کاربر:Khosro/صفحه تمرین: تفاوت میان نسخه‌ها

از ایران پدیا
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(اصلاح املا، اصلاح سجاوندی، اصلاح ارقام، اصلاح نویسه، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح نویسه‌های عربی)
برچسب: برگردانده‌شده
(ویراستار نهایی مقاله قبل از انتشار)
(۴۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|وسط|بندانگشتی|1148x1148px]]
[[پرونده:برای صفحه تمرین.jpg|بندانگشتی|1148x1148پیکسل]]
{{جعبه اطلاعات سیاست‌مدار
{{جعبه اطلاعات شاعر و نویسنده
| نام             = سلیمان خان میکده
| نام                   = یرواند آبراهامیان (Ervand Abrahamian)
| تصویر           = سلیمان خان میکده.jpg
| تصویر                 = آبراهامیان؛1.jpg
| شرح تصویر       = سلیمان خان میکده، سیاستمدار دوران مشروطه
| توضیح تصویر           = یرواند آبراهامیان
| نام کامل        = سلیمان خان میکده آشتیانی
| نام اصلی              =  
| معروف به        =
| زمینه فعالیت          = تاریخ‌نگاری، تاریخ معاصر ایران، خاورمیانه‌شناسی
| نام مستعار      =
| ملیت                  = آمریکایی (ایرانی‌تبار ارمنی)
| زادروز          = ۱۲۸۶ هجری قمری (حدود ۱۲۴۹ خورشیدی)
| تاریخ تولد            = ۱۳۱۹ ش (۱۹۴۰ م)
| شهر تولد         =
| محل تولد               = تهران، ایران
| کشور تولد        = ایران
| والدین                =
| تاریخ مرگ       = ۱۳۱۱ خورشیدی
| تاریخ مرگ             =
| شهر مرگ         = تهران
| محل مرگ                 =
| کشور مرگ         = ایران
| علت مرگ                 =
| نام همسر         =
| محل زندگی              = نیویورک، ایالات متحده آمریکا
| فرزندان          =
| مختصات محل زندگی         =
|خویشاوندان سرشناس = میرزا علی میکده آشتیانی (پدر)
| مدفن                  =
| تحصیلات           = تحصیلات مقدماتی دوران قاجار (علوم دینی، ادبیات و حسابداری اداری)
| مذهب                  =
| دین              = اسلام (پیرو تصوف نعمت‌اللهی)
| در زمان حکومت           =
| حزب سیاسی       =
| اتفاقات مهم            =
| سمت              = استاندار کرمان (۱۳۰۶ خورشیدی)؛ وزیر دادگستری؛ معاون وزارت داخله؛ نماینده مجلس سوم از نائین
| نام دیگر              =
| پست‌های قبلی      = سررشته‌دار کل وزارت لشکر؛ محصل مالیاتی؛ معاون وزارت دارای (مالیه)؛ استاندار اصفهان و مازندران؛ حکومت سلطان‌آباد
| لقب                    =
| فعالیت‌ها        = تأسیس انجمن سری باغ میکده؛ نقش در نهضت مشروطه؛ رهبری مهاجرت نمایندگان به کرمانشاه و استانبول؛ مرمت آستانه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان
| بنیانگذار              =
| قبل از          =
| پیشه                  = مورخ، استاد دانشگاه، پژوهشگر تاریخ ایران مدرن
| بعد از          =
| سال‌های نویسندگی       =  
| وب‌گاه رسمی      =
| سبک نوشتاری            = آکادمیک، دانشنامه‌ای، نئومارکسیستی فرهنگی
| امضا             =
| کتاب‌ها                = ایران بین دو انقلاب، تاریخ ایران مدرن، کودتا، بحران نفت در ایران، خمینیسم و...
| زیرنویس          =
| مقاله‌ها                = مقالات متعدد در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، «پارانوید در سیاست ایران» و …
آغازعملیات
| نمایشنامه‌ها            =
پایان عملیات
| فیلم‌نامه‌ها              =
مکان عملیات
| دیوان اشعار            =
فرماندهی
| تخلص                    =
سازمان عمل کننده
| فیلم ساخته بر اساس اثر=
}}
| همسر                    =
'''سلیمان خان میکده'''، (متولد سال ۱۲۸۶ قمری، نائین / حدود ۱۲۴۹ خورشیدی - درگذشته ۱۳۱۱ خورشیدی، تهران) سیاستمدار و عارف قاجاری، از خاندانی مالیاتی برخاست و در [[جنبش مشروطه ایران]] نقش فعالی ایفا کرد. پدرش، میرزا علی میکده آشتیانی، مستوفی برجسته و پیرو دراویش نعمت‌اللهی بود که سلیمان را در تصوف و امور مالی تربیت کرد. سلیمان خان پیش از مشروطه، به عنوان محصل مالیاتی و سررشته‌دار وزارت لشکر خدمت کرد و جانشین پدر شد. در دوران مشروطه، با تشکیل انجمن سری «باغ میکده» در سال ۱۲۸۳ خورشیدی، به مبارزه با استبداد پرداخت؛ انجمنی که با حضور چهره‌هایی چون [[ملک‌المتکلمین]]، [[جهانگیرخان صوراسرافیل]] و [[محمدعلی فروغی]]، به سرنگونی قاجارها می‌اندیشید و اتهامات بابیت به آن زده شد، هرچند بیشتر ریشه در عداوت سیاسی داشت. پس از بمباران مجلس، سلیمان خان میکده دستگیر و زندانی شد، اما نجات یافت و معاون [[میرزاحسن خان وثوق‌الدوله|وثوق‌الدوله]] گردید. بعدها، نماینده نائین در مجلس سوم، رهبر مهاجرت نمایندگان به کرمانشاه و استانبول در جنگ جهانی اول، معاون وزارت داخله (۱۲۹۵–۱۲۹۹ خورشیدی) و وزیر دادگستری در کابینه اکبر شد. او در [[کودتای ۳ اسفند ۱۲۹۹]]، توقیف گردید و سپس استاندار اصفهان، مازندران و کرمان (۱۳۰۶ خورشیدی) بود؛ در کرمان، به آبادانی و مرمت آستانه [[شاه نعمت الله ولی|شاه نعمت‌الله ولی]] پرداخت و دورانش با آسایش اقتصادی همراه بود. سلیمان خان طبع شعری داشت و نجیب‌مسلک بود، اما پس از چهار ماه، به دلیل بیماری به تهران بازگشت و در ۱۳۱۱ خورشیدی درگذشت. میراث او در پیوند تصوف با سیاست مشروطه و خدمات اداری ماندگار است.<ref name=":0">[https://rasekhoon.net/mashahir/show/597121/%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%AF%D9%87 سلیمان میکده - راسخون]</ref><ref name=":1">[https://tarikhema.org/contemporary/65556/%D8%A7%D8%B3%D8%B1%D8%A7-%D8%A7%D9%86%D8%AC%D9%85%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D9%85%DB%8C%DA%A9%D8%AF%D9%87/ اسرا انجمن “باغ میکده“ - تاریخ ما]</ref><ref name=":2">[https://payamema.ir/payam/articlerelation/21601 استانداران کرمان از سال ۱۳۰۰ تا ۱۳۹۴ ش، برگرفته از کتاب رهگذار عمر - پیام ما]</ref>
| شریک زندگی             =
| فرزندان                =
| تحصیلات                  = دکترای تاریخ
| دانشگاه                = دانشگاه آکسفورد، دانشگاه کلمبیا
| حوزه                  = تاریخ خاورمیانه، تاریخ ایران معاصر
| شاگرد                  =
| استاد                  =
| علت شهرت              = پژوهش‌های بنیادی در تاریخ معاصر ایران، کتاب «ایران بین دو انقلاب»، تحلیل طبقاتی و اجتماعی تحولات سیاسی ایران
| تأثیرگذاشته بر        =
| تأثیرپذیرفته از        =
| وب‌گاه                  =
| گفتاورد                =
| امضا                  =
|اندازه تصویر=260پیکسل}}
'''یرواند آبراهامیان'''، (Ervand Abrahamian) (متولد ۱۳۱۹، تهران) مورخ ایرانی-ارمنی‌تبار آمریکایی، در سال ۱۹۴۰ در تهران متولد شد و در خانواده‌ای ارمنی پرورش یافت. او تا کلاس سوم ابتدایی در تهران تحصیل کرد و سپس در سال ۱۳۳۳، برای ادامه آموزش به مدرسه‌ای شبانه‌روزی در انگلستان اعزام شد. تحصیلات دانشگاهی وی در رشته تاریخ در دانشگاه آکسفورد آغاز گردید و مدرک کارشناسی را در سال ۱۳۴۲، اخذ کرد. پس از آن به ایالات متحده مهاجرت کرد و مدرک کارشناسی ارشد اول را در سال ۱۳۴۵، از دانشگاه کلمبیا، کارشناسی ارشد دوم را در سال ۱۳۴۷، از آکسفورد و دکترای تاریخ را در سال ۱۳۴۸، از کلمبیا دریافت نمود. آبراهامیان در دهه ۱۹۷۰، به عضویت کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی درآمد که مخالف [[محمدرضا پهلوی|رژیم پهلوی]] بود و در سال ۱۹۷۶ به عنوان نایب‌رئیس کمیته برای آزادی هنر و اندیشه در ایران برگزیده شد. او در دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و آکسفورد به تدریس پرداخت و اکنون استاد تاریخ جهانی و خاورمیانه در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک است. آبراهامیان در سال ۲۰۱۰ به عضویت وابسته آکادمی هنر و علوم آمریکا درآمد.


== مقدمه بر زندگی و خاندان ==
آثار آبراهامیان عمدتاً بر تاریخ معاصر ایران تمرکز دارد و شامل کتاب‌هایی همچون «ایران بین دو انقلاب» (۱۹۸۲)، که تحولات اجتماعی و سیاسی از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی را واکاوی می‌کند؛ «تاریخ ایران مدرن» (۲۰۰۸)، که تغییرات سیاسی و اقتصادی از قرن نوزدهم تا دوران معاصر را تحلیل می‌نماید؛ «کودتا» (۲۰۱۳)، که نقش آمریکا و بریتانیا در [[کودتای ۲۸ مرداد|کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲]] را بر پایه اسناد محرمانه توصیف می‌کند؛ و «بحران نفت در ایران» (۲۰۲۱)، که تأثیر کشف نفت بر سیاست و اقتصاد ایران را پوشش می‌دهد. دیگر آثار وی عبارتند از «مردم در سیاست ایران»، «اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی»، «خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی»، و «اعترافات شکنجه‌شدگان». دیدگاه‌های او بر پایه مارکسیسم آکادمیک یا فرهنگی استوار است و بر نقش نیروهای اجتماعی، طبقات، جنبش‌های مردمی و روابط دولت و جامعه تأکید دارد. او دولت را پدیده‌ای تنیده در جامعه می‌بیند و تحولات تاریخی ایران را از منظر داخلی و اجتماعی تفسیر می‌کند، نه صرفاً خارجی. در مصاحبه‌های اخیر، اعتراضات ایران را شورش می‌داند نه انقلاب، و آینده رژیم را با چالش‌های مشروعیت و جانشینی روبرو می‌بیند، اما سقوط فوری آن را بعید می‌شمارد.<ref name=":0">[https://taaghche.com/author/%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%A2%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86 یرواند آبراهامیان - طاقچه]</ref><ref name=":1">[https://www.radiozamaneh.com/301375/ نگرش‌های تاریخی پرفسور یرواند آبراهامیان - رادیو زمانه]</ref><ref name=":2">[https://paymanonline.ir/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%81%D8%B3%D9%88%D8%B1-%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%A2%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7/ تاریخ‌نگاری پروفسور یرواند آبراهامیان - پیمان آنلاین]</ref><ref name=":3">[https://jomhouri.com/jomhouri/archives/28801 کارنامه یرواند آبراهامیان: سرنوشت ایران بین دو انقلاب - اتحاد جمهوری‌خواهان ایران]</ref><ref name=":4">[https://www.iranglobal.info/fa/node/80092 یرواند آبراهامیان و چپ سنتی - ایران گلوبال]</ref><ref name=":5" /><ref name=":6" />
سلیمان خان میکده، یکی از رجال سیاسی دوران مشروطه و پهلوی اولیه، در سال ۱۲۸۶ هجری قمری (حدود ۱۲۴۹ خورشیدی) متولد شد. او از خاندانی با سابقه در امور مالی و اداری قاجار برخاست که ریشه در آشتیان داشت. پدرش، میرزا علی میکده آشتیانی، شاعری با تخلص «میکده» بود که به عنوان یکی از اعضای وزارت استیفا (مالیه) خدمت می‌کرد و در زمره مستوفیان طراز اول قرار داشت. میرزا علی، جون‌مشرب تصوف بود و جزء دراویش نعمت‌اللهی به‌شمار می‌رفت، که این گرایش عرفانی بر زندگی پسرش نیز تأثیر گذاشت. سلیمان خان، پیرو راه پدر، مشرب تصوف را پیشه خود ساخت و این پیوند میان امور دنیوی و عرفان، ویژگی بارز زندگی او را تشکیل داد. خاندان میکده، به ویژه در حوزه مالیات و استیفا، از جایگاه معتبری برخوردار بودند و این زمینه، مسیر حرفه‌ای سلیمان را هموار کرد.


