انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ۱۴۰۰
انتخابات ریاست‌جمهوری ایران ۱۴۰۰ سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری در ایران به شمار می رود که در روز ۲۸ خرداد ۱۴۰۰برگزار شد. خامنه‌ای پیش از این انتخابات با تأکید بر «دولت جوان حزب‌اللهی» نشان داده بود که قصد دارد در این انتخابات کاندیدای مطلوب خود را منصوب کرده و جناح‌های رقیب را حذف نماید. در عمل نیز شورای نگهبان با رد صلاحیت تمامی کاندیداها صحنه را برای پیروزی ابراهیم رئیسی آماده کرد. در میان کاندیداها حتی علی لاریجانی مشاوره خامنه‌ای و رئیس پیشین مجلس نیز رد صلاحیت شد. علاوه بر ابراهیم رئیسی تنها شش کاندید تأیید صلاحیت شدند که در بین عناصر ساختاری جمهوری اسلامی قادر به رویارویی با ابراهیم رئیسی نیستند. این شش کاندیدا عبارت بودند از سعید جلیلی، امیرحسن قاضی زاده هاشمی، عبدالناصر همتی، محسن مهرعلیزاده، محسن رضایی. همزمان با آغاز انتخابات ریاست جمهوری در ایران اغلب مردم نشان دادند که قصد تحریم آن را دارند و رأی دادن را محکوم میکنند. کمپین تحریم انتخابات با هشتک «رأی من سرنگونی» از بزرگترین کمپین های سال ۱۴۰۰ به شمار می‌رود. این هشتک مورد استقبال بسیاری از مردم از جمله مادران شهدای قیام آبان قرار گرفت. در روزهای پایانی تبلیغات کاندیداها، علیرضا زاکانی و سعید جلیلی به نفع ابراهیم رئیسی و محسن مهرعلیزاده به نفع عبدالناصر همتی کناره گیری کردند. بنا به گزارشات مردمی میزان مشارکت در این انتخابات بسیار پایین بود اما رژیم ایران میزان مشارکت را ۲۸ میلیون و ۹۳۳ هزار و چهار نفر اعلام کرد. در این انتخابات بنا به آمار حکومتی رئیسی با ۱۷ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۳۴۵ رأی خود را پیروز اعلام انتخابات کرد. [۱]
انتخابات ریاست جمهوری در ایران
تا کنون ۱۲ دور انتخابات ریاست جمهوری در ایران برگزار شده است.
در این ۱۲ دوره این افراد رئیس جمهور بوده اند:
- ابوالحسن بنی‌صدر (۲۸ روز- از ۱۵ بهمن ۱۳۵۸ تا ۱ تیر ۱۳۶۰)
- محمدعلی رجایی (۲۸ روز- از ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ تا ۸ شهریور)
- علی خامنه‌ای (۱۷ مهر ۱۳۶۰ تا ۱۳ شهریور ۱۳۶۴ - ۱۳ شهریور تا ۲۵ مرداد ۱۳۶۸ )
- اکبر هاشمی رفسنجانی ( ۲۵ مرداد ۶۸ تا ۱۲ مرداد ۱۳۷۲- ۱۲ مرداد ۷۲ تا ۱۲ مرداد ۱۳۷۶ )
- محمد خاتمی ( ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ تا ۱۱ مرداد ۱۳۸۰ - ۱۱ مرداد ۱۳۸۰ تا ۱۲ مرداد ۱۳۸۴)
- محمود احمدی نژاد (۱۲ مرداد ۱۳۸۴ تا ۱۲ مرداد ۱۳۸۸- ۱۲ مرداد ۱۳۸۸ تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۲)
- حسن روحانی (۱۲ مرداد ۱۳۹۲ تا ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ - ۱۲ مرداد ۱۳۹۶ تا ۱۲ مرداد ۱۴۰۰)
سیزدهمین دور انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۴۰۰) در ایران روز ۲۸ خرداد ۱۴۰۰[۲] برگزار می‌شود.
نقش انتخابات در نظام حکومتی ایران
نظر به ساختار نظام سیاسی و نص صریح قانون اساسی در ایران که اختیارات ولی‌فقیه را مافوق سایر نهادها و شخصیت‌های حکومتی می‌شمارد و تصمیمات او را در مورد امور اساسی نظامی، سیاسی و افتصادی به عنوان فصل‌الخطاب و مقدم و مرجح بر سایر مقامات و نهادهای حکومتی به رسمیت می‌شناسد، انتخاب نفراتی که مانند سایر کشورها مردم را نمایندگی کرده و از حقوق آنها دفاع کنند، چندان محلی از ارعاب ندارد و چندان مورد نظر نیست و تنها به منظور مشروعیت نظام برگزار می‌شود. بر این اساس کاندیداهای انتخاباتی لازم است کاملاً مورد تأیید ولی فقیه نظام حکومتی قرار گیرند. به‌طور خاص خامنه‌ای مدت‌ها پیش‌تر از برگزاری انتخابات ۱۴۰۰، به کرات بر تشکیل «دولت جوان حزب‌اللهی» تأکید کرده و از نیت خود مبنی بر سپردن پست ریاست جمهوری به فردی که مورد قبول او باشد، پرده برداشته بود. به همین خاطر هم بود که شورای نگهبان نیز عملا به حذف کاندیداهای سایر جناح‌ها مبادرت کرد و با رد صلاحیت تمامی کاندیداها ـ‌حتی علی لاریجانی مشاور خامنه‌ای و رئیس پیشین مجلس- صحنه را برای پیروزی ابراهیم رئیسی ـ‌کاندیدای مطلوب خامنه‌ای‌ـ آماده کرد. علاوه بر ابراهیم رئیسی تنها شش کاندید که به لحاظ وزن سیاسی قادر به رویارویی چندان با ابراهیم رئیسی نیستند، تأیید صلاحیت شدند؛ سعید جلیلی، امیرحسن قاضی زاده هاشمی، عبدالناصر همتی، محسن مهرعلیزاده، محسن رضایی، از جمله‌ی تأیید شدگان هستند.
