جنبش حماس

جنبش حماس حرکة المقاومة الإسلامیة
رهبر	اسماعیل هنیه
بنیانگذار	شیخ احمد یاسین
شعار	نابودی اسرائیل و ایجاد کشور اسلامی فلسطین
بنیانگذاری	۱۹۸۷
ستاد	نوار غزه
کشور	[[|]]

جنبش حماس ، مخفف عربی (حرکة المقاومة الإسلامیة) در سال ۱۹۸۷، اعلام موجودیت کرد. شیخ احمد یاسین، جنبش حماس را به عنوان بازوی سیاسی اخوان‌المسلمین در غزه، پس از آغاز انتفاضه اول تأسیس کرد. در سال ۱۹۸۸، حماس منشور خود را منتشر کرد که در آن خواهان نابودی اسرائیل و ایجاد یک جامعه اسلامی در فلسطین تاریخی بود. حماس یک جنبش اسلام‌گرا است. این گروه عملا کنترل غزه را در دست گرفته است. جنبش حماس از بدو تأسیس خود، مذاکراتی را که برای واگذاری هر سرزمینی انجام می‌شد، رد کرد. حماس توافقنامه صلح ۱۹۹۳، بین اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) را محکوم نمود و به همراه گروه جهاد اسلامی فلسطین، متعاقباً با استفاده از بمب‌گذاران انتحاری فعالیت‌های تروریستی خود را تشدید کرد. در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین در سال ۲۰۰۶، جنبش حماس یک پیروزی غافلگیرکننده در مقابل جنبش فتح به دست آورد و اکثریت کرسی‌ها را صاحب شد. این دو گروه در نهایت یک دولت ائتلافی تشکیل دادند که اسماعیل هنیه از حماس نخست وزیر شد. با این حال، درگیری‌ها بین نیروهای حماس و فتح در نوار غزه تشدید شد. محمود عباس دولت تحت رهبری حماس را منحل و در ژوئن ۲۰۰۷، وضعیت اضطراری اعلام کرد. رژیم ایران یکی از بزرگترین پشتیبانان حماس است که کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی را به این گروه هر ساله افزایش می‌دهد. رژیم ایران در حال حاضر سالانه ۱۰۰ میلیون دلار برای حماس، و جهاد اسلامی هزینه می‌کند. رژیم ایران به سرعت از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، تمجید کرد و متعهد شد که هم‌چنان از این گروه فلسطینی حمایت کند. تا کنون بسیاری از کشورها، حماس را در لیست سیاه تروریستی قرار داده‌اند. شماری از رهبران کلیدی حماس عبارتند از: اسماعیل هنیه، خالد مشعل، یحیی سنوار، محمد ضیف… رهبران این گروه و بسیاری دیگر از مقامات ارشد آن، در دیگر کشورها از جمله لبنان و ایران و سوریه، قطر و ترکیه زندگی می‌کنند.

شکل‌گیری و ایدئولوژی

شیخ احمد یاسین

از اواخر دهه ۱۹۷۰، فعالان مرتبط با اخوان‌المسلمین، شبکه‌ای از خیریه‌ها، کلینیک‌ها و مدارس را تأسیس کردند و در سرزمین‌هایی نوار غزه و کرانه باختری که توسط اسرائیل پس از جنگ شش روزه ۱۹۶۷ اشغال شده بود، فعال شدند. آن‌ها در غزه، در بسیاری از مساجد فعال بودند، در حالی که فعالیت آن‌ها در کرانه باختری به طور کلّی محدود به دانشگاه‌ها بود. فعالیت‌های اخوان‌المسلمین در این مناطق عموماً بدون خشونت بود، اما تعدادی از گروه‌های کوچک در سرزمین‌های اشغالی شروع به دعوت به جهاد علیه اسرائیل کردند. شیخ احمد یاسین و عبدالعزیز رنتیسی، از فعالان شاخه‌های محلی اخوان‌المسلین شدند و پس از مدتی حماس را به‌عنوان بازوی سیاسی اخوان‌المسلمین در غزه پایه‌گذاری کردند.

