۲٬۲۰۵
ویرایش
اپورتونیسم: تفاوت میان نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
بازبینی مقاله و افزودن نظریات لنین و رزا لوکزامبورگ برای غنی‌تر کردن آن
بدون خلاصۀ ویرایش |
Alireza k h (بحث | مشارکتها) (بازبینی مقاله و افزودن نظریات لنین و رزا لوکزامبورگ برای غنی‌تر کردن آن) |
||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
}} | }} | ||
'''اپورتونیسم،''' به عنوان یک مفهوم چندوجهی در علوم اجتماعی، اقتصاد، زیست‌شناسی و به‌ویژه سیاست، به رفتاری اطلاق می‌شود که در آن فرد یا گروه با بهره‌گیری از شرایط موجود و بدون پایبندی به اصول ثابت، به دنبال کسب منفعت شخصی یا جمعی است. در حوزه سیاست، اپورتونیسم سیاسی به تغییر مواضع، ائتلاف‌ها یا اقدامات استراتژیک با هدف دستیابی به قدرت، نفوذ یا بقای سیاسی اشاره دارد، اغلب به قیمت نادیده گرفتن ارزش‌ها یا تعهدات اخلاقی. این مقاله به بررسی ریشه‌های تاریخی، تعاریف نظری، مصادیق عملی و پیامدهای اپورتونیسم با تمرکز بر بُعد سیاسی آن می‌پردازد. با استفاده از رویکردی تحلیلی و استناد به منابع آکادمیک معتبر، تلاش می‌شود تا این پدیده در چارچوب‌های تئوریک و تجربی مورد کاوش قرار گیرد. بخش‌های مختلف مقاله شامل تعریف و مفهوم‌شناسی، زمینه‌های تاریخی، نظریه‌ها و دیدگاه‌ها، اپورتونیسم سیاسی در عمل، و در نهایت تأثیرات و نقدهای آن خواهد بود. هدف این است که درک جامعی از این مفهوم و نقش آن در پویایی‌های قدرت ارائه شود. | '''اپورتونیسم،''' به عنوان یک مفهوم چندوجهی در علوم اجتماعی، اقتصاد، زیست‌شناسی و به‌ویژه سیاست، به رفتاری اطلاق می‌شود که در آن فرد یا گروه با بهره‌گیری از شرایط موجود و بدون پایبندی به اصول ثابت، به دنبال کسب منفعت شخصی یا جمعی است. در حوزه سیاست، اپورتونیسم سیاسی به تغییر مواضع، ائتلاف‌ها یا اقدامات استراتژیک با هدف دستیابی به قدرت، نفوذ یا بقای سیاسی اشاره دارد، اغلب به قیمت نادیده گرفتن ارزش‌ها یا تعهدات اخلاقی. این مقاله به بررسی ریشه‌های تاریخی، تعاریف نظری، مصادیق عملی و پیامدهای اپورتونیسم با تمرکز بر بُعد سیاسی آن می‌پردازد. با استفاده از رویکردی تحلیلی و استناد به منابع آکادمیک معتبر، تلاش می‌شود تا این پدیده در چارچوب‌های تئوریک و تجربی مورد کاوش قرار گیرد. بخش‌های مختلف مقاله شامل تعریف و مفهوم‌شناسی، زمینه‌های تاریخی، نظریه‌ها و دیدگاه‌ها، اپورتونیسم سیاسی در عمل، و در نهایت تأثیرات و نقدهای آن خواهد بود. هدف این است که درک جامعی از این مفهوم و نقش آن در پویایی‌های قدرت ارائه شود. | ||
اپورتونیسم در تحلیل جنبش‌های انقلابی، از منظر نظریه‌پردازان مارکسیست نظیر ولادیمیر لنین و روزا لوکزامبورگ، به انحراف از اصول سوسیالیستی به نفع منافع کوتاه‌مدت یا سازش با نظم موجود اشاره دارد. | |||
