۴۹۳
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۴۴: | خط ۴۴: | ||
| below = | | below = | ||
}} | }} | ||
'''برنامه هسته‌ای ایران'''، پروژه‌ای است که از دهه ۱۹۵۰، با هدف اعلام‌شده‌ی تولید انرژی و تحقیقات صلح‌آمیز، آغاز شد و پس از انقلاب | '''برنامه هسته‌ای ایران'''، پروژه‌ای است که از دهه ۱۹۵۰، با هدف اعلام‌شده‌ی تولید انرژی و تحقیقات صلح‌آمیز، آغاز شد و پس از [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضد سلطنتی۱۳۵۷ (۱۹۷۹ م.)]]، به یکی از بحث‌برانگیزترین موضوعات سیاست بین‌الملل تبدیل گردید. این برنامه، که در ابتدا با حمایت ایالات متحده تحت ابتکار «اتم برای صلح» شکل گرفت، پس از افشای فعالیت‌های مخفی در دهه ۲۰۰۰، و نگرانی‌ها از احتمال توسعه تسلیحات هسته‌ای، تحت نظارت شدید آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفت. [[برنامه جامع اقدام مشترک|توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ (برجام)]]، خروج آمریکا در ۲۰۱۸، و پیشرفت‌های فنی ایران تا سال ۲۰۲۵، از جمله غنی‌سازی اورانیوم تا سطح ۶۰ درصد، این برنامه را به یک چالش جهانی تبدیل کرده است. برنامه هسته‌ای ایران و بررسی تاریخچه، پیشرفت‌های فنی، چارچوب‌های حقوقی، نقش افشاگری‌ها، تحریم‌ها، ابعاد نظامی، و پیامدهای سیاسی و امنیتی این برنامه، چالشی جهانی است که در وضعیت کنونی در سال ۲۰۲۵، تمامی نگاه‌ها را به سمت خود جلب کرده است و تصمیم‌گیری‌های خطیری را از جانب مناصب عالی حکومتی ایران، آمریکا و کشورهای غرب، به همراه خواهد داشت. | ||
==تاریخچه و زمینه== | ==تاریخچه و زمینه== | ||
برنامه هسته‌ای ایران، ریشه در دهه ۱۹۵۰، دارد، زمانی که ایالات متحده تحت برنامه «اتم برای صلح»، که توسط رئیس‌جمهور دوایت آیزنهاور در سال ۱۹۵۳، معرفی شد، همکاری هسته‌ای با ایران را آغاز کرد. در سال ۱۹۵۷، توافق‌نامه‌ای بین دو کشور امضا شد که منجر به تحویل یک رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی به دانشگاه تهران در سال ۱۹۶۷، گردید. این رآکتور طراحی‌شده توسط شرکت آمریکایی AMF، با اورانیوم غنی‌شده کار می‌کرد و برای آموزش و تحقیقات علمی استفاده می‌شد. [[محمدرضا پهلوی]] این برنامه را بخشی از پروژه مدرنیزاسیون و نمایش قدرت منطقه‌ای ایران در نظر داشت.[[پرونده:نیروگاه بوشهر.jpg|جایگزین=نیروگاه اتمی بوشهر|بندانگشتی|300x300px|نیروگاه اتمی بوشهر]]در دهه ۱۹۷۰، با افزایش درآمدهای نفتی، جمهوری اسلامی اهداف بلندپروازانه‌تری را دنبال کرد. سازمان انرژی اتمی رژیم (AEOI) در سال ۱۹۷۴، تحت رهبری اکبر اعتماد تأسیس شد و برنامه‌ای برای تولید ۲۳٬۰۰۰ مگاوات برق هسته‌ای تا پایان قرن بیستم تدوین گردید. قراردادهایی با شرکت زیمنس آلمان برای ساخت نیروگاه بوشهر و با اورودیف (Eurodif) فرانسه برای تأمین اورانیوم غنی‌شده امضا شد و ایران ۱٫۱۸ میلیارد دلار در اورودیف، سرمایه‌گذاری کرد و سهمی ۱۰ درصدی به دست آورد. اما انقلاب ضدسلطنتی در سال ۱۳۵۷، این همکاری‌ها را متوقف کرد. حکومت جدید، تحت سلطه‌ی [[روح‌الله خمینی]]، این برنامه را به‌عنوان نمادی از وابستگی به