی با نام کامل ایندیرا پریادارشینی گاندی (زاده نهرو؛ ۱۹ نوامبر ۱۹۱۷ – ۳۱ اکتبر ۱۹۸۴)، سیاستمدار برجسته هندی و نخستین و تنها زن نخست‌وزیر این کشور تا سال ۲۰۲۵، یکی از تأثیرگذارترین رهبران قرن بیستم در کشورهای در حال توسعه بود. او دختر جواهرلعل نهرو، نخستین نخست‌وزیر هند مستقل، بود و در چهار دوره غیرمتوالی (۱۹۶۶–۱۹۷۷ و ۱۹۸۰–۱۹۸۴) نخست‌وزیر هند شد. گاندی هند را از بحران‌های اقتصادی شدید، جنگ‌های منطقه‌ای، تنش‌های داخلی و چالش‌های بین‌المللی عبور داد. دستاوردهای برجسته او شامل انقلاب سبز که هند را به خودکفایی غذایی رساند، ملی کردن بانک‌ها برای توزیع عادلانه‌تر منابع، پیروزی قاطع در جنگ ۱۹۷۱ با پاکستان و کمک به استقلال بنگلادش، آزمایش هسته‌ای صلح‌آمیز ۱۹۷۴، و تقویت جایگاه هند در جنبش عدم تعهد بود. با این حال، دوران حکومت او با جنجال‌های بزرگی مانند اعلام وضعیت اضطراری در ۱۹۷۵–۱۹۷۷ (که منجر به تعلیق حقوق مدنی و سرکوب مخالفان شد) و عملیات بلو استار در ۱۹۸۴ همراه بود که نهایتاً به ترور او توسط محافظان سیک منجر گردید. گاندی نماد قدرت زنان در سیاست جهانی، سوسیالیسم هندی، رهبری قاطع و گاهی اقتدارگرایانه است. او هند را از یک کشور وابسته غذایی به یک قدرت منطقه‌ای و هسته‌ای تبدیل کرد.

ایندیرا گاندی ایندیرا پریادارشینی گاندی نخست‌وزیر هند
ایندیرا گاندی، نخست‌وزیر هند
زادروز	۱۹ نوامبر ۱۹۱۷ الله‌آباد (پرایاگراج کنونی)، هند بریتانیایی
درگذشت	۳۱ اکتبر ۱۹۸۴ دهلی نو، هند
علت مرگ	ترور توسط محافظان سیک
آرامگاه	شاکتی استال، نزدیک راج گات، دهلی نو
محل زندگی	الله‌آباد • دهلی نو • آکسفورد و سوئیس (دوران تحصیل)
ملیت	هندی
تبار	کاشمیری پاندیت
تابعیت	هندی
تحصیلات	تحصیل در سانتی‌نیکتان و دانشگاه آکسفورد (بدون فارغ‌التحصیلی رسمی)
از دانشگاه	دانشگاه ویسوا-بهاراتی • دانشگاه آکسفورد (کالج سمویل)
پیشه	سیاستمدار، نخست‌وزیر هند
سال‌های فعالیت	۱۹۴۲–۱۹۸۴
نهاد	حزب کنگره ملی هند
شناخته‌شده برای	انقلاب سبز، ملی کردن بانک‌ها، پیروزی در جنگ ۱۹۷۱ و ایجاد بنگلادش، آزمایش هسته‌ای ۱۹۷۴، وضعیت اضطراری ۱۹۷۵–۱۹۷۷، عملیات بلو استار
نقش‌های برجسته	نخستین و تنها زن نخست‌وزیر هند، رهبر جنبش عدم تعهد، تقویت سوسیالیسم هندی

ایندیرا گاندی در کنار پدرش جواهرلعل نهرو و فرزندانش راجیو و سنجای. منبع: Wikimedia Commons.