لنین در «چه باید کرد؟» و «امپریالیسم، بالاترین مرحله سرمایه‌داری»، اپورتونیسم را نتیجه نفوذ ایدئولوژی بورژوایی و خیانت اشرافیت کارگری به آرمان‌های پرولتاریا می‌داند و آن را با فقدان آگاهی انقلابی و تسلیم به خودبه‌خودی جنبش‌ها مرتبط می‌بیند. او در «دولت و انقلاب»، سازش با پارلمانتاریسم بورژوایی را مصداقی از این انحراف معرفی کرده و بر ضرورت حزب پیشتاز برای مقابله با آن تأکید دارد. در مقابل، لوکزامبورگ در «رفرم یا انقلاب»، اپورتونیسم را در قالب رفرمیسم نقد می‌کند و آن را تلاشی برای جایگزینی انقلاب با اصلاحات تدریجی می‌داند که به حفظ سرمایه‌داری منجر می‌شود. او در «انقلاب روسیه»، از تمرکز بیش از حد بلشویک‌ها بر قدرت حزبی انتقاد کرده و بر نقش دموکراسی انقلابی و خودجوشی توده‌ها در جلوگیری از انحرافات تأکید دارد. این دو دیدگاه، اگرچه در هدف مشترک هستند، در روش‌شناسی و راهکارها تفاوت‌هایی دارند که چارچوبی غنی برای تحلیل اپورتونیسم فراهم می‌کنند. | |||
== تعریف و مفهوم‌شناسی اپورتونیسم == | == تعریف و مفهوم‌شناسی اپورتونیسم == | ||
| خط ۸۷: | خط ۹۱: | ||
=== چارچوب‌های اولیه === | === چارچوب‌های اولیه === | ||
در علوم سیاسی، اپورتونیسم به‌عنوان یک استراتژی رفتاری شناخته می‌شود که بازیگران سیاسی برای بقا یا موفقیت در محیط‌های رقابتی به کار می‌برند. لنین ( | در علوم سیاسی، اپورتونیسم به‌عنوان یک استراتژی رفتاری شناخته می‌شود که بازیگران سیاسی برای بقا یا موفقیت در محیط‌های رقابتی به کار می‌برند. اپورتونیسم در تاریخ جنبش‌های انقلابی، از دیرباز مورد توجه متفکران و رهبران سوسیالیست قرار گرفته است. این مفهوم، که به معنای انحراف از اصول انقلابی به نفع دستاوردهای موقت یا سازش با قدرت‌های حاکم تعریف می‌شود، در بسترهای مختلف تاریخی به اشکال متفاوتی ظهور کرده و بر سرنوشت جنبش‌های پرولتری تأثیر گذاشته است. ولادیمیر لنین، رهبر انقلاب اکتبر، و روزا لوکزامبورگ، نظریه‌پرداز برجسته مارکسیست، هر یک از زوایای متفاوتی به این موضوع نگریسته‌اند: لنین آن را خیانتی سازمان‌یافته به آرمان‌های طبقاتی می‌داند، در حالی که لوکزامبورگ بر ضرورت حفظ پویایی انقلابی در برابر رفرمیسم تأکید دارد. | ||
== تعریف اپورتونیسم در چارچوب جنبش‌های انقلابی == | |||
از منظر مارکسیستی، اپورتونیسم به معنای اولویت دادن به منافع کوتاه‌مدت یا شخصی بر اهداف درازمدت پرولتاریا است که اغلب با سازش با بورژوازی یا تسلیم به نظم موجود همراه می‌شود. لنین در «چه باید کرد؟» (۱۹۰۲) این پدیده را به‌عنوان انحرافی از مبارزه طبقاتی اصیل تعریف می‌کند که ریشه در نفوذ روشنفکران خرده‌بورژوا و فقدان آگاهی انقلابی دارد. او استدلال می‌کند که جنبش کارگری، اگر به حال خود رها شود، به «خودبه‌خودی» و در نتیجه به اپورتونیسم گرایش می‌یابد، زیرا آگاهی طبقاتی بدون رهبری انقلابی شکل نمی‌گیرد. در مقابل، روزا لوکزامبورگ در «رفرم یا انقلاب» (۱۹۰۰) اپورتونیسم را در قالب رفرمیسم نقد می‌کند و آن را تلاشی برای محدود کردن جنبش به اصلاحات پارلمانی می‌داند که در نهایت به حفظ سرمایه‌داری منجر می‌شود. او بر این باور است که اپورتونیسم نه‌تنها یک خطای تاکتیکی، بلکه انحرافی استراتژیک است که پویایی انقلابی را تضعیف می‌کند. <ref>[https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1901/witbd/index.htm What Is To Be Done?]</ref> <ref name=":1">[https://www.marxists.org/archive/luxemburg/1900/reform-revolution/index.htm Reform or Revolution]</ref> | |||
