عباس امیرانتظام

عباس امیرانتظام
معاون نخست‌وزیر
مشغول به کار ۱۳۵۷ – ۱۳۵۸
نخست‌وزیر	مهدی بازرگان
پس از	ابراهیم یزدی
پیش از	صادق طباطبایی
سخنگوی دولت ایران
مشغول به کار ۱۳۵۷ – ۱۳۵۸
نخست‌وزیر	مهدی بازرگان
سفیر ایران در کشورهای اسکاندیناوی (سوئد، نروژ، فنلاند، دانمارک، ایسلند)
مشغول به کار مرداد ۱۳۵۸ – ۲۸ آذر ۱۳۵۸
اطلاعات شخصی
زاده	۲۷ مرداد ۱۳۱۱ تهران، ایران
درگذشت	۲۱ تیر ۱۳۹۷ (۸۵ سال) تهران، ایران
ملیت	ایرانی
حزب سیاسی	جبهه ملی ایران
همسر(ان)	الهه میزانی (ازدواج ۱۳۷۵)
فرزندان	الهام، اردشیر، انوشیروان
محل تحصیل	دانشکده فنی دانشگاه تهران پاریس دانشگاه برکلی
شغل	سیاستمدار
مذهب	اسلام- شیعه
وبگاه	وبگاه رسمی
نماینده ویژه رئیس دولت در مذاکره: (اتحاد جماهیر شوروی، آمریکا)

عباس امیرانتظام (متولد ۲۷ مرداد ۱۳۱۱ در تهران – درگذشتهٔ ۲۱ تیر ۱۳۹۷ خورشیدی)، معاون نخست‌وزیر و نیز سخنگوی اولین دولت پس از انقلاب ضدسلطنتی، یعنی دولت مهندس مهدی بازرگان، و از فعالان نهضت مقاومت ملی پیش از انقلاب بود.

در آن زمان خمینی و هم‌فکران او هنوز موفق به پاکسازی کامل نیروهای «غیرخودی» در دولت نشده بودند. آن‌ها به فاصله‌ی کمی پس از انقلاب ضدسلطنتی سرکوب مجاهدین خلق و چریک‌های فدایی را آغاز کردند اما نیروهای لیبرال و ملی_مذهبی همچنان در دولت حضور داشتند. در جریان سرکوب لیبرال‌ها که به ویژه پس از اشغال سفارت آمریکا صورت گرفت، عباس امیرانتظام نیز دستگیر شد. وی متهم شد ارتباطاتی با سفارت آمریکا داشته است . این در حالی است که وی به عنوان معاون و سخنگوی دولت رسما دارای روابط دیپلماتیک با سفارت‌ها بود. او به مدت یک سال و نیم در سلول انفرادی به سر برد و سپس به جرم توطئه برای انحلال مجلس خبرگان به حبس ابد محکوم شد.[۳] عباس امیر انتظام از تاریخ ۲۸ آذر ماه ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۵ خورشیدی در حبس به سر برد.. عباس امیر انتظام از تاریخ ۲۸ آذر ماه ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۵ خورشیدی در حبس به سر برد.

زندگی‌نامه عباس امیرانتظام

عباس امیرانتظام در تهران متولد شد. وی پس از اتمام تحصیلات ابتدایی و متوسطه وارد دانشگاه تهران شده و در سال ۱۳۳۴ با مدرک فوق لیسانس برق و ماشین از دانشگاه فنی تهران فارغ التحصیل گشت.

وی در سال ۱۳۴۲ از پاریس گواهی «بتون» دریافت کرد و در سال ۱۳۴۳–۱۳۴۵ موفق به دریافت گواهی MS در سازه ساختمان از دانشگاه برکلی آمریکا شد.

عباس امیرانتظام از هواداران دکتر محمد مصدق بود و پس از کودتای ۲۸ مرداد به نهضت مقاومت ملی پیوست. او در این نهضت با مندس مهدی بازرگان ارتباط داشت و همواره مورد اعتماد وی بود. عباس امیرانتظام از سوی مهدی بازرگان در وقاعی انقلاب با شاپور بختیار مذاکره کرد. او توانست شاپور بختیار را متقاعد کند که از نخست وزیری استعفا دهد.

پس از پیروزی انقلاب ضدسلطنتی، هنگامی که مهندس بازرگان به عنوان نخست وزیر دولت موقت برگزیده شد معاون نخست وزیر و سخنگوی دولت موقت بود. عباس امیرانتظام از مخالفان ولایت فقیه بود و طرح انحلال مجلس خبرگان را ارائه کرد.