غرب رد کرد. شرکت زیمنس کار روی نیروگاه اتمی بوشهر را در حالی متوقف کرد که یک رآکتور ۵۰ درصد و دیگری ۸۵ درصد تکمیل شده بود و تأمین سوخت از سوی آمریکا و فرانسه نیز قطع شد. | برنامه هسته‌ای ایران، ریشه در دهه ۱۹۵۰، دارد، زمانی که ایالات متحده تحت برنامه «اتم برای صلح»، که توسط رئیس‌جمهور دوایت آیزنهاور در سال ۱۹۵۳، معرفی شد، همکاری هسته‌ای با ایران را آغاز کرد. در سال ۱۹۵۷، توافق‌نامه‌ای بین دو کشور امضا شد که منجر به تحویل یک رآکتور تحقیقاتی ۵ مگاواتی به دانشگاه تهران در سال ۱۹۶۷، گردید. این رآکتور طراحی‌شده توسط شرکت آمریکایی AMF، با اورانیوم غنی‌شده کار می‌کرد و برای آموزش و تحقیقات علمی استفاده می‌شد. [[محمدرضا پهلوی]] این برنامه را بخشی از پروژه مدرنیزاسیون و نمایش قدرت منطقه‌ای ایران در نظر داشت.[[پرونده:نیروگاه بوشهر.jpg|جایگزین=نیروگاه اتمی بوشهر|بندانگشتی|300x300px|نیروگاه اتمی بوشهر]]در دهه ۱۹۷۰، با افزایش درآمدهای نفتی، جمهوری اسلامی اهداف بلندپروازانه‌تری را دنبال کرد. سازمان انرژی اتمی رژیم (AEOI) در سال ۱۹۷۴، تحت رهبری اکبر اعتماد تأسیس شد و برنامه‌ای برای تولید ۲۳٬۰۰۰ مگاوات برق هسته‌ای تا پایان قرن بیستم تدوین گردید. قراردادهایی با شرکت زیمنس آلمان برای ساخت نیروگاه بوشهر و با اورودیف (Eurodif) فرانسه برای تأمین اورانیوم غنی‌شده امضا شد و ایران ۱٫۱۸ میلیارد دلار در اورودیف، سرمایه‌گذاری کرد و سهمی ۱۰ درصدی به دست آورد. اما [[انقلاب ضد سلطنتی|انقلاب ضدسلطنتی]] در سال ۱۳۵۷، این همکاری‌ها را متوقف کرد. حکومت جدید، تحت سلطه‌ی [[روح‌الله خمینی]]، این برنامه را به‌عنوان نمادی از وابستگی به غرب رد کرد. شرکت زیمنس کار روی نیروگاه اتمی بوشهر را در حالی متوقف کرد که یک رآکتور ۵۰ درصد و دیگری ۸۵ درصد تکمیل شده بود و تأمین سوخت از سوی آمریکا و فرانسه نیز قطع شد. | ||
[[جنگ ایران و عراق]] در (۱۹۸۰–۱۹۸۸) توسعه این برنامه را برای یک دهه به تعویق انداخت، اما در سال ۱۹۸۱، AEOI فعالیت خود را از سر گرفت و برنامه احیای نیروگاه‌های هسته‌ای آغاز شد، که زمینه‌ساز مراحل بعدی این پروژه شد.<ref>[https://www.stimson.org/2023/irans-nuclear-program-has-a-long-history-of-advances-setbacks-and-diplomatic-pauses/ Iran’s Nuclear Program: A History of Advances, Setbacks and Diplomatic Pauses" - Stimson Center]</ref> <ref>[https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-g-n/iran "Nuclear Power in Iran" - World Nuclear Association]</ref><ref>[https://www.unitedagainstnucleariran.com/irans-nuclear-program-overview "Iran’s Nuclear Program Overview" United Against Nuclear Iran]</ref> | [[جنگ ایران و عراق]] در (۱۹۸۰–۱۹۸۸) توسعه این برنامه را برای یک دهه به تعویق انداخت، اما در سال ۱۹۸۱، AEOI فعالیت خود را از سر گرفت و برنامه احیای نیروگاه‌های هسته‌ای آغاز شد، که زمینه‌ساز مراحل بعدی این پروژه شد.