وظایف و اختیارات ریاست جمهوری
بنابر اصل یکصد و سیزدهم قانون اساسی
«پس از علی خا منه‌ای ، رئیس‌جمهور عالی‌ترین مقام رسمی کشور است و مسئولیت اجرای قانون اساسی و ریاست قوه مجریه را جز در اموری که مستقیماً به رهبری مربوط می‌شود، بر عهده دارد.»
با این وجود وظایف و اختیارات رئیس‌جمهور در ایران با سایر کشورها متفاوت است. به عنوان نمونه نیروهای مسلح، قوهٔ قضائیه، تلویزیون دولتی و دیگر نهادهای حکومتی مانند شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام، همگی تحت کنترل رهبر (ولی‌فقیه) هستند. بنابر اصل یکصد و ده قانون اساسی وظیفه‌ی «تعیین سیاستهای کلی نظام» هم از اختیارات ولی‌فقیه می‌باشد و رئیس‌جمهور به‌طور مستقیم در این کار دخالتی ندارد و تنها مجری آنها است. همچنین به‌طور غیررسمی مقرر شده‌است که برای انتخاب وزرای کابینه از جمله وزارتخانه‌های حساس، همچون امور خارجه، کشور، دفاع و وزارت اطلاعات، هماهنگی با رهبری الزامی است. [۳]
رهبر جمهوری اسلامی ایران می‌تواند هر یک از وزرا و معاونان رئیس‌جمهور را در هر زمان، بدون درنظرگرفتن تصمیم رئیس‌جمهور یا مجلس شورای اسلامی، عزل یا بازگرداند. به همین ترتیب، علی خامنه‌ای، رهبر کنونی که به عنوان ولی فقیه در مسند حاکمیت قرار دارد، بیش از سه دهه است به صدور احکام و تصمیم‌گیری نهایی در مورد اقتصاد، آموزش، محیط‌زیست، سیاست خارجی، برنامه‌ریزی ملی از جمله در حوزه رشد جمعیت و هر چیز دیگری در ایران اشتغال دارد. افزون بر این‌ها تصمیم‌گیری نهایی در مورد میزان شفافیت انتخابات نیز از اختیارات رهبری می‌باشد.
اختلاف در درون نظام
در خصوص شرایط احراز پست ریاست جمهوری،قانون اساسی تصریح می‌کند که:
رئیس‌جمهور باید از میان رجال مذهبی و سیاسی که واجد شرایط زیر باشند انتخاب گردد:
ایرانی‌الاصل، تابع ایران، مدیر و مدبر، دارای حسن سابقه و امانت و تقوی، مؤمن و معتقد به مبانی جمهوری اسلامی ایران و مذهب رسمی کشور.
سید علی خامنه‌ای در ۲۴ مهر ۱۳۹۵، سیاستهای کلی انتخابات را با مشورت مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین و به رؤسای قوای سه‌گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ کرد. بر اساس جزء ۵ از بند ۱۰ این ابلاغیه، بنا شد تعاریف دقیق از «رجل سیاسی مذهبی» و «مدیر و مدبر بودن» توسط شورای نگهبان اعلام شود.[۴] شورای نگهبان پس از بررسی شرایط مذکور را در ۲۰ دی ۱۳۹۶ تصویب کرد، اما در آن زمان آن را ابلاغ نکرد. پس از حدود چهار سال، در جلسه‌ای مورخ ۱۴۰۰/۰۲/۰۸ این تعاریف کمی مورد اصلاح قرار گرفت و سه روز بعد، در ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰ برای اجرا به وزارت کشور ابلاغ شد؛[۵] اما با مخالفت معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری و دستور شخص رئیس‌جمهور، حسن روحانی این مصوبه رد شد و وزارت کشور اعلام کرد که قانون موجود انتخابات ملاک عمل وزارت کشور برای ثبت نام از داوطلبان خواهد بود.[۶] در واکنش به سخنان روحانی، عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان اعلام کرد که «ثبت‌نام‌هایی که فاقد مدارک [گفته شده در مصوبه شورای نگهبان] باشد اعتباری ندارد و مورد بررسی قرار نمی‌گیرد».[۷]
هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات ریاست‌جمهوری زیرنظر شورای نگهبان، نامزدهای ثبت‌شده را رد می‌کند و شمار اندکی را برای شرکت در انتخابات برمی‌گزیند.[۸] شورای نگهبان علل رد صلاحیت هر یک از نامزدها را به‌صورت عمومی اعلام نمی‌کند، اما به‌گفته اعضای شورای نگهبان، این دلایل در صورت تمایل به خود نامزدان ردصلاحیت‌شده توضیح داده می‌شود. تاکنون هیچ زنی در تاریخ جمهوری اسلامی ایران، برای شرکت در انتخابات ریاست‌جمهوری تأیید صلاحیت نشده‌است.
بنابر مصوبه مجلس شورای اسلامی، از سال ۱۳۸۵ حداقل سن برای شرکت در تمامی انتخابات‌ها، ۱۸ سال تمام است.[۹]
معیار شورای نگهبان برای ثبت نام نامزدها
شرایط جدید نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ۱۴۰۰/۲/۸ توسط شورای نگهبان علام شد. این شورا با افزودن اصلاحیه‌ای به مصوبه مورخ ۱۳۹۶/۱۰/۲۰ شرایط نامزدهای انتخابات ریاست‌جمهوری تصویب و به شرح زیر به تصویب رسانده‌است:شورای نگهبان با تجدید نظر در مورد شرایط نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری مصوب ۱۳۹۶/۱۰/۲ اصلاحیه‌ی جدید به آن افزود و در تاریخ ۱۴۰۰/۲/۸ این مصوبه را به شرح زیر ا علام نمود:
- تعاریف رجل سیاسی مذهبی، مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست‌جمهوری عبارتند از:
- رجال مذهبی، رجالی هستند که آگاهی لازم به دین اسلام و مذهب تشیع داشته و تدین و تقیدشان به انجام شعائر و مناسک دینی در زندگی فردی و اجتماعی از برجستگی ویژه‌ای برخوردار باشد، به‌گونه‌ای که در میان مردم به این ویژگی، شناخته و مشهور باشند.