از مناصب وی تا زمان دستگیری چنین است:

• مدیرعامل شرکت مهندسی مشاور تدبیر صنعت سال ۱۳۴9 (1970)
• مدیریت و اجرای دهها پروژه‌ی فنی و عمرانی در شهرهای مختلف ایران تا سال ۱۳۵7 (1979)
• معاون نخست وزیر و سخن گوی دولت موقت بازرگان
• نماینده ویژه‌ی رئیس دولت موقت در مذاکرات با ایالات متحده و اتحاد جماهیر شوروی۱۳۵8 (1979)
• سفیر ایران در کشورهای اسکاندیناوی از سال ۱۳۵8 (1979) تا تاریخ بازداشت (۲۸ آذر1358)

هنگامی که عباس امیرانتظام به عنوان سفیر در اسکاندیناوی مشغول به کار بود، پس از گروگان‌گیری در سفارت ایالات متحده آمریکا، او را به ایران احضار کرده و به اتهام ارتباط با آمریکا محاکمه کردند. پس از اشغال سفارت آمریکا، نیروهای حزب‌اللهی با ادعای دستیابی به اسناد اقدام به دستگیری بسیاری کردند.

یکی از شواهدی که ضد او مطرح شد این بود که سفیر آمریکا در نامهٔ خود به او، نوشته «آقای عباس امیرانتظام عزیز» در حالی که به‌کارگیری واژهٔ عزیز جزء عُرف روابط بین‌الملل است.

امیرانتظام به اعدام محکوم شد اما با تلاش‌های بازرگان، حکم او به حبس ابد کاهش یافت. عباس امیرانتظام پس از آزادی نیز همواره به دلیل بیماری و جراحت‌های ناشی از زندان و شکنجه ناتوان و در خانه خود محصور بود.

عباس امیر انتظام و مهندس بازرگان

فعالیت‌های سیاسی

عباس امیر انتظام در سال ۱۳۲۷ هنگامی که یک دانش‌آموز در دبیرستان دبیرستان دارالفنون بود به جنبش ملی شدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق پیوست. عباس امیرانتظام در سال ۱۳۳۲ نامه‌ای از طرف نهضت مقاومت ملی در اعتراض به کودتای ۲۸ مرداد به نیکسون داد و تا سال ۱۳۴۳ از همراهان مهدی بازرگان بود. عباس امیرانتظام جزو جریانی بود که مبارزه پارلمانتاریستی و رفرمیستی را در این دوران دنبال می‌کرد پس از انقلاب سفید و قیام ۱۵ خرداد این نوع مبارزات به محاق رفت و اغلب فعالان آن نیز خاموش شدند. در این دوران سازمان‌هایی با مشی مسلحانه شکل گرفتند.

فعالیت‌های پس از انقلاب

عباس امیرانتظام پس از انقلاب مناصب مختلفی را در دولت بازرگان برعهده داشت.

بازداشت عباس امیرانتظام

پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران نیروهای حزب‌اللهی مدعی شدند اسنادی یافته‌اند که نشان می‌دهد عباس امیرانتظام جاسوس آمریکاست. یکی از این اسناد این بود که سفیر آمریکا عباس امیرانتظام را که سخنگوی دولت بود با عبارت: «آقای امیرانتظام عزیز» خطاب قرار داده است. عبارتی که یک عرف دیپلماتیک است.

در حقیقت گروگان گیری در سفارت آمریکا با هدف سرکوب لیبرال‌ها و همچنین سازمان مجاهدین خلق انجام شد. این گروگانگیری به نیروهای حامی خمینی این امکان را می‌داد تا خود را سردمدار مبارزه با آمریکا نشان داده و سپس از شعارهای ضدامپریالیستی برای مقابله با بحران‌های داخلی استفاده کنند.

بعد از اشغال سفارت آمریکا در تهران وی به تهران فراخوانده شده و دستگیر شد.
در جریان محاکمه وی، شیخ علی تهرانی با انتشار نامه‌ای خطاب به بنی‌صدر - رئیس‌جمهور وقت ایران - در ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ خواستار مداخلهٔ وی در دادگاه غیرقانونی امیر انتظام شده بود.

طبق گفته‌های فرشته بازرگان، دختر مهدی بازرگان، تنها دغدغه او تا واپسین روزهای عمرش زندانی بودن امیرانتظام بوده‌است که مهدی بازرگان را رنج می‌داده‌است.