زندگی اولیه و خانواده

ایندیرا پریادارشینی نهرو در ۱۹ نوامبر ۱۹۱۷ در الله‌آباد (پرایاگراج کنونی) در خانواده‌ای برجسته از کاشمیری پاندیت‌ها متولد شد. او تنها فرزند جواهرلعل نهرو، وکیل برجسته و رهبر جنبش استقلال هند، و کامالا نهرو بود که خود فعال اجتماعی و سیاسی به شمار می‌رفت. خانه خانوادگی آن‌ها، آناند بهاوان، مرکز فعالیت‌های سیاسی بود و مهاتما گاندی و دیگر رهبران استقلال اغلب به آنجا رفت‌وآمد داشتند. ایندیرا از کودکی در فضای جنبش استقلال بزرگ شد و حتی در ۱۲ سالگی "ارتش میمون‌ها" (وانار سنا) را برای کودکان سازمان‌دهی کرد تا در جنبش عدم همکاری کمک کنند. مادرش کامالا در ۱۹۳۶ بر اثر سل درگذشت که ضربه‌ای عمیق به ایندیرا وارد کرد. او تحصیلات اولیه را در هند، سوئیس (اکول نوول در بکس) و انگلیس گذراند و سپس در سانتی‌نیکتان رابیندرانات تاگور و کالج سمویل آکسفورد تحصیل کرد، اما به دلیل بیماری و مشکلات سلامتی بدون دریافت مدرک رسمی فارغ‌التحصیل شد. در اروپا با فیروز گاندی (از خانواده پارسی زرتشتی، بدون نسبت با مهاتما گاندی) آشنا شد و در ۱۹۴۲ طبق آیین‌های هندو و زرتشتی ازدواج کردند. این ازدواج با مخالفت اولیه خانواده نهرو روبرو بود، اما پایدار ماند تا مرگ فیروز در ۱۹۶۰. آن‌ها دو پسر داشتند: راجیو (متولد ۱۹۴۴) و سنجای (متولد ۱۹۴۶) که هر دو بعدها وارد سیاست شدند.

ورود به سیاست و نقش در دوران نهرو

ایندیرا از نوجوانی در فعالیت‌های سیاسی شرکت داشت. در ۱۹۳۸ به حزب کنگره ملی هند پیوست و در جنبش ترک هند (Quit India) در ۱۹۴۲ دستگیر و زندانی شد. پس از استقلال هند در ۱۹۴۷، او به عنوان میزبان غیررسمی و دستیار پدرش (که نخست‌وزیر شده بود) عمل کرد و در سفرهای دیپلماتیک همراه نهرو بود. او با رهبران جهانی مانند هری ترومن، دوایت آیزنهاور و نیکیتا خروشچف دیدار کرد و تجربه گسترده‌ای در سیاست خارجی کسب نمود. در ۱۹۵۵ به کمیته اجرایی حزب کنگره پیوست و در ۱۹۵۹ رئیس حزب شد. پس از مرگ پدرش در ۱۹۶۴ و سپس مرگ لال بهادر شاستری در ۱۹۶۶، ایندیرا با حمایت رهبران ارشد حزب (معروف به سندیکا) به نخست‌وزیری رسید و رقیب اصلی‌اش مورارجی دسای را شکست داد. او نخستین زن نخست‌وزیر هند شد و شعار "گاربی هاتاو" (فقر را ریشه‌کن کن) را مطرح کرد.

نخست‌وزیری اولیه و سیاست‌های داخلی (۱۹۶۶–۱۹۷۷)

دوران اولیه نخست‌وزیری گاندی با چالش‌های بزرگی مانند خشکسالی شدید، وابستگی به واردات غذا و تنش‌های سیاسی همراه بود. او سیاست‌های سوسیالیستی قاطعی پیش برد:

انقلاب سبز: حمایت گسترده از کشاورزی مدرن، معرفی بذرهای پربازده، کودهای شیمیایی و آبیاری که هند را از "کشور گدا" به خودکفایی غذایی رساند. ملی کردن بانک‌ها (۱۹۶۹): ملی کردن ۱۴ بانک بزرگ برای هدایت اعتبار به بخش‌های روستایی و فقرا. حذف امتیازات شاهزادگان (۱۹۷۱): پایان پرداخت‌های دولتی به حاکمان سابق ایالت‌های هند. آزمایش هسته‌ای ۱۹۷۴: انجام آزمایش هسته‌ای صلح‌آمیز (پوکران-۱) که هند را به قدرت هسته‌ای تبدیل کرد.

این سیاست‌ها محبوبیت او را افزایش داد، اما انتقادهایی نیز از تمرکز قدرت برانگیخت.

سیاست خارجی و جنگ ۱۹۷۱

گاندی سیاست عدم تعهد پدرش را ادامه داد، اما به اتحاد جماهیر شوروی نزدیک شد و پیمان دوستی ۱۹۷۱ را امضا کرد. بزرگ‌ترین دستاورد خارجی او رهبری در جنگ هند-پاکستان ۱۹۷۱ بود. پس از سرکوب شدید بنگالی‌ها در پاکستان شرقی و ورود میلیون‌ها پناهنده به هند، گاندی از جنبش آزادی‌بخش بنگلادش حمایت کرد. جنگ در دسامبر ۱۹۷۱ در ۱۳ روز با پیروزی قاطع هند پایان یافت، پاکستان تسلیم شد و بنگلادش مستقل گردید. این پیروزی گاندی را به نماد ملی تبدیل کرد و لقب "دورگا" (الهه پیروزی) گرفت.