- رجال سیاسی، رجالی هستند که قدرت تحلیل و درک آنها از مسائل و پدیده‌های سیاسی به جهت آگاهی عمیق‌شان از مسائل سیاسی اجتماعی اعم‌از داخلی و بین‌المللی و حضورشان در صحنه‌های سیاسی به‌نحوی باشد که همواره مصالح نظام اسلامی و معیارهای اصیل انقلابی در عملکرد آنها لحاظ شده باشد، به‌گونه‌ای که در میان مردم به این ویژگی، شناخته و مشهور باشند.
- مدیر، شخصی است برخوردار از شایستگی‌های ذاتی و اکتسابی لازم از نظر دانش و مهارت، شخصیت و نگرش‌های فردی و تجربه که توانایی شناخت و استفاده بهینه از منابع انسانی و مادی در کشور را با رعایت حداکثر بهره‌وری و در راستای مأموریت، رسالت و اهداف کلان نظام و ارزش‌های حاکم بر جامعه داراست و پیشینه او حاکی از موفقیت وی در صحنه‌های مدیریتی کلان باشد.
- مدبر، شخصی است که از توانایی پیش‌بینی و عاقبت‌اندیشی نسبت به امور، مبتنی بر عقلانیت و دانش صحیح برای اداره امور کشور برخوردار باشد و در بحران‌ها قدرت حل مشکلات و برون‌رفت از آنها را به نحو شایسته داشته باشد.
- شرایط و معیارهای لازم جهت تشخیص رجل سیاسی مذهبی و مدیر و مدبر بودن نامزدهای ریاست جمهوری عبارتند از:
- پیشینه‌های کافی و قابل ارزیابی در فعالیت‌های مذهبی و سیاسی از قبیل مکتوبات، سخنرانی‌ها و اعلام مواضع
- پیشینه تصدی حداقل مجموعاً چهار سال در مناصب ذیل که در احراز مدت جمع پیشینه تصدی در یک یا چند مورد از مناصب مذکور کفایت می‌کند:
- مقامات سیاسی موضوع بندهای «الف»، «ب» و «ج» ماده ۷۱ قانون مدیریت خدمات کشوری مصوب ۱۳۸۶/۸/۷
- معاونین رؤسای قوای سه‌گانه
- اعضای شورای عالی امنیت ملی
- اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام
- مدیر مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه کشور
- رؤسای سازمان‌ها، مؤسسات و نهادهای دولتی و مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی در سطح ملی
- فرماندهان عالی نیروهای مسلح با جایگاه سرلشکری و بالاتر
- رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در سطح کشور
- استانداران
- شهرداران شهرهای بالای دو میلیون نفر جمعیت
- اشخاص، مقامات و مدیران هم‌طراز مناصب فوق به تشخیص شورای نگهبان
- سلامت و توانایی لازم جهت ایفای مسئولیت‌های ریاست‌جمهوری
- حداقل سن ۴۰ سال تمام شمسی و حداکثر سن ۷۵ سال تمام شمسی در هنگام ثبت‌نام
- داشتن مدرک تحصیلی حداقل کارشناسی ارشد یا معادل آن مورد تأیید وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و یا مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه
- ارائه برنامه‌ها و خط مشی‌های اجرایی در چارچوب صلاحیت و اختیارات قوه مجریه مبتنی بر اسناد بالادستی از جمله قانون اساسی و سیاستهای کلی نظام
- معرفی مشاوران جهت تشریح برنامه‌ها و توان مدیریتی
- عدم محرومیت از حقوق اجتماعی در زمان ثبت‌نام
- فقدان پیشینه محکومیت کیفری مؤثر
- عدم محکومیت قطعی کیفری به جرایم اقتصادی از جمله کلاهبرداری، رشاء و ارتشاء، اختلاس، تبانی در معاملات دولتی، پولشویی، اخلال در نظام اقتصادی کشور و عدم محکومیت به اقدام علیه نظام جمهوری اسلامی ایران
- وابسته نبودن به گروه‌های غیرقانونی و فقدان سوء پیشینه امنیتی از جمله در اعتراضات سال ۱۳۸۸
- عدم وابستگی به رژیم گذشته و مؤثر نبودن در تحکیم
آنچنانکه از این شرایط بروشنی پیداست، شرایط ثبت نام در انتخابات ریاست جمهوری بیش از قابلیت‌ها و توانمندی کاندیدا و تعهدپذیری او در قبلا مصالح و منافع مردم، یر التزام او به «سیاستهای کلی نظام» « مصالح نظام اسلامی و معیار های انقلابی» تأکید کرده و آنها را مد نظر قرار داده است.
روند برگزاری انتخابات
| رویداد | آغاز | پایان | مدت |
|---|---|---|---|
| ثبت‌نام داوطلبان | سه‌شنبه ۲۱ اردیبهشت | شنبه ۲۵ اردیبهشت | ۵ روز |
| رسیدگی به صلاحیت داوطلبان | یکشنبه ۲۶ اردیبهشت | دوشنبه ۳ خرداد | ۹ روز |
| انتشار اسامی نهایی | سه‌شنبه ۴ خرداد | سه‌شنبه ۴ خرداد | ۱ روز |
| تبلیغات | سه‌شنبه ۴ خرداد | چهارشنبه ۲۶ خرداد | ۲۳ روز |
| ممنوعیت تبلیغات | پنج‌شنبه ۲۷ خرداد | پنج‌شنبه ۲۷ خرداد | ۱ روز |
| برگزاری انتخابات | جمعه ۲۸ خرداد | جمعه ۲۸ خرداد | ۱ روز |
۱- ثبت‌نام اولیه
بر اساس اعلام وزارت کشور، زمان ثبت‌نام نامزدان، از ۲۱ تا ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ تعیین شده‌بود.[۱۱]
داوطلبان ریاست‌جمهوری بایستی به همراه نمایندگان تام‌الاختیار آنها که کتباً معرفی شده بودند ظرف پنج روز از تاریخ انتشار دستور آغاز انتخابات به وزارت کشور مراجعه نموده و ثبت‌نام می‌کردند.