مصاحبه با روزنامه جامعه

کتاب آنسوی اتهام

عباس امیرانتظام پس از آزادی از زندان فعالیت سیاسی چندانی نداشت. او چند مورد مصاحبه با روزنامه‌های اصلاح طلب انجام داد از جمله در مصاحبه با روزنامه جامعه که توسط ابراهیم نبوی انجام شد دربارهٔ اتهام جاسوسی گفت:

«در نوزده سال (از سال ۱۳۵۸ تا سال ۱۳۷۷) گذشته منتظر چنین فرصتی بودم که این سؤال در داخل کشور از من پرسیده شود و من بتوانم مسائل را به اطلاع هموطنانم برسانم. شما اطلاع دارید که در دولت موقت من معاون نخست‌وزیر، سخنگوی دولت و مسئول مذاکره و مکاتبه با تمام سفارتخانه‌ها در داخل کشور بودم، از جمله آمریکا؛ و ما با آمریکا بیشترین قراردادها را داشتیم، چیزی حدود ۱۲۰۰ قرارداد؛ بنابراین مراجعهٔ آن‌ها برای ارتباط با دولت بیشتر با نخست‌وزیری انجام شد. چه آقای سولی‌وان به‌طور شخصی یا کاردار ایشان یا از طریق مکاتباتی که با ما صورت می‌گرفت؛ بنابراین ملاقات‌ها به صورت روزانه یا چند بار در هفته انجام می‌شد.
قبل از انقلاب من در کنار آقای مهندس بازرگان بودم و به عنوان مترجم ایشان در ملاقات با آقای سولی‌وان یا سفیر آلمان یا سایر سفرایی که با ایشان ملاقات می‌کردند حاضر می‌شدم. این ملاقات‌ها در دفتر من انجام می‌شد، خود آقای بازرگان هم بودند. گاهی آقای سولی‌وان بودند، گاهی آقای استمپل در آن جلسات حاضر می‌شدند و من هم کار خودم را به عنوان مترجم انجام می‌دادم. ملاقات دیگری انجام شد که در آن ملاقات موسوی اردبیلی، بازرگان، سولیوان، استمپل و من بودیم. این ملاقات در منزل بیژن سحابی انجام شد.
منظورم این است که ما در تماس با دولت‌های خارجی مثل دولت آلمان، روسیه یا آمریکا دیدگاه‌های آن‌ها را در می‌یافتیم، این ملاقات‌ها بین مهندس بازرگان با سفرای این کشورها اتفاق می‌افتاد و من به عنوان مترجم در این ملاقات‌ها حضور داشتم.ملاقات‌ها کاملاً رسمی و در دفتر نخست‌وزیری انجام می‌گرفت و معمولاً در حضور عده‌ای از همکاران من که در قسمت سیاسی کار می‌کردند در دفتر خودم اتفاق می‌افتاد. نامه‌هایی را که نمایندگی‌های دولت‌های خارجی در ایران به نخست‌وزیری می‌نوشتند، من مطالعه می‌کردم و نتیجه را به مهندس بازرگان، نخست‌وزیر، اطلاع می‌دادم. این مسئولیت را آقای بازرگان به من داده بودند. ما با همهٔ سفارتخانه‌ها مکاتبه می‌کردیم و جواب نامه‌های آن‌ها را می‌دادیم. از جمله سفارت آمریکا. بعدها وقتی در آبان ۱۳۵۸ سفارت آمریکا اشغال شد و اسمش را گذاشتند جاسوس خانه، تمام مکاتباتی را که از آنجا به دست آوردند، به عنوان اسناد لانهٔ جاسوسی تلقی کردند، در حالی که این اسناد مکاتباتی رسمی و قانونی است که بین دولت آمریکا و دولت ایران انجام شده و بخشی از آن‌ها را من از طرف نخست‌وزیر امضاء کردم، اما آنهایی که سفارت را اشغال کردند، این نامه‌ها را به عنوان اسناد جاسوسی علیه دولت وقت و شخص من مورد استفاده قرار دادند. مطلقاً چیز دیگری نبود، مطلقاً.»

خروج از زندان اوین

در خواست وی برای برگزاری دادگاه تجدید نظر و اعاده حیثیت هم از سوی مقامات رد می‌شود. او توصیه مقامات قضایی برای نوشتن درخواست عفو در ابتدای دهه هفتاد را رد می‌کند، اما به تعبیر خودش چند سال بعد از زندان اوین اخراج می‌شود.

جمله معروف بازرگان در مورد عباس امیرانتظام

مهندس مهدی بازرگان در مورد زندانی بودن عباس امیر انتظام گفته بود:

من می‌روم اما تا زمانی که مشکل امیرانتظام حل نشود، یک دست من از قبر بیرون است. [۱]

مصاحبه، پرونده‌های تازه، زندان و حبس خانگی

پس از کشته اسدالله لاجوردی زندانبان معروف توسط علی‌اکبر اکبری از اعضای سازمان مجاهدین خلق ایران، عباس امیرانتظام در مصاحبه ای با رادیو آمریکا در سال ۱۳۷۷ لاجوردی را «جلاد» نامید.