== ریشه‌های تاریخی و اجتماعی اپورتونیسم == | |||
لنین در «امپریالیسم، بالاترین مرحله سرمایه‌داری» (۱۹۱۷) ریشه‌های اپورتونیسم را در تحولات اقتصادی و سیاسی عصر امپریالیسم جستجو می‌کند. او استدلال می‌کند که سودهای کلان ناشی از استعمار و غارت مستعمرات، بخشی از طبقه کارگر در کشورهای پیشرفته را به «اشرافیت کارگری» تبدیل کرده است که به جای مبارزه انقلابی، به دنبال سازش با بورژوازی است. این اشرافیت، که از امتیازات مادی برخوردار می‌شود، به ابزاری برای ترویج اپورتونیسم در جنبش کارگری تبدیل می‌شود و وحدت طبقاتی را تضعیف می‌کند. لوکزامبورگ نیز در تحلیل انقلاب ۱۹۰۵ روسیه و نقدهایش به سوسیال‌دموکراسی آلمان، اپورتونیسم را نتیجه ضعف سازمانی و فقدان پویایی انقلابی می‌داند. او معتقد است که جنبش‌هایی که به رهبری توده‌ای و آگاهی طبقاتی متکی نباشند، به‌راحتی در دام رفرمیسم و سازش می‌افتند. علاوه بر این، او بر نقش بحران‌های اقتصادی و سیاسی در تشدید اپورتونیسم تأکید دارد، زیرا این شرایط اغلب رهبران را به سوی تصمیمات کوتاه‌مدت و غیراصولی سوق می‌دهد. این تحلیل‌ها نشان می‌دهند که اپورتونیسم یک انتخاب فردی نیست، بلکه محصول تعامل پیچیده شرایط عینی (مانند امپریالیسم) و ذهنی (مانند ضعف ایدئولوژیک) است که در بسترهای مختلف به اشکال گوناگون ظاهر می‌شود.<ref>[https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1916/imp-hsc/index.htm Imperialism, the Highest Stage of Capitalism]</ref> | |||
== اپورتونیسم در آثار لنین- مبارزه با رویزیونیسم == | |||
لنین اپورتونیسم را یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات علیه انقلاب پرولتری می‌دانست و در آثار متعدد خود به مبارزه با آن پرداخت. در «چه باید کرد؟»، او رویزیونیسم ادوارد برنشتاین را که اصلاحات تدریجی را به جای انقلاب پیشنهاد می‌کرد، به‌عنوان نمونه‌ای از اپورتونیسم مورد نقد قرار داد. لنین استدلال می‌کند که این رویکرد، با پذیرش پارلمانتاریسم بورژوایی، جنبش کارگری را به ابزاری برای حفظ نظم سرمایه‌داری تبدیل می‌کند. او در «دولت و انقلاب» (۱۹۱۷) این ایده را گسترش داد و نشان داد که اپورتونیست‌ها با کنار گذاشتن هدف نابودی دولت بورژوایی، عملاً به خدمتگزاران نظام موجود درمی‌آیند. لنین همچنین در جریان انقلاب ۱۹۰۵ و پس از آن، بر ضرورت ایجاد حزب پیشتاز تأکید کرد که بتواند با انضباط انقلابی، جلوی نفوذ اپورتونیسم را بگیرد. او معتقد بود که بدون چنین حزبی، جنبش کارگری به دام «اکونومیسم» (تمرکز صرف بر مطالبات اقتصادی) و سازش با بورژوازی می‌افتد. این دیدگاه، اپورتونیسم را نه‌تنها یک انحراف تاکتیکی، بلکه خیانتی استراتژیک به اصول مارکسیسم می‌داند که نیازمند مبارزه‌ای بی‌امان است. لنین همچنین در نقدهایش به احزاب سوسیال‌دموکرات اروپا در جنگ جهانی اول، اپورتونیسم را نتیجه تسلیم به ناسیونالیسم بورژوایی دانست که کارگران را به حمایت از جنگ امپریالیستی سوق داد. این تحلیل، عمق دیدگاه لنین در مورد پیوند اپورتونیسم با شرایط تاریخی را نشان می‌دهد. <ref>[https://www.marxists.org/archive/lenin/works/1917/staterev/index.htm The state and revolution]</ref> | |||