<ref>[https://www.stimson.org/2023/irans-nuclear-program-has-a-long-history-of-advances-setbacks-and-diplomatic-pauses/ Iran’s Nuclear Program: A History of Advances, Setbacks and Diplomatic Pauses" - Stimson Center]</ref> <ref>[https://world-nuclear.org/information-library/country-profiles/countries-g-n/iran "Nuclear Power in Iran" - World Nuclear Association]</ref><ref>[https://www.unitedagainstnucleariran.com/irans-nuclear-program-overview "Iran’s Nuclear Program Overview" United Against Nuclear Iran]</ref> | ||
| خط ۶۶: | خط ۶۶: | ||
نیروگاه دارخوین در نزدیکی اهواز قرار دارد و برای تولید برق با رآکتور بومی 300 مگاواتی طراحی شده است. این پروژه هنوز در مراحل اولیه است و پیشرفت آن کند بوده است. | نیروگاه دارخوین در نزدیکی اهواز قرار دارد و برای تولید برق با رآکتور بومی 300 مگاواتی طراحی شده است. این پروژه هنوز در مراحل اولیه است و پیشرفت آن کند بوده است. | ||
* تأسیسات هسته‌ای فردو | * [[تأسیسات هسته‌ای فردو]] | ||
تأسیسات فردو، نزدیک بقم، برای غنی‌سازی اورانیوم درعمق کوه ساخته شده است و تا سال 2009، مخفی بود و پس از برجام، به مرکز تحقیقاتی محدود شد، ولی رژیم بعداً غنی‌سازی 20 درصدی را،در همین تاسیسات، از سر گرفت. | تأسیسات فردو، نزدیک بقم، برای غنی‌سازی اورانیوم درعمق کوه ساخته شده است و تا سال 2009، مخفی بود و پس از برجام، به مرکز تحقیقاتی محدود شد، ولی رژیم بعداً غنی‌سازی 20 درصدی را،در همین تاسیسات، از سر گرفت. | ||
* تأسیسات هسته‌ای نطنز | * [[تأسیسات هسته‌ای نطنز]] | ||
نطنز اصلی‌ترین مرکز غنی‌سازی اورانیوم رژیم است که با سانتریفیوژهای پیشرفته کار می‌کند. این سایت به دلیل حساسیتش بارها هدف حملات سایبری و فیزیکی قرار گرفته است. | نطنز اصلی‌ترین مرکز غنی‌سازی اورانیوم رژیم است که با سانتریفیوژهای پیشرفته کار می‌کند. این سایت به دلیل حساسیتش بارها هدف حملات سایبری و فیزیکی قرار گرفته است. | ||
| خط ۲۰۰: | خط ۲۰۰: | ||
اما پس از سال ۲۰۱۸، با سیاست «فشار حداکثری» آمریکا، تحریم‌ها علیه رژیم شدت گرفت. صادرات نفت از ۲٫۵ میلیون بشکه به زیر ۵۰۰٬۰۰۰ بشکه، و تولید ناخالص داخلی ۱۲ درصد کاهش یافت. تورم به ۵۰ درصد و بیکاری به ۲۵ درصد رسید. رژیم با فروش نفت به چین و تجارت تهاتری مقاومت کرد، اما فشار بر او ادامه دارد. تحریم‌ها مذاکرات را تحت تأثیر قراره است.<ref>[https://www.mei.edu/publications/beyond-maximum-pressure-us-policy-iran-leveraging-regional-partners-contain-irans Beyond “Maximum Pressure” in US Policy on Iran]</ref> <ref>[https://www.worldbank.org/en/country/iran/publication/lifting-economic-sanctions-on-iran Lifting Economic Sanctions on Iran: Global Effects and Strategic Responses]</ref> | اما پس از سال ۲۰۱۸، با سیاست «فشار حداکثری» آمریکا، تحریم‌ها علیه رژیم شدت گرفت. صادرات نفت از ۲٫۵ میلیون بشکه به زیر ۵۰۰٬۰۰۰ بشکه، و تولید ناخالص داخلی ۱۲ درصد کاهش یافت. تورم به ۵۰ درصد و بیکاری به ۲۵ درصد رسید. رژیم با فروش نفت به چین و تجارت تهاتری مقاومت کرد، اما فشار بر او ادامه دارد. تحریم‌ها مذاکرات را تحت تأثیر قراره است.<ref>[https://www.mei.edu/publications/beyond-maximum-pressure-us-policy-iran-leveraging-regional-partners-contain-irans Beyond “Maximum Pressure” in US Policy on Iran]</ref> <ref>[https://www.worldbank.org/en/country/iran/publication/lifting-economic-sanctions-on-iran Lifting Economic Sanctions on Iran: Global Effects and Strategic Responses]</ref> | ||