در دوران قاجار، خانواده‌هایی چون میکده، با تکیه بر تخصص مالی، در ساختار اداری نفوذ داشتند. میرزا علی، پیش از مشروطه، به دلیل کهولت سن از کارهای مالیاتی کناره‌گیری کرد و فرزندش سلیمان خان را جانشین خود ساخت. این انتقال، نشان‌دهنده تبحر زودهنگام سلیمان در امور مالی بود که بعدها به مقامات بالاتر منجر شد. سلیمان خان، با حفظ سنت خانوادگی، نه تنها در اداره امور مالی، بلکه در عرصه سیاسی نیز فعال گردید و از مشروطه‌خواهان برجسته شد. زندگی او، نمونه‌ای از گذار از سنت‌های اداری قاجاری به فعالیت‌های انقلابی مشروطه است.<ref name=":0" />
== زندگی و تحصیلات ==
یرواند آبراهامیان در سال ۱۳۱۹ در تهران، در خانواده‌ای ارمنی متولد شد. وی تا کلاس سوم ابتدایی در مدارس تهران به تحصیل پرداخت و آموزش اولیه خود را در این شهر دریافت کرد. این دوره کودکی در محیط فرهنگی متنوع تهران، که شامل جوامع ارمنی بود، سپری شد و پایه‌ای برای علاقه‌مندی‌های بعدی وی به تاریخ و مسائل اجتماعی فراهم آورد.<ref name=":0" />


== تحصیلات و آغاز فعالیت‌های حرفه‌ای ==
آبراهامیان خود را به عنوان فردی ایرانی با تبار ارمنی معرفی کرده و از دیدگاه‌های شکاکانه علمی و سوسیال‌دموکراتیک برخوردار است. او اغلب نسبت به مسائل مذهبی بی‌تفاوت یا انکارکننده بوده و هویت فرهنگی خویش را بر پایه ریشه‌های ایرانی و ارمنی استوار ساخته‌است. این زمینه خانوادگی و تجربیات اولیه در تهران، وی را با چالش‌های فرهنگی و سیاسی مرتبط با ایران آشنا کرد، که بعدها در پژوهش‌های تاریخی‌اش بازتاب یافت.<ref name=":1" />
سلیمان خان میکده، پس از فراگرفتن تحصیلات مقدماتی آن دوران – که عمدتاً شامل علوم دینی، ادبیات و حسابداری اداری بود – به کار مالیاتی پرداخت. آموزش‌های او، تحت تأثیر محیط خانوادگی، بر جنبه‌های عملی امور استیفا و مالی تمرکز داشت. به عنوان محصل مالیاتی، سال‌ها در جمع‌آوری و مدیریت عوارض دولتی فعالیت کرد و تبحری در این حوزه به دست آورد. این دوره، پایه‌ای برای ارتقای بعدی او فراهم کرد و او را از دیگر هم‌عصران متمایز ساخت. گرایش به تصوف، که از پدر به ارث برده بود، با وظایف اداری‌اش همخوانی داشت و به او کمک کرد تا در میان دراویش نعمت‌اللهی، جایگاه اجتماعی یابد.


=== ورود به وزارتخانه‌ها ===
=== مهاجرت به انگلستان و تحصیلات متوسطه ===
با پیشرفت در کار، سلیمان خان میکده به مقام مستوفی‌گری رسید و مدتی را به عنوان سررشته‌دار کل وزارت لشکر سپری کرد. این سمت، در دورانی بود که مستوفیان قدیمی، به نفع فرزندان خود کناره می‌رفتند؛ برای نمونه، معتمدالسلطنه به نفع وثوق‌الدوله، میرزا حسین وزیر دفتر به نفع میرزا محمود عین‌الممالک (پدر دکتر متین دفتری)، و میرزا محمدباقرخان به نفع سلیمان خان. این انتقال‌ها، بخشی از سنت‌های اداری قاجار بود که سلیمان را به سرعت به سطوح بالاتر رساند. پیش از مشروطه، او عمدتاً در حوزه‌های مالی و نظامی اداری فعال بود و این تجربیات، آمادگی او را برای نقش‌های سیاسی بعدی فراهم کرد.<ref name=":0" />
در سال ۱۳۳۳، مادر آبراهامیان وی را برای ادامه تحصیل به یک مدرسه شبانه‌روزی در انگلستان فرستاد. در این مدرسه، تمرکز آموزشی بیشتر بر تاریخ اروپا بود و این محیط جدید، وی را با رویکردهای آموزشی غربی آشنا کرد. این مهاجرت در سن نوجوانی، تأثیرات عمیقی بر مسیر حرفه‌ای وی داشت و زمینه‌ای برای گسترش دانش تاریخی‌اش فراهم نمود.<ref name=":0" />


== نقش در نهضت مشروطه و انجمن باغ میکده ==
این دوره مهاجرت زودهنگام، آبراهامیان را با تفاوت‌های فرهنگی بین شرق و غرب روبرو ساخت و به تقویت دیدگاه‌های انتقادی وی نسبت به تاریخ کمک کرد. تجربیات شبانه‌روزی در انگلستان، وی را برای ورود به دانشگاه‌های معتبر آماده ساخت و علاقه‌اش به تاریخ جهان سوم را تقویت کرد.<ref name=":2" />
پس از صدور فرمان مشروطه، سلیمان خان میکده وارد جرگه مشروطه‌خواهان شد و با شور و حرارتی انقلابی، به فعالیت پرداخت. در سال ۱۲۸۵ قمری، هنگامی که [[محمد علی شاه|محمدعلی شاه]] مجلس را به توپ بست، او ساکت ننشست و چند انجمن تشکیل داد تا با مستبدین مبارزه کند. این فعالیت‌ها، او را در زمره مخالفان سرسخت استبداد قرار داد و به دستگیری و زنجیربندان او توسط نیروهای دولتی منجر شد. سلیمان خان را به زندان باغشاه بردند و قصد کشتن او را داشتند، اما این توطئه ناکام ماند و او نجات یافت. این رویداد، نقطه عطفی در زندگی سیاسی‌اش بود و تعهد او به اصول مشروطه را تثبیت کرد.


=== تشکیل انجمن سری باغ میکده ===
==== تحصیلات دانشگاهی (آکسفورد و کلمبیا) ====
یکی از کلیدی‌ترین اقدامات سلیمان خان میکده، تأسیس انجمن سری «باغ میکده» در سال ۱۲۸۳ خورشیدی (دو سال پیش از پیروزی مشروطه) در باغ شخصی‌اش بود. این انجمن، کانونی برای مشروطه‌خواهان شد و هدف اصلی‌اش، سرنگونی قاجاریه از طریق فعالیت‌های مخفیانه بود. گزارش‌های مبهمی از اعتقادات اعضای آن وجود دارد؛ برخی منابع، نیمی از اعضا را بابی (پیرو سیدعلی محمد باب) می‌دانند و این اتهام را به عداوت تاریخی بابی‌ها با قاجارها نسبت می‌دهند، که به دلیل اعدام باب توسط [[امیرکبیر]] شکل گرفته بود. با این حال، این اتهامات، اغلب ابزاری برای مخالفان مشروطه به‌شمار می‌رفت و همه اعضا را دربرنمی‌گرفت. انجمن، فضایی برای گردهمایی منورالفکران و مذهبیون فراهم کرد که به دلیل اختناق قاجاری، به روش‌های رادیکال روی آورده بودند.
یرواند آبراهامیان تحصیلات عالی خود را در دانشگاه آکسفورد آغاز کرد و مدرک کارشناسی تاریخ را در سال ۱۹۶۳ از این دانشگاه دریافت کرد. سپس به نیویورک نقل مکان کرد و مدرک کارشناسی ارشد اول را در سال ۱۹۶۶ از دانشگاه کلمبیا اخذ نمود. وی مدرک کارشناسی ارشد دوم را در سال ۱۹۶۸ از دانشگاه آکسفورد گرفت و سرانجام، دکترای تاریخ را در سال ۱۹۶۹ از دانشگاه کلمبیا به دست آورد. تمرکز آموزشی وی بر تاریخ عمومی، به ویژه تاریخ اروپای جدید و جهان سوم، بود که پایه‌ای محکم برای تحقیقات بعدی‌اش در مورد خاورمیانه و ایران فراهم آورد.


==== اعضای برجسته و فعالیت‌ها ====
در طول این دوره تحصیلات، آبراهامیان با رویکردهای نئومارکسیستی آشنا شد و بر تحلیل‌های اجتماعی-اقتصادی تأکید کرد. این مراحل آموزشی، وی را برای تدریس و پژوهش در دانشگاه‌های برجسته آماده ساخت و دیدگاه‌هایش را در مورد تاریخ از پایین شکل داد. او از این تجربیات برای توسعه روش‌شناسی تاریخی خود بهره برد که بر نقش نیروهای اجتماعی تمرکز دارد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
از میان اعضای مشهور انجمن باغ میکده، می‌توان به ملک‌المتکلمین، [[سید جمال‌الدین واعظ اصفهانی|سید جمال‌الدین واعظ]]، [[یحیی دولت‌آبادی]]، [[سید محمدرضا مساوات]]، محمدحسین ذکاءالملک فروغی، مجدالاسلام کرمانی، میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل و میرزاحسن رشدیه اشاره کرد. بابی‌بودن برخی، مانند یحیی دولت‌آبادی، ملک‌المتکلمین و صوراسرافیل، مستند است، اما تعمیم آن به همه اعضا، با توجه به زمینه سیاسی اختناق، نادرست به نظر می‌رسد. (برخی تاریخنگاران نیز اتهام بابیت را برای تیره کردن وجهه سیاسی-اجتماعی آنان مطرح کرده‌اند). شعار نابودی قاجارها، احتمالاً ریشه در نیت بابی‌ها داشت و آن‌ها نقش محوری ایفا کردند، اما انجمن میکده، بیش از آنکه مذهبی باشد، سیاسی و ضداستبدادی بود. سلیمان خان، به عنوان بنیان‌گذار، این گروه را به تدریج گسترش داد و افراد مهمی را جذب کرد، که این امر، نفوذ او را در نهضت افزایش داد.


