موریس دنبی کاپیتورن

موریس دنبی کاپیتورن (Maurice Denby Copithorne)، (۳ ژوئیه ۱۹۳۱ - ۱۴ فوریه ۲۰۱۹)، حقوقدان، دیپلمات و دانشگاهی کانادایی است که در طول فعالیت حرفه‌ای خود، نقش‌های مهمی در زمینه حقوق بین‌الملل و دیپلماسی ایفا کرده است.

موریس کاپیتورن
زادروز	۱۹۳۱ میلادی کانادا
درگذشت	۱۴ فوریه ۲۰۱۹
محل زندگی	کانادا
تحصیلات	حقوق
از دانشگاه	بریتیش کلمبیا
پیشه	گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران(۱۹۹۵-۲۰۰۲)؛ استاد دانشگاه؛ریاست شورای حکام انرژی اتمی(۱۹۸۰-۱۹۸۱)؛ دستیار معاون وزیر خارجه کانادا (۱۹۸۳-۱۹۸۶)؛ سفیر کانادا در اتریش (۱۹۷۹-۱۹۸۲)
سال‌های فعالیت	۱۹۵۶ تا دهه‌ی اول ۲۰۰۰
پس از	رینالدو گالیندو پل
پیش از	احمد شهید
همسر	تاماکو یاگای کاپیتورن
فرزندان	دو پسر؛ دن و آسا
جایزه‌ی «گریت ترکر» از دانشگاه بریتیش کلمبیا سال ۱۹۹۷؛ جایزه «رناتا شیرر» در سال ۲۰۰۰؛ مدال «جان ای.رید»

او در سال ۱۹۵۴ مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه بریتیش کلمبیا دریافت کرد و در سال ۱۹۵۶ به کانون وکلای این استان پیوست. پس از آن، به خدمات دیپلماتیک کانادا پیوست و بیش از ۳۰ سال در این حوزه فعالیت کرد، تا اینکه در سال ۱۹۸۶ بازنشسته شد و به عنوان استاد مهمان در دانشکده حقوق دانشگاه بریتیش کلمبیا مشغول به کار شد.

او به دلیل تخصص و سابقه خود در امور حقوقی و بین‌المللی، هم‌چنین (احتمالا) با توجه به سوابق کار دیپلماتیک‌اش پیش از انقلاب ضد سلطنتی در ایران، به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد برای رژیم حاکم بر ایران منصوب شد. (۱۹۹۵ میلادی / ۱۳۷۴ خورشیدی)

دوران حرفه‌ای کاپیتورن شش دهه به طول انجامید و به برخی جوایز و افتخارات (از جمله انتصاب به عنوان مشاور ملکه) دست یافت.

سوابق تحصیلی و حرفه‌ای

موریس کاپیتورن دارای سوابق تحصیلی برجسته‌ای در رشته حقوق بود و تحصیلات عالی خود را در دانشگاه بریتیش کلمبیا و دانشگاه هاروارد به پایان رساند. پیش از ورود به عرصه دیپلماسی و حقوق بین‌الملل، کاپیتورن در کانادا به فعالیت‌های حقوقی پرداخته بود.

برخی از مهم‌ترین سمت‌ها و تجربیات حرفه‌ای او عبارتند از:

• وکیل و مشاور حقوقی
• عضو خدمات خارجی کانادا: کاپیتورن به عنوان دیپلمات و عضو خدمات خارجی کانادا، در نمایندگی‌های دیپلماتیک این کشور در نقاط مختلف جهان به کار پرداخت؛ از جمله اتریش؛ ایران؛ چین؛ مالزی و هنگ‌ کنگ...
• نماینده دائم کانادا در سازمان ملل

نقش موریس کاپیتورن به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران

موریس کاپیتورن در سال ۱۹۹۵ به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل متحد در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران منصوب شد و تا سال ۲۰۰۲ این سمت را بر عهده داشت. وظایف رسمی و تعریف شده‌ی او طبق مندیت‌‌های کاری سازمان ملل به شرح زیر بوده است:

• جمع‌آوری اطلاعات: جمع‌آوری اطلاعات موثق و مستند در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران از منابع مختلف، از جمله دولت، سازمان‌های غیردولتی، قربانیان و شهود.
• تحلیل و ارزیابی: تحلیل و ارزیابی اطلاعات جمع‌آوری شده بر اساس موازین حقوق بین‌الملل و استانداردهای حقوق بشر.
• تهیه گزارش: تهیه گزارش‌های سالانه و دوره‌ای به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و کمیسیون حقوق بشر (و بعدها شورای حقوق بشر) این گزارش‌ها شامل یافته‌ها، توصیه‌ها و نتیجه‌گیری‌های او در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران بود.
• برقراری ارتباط با رژیم ایران: برقراری ارتباط با رژیم ایران به منظور گفتگو، دریافت اطلاعات و ارائه توصیه‌ها برای بهبود وضعیت حقوق بشر.