این مصاحبه منجر به تشکیل پرونده‌ای جدید علیه وی شد و او در سال ۱۳۷۹ مجدد به زندان اوین بازگردانده شد. اولین جلسه دادگاه وی در ۲۳ خرداد ۱۳۸۵ برگزار شد. او در دادگاه تأکید کرد:

«هرآنچه در مصاحبه سال ۱۳۷۷ گفتم، حقیقت است.»

دستگاه قضایی چندی بعد علی‌رغم زندانی کردن وی، این پرونده را بست.

دیدار با نماینده سازمان ملل

نمایندگان سازمان ملل در سال ۸۱ با امیر انتظام دیدار کردند.این برای اولین بار پس از ۷ سال بود که مقامات ایران اجازه بازدید نمایندگان کمیسیون حقوق بشر را به این سازمان دادند. پنج عضو از «گروه کاری پیگیری بازداشت‌های خودسرانه» وابسته به سازمان ملل متحد، روز شنبه ۲۶ اسفند ۸۱ دیدار خود را از ایران آغاز کردند.

انتشار کتاب خاطرات: آنسوی اتهام

وی در شهریور ۸۱ کتاب خاطرات خود را با عنوان «آنسوی اتهام» توسط نشر نی منتشر کرد.

کتاب در دو جلد منتشر شده و در مجموع ۶۸۰ صفحه دارد. اما بیشتر این صفحات به ضمایم و گزارش محاکمه اختصاص دارد. آنچه به خاطرات امیرانتظام مربوط می‌شود همان ۱۷۵ صفحه اول کتاب است که از ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ آغاز و به زمان محاکمه اش ختم می‌شود.

عباس امیرانتظام و عباس عبدی

مجادله با عباس عبدی

عباس امیرانتظام در کتاب خود با نام «آن سوی اتهام- خاطرات امیرانتظام» عباس عبدی چهره اصلاح طلب را بازجوی خود در زمان دستگیری خواند که با نفرت به او ناسزا می گفت. بسیاری از چهره‌های اصلاح طلب پاسداران و بازجویان دهه‌ی شصت بودند. با این همه عباس عبدی این موضوع را انکار کرد. اما با اشاره به رأی دادگاه دربارهٔ جرم جاسوسی امیرانتظام نوشت: «آقای امیرانتظام مرتکب جرمی شده که مجازات آن را باید تحمل کند.»

جبهه ملی ایران

امیر انتظام در سال ۱۳۸۲ از سوی اعضای شرکت‌کننده در پلنوم اللهیار صالح به سمت عضویت در شورای مرکزی جبهه ملی ایران پذیرفته شد. در سال‌های بعد به دنبال مشکلات پیش آمده بر اثر بیماری فعالیت‌های خود را در جبهه ملی ایران محدود کرد و به عنوان مشاور هیئت رهبری در جلسات حضور می‌یافت.

عیادت از محمد محمدی گیلانی

هنگامی که عباس امیرانتظام برای درمان به بیمارستان مراجعه کرده بود و متوجه شد قاضی محمد محمدی گیلانی که حکم اعدام هزاران نفر از مخالفان ایرانی را در سال ۶۰ و سالهای پس از آن صادر کرده بود دراین بیمارستان بستری است برای عیادت وی رفت.

درگذشت

عباس امیرانتظام، صبح روز پنج‌شنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۷ دچار تشنج شده و پیش از رسیدن به بیمارستان بر اثر سکته قلبی درگذشت.

در نخستین سالمرگ امیرانتظام، سه فرزند او به خاطر «حبس، شکنجه و ایجاد شرایطی که موجب مرگ پدرشان» شد، علیه جمهوری اسلامی ایران در یک دادگاه فدرال آمریکا در واشینگتن شکایت کردند.

جوایز بین‌المللی

• جایزهٔ بین‌المللی حقوق بشر «برونو کرایسکی» در سال ۱۳۷۵.
• جایزهٔ بین‌المللی شهامت اخلاقی «کرانسکی» در سال ۱۳۸۳.
• جایزهٔ بین‌المللی حقوق بشر (لوح سپاس) «از سازمان حقوق بشر ایران _ به ریاست خانم شیرین عبادی» در سال ۱۳۸۶.

کتاب‌شناسی

• آن سوی اتهام جلد نخست خاطرات عباس امیرانتظام
• آن سوی اتهام جلد دوم محاکمه و دفاعیات عباس امیرانتظام در دادگاه انقلاب
• ناگفته‌های انقلاب ۵۷ گفتگوهای روزبه میرابراهیمی با عباس امیرانتظام