=== پیامدها و مبارزه با استبداد ===
== فعالیت‌های سیاسی اولیه ==
پس از [[استبداد صغیر]]، سلیمان خان میکده به عنوان معاون وثوق‌الدوله در وزارت دارای (مالیه) منصوب شد. این سمت، پاداشی برای فعالیت‌های مشروطه‌خواهی‌اش بود و او را به حلقه نزدیکان وثوق‌الدوله وارد کرد. انجمن باغ میکده، با وجود اتهامات، به عنوان یکی از کانون‌های اصلی مبارزه با استبداد، در تاریخ مشروطه ماندگار شد و نشان‌دهنده آمیختگی جریان‌های فکری متنوع – از عرفان تا رادیکالیسم سیاسی – در این نهضت بود. سلیمان خان، با حفظ بی‌طرفی در برابر اتهامات اعتقادی، بر جنبه‌های عملی مبارزه تمرکز داشت.<ref name=":0" /><ref name=":1" />


== فعالیت‌های سیاسی پس از مشروطه ==
=== عضویت در کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی ===
در دهه ۱۹۷۰، آبراهامیان به عضویت کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی درآمد، سازمانی که در خارج از ایران فعالیت می‌کرد و مخالف حکومت [[محمدرضا پهلوی]] بود. این کنفدراسیون از طریق بیانیه‌ها و فشارهای سیاسی، به رژیم پهلوی اعتراض وارد می‌کرد و بر مسائل حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی تمرکز داشت. عضویت وی در این گروه، نشان‌دهنده تعهد اولیه‌اش به مسائل سیاسی ایران از خارج کشور است.


=== نمایندگی مجلس و مهاجرت ===
این فعالیت‌ها بخشی از جنبش گسترده‌تر دانشجویان ایرانی در خارج بود که به دنبال تغییرات سیاسی در ایران بودند. آبراهامیان از این پلتفرم برای بیان دیدگاه‌های انتقادی خود نسبت به رژیم شاه استفاده کرد و این تجربیات، تأثیراتی بر آثار تاریخی بعدی وی داشت.
پس از مدتی، سلیمان خان میکده به حکومت سلطان‌آباد (اراک کنونی) منصوب شد و همزمان، در انتخابات دوره سوم قانونگذاری، از سوی نائین به مجلس شورای ملی راه یافت. او در زمره وکلای متنفذ قرار گرفت، اما عمر مجلس سوم به دلیل جنگ جهانی اول کوتاه بود. علی‌رغم اعلام بی‌طرفی مستوفی‌الممالک، ایران اشغال شد و متفقین قصد تصرف تهران را داشتند. مجلس تعطیل گردید و وکلا مهاجرت کردند؛ سلیمان خان، از رؤسا و کارگردانان این مهاجرت بود و مدتی در کرمانشاه و سپس در استانبول توقف کرد. این تجربه، او را به عنوان رهبری عمل‌گرا در میان مشروطه‌خواهان تثبیت کرد و پس از پایان جنگ، به ایران بازگشت.


=== سمت‌های وزارتی ===
=== نایب‌رئیسی کمیته‌ی آزادی هنر و اندیشه در ایران ===
در سال ۱۲۹۵ خورشیدی، با نخست‌وزیری وثوق‌الدوله، سلیمان خان میکده به معاونت وزارت داخله منصوب شد و تا سال ۱۲۹۹ خورشیدی در این سمت ماند. در این دوره، بر امور اداری و داخلی تمرکز داشت و نقش حمایتی از دولت وثوق ایفا کرد. سپس، در کابینه فتح‌الله اکبر، به وزارت دادگستری رسید، اما در کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، جزء توقیف‌شدگان قرار گرفت. این رویداد، نقطه‌ای حساس در زندگی سیاسی سلیمان خان بود که با سقوط دولت، به حاشیه رانده شد، اما تجربیاتش، او را برای سمت‌های استانی آماده کرد.<ref name=":0" />
در سال ۱۳۵۵، آبراهامیان به عنوان نایب‌رئیس «کمیته برای آزادی هنر و اندیشه در ایران» انتخاب شد. این کمیته هدفش حمایت از آزادی بیان و اندیشه در برابر سرکوب‌های رژیم پهلوی بود و فعالیت‌هایی برای برجسته‌سازی [[نقض حقوق بشر در ایران|نقض حقوق در ایران]] انجام می‌داد.  


== استانداری‌ها و خدمات اداری ==
آبراهامیان خود را مورخ چپ آکادمیک معرفی می‌کند، نه از نوع حزبی یا ارتدوکس، بلکه در چارچوب نئومارکسیسم تامپسون‌محور، که بر عاملیت انسانی و فرایندهای اجتماعی تأکید دارد. این دیدگاه‌ها ریشه در فعالیت‌های سیاسی اولیه وی دارند و در آثارش بازتاب یافته‌اند. کمیته مذکور بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر برای حمایت از روشنفکران ایرانی بود.<ref name=":0" /><ref name=":3" />


=== استانداری اصفهان و مازندران ===
== حرفهٔ دانشگاهی ==
پس از کودتا، سلیمان خان میکده چندی استاندار اصفهان و مازندران بود. در این سمت‌ها، بر ثبات اداری و اجرای سیاست‌های مرکزی تمرکز داشت، هرچند جزئیات خاصی از این دوره‌ها ثبت نشده‌است. گرایش عرفانی او، در اداره امور محلی، به رویکردی رحیمانه و نجیب منجر شد که با سنت خانوادگی‌اش همخوانی داشت. این استانداری‌ها، پلی میان فعالیت‌های ملی و محلی بودند و او را به عنوان مدیری کارآزموده معرفی کردند.


=== استانداری کرمان ===
=== تدریس در دانشگاه‌های معتبر ===
در آبان‌ماه ۱۳۰۶ خورشیدی، میرزا سلیمان خان میکده به حکومت کرمان منصوب شد. در مسیر حرکت به کرمان، حضور [[رضاشاه پهلوی|رضاشاه]] را بار یافت و دستوراتی برای آبادانی کرمان دریافت کرد. به عنوان عارف‌مسلک و مصاحب اخوان نعمت‌اللهی، در روز سوم ورود، به زیارت شاه نعمت‌الله ولی در ماهان رفت و دستور مرمت آستانه را به متصدیان داد. در دوران حکومتش، دستگاه تلگراف‌خانه بی‌سیم در محل جلال‌آباد (سه-چهار کیلومتری شهر) نصب شد و افتتاح آن با حضور بی‌شمار مردم – حدود ۲۰ هزار نفر با پیاده، الاغ، قاطر، ماشین و درشکه – جشن گرفته شد. این پیشرفت، نمادی از تلاش‌های عمرانی سلیمان خان بود.
یرواند آبراهامیان در دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و آکسفورد به تدریس تاریخ ایران و خاورمیانه پرداخت. وی بر پژوهش‌های مرتبط با تاریخ معاصر ایران تمرکز داشت و دوره‌های آموزشی‌اش شامل تاریخ عمومی با تأکید بر اروپای مدرن و جهان سوم بود.  


==== اقتصاد و رفاه در کرمان ====
او همچنین به عنوان پژوهشگر در برخی دانشگاه‌ها فعالیت کرده و بر تاریخ و سیاست خاورمیانه، به ویژه ایران، تحقیق می‌کند.  
در زمان سلیمان خان میکده، کرمان در آسایش و وفور نعمت به سر می‌برد: روغن اعلی حیوانی (یک من ≈ ۳ کیلو) ۱۵ قران، گوشت بره خوب (یک من) ۵ قران، گندم حومه (۱۰۰ من) ۱۰ تومان، تخم‌مرغ (۴۰ عدد) ۱ قران، نان برشته (۵ سیر) ۳ شاهی (هر شاهی ۵ دینار). مزد استاد بنا ۱ قران و ۱۰ شاهی، کارگر قوی ۱ قران، عمله چاه‌کن قنات ۱ من گندم یا ۱ قران، و حقوق پلیس ماهانه ۶ تومان بود. این آمار، نشان‌دهنده ثبات اقتصادی دوران کوتاه حکومت اوست. سلیمان خان، طبع شعری نیز داشت و به عنوان حکومتی نجیب و رحیم شناخته می‌شد.


===== پایان استانداری کرمان =====
==== استادی در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک ====
سلیمان خان میکده در بهمن‌ماه ۱۳۰۶ خورشیدی، پس از چهار ماه حکومت، به دلیل بیماری در کرمان، وضع خود را تلگرافی به تهران گزارش داد و احضار شد. او تحت مداوا قرار گرفت، اما این بیماری، آغاز افول جسمانی‌اش بود. استانداری کرمان، آخرین سمت برجسته او در عرصه اجرایی بود و با تأکید بر آبادانی و رفاه، میراث اداری‌اش را تکمیل کرد.<ref name=":0" /><ref name=":2" />
آبراهامیان اکنون استاد تاریخ جهانی، خاورمیانه و سیاست در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک است. در این جایگاه، وی بر آموزش و پژوهش در زمینه‌های تاریخ معاصر ایران و مسائل مرتبط با خاورمیانه تمرکز دارد.  


== مرگ و میراث ==
او در کالج باروک، دوره‌هایی را در مورد تاریخ ایران مدرن و تحولات اجتماعی تدریس می‌کند.  
سلیمان خان میکده در سال ۱۳۱۱ خورشیدی درگذشت. مرگ او، پس از سال‌ها خدمت در عرصه‌های مالی، سیاسی و اداری، در سکوتی نسبی رخ داد. بیماری که در کرمان آغاز شده بود، او را از صحنه سیاست دور کرد و بدون جنجال، به پایان رساند.


=== میراث ===
در سال ۲۰۱۰، آبراهامیان به عنوان عضو وابسته آکادمی هنر و علوم آمریکا انتخاب شد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
میراث سلیمان خان میکده، در پیوند میان تصوف نعمت‌اللهی و سیاست مشروطه نهفته‌است. از تأسیس انجمن باغ میکده تا رهبری مهاجرت نمایندگان و خدمات استانداری، او نمادی از مشروطه‌خواهی عمل‌گرا بود. اتهامات بابیت به انجمنش، بیش از آنکه واقعی باشد، ابزاری سیاسی بود و نقش او، در مبارزه با استبداد و آبادانی، ماندگار ماند. زندگی او نمونه‌ای از گذار از قاجار به پهلوی است.<ref name=":0" /><ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
== آثار اصلی ==
[[پرونده:ایران بین دو انقلاب.jpg|بندانگشتی|300x300پیکسل|ایران بین دو انقلاب]]
 
=== ایران بین دو انقلاب (۱۹۸۲) ===
یکی از  آثار آبراهامیان، کتاب «ایران بین دو انقلاب» منتشرشده در سال ۱۹۸۲ است. این کتاب تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ را بررسی می‌کند. تمرکز آن بر ساختارهای اجتماعی، نقش طبقات، حزب توده، کودتای ۲۸ مرداد و نقش روح‌الله خمینی است و از منابع گوناگونی مانند آرشیوهای وزارت خارجه بریتانیا، روزنامه‌ها، خاطرات و مصاحبه‌ها بهره برده‌است.
 
آبراهامیان در این کتاب، تحولات را از منظر اجتماعی تحلیل می‌کند و تأثیرات اقتصادی را برجسته می‌سازد.
 