گزارش‌های کاپیتورن در این دوره، به موضوعاتی از قبیل آزادی بیان، آزادی اجتماعات، حقوق اقلیت‌ها، وضعیت زندانیان سیاسی، مجازات اعدام، و حقوق زنان می‌پرداخت. وی در گزارش‌های خود، نگرانی‌های جدی را در مورد موارد نقض حقوق بشر در ایران ابراز می‌کرد و خواستار رعایت تعهدات بین‌المللی حقوق بشری از سوی رژیم ایران می‌شد.

یکی از زندانیان سابق و شهود جنایت‌های انجام شده طی مصاحبه‌ای نقل قولی از موریس کاپیتورن درباره‌ی وضعیت حقوق بشر در ایران گفت:

من سرانجام در سال ۱۹۹۱ آزاد شدم. پس از چند ماه، توانستم مخفیانه ایران را ترک کنم و ابتدا به ترکیه و بعداً به کانادا رفتم. در طول چند ماهی که در ایران از زندان آزاد بودم، بسیار تلاش کردم تا ابعاد واقعی قتل عام ۱۳۶۷ را مشخص کنم. هنوز هیچ کس ابعاد دقیق آن را نمی‌داند و ممکن است هرگز قبل از سقوط ملاها مشخص نشود. اما با توجه به تعداد زندانیان و با توجه به گزارش‌های زندان‌های مختلف، قربانیان در مجموع حداقل ۳۰۰۰۰ زندانی سیاسی بودند که اکثراً از هواداران مجاهدین خلق بودند.

زمانی که جامعه بین‌المللی از آن مطلع شد، خیلی دیر شده بود. چند محکومیت شفاهی به دنبال آن رخ داد اما دیگر خبری نشد. خوشبختانه فیس‌بوک و توییتر امروز وجود دارند. جهان در عرض چند دقیقه از قربانیان مطلع می‌شود.

جامعه بین‌المللی سال‌هاست که از این جنایت مطلع است. سازمان عفو ​​بین‌الملل در سال ۲۰۰۸ آن را جنایتی علیه بشریت توصیف کرد. موریس کاپیتورن، نماینده ویژه سابق سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر در ایران که متولد کانادا است، آن را لکه ننگی تاریک بر تاریخ معاصر ایران توصیف کرد. جامعه بین‌المللی تا به امروز هنوز با طراحان این قتل عام که مناصب ارشد دولتی در تهران را در اختیار دارند، همراهی می‌کند. این شرم‌آور است.

ارزیابی عملکرد و تأثیرات

عملکرد موریس کاپیتورن به عنوان گزارشگر ویژه حقوق بشر برای ایران، مانند بسیاری از گزارشگران ویژه دیگر، همواره با چالش‌ها و انتقاداتی همراه بود. از یک سو، سازمان‌های حقوق بشری و مقاومت ایران از تلاش‌های او برای مستندسازی و جلب توجه بین‌المللی به وضعیت حقوق بشر در ایران حمایت می‌کردند. مقاومت ایران هم‌چنین با ارائه‌ی مستندات و شهود زنده، خواستار نگرش جدی‌تر و بررسی پرونده‌های جنایت‌هایی مانند اعدام‌های سال ۱۳۶۷ در زندان‌های رژیم ایران از سوی موریس کاپیتورن شد. زیرا گزارش‌های او به عنوان منابع مهمی برای تحلیل وضعیت حقوق بشر در آن دوره مورد استفاده قرار می‌گرفت.

گزارش‌های کاپیتورن اگر چه برخی جنایات رژیم ایران مانند مسائل اقلیت‌های دینی را پوشش نسبتا مناسبی داد؛ اما از پرداختن به پرونده‌های جنایات عمده‌ای که بعدها توسط گزارشگر ویژه جاوید رحمان رسما به عنوان «جنایت علیه بشریت» و «نسل کشی» معرفی شد، سر باز زد.

از سوی دیگر، رژیم حاکم بر ایران اغلب اعتبار گزارش‌های او را زیر سوال می‌برد و اتهامات مطرح شده در آنها را رد می‌کرد و آنها را "جانبدارانه" و "مبتنی بر اطلاعات نادرست" می‌خواند. دولت ایران دسترسی کامل به کشور را برای او فراهم نمی‌کرد، که این امر روند جمع‌آوری اطلاعات را برای کاپیتورن با دشواری‌هایی روبرو می‌کرد.

با این حال، نقش گزارشگران ویژه، از جمله کاپیتورن، در افزایش آگاهی عمومی و بین‌المللی نسبت به مسائل حقوق بشر در کشورهای خاص، و همچنین در فشار آوردن بر دولت‌ها برای پایبندی به تعهدات بین‌المللی خود، حائز اهمیت است. گزارش‌های او به مستندسازی تاریخچه وضعیت حقوق بشر در ایران در آن دوره کمک کرد و مبنایی برای ارزیابی‌های بعدی فراهم آورد.