۲- تأیید صلاحیت و معرفی نامزدها
نظارت بر تأیید صلاحیت داوطلبان و انتخابات به عهدهٔ شورای نگهبان بود و این شورا با استفاده از ۵ روز دوم مهلت قانونی خود، ظرف ۹ روز به صلاحیت داوطلبان رسیدگی کرد. شوری نگهبان در پایان، اسامی نامزدها را روز سه‌شنبه چهارم خرداد به وزارت کشور اعلام کرد.[۱۲]
۳- رأی‌گیری و اعلام نتیجه
بنابر قانون جمهوری اسلامی ایران رأی‌گیری در یک روز جمعه برگزار خواهد شد و نامزدی که اکثریت مطلق آرا را کسب کند به‌عنوان رئیس‌جمهور برگزیده می‌شود. چنانچه در مرحلهٔ نخست برای هیچ‌یک از داوطلبان اکثریت مطلق حاصل نگردد، انتخابات دو مرحله‌ای خواهد شد. دو نامزدی که بیشترین آرا را در مرحلهٔ نخست داشته‌اند در انتخابات مرحلهٔ دوم شرکت میکنند. انتخابات مرحلهٔ دوم در جمعه هفته بعد انجام خواهد گرفت.[۱۳]
تحریم گسترده انتخابات
با توجه به شدت بحران‌های فزاینده سیاسی، اجتماعی و اقتصادی در ایران و فشارهای طاقت فرسای ناشی از آن که موجب ناامیدی جامعه از پیگیری حتی مطالبات حداقلی‌شان در چارچوب قوانین جمهوری اسلامی شده‌است و با توجه به فساد گستردهٔ مالی و اداری،افشا شده توسط دست اندکاران حاکمیت که در تضاد هر جناح با جناح دیگر با اسناد غیرقابل انکار علنی شده، اعتراض‌های سراسری دی ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ و سرکوب آن توسط حکومت، نبود آزادی‌های سیاسی همچون آزادی بیان و نقض حقوق بشر، عدم مقبولیت و مشروعیت گفتار حکومت، اصلاح‌ناپذیری ساختار سیاسی و انتخابات نمایشی و غیرآزاد، محدودیت‌های شدید سیاسی، اجتماعی و مذهبی پیوسته، ناامیدی و بی‌اعتمادی مردم به هر دو جناح حاکمیت (اصلاح‌طلبان و اصولگرایان)، تحریم‌های آمریکا به دلایل سیاستهای غیر قانونی بمب سازی و صدور تروریسم در منطقه و پاسخگو نبودن حاکمیت در قبال تعهدات و قوانین بین المللی در این رابطه و پنهانکاری در این زمینه ها و درپی آن بحران اقتصادی؛ میزان مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۰ به گونه ای بی سابقه تر از قبل، با کاهش بسیار مواجه خواهد شد.[۱۴][۱۵][۱۶][۱۷][۱۸][۱۹]
نارضایتی‌ها از عملکرد نظام جمهوری اسلامی و جناح‌های آن به اندازه‌ای گسترده‌است که به گفتهٔ رادیو فردا، تأثیر آن بر میزان مشارکت مردم در انتخابات ۱۴۰۰، مقامات نظام را نگران کرده‌است؛[۲۰]با این وجود برخی از مسئولان جمهوری اسلامی از جمله عبدالرضا رحمانی، حسام‌الدین آشنا، محمود صادقی و حسن غفوری‌فرد مشارکت ۲۰ درصدی در انتخابات ۱۴۰۰ را هم کافی دانسته‌اند.[۲۱][۲۲][۲۳][۲۴] حسن روحانی از عدم مشارکت مردم ابراز نگرانی کرد و گفت که اگر مشارکت حداکثری صورت نگیرد، «به معنای پایان تمام حرکت‌ها و انقلاب‌ها در کشور است» و «ضربه بسیار بزرگی» به جمهوری اسلامی خواهد بود.[۲۵][۲۶][۲۷][۲۸][۲۹] عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، با اشاره به مشارکت پایین مردم در انتخابات مجلس یازدهم گفت: «یکی از دغدغه‌های ما میزان مشارکت در انتخابات ریاست‌جمهوری است.»[۳۰] با این حال عباسعلی کدخدایی با پیش‌بینی مشارکت کم مردمی در انتخابات پیش‌رو اعلام کرد: «از نظر حقوقی و قانونی مشارکت پایین مشکل حقوقی ایجاد نخواهد کرد.»[۳۱]
محمد خاتمی، اعتراف کرد که «اگر «تکرار» هم کنم، دیگر مردم رأی نمی‌دهند» که بی‌بی‌سی فارسی آن را نشانهٔ جدایی آنان از سطح اجتماع می‌داند.[۳۲] ناتوانی اصلاح‌طلبان در همراهی با اعتراضات دی ۱۳۹۶ نقطه‌عطفی در ریزش پایگاه اجتماعی آنان بود، به‌گونه‌ای که در این اعتراضات شعار اصلاح‌طلب، اصولگرا دیگه تمومه ماجرا سر داده شد و معترضان، همهٔ جناح‌های حاکمیت را به یک اندازه نامشروع قلمداد کردند.[۳۳] اعتراضات آبان ۱۳۹۸ نیز چون تیر خلاصی بر اعتبار باقی‌مانده آنان عمل کرد.[۳۲][۳۴]