=== تاریخ ایران مدرن (۲۰۰۸) ===
کتاب «تاریخ ایران مدرن» در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران از اواسط قرن نوزدهم تا ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد را پوشش می‌دهد. این اثر شامل کشف نفت، دخالت‌های سلطنتی، ظهور و سقوط رژیم پهلوی، انقلاب ضدسلطنتی، جنگ ایران و عراق، تغییرات اجتماعی و ظهور طبقات جدید است. تمرکز آن بر فرایندهای مدرن‌سازی و تأثیرات اقتصادی است.
 
آبراهامیان در این کتاب، گذار ایران به مدرنیسم را از طریق تحلیل ساختارهای اجتماعی توصیف می‌کند و نقش دولت در دگرگونی‌ها را برجسته می‌سازد. این اثر، منبعی جامع برای درک تاریخ معاصر ایران فراهم می‌آورد.
 
=== کودتا: ۱۳۳۲ (۲۰۱۳) ===
کتاب «کودتا: ۱۳۳۲، سیا و ریشه‌های روابط ایران و ایالات متحده در عصر جدید» در سال ۲۰۱۳ منتشر شد. این اثر نقش آمریکا و بریتانیا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه مصدق را بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، آرشیوهای بریتیش پترولیوم، مصاحبه‌های منتشرشده و جدول زمانی بررسی می‌کند. فصل‌های آن شامل ملی‌شدن نفت، مذاکرات بریتانیا-ایران، کودتا و میراث آن هستند.
 
این کتاب نشان می‌دهد چگونه کودتا راه را برای تغییرات سیاسی بعدی در ایران هموار کرد و تأثیرات بلندمدت آن بر روابط بین‌المللی را تحلیل می‌کند.  
 
=== بحران نفت در ایران (۲۰۲۱) ===
کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا» در سال ۲۰۲۱ منتشر شد. این اثر بر اساس اسناد محرمانه آمریکا، کشف نفت، تأثیر آن بر سیاست و اقتصاد ایران، نهضت ملی‌کردن نفت و نقش آمریکا و انگلیس را تحلیل می‌کند. تمرکز آن بر وقایع ۱۳۳۰–۱۳۳۲ است و نشان می‌دهد چگونه کودتای ۱۳۳۲ راه را برای انقلاب ۱۳۵۷ هموار کرد.
 
آبراهامیان در این کتاب، نقش نفت را به عنوان عامل کلیدی در تحولات سیاسی ایران برجسته می‌سازد و تحلیل‌های اقتصادی را با رویدادهای تاریخی ترکیب می‌کند. این اثر، درک عمیق‌تری از بحران‌های نفتی ارائه می‌دهد.
 
=== اسلام رادیکال: مجاهدین ایرانی (۱۹۸۹) ===
کتاب «اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی» در سال ۱۹۸۹ منتشر شد. این اثر سازمان مجاهدین خلق را به عنوان جنبشی اجتماعی بررسی می‌کند و تحولات ایدئولوژیک و سیاسی آن را توصیف می‌نماید. تمرکز آن بر نقش این سازمان در تاریخ معاصر ایران است.<ref name=":1" />
 
=== خمینیسم (۱۹۹۳) ===
کتاب «خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی» در سال ۱۹۹۳ منتشر شد. این مجموعه مقالات، جنبه‌های ایدئولوژیک و سیاسی جمهوری اسلامی را بررسی می‌کند و بر پایه تحلیل‌های تاریخی تنظیم شده‌است. تمرکز آن بر تحولات پس از انقلاب ۱۳۵۷ است.
 
آبراهامیان در این اثر، خمینیسم را به عنوان یک ایدئولوژی پوپولیستی توصیف می‌کند و تأثیرات آن بر سیاست ایران را تحلیل می‌نماید. این کتاب، دیدگاه‌های نوینی نسبت به جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد.
 
=== اعترافات شکنجه‌شدگان (۱۹۹۹) ===
کتاب «اعترافات شکنجه‌شدگان: زندان‌ها و ابراز ندامت‌های علنی در ایران مدرن» در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. این اثر تجربیات زندانیان تحت شکنجه را توصیف می‌کند و نقش زندان‌ها در کنترل سیاسی را بررسی می‌نماید. تمرکز آن بر دوره‌های مدرن ایران است.
 
آبراهامیان در این کتاب، مکانیسم‌های ابراز ندامت علنی را تحلیل می‌کند و تأثیرات روانشناختی شکنجه را برجسته می‌سازد. این اثر، منبعی برای درک سیستم زندان در ایران مدرن فراهم می‌آورد.<ref name=":1" />
 
=== مردم در سیاست ایران و دیگر آثار ===
کتاب «مردم در سیاست ایران» شامل پنج مقاله در مورد انقلاب مشروطه، کودتای ۱۳۳۲، انقلاب ۱۳۵۷، جنبش‌های کارگری و نقش احزاب سیاسی است. این اثر نقش مردم در تحولات سیاسی را از منظر جنبش‌های مردمی تحلیل می‌کند.
 
آبراهامیان همچنین کتاب‌هایی مانند «آنارشیسم در انقلاب روسیه» (۱۹۷۳) و «یک آنارشیست آمریکایی» (۱۹۷۸) نوشته که به مسائل خارج از ایران مربوط می‌شوند. آثار وی با زبانی ساده و دقیق نوشته شده و بر تحلیل ظریف وقایع سیاسی تمرکز دارند. دیگر مقالات وی شامل «پارانوید در سیاست ایران» و مقالاتی در جامعه‌شناسی ایران است.<ref name=":0" /><ref name=":1" />
 
== لیست کامل آثار منتشرشده ==
* ایران بین دو انقلاب (۱۹۸۲)
* اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی (۱۹۸۹)
* خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی (۱۹۹۳)
* اعترافات شکنجه‌شدگان: زندان‌ها و ابراز ندامت‌های علنی در ایران مدرن (۱۹۹۹)
* تاریخ ایران مدرن (۲۰۰۸)
* کودتا (۲۰۱۳)
* بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا (۲۰۲۱)
* مردم در سیاست ایران
* مقالاتی در جامعه‌شناسی ایران
* آنارشیسم در انقلاب روسیه (۱۹۷۳)
* یک آنارخیست آمریکایی (۱۹۷۸)
* مقاله «پارانوید در سیاست ایران»
 
== رویکرد و روش تاریخ‌نگاری ==
 
=== مارکسیسم فرهنگی و نئومارکسیسم ===
تاریخ‌نگاری یرواند آبراهامیان بر معرفت‌شناسی دیالکتیکی استوار است و تاریخ را گفتگویی بین چارچوب مورخ و داده‌های تاریخی می‌بیند. وی چارچوب‌های خود را به صراحت بیان می‌کند و اذعان دارد که تفسیرها از منظر خاصی هستند. رویکردش ادغام جامعه‌شناسی سیاسی نئومارکسیستی است، با تمرکز بر طبقه (به عنوان رویداد و حرکت، نه ساختار ثابت)، قومیت و روابط دولت-جامعه.
 
او مارکسیسم را از سیاسی به آکادمیک گذار می‌دهد، تحت تأثیر گرامشی، تامپسون و آنالز، که بر طبقه، فرهنگ و حقوق فردی تأکید دارد. در خاورمیانه، در دهه ۱۹۶۰ شکوفا شد و شورش‌های عربی را چالش می‌بیند که عوامل غیرطبقاتی را برجسته می‌کند. آبراهامیان بر مارکسیسم فرهنگی تأکید دارد و برتری اقتصاد بر همه چیز را نادرست می‌داند.
 
=== تأکید بر طبقات اجتماعی و جنبش‌های مردمی ===
یرواند آبراهامیان از روش‌های علی-تبیینی استفاده می‌کند، عمدتاً تحلیل علی ساختاری، از منظر نئومارکسیستی. تک‌علی فرهنگی یا نژادی را رد می‌کند. در «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»، استبداد شرقی را از طریق ساختارهای اجتماعی قاجار نقد می‌کند. در «ایران بین دو انقلاب»، گذارها را از طریق پویایی طبقاتی-قومی و تأثیر غربی تحلیل می‌کند.
 
او توده‌ها را سازندگان تاریخ می‌بیند، نه نخبگان. جامعه ایران را طبقاتی می‌داند و بر تضاد طبقاتی تأکید دارد. در «شکل‌گیری پرولتاریا در ایران مدرن»، جنبش‌های ۱۳۲۰–۱۳۳۲ را تحلیل می‌کند و عوامل داخلی مانند تورم و سازمان‌های سیاسی را محرک می‌داند، نه فقط اشغال شوروی.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
=== رابطهٔ دولت و جامعه در تاریخ ایران ===
آبراهامیان دولت را رکن جامعه می‌بیند، نه جدا از آن، و از مارکس الهام می‌گیرد که دولت ابزار طبقه حاکم است اما می‌تواند خودمختاری نسبی داشته باشد. او با مکتب مدرنیست و مارکسیست‌هایی مانند اسکوکپل مخالف است که دولت را خودمختار قوی می‌دانند. در ایران، خودمختاری دولت پهلوی را عامل ضعف و انزوای اجتماعی می‌داند که به انقلاب منجر شد، در حالی که وابستگی جمهوری اسلامی به طبقات خاص، پایه اجتماعی آن را تقویت کرد.
 
او در کتاب «تاریخ ایران مدرن»، دولت را موتور دگرگونی‌ها می‌بیند و گذار از فئودالیسم به سرمایه‌داری دولتی را ردیابی می‌کند. او تاریخ ایران را از منظر جامعه‌شناختی بررسی می‌کند و بر شکاف‌های افقی (طبقاتی) و عمودی (قومی، قبایل) تأکید دارد. تا دوره [[رضاشاه پهلوی|رضاشاه]]، تاریخ ایران را قبایل‌محور می‌بیند و قدرت سیاسی را از خاستگاه قبایل ناشی می‌داند، سپس به ساختارهای بوروکراتیک مدرن گذار کرد.<ref name=":1" /><ref name=":3" />
 
== دیدگاه‌های کلیدی ==
 
=== دولت، استبداد و جامعهٔ مدنی در دورهٔ قاجار و پهلوی ===
در دوره قاجار، شاهان مستبد بودند اما بدون ابزار استبداد ملی، و ایران فاقد جامعه مدنی نبود. یرواند آبراهامیان استبداد شرقی را نقد می‌کند و بر ساختارهای اجتماعی تأکید دارد. خودمختاری دولت پهلوی را عامل انزوا می‌بیند که به انقلاب منجر شد.
 
او دولت را پدیده‌ای تنیده در جامعه می‌بیند و تحولات را از منظر داخلی تفسیر می‌کند. در دوره پهلوی، وابستگی به طبقات خاص را عامل ثبات یا ضعف می‌داند.
 
=== نقش طبقه و پرولتاریای ایران مدرن ===
از تعریف [[ولادیمیر لنین|لنین]] طبقه (گروه‌های مبتنی بر روابط تولید) و نقل از تامپسون (طبقه به عنوان حرکت و تضاد) استفاده می‌کند. فقدان مطالعات طبقاتی در ایران را به جدایی دولت-جامعه در علوم غربی، ناسیونالیسم و استبداد نسبت می‌دهد. جامعه ایران را طبقاتی می‌داند و تضادها را برجسته می‌سازد.
 
در تحلیل پرولتاریا، عوامل داخلی را محرک جنبش‌ها می‌بیند و نقش سازمان‌های سیاسی را تأکید می‌کند. این دیدگاه، درک طبقاتی از تاریخ ایران فراهم می‌آورد.
 
=== جمعیت، اعتراض خیابانی و انقلاب‌های ایران ===
در انقلاب مشروطه، جمعیت را متشکل از طبقات متوسط (تجار، مذهبیون، کارگران) می‌بیند که غیرخشونت‌آمیز و هدفمند بودند. با لوبون مخالف است که جماعت را غیرعقلانی می‌داند و با رود مقایسه می‌کند: جمعیت در ایران ابزار بیان توده‌ها، کانون در بازار و محلات متوسط، محرک گرسنگی، و موفق‌تر در ایران.
 