وضعیت اضطراری (۱۹۷۵–۱۹۷۷)

در ۱۹۷۵، دادگاه عالی الله‌آباد انتخابات ۱۹۷۱ گاندی را به دلیل تخلفات جزئی باطل کرد. مخالفان به رهبری جایاپراکاش نارایان جنبش گسترده‌ای راه انداختند. گاندی در ۲۵ ژوئن ۱۹۷۵ وضعیت اضطراری اعلام کرد: حقوق اساسی تعلیق شد، مطبوعات سانسور گردیدند، هزاران مخالف (از جمله نارایان و دسای) زندانی شدند و برنامه‌های جنجالی مانند کنترل جمعیت اجباری (عقیم‌سازی) اجرا شد که سنجای گاندی نقش کلیدی در آن داشت. این دوره به عنوان تاریک‌ترین فصل دموکراسی هند شناخته می‌شود و انتقادهای گسترده‌ای از نقض حقوق بشر برانگیخت، هرچند گاندی آن را برای حفظ ثبات ملی ضروری می‌دانست.

شکست انتخاباتی و بازگشت به قدرت

در مارس ۱۹۷۷، گاندی انتخابات برگزار کرد و حزب کنگره شکست سنگینی خورد. دولت ائتلافی جاناتا به رهبری مورارجی دسای روی کار آمد و گاندی چندین بار زندانی شد، اما تبرئه گردید. در ژانویه ۱۹۸۰، با بهره‌برداری از ناکارآمدی دولت جاناتا و شعار "دولتی که کار کند"، کنگره بازگشت قدرتمندی داشت و گاندی دوباره نخست‌وزیر شد. مرگ ناگهانی سنجای در سانحه هوایی (ژوئن ۱۹۸۰) ضربه‌ای سنگین بود و راجیو گاندی را به سیاست کشاند.

چالش‌های نهایی، عملیات بلو استار و ترور

در دهه ۱۹۸۰، جدایی‌طلبی سیک در پنجاب به اوج رسید و جارنایل سینگ بیندرانواله معبد طلایی (هارماندیر صاحب) را به پایگاه مسلحانه تبدیل کرد. گاندی در ژوئن ۱۹۸۴ عملیات بلو استار را سفارش داد که ارتش هند معبد را محاصره و حمله کرد. این عملیات صدها کشته (از جمله غیرنظامیان) به جا گذاشت و احساسات سیک‌ها را عمیقاً جریحه‌دار کرد. در ۳۱ اکتبر ۱۹۸۴، دو محافظ سیک گاندی (بیانت سینگ و ساتوانت سینگ) او را در باغ خانه‌اش در دهلی نو ترور کردند. پس از ترور، شورش‌های ضدسیک در هند رخ داد که هزاران سیک بی‌گناه کشته شدند. راجیو گاندی بلافاصله نخست‌وزیر شد.

میراث

ایندیرا گاندی هند را از کشوری آسیب‌پذیر به قدرت منطقه‌ای و هسته‌ای تبدیل کرد، انقلاب سبز میلیون‌ها نفر را از گرسنگی نجات داد و جایگاه زنان در سیاست را ارتقا بخشید. با این حال، وضعیت اضطراری و عملیات بلو استار انتقادهای شدیدی از اقتدارگرایی او به همراه داشت. او نماد فمینیسم سیاسی در جهان سوم، سکولاریسم و توسعه سوسیالیستی است. سلسله نهرو-گاندی با نخست‌وزیری راجیو، سونیا و راهول گاندی ادامه یافت. میراث گاندی همچنان در اقتصاد بازار آزاد هند، روابط خارجی و چالش‌های وحدت ملی زنده است و او را یکی از پیچیده‌ترین رهبران تاریخ معاصر می‌سازد.

منابع

بیوگرافی‌ها

Frank, Katherine. Indira: The Life of Indira Nehru Gandhi. Houghton Mifflin, ۲۰۰۲. Jayakar, Pupul. Indira Gandhi: An Intimate Biography. Pantheon Books, ۱۹۹۲.

دانشنامه‌ها و منابع رسمی

"Indira Gandhi." Encyclopædia Britannica. https://www.britannica.com/biography/Indira-Gandhi "Smt. Indira Gandhi." Official Website of the Prime Minister of India. https://www.pmindia.gov.in/en/former_pm/smt-indira-gandhi/

منابع تصویری

تصاویر از Wikimedia Commons انتخاب شده‌اند: https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Indira_Gandhi