ناتوانی کامل دولت روحانی در تحقق وعده‌های اقتصادی و اجتماعی او در زمان انتخابات، از دیگر دلایل ریزش مشارکت مردمی است.[۳۵][۳۶] مجید محمدی با اشاره به رشد ۴٫۵ درصدی شکاف طبقاتی، ۲۰ برابر شدن نرخ ارز خارجی، دوبرابرشدن حاشیه‌نشینان شهری، افزایش بیکاران، تشدید فرار سرمایه و فرار مغزها از ایران، دوران دولت «تدبیر و امید» روحانی را «مرگ اصلاح‌طلبی» توصیف می‌کند.[۳۷] فریدون خاوند کارنامه اقتصادی حسن روحانی را «درخشان‌تر» از احمدی‌نژاد نمی‌داند و معتقد است که به‌جز برجام و پیامدهای اقتصادی آن، روحانی نتوانست ساختارهای پوسیده اقتصاد جمهوری اسلامی را دگرگون کند و گفتار او در دوره دوم مانند احمدی‌نژاد پوپولیستی شد.[۳۸] علی افشاری بیان می‌کند که مواضع او پس از انتخابات تغییر کرد و «مدیریت ضعیف، نظارت‌گریز، کاهلانه، ازسر شکم‌سیری، آمرانه، غیرمشارکتی و قبیله‌گرایانه حسن روحانی و ابتنای آن به گفتار درمانی در کنار نگاه امنیتی و محافظه‌کاری یک فاجعه در ساماندهی قوه مجریه پدیدآورد» به‌طوری که «این میزان از وادادگی، رهاشدگی و شلختگی در سامان دولت بی‌سابقه بوده‌است».[۳۹]
دوشنبه ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰، ۲۳۱ کنشگر مدنی و سیاسی از ۵۰ شهر و ۲۵ استان ایران نامه‌ای را منتشر کردند که در آن از مردم ایران خواسته‌است تا با «نمایشی» خواندن انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰ و تحریم آن از ادامه حکومت ضدمردمی جمهوری اسلامی جلوگیری کنند. آنان در تیتر نامه خود نوشته‌اند: «هم‌آوا برای بایکوت انتخابات خرداد ۱۴۰۰ و گذر خشونت‌پرهیز از جمهوری اسلامی به حکومت مردم، به‌وسیله مردم و برای مردم».[۴۰][۴۱][۴۲][۴۳]
پنج‌شنبه ۳۰ اردیبهشت ۱۴۰۰ خانواده‌های برخی زندانیان اعدام‌شده و کشته‌شدگان اعتراض‌های آبان ۹۸ و قربانیان هواپیمای مسافربری اوکراینی که توسط سپاه پاسداران سرنگون شد، بر تحریم انتخابات و نرفتن پای صندوق‌های رأی تأکید کردند و این تحریم را ناشی از نادیده‌گرفتن حق «اعتراض» و «دادخواهی» آنها از سوی جمهوری اسلامی دانستند.[۴۴][۴۵]
فعالیت‌های مخالفان در زمینه تحریم انتخابات
همزمان با آغاز این دور از انتخابات ریاست جمهوری در ایران، کمپین تحریم انتخابات با هشتک «رأی من سرنگونی» که از بزرگترین کمپین های سال ۱۴۰۰ به شمار می‌رود هم آغاز به کار کرد. استقبال بسیار زیاد اقشار مختلف مردم از جمله مادران شهدای قیام آبان سال ۹۸ از این هشتگ حاکیست که اکثریت مطلق ایرانیان مصمم به تحریم انتخابات بوده و مشارکت در آن را محکوم میکنند. افزون بر این فعالیت مخالفان نیز افزایش بی سابقه‌ای یافت به نحوی که اغلب در فضای مجازی بدون نگرانی از خطر دستگیری به مخالفت با نظام حاکم و وضعیت وخیم سیاسی و اقتصادی می‌پردازند و سران حکومت را مورد حمله قرار می دهند. در نقطه مقابل مقامات و رسانه های وابسته به حکومت نیز با تبلیغات بسیار گسترده مردم را تشویق به شرکت در انتخابات میکنند.
پیام مسعود رجوی
خامنه ای دریک اقدام بی‌سابقه با صدور فتوا عدم شرکت در انتخابات را از گناهان کبیره خواند. در همین رابطه مسعود رجوی رهبر بزرگترین و دیرپاترین تشکل سیاسی مخالف نظام حاکم بر ایران با صدور اطلاعیه‌ای چنین گفت:
«خامنه‌ای خلیفهٔ خون‌ریز ارتجاع به‌نقل از دجال ضدبشر خمینی «عدم حضور در انتخابات» رژیم را به‌گونه‌یی دو ضرب «در رأس گناهان کبیره» و «تا نسلها بعد مستلزم بازخواست الهی» اعلام کرد. به راستی که از تحریم سراسری شعبده و خطرهای بعدی وحشت کرده است.» مسعود رجوی در ادامه این اطلاعیه افزود:
«هفت گناه کبیرهٔ مشهور و مورد اتفاق در اسلام بشرح زیر است:
۱-شرک و دوگانگی
۲-قتل نفس بی‌گناه
۳-جادوگری و شعبده
۴-فرار از جهاد
۵-خوردن مال یتیم
۶-ربا خواری (شاخص استثمار)
۷-تهمت به زن پاکدامن (اسیدپاشی‌ها یادتان باشد)
بنابراین، نخستین گناه کبیره در اسلام و قرآن، شرک و بت‌پرستی است که در روزگار معاصر در میهن اسیر ما به‌معنی شیخ و شاه پرستی است. شاه خود را سایهٔ خدا و ولی‌فقیه خود را خلیفهٔ خدا بر روی زمین دانسته‌اند. این دوگانگی و شریک قرار دادن برای خدا و توجیه دیکتاتوری و آزادی‌کشی یعنی غصب حاکمیت و آرای جمهور ملت و کشتار فرزندان بی‌گناه آن است.»