او انقلاب‌ها و اعتراضات خیابانی را ملهم از فرهنگ تاریخی ایرانی می‌بیند، نه صرفاً نفوذ خارجی. نقش مردم در سیاست را از منظر جنبش‌های مردمی تحلیل می‌کند.<ref name=":1" /><ref name=":3" />
 
=== دین، پوپولیسم و تشیع سیاسی ===
یرواند آبراهامیان دین را ایدئولوژی متغیر می‌داند که گاه نظام را تقویت یا تضعیف می‌کند. کمتر از اقتصاد و جامعه ناشی می‌شود، اما بخشی از آگاهی عمومی است. تشیع نه مخدر توده‌ها است و نه همیشه انقلابی؛ واکنش به بحران‌های اقتصادی و اخلاقی کمک می‌کند.
 
نظام [[روح‌الله خمینی|خمینی]] را پوپولیستی می‌خواند، نه بنیادگرایانه، و پراگماتیسم آن را عامل احتمالی تغییر می‌داند. دو گونه پوپولیسم (چپ و راست) را در انقلاب تشخیص می‌دهد؛ پوپولیسم چپ در آغاز مسلط بود اما راست غالب شد، که به فشارهای خارجی نسبت می‌دهد.<ref name=":1" /><ref name=":4" />
 
=== نقد استبداد شرقی و تاریخ‌نگاری کلاسیک ===
یرواند آبراهامیان در قضاوت‌های ارزشی محتاط است و اقدامات را به خاستگاه‌های طبقاتی-قومی نسبت می‌دهد، هرچند ارزش‌های نئومارکسیستی (ضد امپریالیسم، دموکراسی، سکولاریسم) به طور ظریف ظاهر می‌شوند. استبداد شرقی را از طریق ساختارهای اجتماعی نقد می‌کند و تاریخ‌نگاری کلاسیک را چالش می‌کشد.
 
او تک‌علی فرهنگی را رد می‌کند و بر تحلیل ساختاری تأکید دارد. در آثارش، گاه از توضیحات «یک‌بارگی» استفاده می‌کند اما به تحلیل ساختاری بازمی‌گردد.<ref name=":1" /><ref name=":2" />
 
=== رابطه با چپ سنتی ایران ===
آبراهامیان از سیاست‌ها و مواضع چپ سنتی در ایران دفاع می‌کند و اسطوره‌هایی مانند نقش [[حزب توده ایران|حزب توده]] در تضعیف [[دکتر محمد مصدق]] یا جلوگیری از کودتا را رد می‌کند. حمایت چپ سنتی از نظام خمینی را بر اساس برنامه‌های اقتصادی (ملی کردن صنایع، نظام بانکی، بازرگانی خارجی) و اجتماعی (گسترش تأمین اجتماعی، توسعه روستاها) توجیه می‌کند و آن را نشانه برنامه پیشرو و ضد امپریالیستی می‌داند.
 
بیگانه‌ستیزی خمینی را گرایش ضد امپریالیستی تفسیر کرده و عدم مخالفت چپ سنتی با رژیم در دوران جنگ ایران و عراق را مسئولانه می‌خواند، زیرا آن را جنگ دفاع ملی مشابه جنگ جهانی دوم می‌بیند. او جواد ظریف را با مصدق مقایسه می‌کند و هر دو را مدافع استقلال ملی می‌داند. این دیدگاه‌ها، رابطه وی با چپ سنتی را برجسته می‌سازد.<ref name=":4" />
 
== دیدگاه‌های معاصر (مصاحبه‌های اخیر) ==
 
=== ایران در عصر کهنسالی علی خامنه‌ای ===
آبراهامیان در مصاحبه‌ای با ایران وایر دیدگاهای خود را دربارهٔ [[سید علی خامنه ای|خامنه‌ای]] و نظام جمهور اسلامی بیان می‌کند. او در بخشی از مصاحبه خود چنین می‌گوید:
 
خامنه‌ای، اکنون ۸۵ ساله و یک سال جوان‌تر از خمینی در زمان مرگش در ژوئن ۱۹۸۸، جانشین واضحی ندارد؛ مجمع تشخیص مصلحت با ۸۸ روحانی می‌تواند روحانی استبدادی دیگری انتخاب کند، که ممکن است چالش‌هایی بر سر جانشینی پسر خامنه‌ای ایجاد کند و به [[رژیم ولایت فقیه|ولایت فقیه]] موروثی منجر شود، که رژیم اسلامی را بیشتر تضعیف کند.
 
جمهوری اسلامی عمیقاً نهادینه شده‌است و خمینی جانشینی را از تاریخ اولیه اسلام جاسازی کرد؛ نهادها بدون توجه به افراد ادامه می‌یابند و جایگزین‌های مشابهی می‌سازند، بدون بحران عمده اما با خفه کردن جامعه و فرسایش مشروعیت، زیرا مشارکت عمومی در انتخابات کاهش می‌یابد. چالش‌های بلندمدت ممکن است میان نخبگان بر سر بهترین رهبر ایجاد شود، اما این داخلی هسته است و جامعه گسترده را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.
 
آبراهیمیان [[ابراهیم رئیسی]] را قرون‌وسطی می‌بیند، ریشه در پاکسازی‌های انکیزیسیونی مانند اعدام‌های ۱۹۸۸ (بر اساس سؤالاتی در مورد آخرت، قرآن و محمد)، که ایدئولوژیکی بودند نه صرفاً سیاسی و به اجرای شریعت تحت لفظی منجر شدند. اعدام‌های ۱۹۸۸ دوران جدیدی از افراطی‌گرایی ایدئولوژیک را آغاز کرد و میانه‌روها را از جنبش انقلابی خمینی (شامل ملی‌گرایان و روشنفکران) پاکسازی کرد تا فقط سخت‌گیران باقی بمانند.
 
آبراهامیان می‌گوید، مسائل زنان جایگزین ارتداد به عنوان آزمون شده، با تقاضا برای چادر اجباری بیش از حجاب ساده، برای تضمین حمایت سخت‌گیران و ثبات، اما پایه را باریک می‌کند؛ این بحران فرهنگی عمیق‌تری ایجاد می‌کند، زیرا گفتمان رژیم (حقوق الهی) با گفتمان عمومی (حقوق طبیعی، آزادی، برابری) برخورد می‌کند.
 
هیچ خروج آسانی از بن‌بست سرکوب-اعتراض وجود ندارد؛ ناآرامی تشدیدشده ممکن است فرماندهان سپاه را به تصاحب قدرت به عنوان «رضاشاه جدید» وادارد، اما این مشروعیت را بیشتر کاهش می‌دهد و گفتمان حقوق را حل‌نشده می‌گذارد.<ref name=":5">[https://iranwire.com/fa/features/130123-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%DA%A9%D9%87%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%84%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%85%D9%86%D9%87%D8%A7%DB%8C-%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%88%DA%AF%D9%88-%D8%A8%D8%A7-%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86%D8%AF-%D8%A2%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86/ ایران در عصر کهنسالی خامنه‌ای؛ گفت‌وگو با یرواند آبراهامیان - ایران وایر]</ref>
 
=== اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ و امکان انقلاب ===
آبراهامیان در مصاحبه با یورو نیوز، اعتراضات اخیر ایران (مانند «[[اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ ایران|اعتراضات سراسری ۱۴۰۱]]») را «شورش» می‌نامد و تصور تبدیل آنها به انقلاب را اغراق‌آمیز و خوشبینانه می‌داند. از دیدگاه تاریخی، بسیاری از شورش‌ها به انقلاب منجر نمی‌شوند و انقلاب واقعی تنها زمانی رخ می‌دهد که قیام عمومی از پایین رژیم را سرنگون کند، مانند انقلاب ۱۹۷۹.
 
آبراهامیان می‌گوید: رژیم شاه مشروعیتی نداشت، در حالی که جمهوری اسلامی هنوز ۱۵ تا ۲۰ درصد مشروعیت دارد (بر اساس حمایت مذهبی بخش کوچکی از جامعه). بدون اتفاق غیرمنتظره (مانند حمله خارجی یا بحران داخلی شدید)، رژیم سقوط نخواهد کرد و تقابل مداوم به چندقطبی شدن جامعه منجر می‌شود.
 
هرچند مشروعیت در ۲۰ سال گذشته کاهش یافته (به دلیل انتخابات بی‌معنی، حاشیه‌روی اصلاح‌طلبان و مشکلات اقتصادی)، اما برای سرنگونی کافی نیست. مشارکت پایین در انتخابات (کمتر از ۴۰ درصد در آخرین دور) نارضایتی را نشان می‌دهد، اما بحران دائمی است زیرا گفتمان رژیم (ولایت فقیه و حقوق الهی) با گفتمان مردم (حقوق بشر، آزادی، برابری و حقوق زنان) متفاوت است. این ناهماهنگی حل‌شدنی نیست، زیرا رژیم نمی‌تواند جامعه تحصیل‌کرده را کنترل کند؛ حدود ۸۰ درصد جامعه به گفتمان روشنگری باور دارند. تنها راه رژیم، حرکت تدریجی به سمت ایده‌های روشنگری بدون عبور از خط قرمز مشروعیت الهی است، اما چنین افرادی در قدرت دیده نمی‌شوند.
 
مردم به حجاب اختیاری، اقتصاد بهتر و آموزش اهمیت می‌دهند و اگر رژیم تأمین کند، انقلاب دیگری رخ ندهد؛ جامعه می‌تواند بدون نام سکولار، عملی سکولار عمل کند. تفاوت با انقلاب ۱۹۷۹ در مشروعیت رژیم است: شاه پس از سرکوب‌ها مشروعیت را از دست داد، اما جمهوری اسلامی حمایت مذهبی دارد.
 
در ضمن حملات به روحانیت جدید نیست و ریشه در تاریخ دارد، اما رابطه‌ای بین بخشی از جامعه و روحانیت باقی است. اگر شرایط ثابت بماند، بی‌ثباتی ادامه یابد، نارضایتی افزایش یابد، اما رژیم سقوط نکند و جامعه چندقطبی‌تر شود.
 