== دیدگاه لوکزامبورگ- نقد رفرمیسم و دیکتاتوری حزبی == | |||
روزا لوکزامبورگ، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نظریه‌پردازان مارکسیست، اپورتونیسم را از منظری متفاوت با لنین مورد نقد قرار داد، هرچند در هدف نهایی با او همسو بود. در «رفرم یا انقلاب» (۱۹۰۰)، او به‌طور خاص به رویزیونیسم ادوارد برنشتاین حمله کرد که معتقد بود سوسیالیسم می‌تواند از طریق اصلاحات پارلمانی و بدون انقلاب به دست آید. لوکزامبورگ استدلال می‌کند که این رویکرد، با پذیرش چارچوب‌های سرمایه‌داری، نه‌تنها به سوسیالیسم منجر نمی‌شود، بلکه جنبش کارگری را به ابزاری برای تثبیت نظم موجود تبدیل می‌کند. او رفرمیسم را شکلی از اپورتونیسم می‌داند که با کنار گذاشتن مبارزه طبقاتی، پویایی انقلابی را تضعیف می‌کند. لوکزامبورگ تأکید دارد که اصلاحات، اگرچه در کوتاه‌مدت می‌توانند شرایط کارگران را بهبود بخشند، بدون چشم‌انداز انقلابی به بن‌بست می‌رسند، زیرا نظام سرمایه‌داری ذاتاً قادر به رفع تضادهای طبقاتی نیست. <ref name=":1" /> | |||
=== نتیجه‌گیری === | === نتیجه‌گیری === | ||
| خط ۱۱۷: | خط ۱۳۳: | ||
=== دیدگاه مارکسیستی و نقد اپورتونیسم === | === دیدگاه مارکسیستی و نقد اپورتونیسم === | ||
در چارچوب | همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، اپورتونیسم در چارچوب مارکسیسم و اندیشه نظریه‌پردازان آن به‌عنوان انحرافی از مبارزه طبقاتی مورد انتقاد قرار گرفته است. لنین (Lenin, 1920) در مقاله ''بیماری کودکی «چپ‌گرایی» در کمونیسم''، اپورتونیسم را سازش با سرمایه‌داری و خیانت به آرمان‌های انقلابی توصیف می‌کند. او استدلال می‌کند که اپورتونیست‌ها با انطباق بیش از حد با شرایط موجود، جنبش کارگری را تضعیف می‌کنند. این دیدگاه، اپورتونیسم را نه یک استراتژی مشروع، بلکه یک ضعف اخلاقی و سیاسی می‌بیند. | ||
=== نظریه انتخاب عقلانی و اپورتونیسم سیاسی === | === نظریه انتخاب عقلانی و اپورتونیسم سیاسی === | ||
| خط ۱۶۵: | خط ۱۸۱: | ||
=== نتیجه‌گیری === | === نتیجه‌گیری === | ||
اپورتونیسم سیاسی، | اپورتونیسم سیاسی، اغلب با هزینه‌های سنگین اخلاقی، اجتماعی و ساختاری همراه است. این پدیده، اگرچه در کوتاه‌مدت ممکن است موفقیت‌هایی به ارمغان آورد، در بلندمدت به اعتماد، ثبات و عدالت آسیب می‌زند. نقدهای وارد بر آن ضرورت بازنگری در رفتارهای سیاسی و تقویت شفافیت را برجسته می‌کند.<ref>[https://about.libertyfund.org/books/rationalism-in-politics-and-other-essays/ عقل‌گرایی در سیاسیت - ایندیاناپولیس، صندوق لیبرتی]</ref><ref name=":0" /><ref>[https://www.hup.harvard.edu/books/9780674000780 نظریه عدالت - انتشارات دانشگاه هاروارد]</ref><ref>[https://www.versobooks.com/blogs/news/1933-the-2015-uk-election-a-reading-list?_pos=1&_sid=7ee3bc345&_ss=r حاکم بر خلأ: توخالی شدن دموکراسی غربی انتخابات ۲۰۱۵ بریتانیا]</ref> | ||
== منابع == | == منابع == | ||