اقدامات حکومت برای مقابله با تحریم
انتخابات و تهدید فعالان رسانه‌ای
بنا بر گزاراشاتی چند از خبرنگاران ایرانی و فعالان مدنی، قوه قضاییه ایران دربارهٔ اظهارنظرهای انتخاباتی به آنها هشدار داده‌است. همچنین پلیس امنیت، پلیس فتا و اطلاعات سپاه نهادهای دیگری هستند که گفته شده در این زمینه هشدار داده‌اند.[۴۶]
سازمان اطلاعات سپاه پاسداران با شماری از فعالان رسانه‌ای تماس گرفته و از آنها خواسته‌است که مطلبی در نقد ابراهیم رئیسی (که از اعضای «هیئت مرگ» در اعدام‌های ۱۳۶۷ بود) منتشر نکنند وگرنه برایشان مشکل‌ساز خواهد شد.[۴۷] تهدیدها از روز ۲۵ اردیبهشت همان روز ثبت نام رئیسی برای کاندیداتوری در انتخابات شروع شده‌است.[۴۸]
روز جمعه ۷ خرداد ۱۴۰۰ حسین اشتری در جلسه ویژه مسئولان هیئت‌های مذهبی و مداحان، «هنجارشکنان انتخاباتی و کسانی که مردم را به عدم شرکت در انتخابات دعوت میکنند» را به برخورد پلیس و دستگاه قضائی تهدید کرد. روز چهارشنبه ۵ خرداد ۱۴۰۰ سخنگوی سپاه پاسداران، رمضان شریف، فعالان رسانه‌ها را هشدار داد و تهدید کرد که با گزارش مشکلات کشور "تیشه به ریشه نظام" نزنند.[۴۹]
اعلام فهرست تأیید صلاحیت‌شدگان
خبرگزاری فارس روز سوم خردادماه با انتشار خبری، نام تأیید و ردصلاحیت شدگان انتخابات را منتشر و اعلام کرد که فهرست اسامی از سوی شورای نگهبان به وزارت کشور ارسال شده‌است.[۵۰][۵۱] اما روح‌الله جمعه‌ای، مشاور وزیر کشور این خبر را رد کرد و گفت هیچ نامه‌ای از سوی شورای نگهبان مبنی بر اعلام اسامی نامزدها به وزارت کشور ارسال نشده و گمانه‌زنی رسانه‌ها تأیید نمی‌شود.[۵۲][۵۳][۵۴] عباسعلی کدخدایی صبح سه‌شنبه طی مصاحبه‌ای این گفته وزارت کشور را رد کرد و گفت دیروز اسامی به وزارت کشور ارسال شده‌است.[۵۵][۵۶][۵۷] ام جمعه‌ای بار دیگر دردربارهٔ درز اطلاعات و منتشرشدن اسامی توسط خبرگزاری فارس گفت: سخنگوی شورای نگهبان گفته اسامی روز سه‌شنبه به وزارت کشور ارسال می‌شود؛ به روشنی مشخص است نامه‌ای به وزارت کشور ارسال نشده بود که مبادا از وزارت کشور درز اطلاعاتی صورت گرفته باشد. همچنان نه شورای نگهبان و نه وزارت کشور مسئولیت درز اطلاعات زودهنگام منتشرشده از سوی خبرگزاری فارس را نپذیرفته‌اند.[۵۸][۵۹]
کاندیدهای تأیید صلاحیت‌شده
| نام[۶۰] | تولد (سن) |
نگاره | جناح سیاسی | حزب سیاسی | سوابق |
|---|---|---|---|---|---|
| ۱۳۴۴ (۵۶ سال) |
اصولگرایان | جبهه پایداری انقلاب اسلامی |
| ||
محسن رضایی
|
۱۳۳۳ (۶۷ سال) |
اصولگرایان | جبهه ایستادگی ایران اسلامی |
| |
| ۱۳۳۹ (۶۱ سال) |
اصولگرایان | جامعه روحانیت مبارز |
| ||
علیرضا زاکانی
|
۱۳۴۴ (۵۶ سال) |
اصولگرایان | جمعیت رهپویان انقلاب اسلامی |
| |
سید امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی
|
۱۳۵۰ (۵۰ سال) |
جناح اصولگرایان | جبهه پایداری انقلاب اسلامی |
| |
محسن مهرعلیزاده
|
۱۳۳۵ (۶۵ سال) |
جناح اصلاح‌طلبان | حزب اراده ملت ایران |
| |
عبدالناصر همتی
|
۱۳۳۶ (۶۴ سال) |
اعتدال‌گرایان | حزب کارگزاران سازندگی |
|
نتایج انتخابات ریاست جمهوری
وزارت کشور ایران تعداد شرکت‌کنندگان را ۲۸ میلیون و ۹۳۳ هزار و چهار نفر اعلام کرد. این در حالی بود که شاهدان عینی از خالی بودن اغلب حوزه‌های رأی‌گیری خبر می‌دادند. همچنین آمار رسمی شرکت‌کنندگان در استان‌های مختلف با آمار کل شرکت‌کنندگان هم‌خوانی نداشت. رسانه‌ها اعلام کردند در شهر تهران تنها ۲۶ درصد از واجدین شرایط در انتخابات شرکت کرده‌اند.[۶۱] تعداد رأی های ابراهیم رئیسی در سیزدهمین دور انتخابات در استان تهران دو میلیون و ۱۵۹ هزار و ۵۰۴ رأی اعلام شد در حالی که چهار سال قبل که تحریم‌کنندگان چنین گسترشی نداشتند این عدد تنها یک میلیون و ۹۱۸ هزار و ۳۹۰ رأی اعلام شده بود.
در مجموع در سیزدهمین انتخابات ریاست جمهوری ایران، بنا به گزارش وزارت کشور ابراهیم رئیسی با ۱۷ میلیون و ۹۲۶ هزار و ۳۴۵ رای به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. با توجه به تعداد واجدین شرایط که پیش از آن ۵۹ میلیون و ۳۱۰ هزار و ۳۰۷ نفر اعلام شد، چنین عددی به این معناست از هر سه و نیم نفر یک نفر به ابراهیم رئیسی رأی داده است. عددی که با توجه به تحریم گسترده‌ی انتخابات حتی توسط نزدیک‌ترین باندهای حکومتی توسط بسیاری از گروه‌های سیاسی و رسانه‌ها یک رقم‌سازی آشکار نامیده شد.[۶۲]
منابع
- ↑ نتایج نهایی و رسمی انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ و میزان آرای باطله
- ↑ «انتخابات ریاست جمهوری، ۲۸ خرداد ۱۴۰۰ برگزار می‌شود». انتخاب، ۳ شهریور ۱۳۹۹. بازبینی‌شده در ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰.