قشر خاکستری ممکن است با اعتصابات گسترده بپیوندد، اما اعتراضات سازمان‌یافته نیست. انقلاب‌ها اغلب بدون رهبر شروع می‌شوند و رهبری ممکن است اعتراضات را تضعیف کند؛ حضور رضا پهلوی می‌تواند رژیم جمهوری اسلامی را تقویت کند، زیرا مردم بدبین هستند و اعتبار سکولار او را زیر سؤال می‌برند.<ref name=":6">[https://parsi.euronews.com/2023/03/16/exclusive-interview-with-yervand-abrahamian-idea-of-turning-irans-protests-into-a-revolut «تصور تبدیل اعتراضات در ایران به انقلاب، اغراق‌آمیز بود»  - یورو نیوز]</ref>


== منابع ==
== منابع ==

نسخهٔ ‏۲۵ نوامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۱:۰۹

برای صفحه تمرین.jpg
یرواند آبراهامیان (Ervand Abrahamian)
آبراهامیان؛1.jpg
یرواند آبراهامیان
زمینهٔ کاری تاریخ‌نگاری، تاریخ معاصر ایران، خاورمیانه‌شناسی
زادروز ۱۳۱۹ ش (۱۹۴۰ م)
تهران، ایران
ملیت آمریکایی (ایرانی‌تبار ارمنی)
محل زندگی نیویورک، ایالات متحده آمریکا
پیشه مورخ، استاد دانشگاه، پژوهشگر تاریخ ایران مدرن
سبک نوشتاری آکادمیک، دانشنامه‌ای، نئومارکسیستی فرهنگی
کتاب‌ها ایران بین دو انقلاب، تاریخ ایران مدرن، کودتا، بحران نفت در ایران، خمینیسم و...
نوشتارها مقالات متعدد در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، «پارانوید در سیاست ایران» و …
مدرک تحصیلی دکترای تاریخ
دانشگاه دانشگاه آکسفورد، دانشگاه کلمبیا
حوزه تاریخ خاورمیانه، تاریخ ایران معاصر
دلیل سرشناسی پژوهش‌های بنیادی در تاریخ معاصر ایران، کتاب «ایران بین دو انقلاب»، تحلیل طبقاتی و اجتماعی تحولات سیاسی ایران

یرواند آبراهامیان، (Ervand Abrahamian) (متولد ۱۳۱۹، تهران) مورخ ایرانی-ارمنی‌تبار آمریکایی، در سال ۱۹۴۰ در تهران متولد شد و در خانواده‌ای ارمنی پرورش یافت. او تا کلاس سوم ابتدایی در تهران تحصیل کرد و سپس در سال ۱۳۳۳، برای ادامه آموزش به مدرسه‌ای شبانه‌روزی در انگلستان اعزام شد. تحصیلات دانشگاهی وی در رشته تاریخ در دانشگاه آکسفورد آغاز گردید و مدرک کارشناسی را در سال ۱۳۴۲، اخذ کرد. پس از آن به ایالات متحده مهاجرت کرد و مدرک کارشناسی ارشد اول را در سال ۱۳۴۵، از دانشگاه کلمبیا، کارشناسی ارشد دوم را در سال ۱۳۴۷، از آکسفورد و دکترای تاریخ را در سال ۱۳۴۸، از کلمبیا دریافت نمود. آبراهامیان در دهه ۱۹۷۰، به عضویت کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی درآمد که مخالف رژیم پهلوی بود و در سال ۱۹۷۶ به عنوان نایب‌رئیس کمیته برای آزادی هنر و اندیشه در ایران برگزیده شد. او در دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و آکسفورد به تدریس پرداخت و اکنون استاد تاریخ جهانی و خاورمیانه در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک است. آبراهامیان در سال ۲۰۱۰ به عضویت وابسته آکادمی هنر و علوم آمریکا درآمد.

آثار آبراهامیان عمدتاً بر تاریخ معاصر ایران تمرکز دارد و شامل کتاب‌هایی همچون «ایران بین دو انقلاب» (۱۹۸۲)، که تحولات اجتماعی و سیاسی از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی را واکاوی می‌کند؛ «تاریخ ایران مدرن» (۲۰۰۸)، که تغییرات سیاسی و اقتصادی از قرن نوزدهم تا دوران معاصر را تحلیل می‌نماید؛ «کودتا» (۲۰۱۳)، که نقش آمریکا و بریتانیا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ را بر پایه اسناد محرمانه توصیف می‌کند؛ و «بحران نفت در ایران» (۲۰۲۱)، که تأثیر کشف نفت بر سیاست و اقتصاد ایران را پوشش می‌دهد. دیگر آثار وی عبارتند از «مردم در سیاست ایران»، «اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی»، «خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی»، و «اعترافات شکنجه‌شدگان». دیدگاه‌های او بر پایه مارکسیسم آکادمیک یا فرهنگی استوار است و بر نقش نیروهای اجتماعی، طبقات، جنبش‌های مردمی و روابط دولت و جامعه تأکید دارد. او دولت را پدیده‌ای تنیده در جامعه می‌بیند و تحولات تاریخی ایران را از منظر داخلی و اجتماعی تفسیر می‌کند، نه صرفاً خارجی. در مصاحبه‌های اخیر، اعتراضات ایران را شورش می‌داند نه انقلاب، و آینده رژیم را با چالش‌های مشروعیت و جانشینی روبرو می‌بیند، اما سقوط فوری آن را بعید می‌شمارد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]

زندگی و تحصیلات

یرواند آبراهامیان در سال ۱۳۱۹ در تهران، در خانواده‌ای ارمنی متولد شد. وی تا کلاس سوم ابتدایی در مدارس تهران به تحصیل پرداخت و آموزش اولیه خود را در این شهر دریافت کرد. این دوره کودکی در محیط فرهنگی متنوع تهران، که شامل جوامع ارمنی بود، سپری شد و پایه‌ای برای علاقه‌مندی‌های بعدی وی به تاریخ و مسائل اجتماعی فراهم آورد.[۱]

آبراهامیان خود را به عنوان فردی ایرانی با تبار ارمنی معرفی کرده و از دیدگاه‌های شکاکانه علمی و سوسیال‌دموکراتیک برخوردار است. او اغلب نسبت به مسائل مذهبی بی‌تفاوت یا انکارکننده بوده و هویت فرهنگی خویش را بر پایه ریشه‌های ایرانی و ارمنی استوار ساخته‌است. این زمینه خانوادگی و تجربیات اولیه در تهران، وی را با چالش‌های فرهنگی و سیاسی مرتبط با ایران آشنا کرد، که بعدها در پژوهش‌های تاریخی‌اش بازتاب یافت.[۲]

مهاجرت به انگلستان و تحصیلات متوسطه

در سال ۱۳۳۳، مادر آبراهامیان وی را برای ادامه تحصیل به یک مدرسه شبانه‌روزی در انگلستان فرستاد. در این مدرسه، تمرکز آموزشی بیشتر بر تاریخ اروپا بود و این محیط جدید، وی را با رویکردهای آموزشی غربی آشنا کرد. این مهاجرت در سن نوجوانی، تأثیرات عمیقی بر مسیر حرفه‌ای وی داشت و زمینه‌ای برای گسترش دانش تاریخی‌اش فراهم نمود.[۱]

این دوره مهاجرت زودهنگام، آبراهامیان را با تفاوت‌های فرهنگی بین شرق و غرب روبرو ساخت و به تقویت دیدگاه‌های انتقادی وی نسبت به تاریخ کمک کرد. تجربیات شبانه‌روزی در انگلستان، وی را برای ورود به دانشگاه‌های معتبر آماده ساخت و علاقه‌اش به تاریخ جهان سوم را تقویت کرد.[۳]

تحصیلات دانشگاهی (آکسفورد و کلمبیا)

یرواند آبراهامیان تحصیلات عالی خود را در دانشگاه آکسفورد آغاز کرد و مدرک کارشناسی تاریخ را در سال ۱۹۶۳ از این دانشگاه دریافت کرد. سپس به نیویورک نقل مکان کرد و مدرک کارشناسی ارشد اول را در سال ۱۹۶۶ از دانشگاه کلمبیا اخذ نمود. وی مدرک کارشناسی ارشد دوم را در سال ۱۹۶۸ از دانشگاه آکسفورد گرفت و سرانجام، دکترای تاریخ را در سال ۱۹۶۹ از دانشگاه کلمبیا به دست آورد. تمرکز آموزشی وی بر تاریخ عمومی، به ویژه تاریخ اروپای جدید و جهان سوم، بود که پایه‌ای محکم برای تحقیقات بعدی‌اش در مورد خاورمیانه و ایران فراهم آورد.

در طول این دوره تحصیلات، آبراهامیان با رویکردهای نئومارکسیستی آشنا شد و بر تحلیل‌های اجتماعی-اقتصادی تأکید کرد. این مراحل آموزشی، وی را برای تدریس و پژوهش در دانشگاه‌های برجسته آماده ساخت و دیدگاه‌هایش را در مورد تاریخ از پایین شکل داد. او از این تجربیات برای توسعه روش‌شناسی تاریخی خود بهره برد که بر نقش نیروهای اجتماعی تمرکز دارد.[۱][۳]

فعالیت‌های سیاسی اولیه

عضویت در کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی

در دهه ۱۹۷۰، آبراهامیان به عضویت کنفدراسیون جهانی محصلین و دانشجویان ایرانی درآمد، سازمانی که در خارج از ایران فعالیت می‌کرد و مخالف حکومت محمدرضا پهلوی بود. این کنفدراسیون از طریق بیانیه‌ها و فشارهای سیاسی، به رژیم پهلوی اعتراض وارد می‌کرد و بر مسائل حقوق بشر و آزادی‌های سیاسی تمرکز داشت. عضویت وی در این گروه، نشان‌دهنده تعهد اولیه‌اش به مسائل سیاسی ایران از خارج کشور است.

این فعالیت‌ها بخشی از جنبش گسترده‌تر دانشجویان ایرانی در خارج بود که به دنبال تغییرات سیاسی در ایران بودند. آبراهامیان از این پلتفرم برای بیان دیدگاه‌های انتقادی خود نسبت به رژیم شاه استفاده کرد و این تجربیات، تأثیراتی بر آثار تاریخی بعدی وی داشت.

نایب‌رئیسی کمیته‌ی آزادی هنر و اندیشه در ایران

در سال ۱۳۵۵، آبراهامیان به عنوان نایب‌رئیس «کمیته برای آزادی هنر و اندیشه در ایران» انتخاب شد. این کمیته هدفش حمایت از آزادی بیان و اندیشه در برابر سرکوب‌های رژیم پهلوی بود و فعالیت‌هایی برای برجسته‌سازی نقض حقوق در ایران انجام می‌داد.

آبراهامیان خود را مورخ چپ آکادمیک معرفی می‌کند، نه از نوع حزبی یا ارتدوکس، بلکه در چارچوب نئومارکسیسم تامپسون‌محور، که بر عاملیت انسانی و فرایندهای اجتماعی تأکید دارد. این دیدگاه‌ها ریشه در فعالیت‌های سیاسی اولیه وی دارند و در آثارش بازتاب یافته‌اند. کمیته مذکور بخشی از تلاش‌های گسترده‌تر برای حمایت از روشنفکران ایرانی بود.[۱][۴]

حرفهٔ دانشگاهی

تدریس در دانشگاه‌های معتبر

یرواند آبراهامیان در دانشگاه‌های پرینستون، نیویورک و آکسفورد به تدریس تاریخ ایران و خاورمیانه پرداخت. وی بر پژوهش‌های مرتبط با تاریخ معاصر ایران تمرکز داشت و دوره‌های آموزشی‌اش شامل تاریخ عمومی با تأکید بر اروپای مدرن و جهان سوم بود.

او همچنین به عنوان پژوهشگر در برخی دانشگاه‌ها فعالیت کرده و بر تاریخ و سیاست خاورمیانه، به ویژه ایران، تحقیق می‌کند.

استادی در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک

آبراهامیان اکنون استاد تاریخ جهانی، خاورمیانه و سیاست در کالج باروک دانشگاه شهر نیویورک است. در این جایگاه، وی بر آموزش و پژوهش در زمینه‌های تاریخ معاصر ایران و مسائل مرتبط با خاورمیانه تمرکز دارد.

او در کالج باروک، دوره‌هایی را در مورد تاریخ ایران مدرن و تحولات اجتماعی تدریس می‌کند.

در سال ۲۰۱۰، آبراهامیان به عنوان عضو وابسته آکادمی هنر و علوم آمریکا انتخاب شد.[۲][۳]

آثار اصلی

ایران بین دو انقلاب

ایران بین دو انقلاب (۱۹۸۲)

یکی از آثار آبراهامیان، کتاب «ایران بین دو انقلاب» منتشرشده در سال ۱۹۸۲ است. این کتاب تحولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی ایران از انقلاب مشروطه تا انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ را بررسی می‌کند. تمرکز آن بر ساختارهای اجتماعی، نقش طبقات، حزب توده، کودتای ۲۸ مرداد و نقش روح‌الله خمینی است و از منابع گوناگونی مانند آرشیوهای وزارت خارجه بریتانیا، روزنامه‌ها، خاطرات و مصاحبه‌ها بهره برده‌است.