==دور زدن تحریم‌ها== | ==دور زدن تحریم‌ها== | ||
جمهوری اسلامی برای مقابله با تحریم‌ها، به روش‌هایی مثل فروش نفت از طریق واسطه‌ها (مثل چین و ونزوئلا)، استفاده از ارزهای دیجیتال، و تجارت تهاتری روی آورد. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت رژیم، در سال ۲۰۲۴، حدود ۷۰ درصد نفت | جمهوری اسلامی برای مقابله با تحریم‌ها، به روش‌هایی مثل فروش نفت از طریق واسطه‌ها (مثل چین و ونزوئلا)، استفاده از ارزهای دیجیتال، و تجارت تهاتری روی آورد. چین به‌عنوان بزرگ‌ترین خریدار نفت رژیم، در سال ۲۰۲۴، حدود ۷۰ درصد نفت را با تخفیف خریداری کرد. با این حال، این راهکارها تنها بخشی از خسارت‌ها و فشار اقتصادی را جبران کرد. گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF) در ۲۰۲۴، هشدار داد که بدون لغو تحریم‌ها، اقتصاد جمهوری اسلامی تا پایان دهه ۲۰۲۰، ممکن است با فروپاشی مواجه شود.<ref name=":0">[https://www.atlanticcouncil.org/blogs/econographics/global-sanctions-dashboard-how-iran-evades-sanctions-and-finances-terrorist-organizations-like-hamas/ Global Sanctions Dashboard: How Iran evades sanctions and finances terrorist organizations like Hamas]</ref> <ref>[https://www.trtworld.com/europe/can-the-eu-bypass-us-sanctions-on-iran-12710394 Can the EU bypass US sanctions on Iran?]</ref> | ||
==ابعاد نظامی== | ==ابعاد نظامی== | ||
برنامه موشکی رژیم (موشک‌های سجیل و خرمشهر) با برد ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰، کیلومتر و شواهد احتمالی از آژانس در سال‌های (۲۰۱۱، ۲۰۱۵) و اسناد اسرائیل در سال (۲۰۱۸) نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. شورای ملی مقاومت ایران، در سال ۲۰۲۴، ازتولید کلاهک‌های هسته‌ای برای موشک‌های دور برد با سوخت جامد، خبر داد. آمریکا و اسراییل در پاسخ به این فعالیت‌ها، گزینه نظامی را روی میز نگه داشته و با انجام حملات سایبری، به‌عنوان بخشی از برنامه بازدارندگی پاسخ داده‌اند.<ref name=":0" /> | برنامه موشکی رژیم (موشک‌های سجیل و خرمشهر) با برد ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰، کیلومتر و شواهد احتمالی از آژانس در سال‌های (۲۰۱۱، ۲۰۱۵) و اسناد اسرائیل در سال (۲۰۱۸) نگرانی‌هایی را ایجاد کرده است. شورای ملی مقاومت ایران، در سال ۲۰۲۴، ازتولید کلاهک‌های هسته‌ای برای موشک‌های دور برد با سوخت جامد، خبر داد. آمریکا و اسراییل در پاسخ به این فعالیت‌ها، گزینه نظامی را روی میز نگه داشته و با انجام حملات سایبری، به‌عنوان بخشی از برنامه بازدارندگی پاسخ داده‌اند.<ref name=":0" /> | ||