- ↑ خاطرات هاشمی رفسنجانی ۱۳۷۶، خاطرات جمعه دهم مرداد ص ۳۳۴
- ↑ «ابلاغ سیاستهای کلی «انتخابات»». ۲۴ مهر ۱۳۹۵. بازبینی‌شده در ۱۱ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «متن کامل مصوبه شورای نگهبان دربارهٔ شرایط نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری». ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۰. بازبینی‌شده در ۲۸ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «رئیس‌جمهور مصوبه انتخاباتی شورای نگهبان را رد کرد / دستور روحانی به وزارت کشور: در ثبت نام از کاندیداها، قوانین موجود ملاک عمل باشد». ۲۰۲۱-۰۵-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۱.
- ↑ «کدخدایی: مدارک ناقص را از داوطلبان تحویل نمی‌گیریم». ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۰. بازبینی‌شده در ۲۸ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «اعضای هیئت مرکزی نظارت بر انتخابات ریاست جمهوری انتخاب شدند». ۲۰۲۱-۰۲-۰۶. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۲-۱۰.
- ↑ «قانون اصلاح بند(۲) ماده(۲۷) قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و بند(۲) ماده(۳۶) قانون انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران». بازبینی‌شده در 28 مه 2021.
- ↑ «جدول زمان‌بندی برگزاری انتخابات ریاست جمهوری اعلام شد». ۲۰۲۱-۰۴-۱۱. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۱۹.
- ↑ 1327. «زمان نام‌نویسی داوطلبان انتخابات ۱۴۰۰ مشخص شد». ۲۰۲۱-۰۲-۰۹. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۷.
- ↑ «زمان بررسی صلاحیت کاندیداها 5 روز تمدید شد- اخبار سیاست ایران - اخبار سیاسی تسنیم | Tasnim». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ «مروری گذرا به نظام انتخاباتی ایران». بازبینی‌شده در 28 مه 2021.
- ↑ «اصلاح‌طلبان درانتخابات ۱۴۰۰؛ محمد خاتمی هم ناامید از 'تکرار' ؟» (fa). به کوشش BBC News فارسی. بازبینی‌شده در 2020-09-27.
- ↑ «انتخابات و «دولت بی‌مصرف» حسن روحانی». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۸.
- ↑ «صادقی: اصلاح‌طلبان در انتخابات ۱۴۰۰ شاید از علی لاریجانی حمایت کنند». رادیو فردا، ۲۴ مهر ۱۳۹۷. بازبینی‌شده در ۱۸ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «زنگ خطر برای ۱۴۰۰/ نتایج غیرمنتظره از آمار مشارکت در انتخابات». ۱۲ اسفند ۱۳۹۸. بازبینی‌شده در ۱۶ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «اعتراض‌ها در ایران؛ 'پایان اخلاقی اصلاح‌طلبان'». ۲۴ نوامبر ۲۰۱۹. بازبینی‌شده در ۲۱ اکتبر ۲۰۲۰.
- ↑ فتح‌الله‌نژاد, علی. «"اعتراض مردم ایران ادامه دارد و باید به گوش مردم دنیا برسد" | DW | 29.11.2019». بازبینی‌شده در 2019-12-05.
- ↑ «گشایش در حصر؛ مهدی کروبی «خواستار حضور پرشور» در انتخابات ۱۴۰۰ شد». بازبینی‌شده در ۲۰۲۰-۱۰-۲۲.
- ↑ «نگرانی وزیر کشور از میزان مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰». 2020-08-25. بازبینی‌شده در 2020-10-22.
- ↑ «مطهری: در ۱۴۰۰ یکی از خودشان را سر کار می‌آورند». رادیو زمانه، ۲۸ آگوست ۲۰۲۰. بازبینی‌شده در ۲۸ آگوست ۲۰۲۰.
- ↑ «اگر اوضاع بهتر نشود، در انتخابات ۱۴۰۰ شاهد پایین‌ترین میزان رأی ممکن خواهیم بود». اعتماد آنلاین، ۲۷ مرداد ۱۳۹۹. بازبینی‌شده در ۱۶ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «غفوری‌فرد: احتمال ریزش شرکت‌کنندگان در انتخابات سال ۱۴۰۰ وجود دارد». رادیو زمانه، ۱۷ اکتبر ۲۰۲۰. بازبینی‌شده در ۱۷ اکتبر ۲۰۲۰.
- ↑ «روحانی: اگر مشارکت در انتخابات حداکثری نباشد ضربه بسیار بزرگی خواهد بود». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۳۱.
- ↑ «رئیس‌جمهور ایران دربارهٔ بی‌اعتبار شدن مفهوم انتخابات و همه‌پرسی در کشور هشدار داد» (fa). به کوشش BBC News فارسی. بازبینی‌شده در 2021-03-31.
- ↑ «خبرگزاری فارس - روحانی: عدم مشارکت حداکثری در انتخابات ضربه بزرگ به راه و روش ۱۲ فروردین ۵۸ است». 2021-03-31. بازبینی‌شده در 2021-03-31.
- ↑ «روحانی: اگر روزی انتخابات از نظر مردم بیفتد، به معنای پایان انقلاب است». ۲۰۲۱-۰۳-۳۱. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۳۱.
- ↑ «روحانی: همه مردم باید احساس کنند نماینده ای در انتخابات ۱۴۰۰ دارند». ۲۰۲۱-۰۳-۳۱. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۳۱.
- ↑ «نگرانی وزیر کشور از میزان مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰». رادیو زمانه، ۴ شهریور ۱۳۹۹. بازبینی‌شده در ۱۳ شهریور ۱۳۹۹.