آبراهامیان در این کتاب، تحولات را از منظر اجتماعی تحلیل می‌کند و تأثیرات اقتصادی را برجسته می‌سازد.

تاریخ ایران مدرن (۲۰۰۸)

کتاب «تاریخ ایران مدرن» در سال ۲۰۰۸ منتشر شد و تحولات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی ایران از اواسط قرن نوزدهم تا ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد را پوشش می‌دهد. این اثر شامل کشف نفت، دخالت‌های سلطنتی، ظهور و سقوط رژیم پهلوی، انقلاب ضدسلطنتی، جنگ ایران و عراق، تغییرات اجتماعی و ظهور طبقات جدید است. تمرکز آن بر فرایندهای مدرن‌سازی و تأثیرات اقتصادی است.

آبراهامیان در این کتاب، گذار ایران به مدرنیسم را از طریق تحلیل ساختارهای اجتماعی توصیف می‌کند و نقش دولت در دگرگونی‌ها را برجسته می‌سازد. این اثر، منبعی جامع برای درک تاریخ معاصر ایران فراهم می‌آورد.

کودتا: ۱۳۳۲ (۲۰۱۳)

کتاب «کودتا: ۱۳۳۲، سیا و ریشه‌های روابط ایران و ایالات متحده در عصر جدید» در سال ۲۰۱۳ منتشر شد. این اثر نقش آمریکا و بریتانیا در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ علیه مصدق را بر اساس اسناد وزارت خارجه آمریکا، آرشیوهای بریتیش پترولیوم، مصاحبه‌های منتشرشده و جدول زمانی بررسی می‌کند. فصل‌های آن شامل ملی‌شدن نفت، مذاکرات بریتانیا-ایران، کودتا و میراث آن هستند.

این کتاب نشان می‌دهد چگونه کودتا راه را برای تغییرات سیاسی بعدی در ایران هموار کرد و تأثیرات بلندمدت آن بر روابط بین‌المللی را تحلیل می‌کند.

بحران نفت در ایران (۲۰۲۱)

کتاب «بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا» در سال ۲۰۲۱ منتشر شد. این اثر بر اساس اسناد محرمانه آمریکا، کشف نفت، تأثیر آن بر سیاست و اقتصاد ایران، نهضت ملی‌کردن نفت و نقش آمریکا و انگلیس را تحلیل می‌کند. تمرکز آن بر وقایع ۱۳۳۰–۱۳۳۲ است و نشان می‌دهد چگونه کودتای ۱۳۳۲ راه را برای انقلاب ۱۳۵۷ هموار کرد.

آبراهامیان در این کتاب، نقش نفت را به عنوان عامل کلیدی در تحولات سیاسی ایران برجسته می‌سازد و تحلیل‌های اقتصادی را با رویدادهای تاریخی ترکیب می‌کند. این اثر، درک عمیق‌تری از بحران‌های نفتی ارائه می‌دهد.

اسلام رادیکال: مجاهدین ایرانی (۱۹۸۹)

کتاب «اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی» در سال ۱۹۸۹ منتشر شد. این اثر سازمان مجاهدین خلق را به عنوان جنبشی اجتماعی بررسی می‌کند و تحولات ایدئولوژیک و سیاسی آن را توصیف می‌نماید. تمرکز آن بر نقش این سازمان در تاریخ معاصر ایران است.[۲]

خمینیسم (۱۹۹۳)

کتاب «خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی» در سال ۱۹۹۳ منتشر شد. این مجموعه مقالات، جنبه‌های ایدئولوژیک و سیاسی جمهوری اسلامی را بررسی می‌کند و بر پایه تحلیل‌های تاریخی تنظیم شده‌است. تمرکز آن بر تحولات پس از انقلاب ۱۳۵۷ است.

آبراهامیان در این اثر، خمینیسم را به عنوان یک ایدئولوژی پوپولیستی توصیف می‌کند و تأثیرات آن بر سیاست ایران را تحلیل می‌نماید. این کتاب، دیدگاه‌های نوینی نسبت به جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد.

اعترافات شکنجه‌شدگان (۱۹۹۹)

کتاب «اعترافات شکنجه‌شدگان: زندان‌ها و ابراز ندامت‌های علنی در ایران مدرن» در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. این اثر تجربیات زندانیان تحت شکنجه را توصیف می‌کند و نقش زندان‌ها در کنترل سیاسی را بررسی می‌نماید. تمرکز آن بر دوره‌های مدرن ایران است.

آبراهامیان در این کتاب، مکانیسم‌های ابراز ندامت علنی را تحلیل می‌کند و تأثیرات روانشناختی شکنجه را برجسته می‌سازد. این اثر، منبعی برای درک سیستم زندان در ایران مدرن فراهم می‌آورد.[۲]

مردم در سیاست ایران و دیگر آثار

کتاب «مردم در سیاست ایران» شامل پنج مقاله در مورد انقلاب مشروطه، کودتای ۱۳۳۲، انقلاب ۱۳۵۷، جنبش‌های کارگری و نقش احزاب سیاسی است. این اثر نقش مردم در تحولات سیاسی را از منظر جنبش‌های مردمی تحلیل می‌کند.

آبراهامیان همچنین کتاب‌هایی مانند «آنارشیسم در انقلاب روسیه» (۱۹۷۳) و «یک آنارشیست آمریکایی» (۱۹۷۸) نوشته که به مسائل خارج از ایران مربوط می‌شوند. آثار وی با زبانی ساده و دقیق نوشته شده و بر تحلیل ظریف وقایع سیاسی تمرکز دارند. دیگر مقالات وی شامل «پارانوید در سیاست ایران» و مقالاتی در جامعه‌شناسی ایران است.[۱][۲]

لیست کامل آثار منتشرشده

  • ایران بین دو انقلاب (۱۹۸۲)
  • اسلام رادیکال مجاهدین ایرانی (۱۹۸۹)
  • خمینیسم: مقالاتی دربارهٔ جمهوری اسلامی (۱۹۹۳)
  • اعترافات شکنجه‌شدگان: زندان‌ها و ابراز ندامت‌های علنی در ایران مدرن (۱۹۹۹)
  • تاریخ ایران مدرن (۲۰۰۸)
  • کودتا (۲۰۱۳)
  • بحران نفت در ایران: از ناسیونالیسم تا کودتا (۲۰۲۱)
  • مردم در سیاست ایران
  • مقالاتی در جامعه‌شناسی ایران
  • آنارشیسم در انقلاب روسیه (۱۹۷۳)
  • یک آنارخیست آمریکایی (۱۹۷۸)
  • مقاله «پارانوید در سیاست ایران»

رویکرد و روش تاریخ‌نگاری

مارکسیسم فرهنگی و نئومارکسیسم

تاریخ‌نگاری یرواند آبراهامیان بر معرفت‌شناسی دیالکتیکی استوار است و تاریخ را گفتگویی بین چارچوب مورخ و داده‌های تاریخی می‌بیند. وی چارچوب‌های خود را به صراحت بیان می‌کند و اذعان دارد که تفسیرها از منظر خاصی هستند. رویکردش ادغام جامعه‌شناسی سیاسی نئومارکسیستی است، با تمرکز بر طبقه (به عنوان رویداد و حرکت، نه ساختار ثابت)، قومیت و روابط دولت-جامعه.

او مارکسیسم را از سیاسی به آکادمیک گذار می‌دهد، تحت تأثیر گرامشی، تامپسون و آنالز، که بر طبقه، فرهنگ و حقوق فردی تأکید دارد. در خاورمیانه، در دهه ۱۹۶۰ شکوفا شد و شورش‌های عربی را چالش می‌بیند که عوامل غیرطبقاتی را برجسته می‌کند. آبراهامیان بر مارکسیسم فرهنگی تأکید دارد و برتری اقتصاد بر همه چیز را نادرست می‌داند.

تأکید بر طبقات اجتماعی و جنبش‌های مردمی

یرواند آبراهامیان از روش‌های علی-تبیینی استفاده می‌کند، عمدتاً تحلیل علی ساختاری، از منظر نئومارکسیستی. تک‌علی فرهنگی یا نژادی را رد می‌کند. در «مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران»، استبداد شرقی را از طریق ساختارهای اجتماعی قاجار نقد می‌کند. در «ایران بین دو انقلاب»، گذارها را از طریق پویایی طبقاتی-قومی و تأثیر غربی تحلیل می‌کند.

او توده‌ها را سازندگان تاریخ می‌بیند، نه نخبگان. جامعه ایران را طبقاتی می‌داند و بر تضاد طبقاتی تأکید دارد. در «شکل‌گیری پرولتاریا در ایران مدرن»، جنبش‌های ۱۳۲۰–۱۳۳۲ را تحلیل می‌کند و عوامل داخلی مانند تورم و سازمان‌های سیاسی را محرک می‌داند، نه فقط اشغال شوروی.[۲][۳]

رابطهٔ دولت و جامعه در تاریخ ایران

آبراهامیان دولت را رکن جامعه می‌بیند، نه جدا از آن، و از مارکس الهام می‌گیرد که دولت ابزار طبقه حاکم است اما می‌تواند خودمختاری نسبی داشته باشد. او با مکتب مدرنیست و مارکسیست‌هایی مانند اسکوکپل مخالف است که دولت را خودمختار قوی می‌دانند. در ایران، خودمختاری دولت پهلوی را عامل ضعف و انزوای اجتماعی می‌داند که به انقلاب منجر شد، در حالی که وابستگی جمهوری اسلامی به طبقات خاص، پایه اجتماعی آن را تقویت کرد.

او در کتاب «تاریخ ایران مدرن»، دولت را موتور دگرگونی‌ها می‌بیند و گذار از فئودالیسم به سرمایه‌داری دولتی را ردیابی می‌کند. او تاریخ ایران را از منظر جامعه‌شناختی بررسی می‌کند و بر شکاف‌های افقی (طبقاتی) و عمودی (قومی، قبایل) تأکید دارد. تا دوره رضاشاه، تاریخ ایران را قبایل‌محور می‌بیند و قدرت سیاسی را از خاستگاه قبایل ناشی می‌داند، سپس به ساختارهای بوروکراتیک مدرن گذار کرد.[۲][۴]

دیدگاه‌های کلیدی

دولت، استبداد و جامعهٔ مدنی در دورهٔ قاجار و پهلوی

در دوره قاجار، شاهان مستبد بودند اما بدون ابزار استبداد ملی، و ایران فاقد جامعه مدنی نبود. یرواند آبراهامیان استبداد شرقی را نقد می‌کند و بر ساختارهای اجتماعی تأکید دارد. خودمختاری دولت پهلوی را عامل انزوا می‌بیند که به انقلاب منجر شد.

او دولت را پدیده‌ای تنیده در جامعه می‌بیند و تحولات را از منظر داخلی تفسیر می‌کند. در دوره پهلوی، وابستگی به طبقات خاص را عامل ثبات یا ضعف می‌داند.

نقش طبقه و پرولتاریای ایران مدرن

از تعریف لنین طبقه (گروه‌های مبتنی بر روابط تولید) و نقل از تامپسون (طبقه به عنوان حرکت و تضاد) استفاده می‌کند. فقدان مطالعات طبقاتی در ایران را به جدایی دولت-جامعه در علوم غربی، ناسیونالیسم و استبداد نسبت می‌دهد. جامعه ایران را طبقاتی می‌داند و تضادها را برجسته می‌سازد.

در تحلیل پرولتاریا، عوامل داخلی را محرک جنبش‌ها می‌بیند و نقش سازمان‌های سیاسی را تأکید می‌کند. این دیدگاه، درک طبقاتی از تاریخ ایران فراهم می‌آورد.