- ↑ «انتخابات ۱۴۰۰؛ کدخدایی می‌گوید انتخابات با مشارکت پایین هم مشروعیت خواهد داشت». ۲۰۲۱-۰۵-۱۹. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۶.
- ↑ ۳۲٫۰ ۳۲٫۱ «اصلاح‌طلبان در انتخابات ۱۴۰۰؛ محمد خاتمی هم ناامید از 'تکرار'؟» (fa). به کوشش BBC News فارسی. بازبینی‌شده در 2020-10-22.
- ↑ «اعتراض‌ها در ایران؛ 'پایان اخلاقی اصلاح‌طلبان'» (fa). به کوشش BBC News فارسی. بازبینی‌شده در 2020-10-22.
- ↑ «اصلاح‌طلبان از نظر خودشان هم تمام شده‌اند». ۲۰۲۱-۰۳-۰۸. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۰۸.
- ↑ “Iran presidential election: Reformists face an uphill battle”. Retrieved 2020-10-22.
- ↑ «انتخابات و «دولت بی‌مصرف» حسن روحانی». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۸.
- ↑ «مجید محمدی | دهه‌ای که از دست رفت؛ خوشحالیم که ونزوئلا نشده‌ایم». ۲۰۲۱-۰۳-۱۷. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۱۸.
- ↑ «سالی که گذشت، سال بد بود». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۴.
- ↑ «چرا روحانی بدترین رئیس‌جمهور تاریخ جمهوری اسلامی است؟». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۳-۲۵.
- ↑ «۲۳۱ فعال مدنی و سیاسی از مردم خواستند در تحریم انتخابات ریاست‌جمهوری «هم‌آوا» شوند». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۸.
- ↑ «ده‌ها فعال سیاسی از ۵۰ شهر ایران خواستار تحریم انتخابات شدند؛ کوروش زعیم: نفعی برای مردم در رای‌دادن نیست | صدای آمریکا فارسی». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۸.
- ↑ «فراخوان ۲۳۱ کنشگر ایرانی برای «تحریم انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۰» و «برکناری علی خامنه‌ای»». ۲۰۲۱-۰۵-۱۸. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۸.
- ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. «کارزار "رأی بی رأی" و فراخوان کنشگران مدنی برای تحریم انتخابات | DW | 18.05.2021». بازبینی‌شده در 2021-05-18.
- ↑ «دفاع خانواده زندانیان اعدام‌شده و کشته‌شدگان آبان ۹۸ از تحریم انتخابات». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۱.
- ↑ «تحریم انتخابات از سوی خانواده‌های دادخواه جان‌باختگان و اعدام‌شدگان چهار دهه گذشته در ایران | صدای آمریکا فارسی». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۲.
- ↑ «احضار و اخطار به خبرنگاران و فعالان ایرانی دربارهٔ اظهارنظرهای انتخاباتی». بی‌بی‌سی فارسی، ۲۰ مه ۲۰۲۱. بازبینی‌شده در ۲۰ مه ۲۰۲۱.
- ↑ «انتخابات ۱۴۰۰؛ برخی نهادهای زیرنظر قوه قضائیه، خبرنگاران را برای انتقاد احتمالی از ابراهیم رئیسی، تهدید کرده‌اند». voanews.
- ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. «تهدید و ارعاب فعالان رسانه برای جلوگیری از انتقاد از رئیسی | DW | 20.05.2021». بازبینی‌شده در 2021-05-21.
- ↑ Welle (www.dw.com), Deutsche. «فرمانده ناجا دعوت‌کنندگان به تحریم انتخابات را تهدید کرد | DW | 28.05.2021». بازبینی‌شده در 2021-05-29.
- ↑ «اسامی نهایی کاندیداهای ریاست جمهوری | خبرگزاری فارس». بازبینی‌شده در 2021-05-25.
- ↑ «دست رد شورا به بانیان وضع موجود | خبرگزاری فارس». بازبینی‌شده در 2021-05-25.
- ↑ «انتخابات ۱۴۰۰؛ پایان بررسی صلاحیت نامزدها همزمان با اخبار غیررسمی دربارهٔ لیست نهایی» (fa). به کوشش BBC News فارسی. بازبینی‌شده در 2021-05-25.
- ↑ «رد خبر ارسال اسامی نامزدهای تأیید صلاحیت شده از سوی شورای نگهبان به وزارت کشور». ۲۰۲۱-۰۵-۲۴. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ «تا این لحظه نامه بررسی صلاحیتها از شورای نگهبان به وزارت کشور ارسال نشده‌است». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ «فهرست نهایی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری ایران، 'اعتراض' صادق لاریجانی به رد صلاحیتها» (fa). به کوشش BBC News فارسی. بازبینی‌شده در 2021-05-25.
- ↑ «کدخدایی: اسامی نامزدهای احراز صلاحیت شده دیشب به وزارت کشور ارسال شد». بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «کدخدایی: اسامی نامزدهای احراز صلاحیت‌شده دیشب به وزارت کشور ارسال شد / دیروز دربارهٔ برخی داوطلبان ابهاماتی داشتیم که با دعوت از این افراد توضیحات آنها را شنیدیم». ۴ خرداد ۱۴۰۰. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ Entekhab.ir، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب |. «مشاور وزیر کشور: افشای اطلاعات مربوط به تأیید صلاحیت‌شدگان از طرف وزرات کشور نبوده / دیشب نامه ای ارسال نشده بود که درز اطلاعاتی صورت گرفته باشد». ۴ خرداد ۱۴۰۰. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ «اسامی نهایی کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری اعلام شد». ۲۰۲۱-۰۵-۲۵. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ «انتشار اسامی نهایی نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری». ۲۰۲۱-۰۵-۲۵. بازبینی‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۲۵.
- ↑ میزان مشارکت در انتخابات
- ↑ تعداد واجدین شرایط در انتخابات ۱۴۰۰