جمعیت، اعتراض خیابانی و انقلاب‌های ایران

در انقلاب مشروطه، جمعیت را متشکل از طبقات متوسط (تجار، مذهبیون، کارگران) می‌بیند که غیرخشونت‌آمیز و هدفمند بودند. با لوبون مخالف است که جماعت را غیرعقلانی می‌داند و با رود مقایسه می‌کند: جمعیت در ایران ابزار بیان توده‌ها، کانون در بازار و محلات متوسط، محرک گرسنگی، و موفق‌تر در ایران.

او انقلاب‌ها و اعتراضات خیابانی را ملهم از فرهنگ تاریخی ایرانی می‌بیند، نه صرفاً نفوذ خارجی. نقش مردم در سیاست را از منظر جنبش‌های مردمی تحلیل می‌کند.[۲][۴]

دین، پوپولیسم و تشیع سیاسی

یرواند آبراهامیان دین را ایدئولوژی متغیر می‌داند که گاه نظام را تقویت یا تضعیف می‌کند. کمتر از اقتصاد و جامعه ناشی می‌شود، اما بخشی از آگاهی عمومی است. تشیع نه مخدر توده‌ها است و نه همیشه انقلابی؛ واکنش به بحران‌های اقتصادی و اخلاقی کمک می‌کند.

نظام خمینی را پوپولیستی می‌خواند، نه بنیادگرایانه، و پراگماتیسم آن را عامل احتمالی تغییر می‌داند. دو گونه پوپولیسم (چپ و راست) را در انقلاب تشخیص می‌دهد؛ پوپولیسم چپ در آغاز مسلط بود اما راست غالب شد، که به فشارهای خارجی نسبت می‌دهد.[۲][۵]

نقد استبداد شرقی و تاریخ‌نگاری کلاسیک

یرواند آبراهامیان در قضاوت‌های ارزشی محتاط است و اقدامات را به خاستگاه‌های طبقاتی-قومی نسبت می‌دهد، هرچند ارزش‌های نئومارکسیستی (ضد امپریالیسم، دموکراسی، سکولاریسم) به طور ظریف ظاهر می‌شوند. استبداد شرقی را از طریق ساختارهای اجتماعی نقد می‌کند و تاریخ‌نگاری کلاسیک را چالش می‌کشد.

او تک‌علی فرهنگی را رد می‌کند و بر تحلیل ساختاری تأکید دارد. در آثارش، گاه از توضیحات «یک‌بارگی» استفاده می‌کند اما به تحلیل ساختاری بازمی‌گردد.[۲][۳]

رابطه با چپ سنتی ایران

آبراهامیان از سیاست‌ها و مواضع چپ سنتی در ایران دفاع می‌کند و اسطوره‌هایی مانند نقش حزب توده در تضعیف دکتر محمد مصدق یا جلوگیری از کودتا را رد می‌کند. حمایت چپ سنتی از نظام خمینی را بر اساس برنامه‌های اقتصادی (ملی کردن صنایع، نظام بانکی، بازرگانی خارجی) و اجتماعی (گسترش تأمین اجتماعی، توسعه روستاها) توجیه می‌کند و آن را نشانه برنامه پیشرو و ضد امپریالیستی می‌داند.

بیگانه‌ستیزی خمینی را گرایش ضد امپریالیستی تفسیر کرده و عدم مخالفت چپ سنتی با رژیم در دوران جنگ ایران و عراق را مسئولانه می‌خواند، زیرا آن را جنگ دفاع ملی مشابه جنگ جهانی دوم می‌بیند. او جواد ظریف را با مصدق مقایسه می‌کند و هر دو را مدافع استقلال ملی می‌داند. این دیدگاه‌ها، رابطه وی با چپ سنتی را برجسته می‌سازد.[۵]

دیدگاه‌های معاصر (مصاحبه‌های اخیر)

ایران در عصر کهنسالی علی خامنه‌ای

آبراهامیان در مصاحبه‌ای با ایران وایر دیدگاهای خود را دربارهٔ خامنه‌ای و نظام جمهور اسلامی بیان می‌کند. او در بخشی از مصاحبه خود چنین می‌گوید:

خامنه‌ای، اکنون ۸۵ ساله و یک سال جوان‌تر از خمینی در زمان مرگش در ژوئن ۱۹۸۸، جانشین واضحی ندارد؛ مجمع تشخیص مصلحت با ۸۸ روحانی می‌تواند روحانی استبدادی دیگری انتخاب کند، که ممکن است چالش‌هایی بر سر جانشینی پسر خامنه‌ای ایجاد کند و به ولایت فقیه موروثی منجر شود، که رژیم اسلامی را بیشتر تضعیف کند.

جمهوری اسلامی عمیقاً نهادینه شده‌است و خمینی جانشینی را از تاریخ اولیه اسلام جاسازی کرد؛ نهادها بدون توجه به افراد ادامه می‌یابند و جایگزین‌های مشابهی می‌سازند، بدون بحران عمده اما با خفه کردن جامعه و فرسایش مشروعیت، زیرا مشارکت عمومی در انتخابات کاهش می‌یابد. چالش‌های بلندمدت ممکن است میان نخبگان بر سر بهترین رهبر ایجاد شود، اما این داخلی هسته است و جامعه گسترده را تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.

آبراهیمیان ابراهیم رئیسی را قرون‌وسطی می‌بیند، ریشه در پاکسازی‌های انکیزیسیونی مانند اعدام‌های ۱۹۸۸ (بر اساس سؤالاتی در مورد آخرت، قرآن و محمد)، که ایدئولوژیکی بودند نه صرفاً سیاسی و به اجرای شریعت تحت لفظی منجر شدند. اعدام‌های ۱۹۸۸ دوران جدیدی از افراطی‌گرایی ایدئولوژیک را آغاز کرد و میانه‌روها را از جنبش انقلابی خمینی (شامل ملی‌گرایان و روشنفکران) پاکسازی کرد تا فقط سخت‌گیران باقی بمانند.

آبراهامیان می‌گوید، مسائل زنان جایگزین ارتداد به عنوان آزمون شده، با تقاضا برای چادر اجباری بیش از حجاب ساده، برای تضمین حمایت سخت‌گیران و ثبات، اما پایه را باریک می‌کند؛ این بحران فرهنگی عمیق‌تری ایجاد می‌کند، زیرا گفتمان رژیم (حقوق الهی) با گفتمان عمومی (حقوق طبیعی، آزادی، برابری) برخورد می‌کند.

هیچ خروج آسانی از بن‌بست سرکوب-اعتراض وجود ندارد؛ ناآرامی تشدیدشده ممکن است فرماندهان سپاه را به تصاحب قدرت به عنوان «رضاشاه جدید» وادارد، اما این مشروعیت را بیشتر کاهش می‌دهد و گفتمان حقوق را حل‌نشده می‌گذارد.[۶]

اعتراضات سراسری ۱۴۰۱ و امکان انقلاب

آبراهامیان در مصاحبه با یورو نیوز، اعتراضات اخیر ایران (مانند «اعتراضات سراسری ۱۴۰۱») را «شورش» می‌نامد و تصور تبدیل آنها به انقلاب را اغراق‌آمیز و خوشبینانه می‌داند. از دیدگاه تاریخی، بسیاری از شورش‌ها به انقلاب منجر نمی‌شوند و انقلاب واقعی تنها زمانی رخ می‌دهد که قیام عمومی از پایین رژیم را سرنگون کند، مانند انقلاب ۱۹۷۹.

آبراهامیان می‌گوید: رژیم شاه مشروعیتی نداشت، در حالی که جمهوری اسلامی هنوز ۱۵ تا ۲۰ درصد مشروعیت دارد (بر اساس حمایت مذهبی بخش کوچکی از جامعه). بدون اتفاق غیرمنتظره (مانند حمله خارجی یا بحران داخلی شدید)، رژیم سقوط نخواهد کرد و تقابل مداوم به چندقطبی شدن جامعه منجر می‌شود.

هرچند مشروعیت در ۲۰ سال گذشته کاهش یافته (به دلیل انتخابات بی‌معنی، حاشیه‌روی اصلاح‌طلبان و مشکلات اقتصادی)، اما برای سرنگونی کافی نیست. مشارکت پایین در انتخابات (کمتر از ۴۰ درصد در آخرین دور) نارضایتی را نشان می‌دهد، اما بحران دائمی است زیرا گفتمان رژیم (ولایت فقیه و حقوق الهی) با گفتمان مردم (حقوق بشر، آزادی، برابری و حقوق زنان) متفاوت است. این ناهماهنگی حل‌شدنی نیست، زیرا رژیم نمی‌تواند جامعه تحصیل‌کرده را کنترل کند؛ حدود ۸۰ درصد جامعه به گفتمان روشنگری باور دارند. تنها راه رژیم، حرکت تدریجی به سمت ایده‌های روشنگری بدون عبور از خط قرمز مشروعیت الهی است، اما چنین افرادی در قدرت دیده نمی‌شوند.

مردم به حجاب اختیاری، اقتصاد بهتر و آموزش اهمیت می‌دهند و اگر رژیم تأمین کند، انقلاب دیگری رخ ندهد؛ جامعه می‌تواند بدون نام سکولار، عملی سکولار عمل کند. تفاوت با انقلاب ۱۹۷۹ در مشروعیت رژیم است: شاه پس از سرکوب‌ها مشروعیت را از دست داد، اما جمهوری اسلامی حمایت مذهبی دارد.

در ضمن حملات به روحانیت جدید نیست و ریشه در تاریخ دارد، اما رابطه‌ای بین بخشی از جامعه و روحانیت باقی است. اگر شرایط ثابت بماند، بی‌ثباتی ادامه یابد، نارضایتی افزایش یابد، اما رژیم سقوط نکند و جامعه چندقطبی‌تر شود.

قشر خاکستری ممکن است با اعتصابات گسترده بپیوندد، اما اعتراضات سازمان‌یافته نیست. انقلاب‌ها اغلب بدون رهبر شروع می‌شوند و رهبری ممکن است اعتراضات را تضعیف کند؛ حضور رضا پهلوی می‌تواند رژیم جمهوری اسلامی را تقویت کند، زیرا مردم بدبین هستند و اعتبار سکولار او را زیر سؤال می‌برند.[۷]

منابع

  1. ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ ۱٫۴ ۱٫۵ یرواند آبراهامیان - طاقچه
  2. ↑ ۲٫۰۰ ۲٫۰۱ ۲٫۰۲ ۲٫۰۳ ۲٫۰۴ ۲٫۰۵ ۲٫۰۶ ۲٫۰۷ ۲٫۰۸ ۲٫۰۹ ۲٫۱۰ نگرش‌های تاریخی پرفسور یرواند آبراهامیان - رادیو زمانه
  3. ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ ۳٫۳ ۳٫۴ ۳٫۵ تاریخ‌نگاری پروفسور یرواند آبراهامیان - پیمان آنلاین
  4. ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ ۴٫۳ کارنامه یرواند آبراهامیان: سرنوشت ایران بین دو انقلاب - اتحاد جمهوری‌خواهان ایران
  5. ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ یرواند آبراهامیان و چپ سنتی - ایران گلوبال
  6. ↑ ۶٫۰ ۶٫۱ ایران در عصر کهنسالی خامنه‌ای؛ گفت‌وگو با یرواند آبراهامیان - ایران وایر
  7. ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ «تصور تبدیل اعتراضات در ایران به انقلاب، اغراق‌آمیز بود» - یورو نیوز
برگرفته از «https://www.iran-pedia.org/w/index.php?title=کاربر:Khosro/صفحه_تمرین&oldid=82551»