تأسیس جنبش حماس

شیخ احمد یاسین در دسامبر ۱۹۸۷، جنبش حماس را به عنوان بازوی سیاسی اخوان‌المسلمین در غزه، پس از آغاز انتفاضه اول (قیام فلسطینی‌ها علیه اشغالگری اسرائیل در کرانه باختری، غزه و بیت المقدس شرقی) تأسیس کرد.

در سال ۱۹۸۸، حماس منشور خود را منتشر کرد که در آن خواهان نابودی اسرائیل و ایجاد یک جامعه اسلامی در فلسطین تاریخی بود. حماس یک جنبش اسلام‌گرا است که با پشتیبانی رژیم ایران قدرت زیادی پیدا کرده است.. این گروه عملا نوار غزه را کنترل می‌کند. اما این گروه بیشتر به دلیل جنگ مسلحانه خود در برابر اسرائیل شناخته شده است.

حماس در منشور سال ۱۹۸۸، خود تأکید کرد که فلسطین یک سرزمین اسلامی است که هرگز نمی‌توان آن را به غیر مسلمانان تسلیم کرد و جهاد برای خارج کردن فلسطین از دست اسرائیل یک وظیفه دینی برای مسلمانان فلسطین است. این موضع آن را در تضاد با سازمان آزادیبخش فلسطین قرار داد که در سال ۱۹۸۸، حق موجودیت اسرائیل را به رسمیت شناخته بود.

جنبش حماس به زودی شروع به عمل مستقل از سایر سازمان‌های فلسطینی کرد و باعث ایجاد خصومت بین این گروه و همتایان ناسیونالیست سکولار آن شد. حملات خشونت‌آمیز فزاینده‌ی حماس به اهداف غیرنظامی و نظامی، اسرائیل را مجبور به دستگیری شیخ احمد یاسین و تعدادی از رهبران حماس در سال ۱۹۸۹ کرد.

ایجاد دفتر سیاسی

شبه‌نظامیان حماس

در سال‌های بعد از ۱۹۸۹، جنبش حماس برای تقویت ساختار فرماندهی خود و یافتن رهبران کلیدی دور از دسترس اسرائیل، سازمان‌دهی مجددی انجام داد. یک دفتر سیاسی مسئول روابط بین‌المللی و جمع‌آوری کمک‌های مالی سازمان در امان پایتخت اردن تشکیل شد و خالد مشعل را به عنوان رئیس آن در سال ۱۹۹۶، انتخاب کرد و شاخه‌ی مسلح این گروه به عنوان نیروهای عزالدین قسام تشکیل شد.

دولت اردن در سال ۱۹۹۹، رهبران حماس را از امان اخراج کرد و آن‌ها را متهم کرد که از دفاتر اردنی خود به عنوان پایگاه فرماندهی برای فعالیت‌های نظامی در کرانه باختری و غزه استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۰۱، دفتر سیاسی حماس، دفتر مرکزی جدیدی در دمشق پایتخت سوریه ایجاد کرد. این دفتر مرکزی پس از شکست در حمایت از دولت بشار اسد در سرکوب قیام سوریه، در سال ۲۰۱۲، دوباره به دوحه قطر نقل مکان کرد.

موضع حماس در روند صلح

حماس

جنبش حماس از بدو تأسیس خود، مذاکراتی را که برای واگذاری هر سرزمینی انجام می‌شد، رد کرد. حماس توافقنامه صلح ۱۹۹۳، بین اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) را محکوم نمود و به همراه گروه جهاد اسلامی فلسطین، متعاقباً با استفاده از بمب‌گذاران انتحاری فعالیت‌های تروریستی خود را تشدید کرد.

جدایی نوار غزه از اسرائیل

در اوایل سال ۲۰۰۵، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و آریل شارون، نخست وزیر اسرائیل، تعلیق خصومت‌ها را اعلام کردند، زیرا اسرائیل آماده خروج نیروهایش از برخی از سرزمین‌های فلسطینی بود. پس از مذاکرات زیاد، حماس با آتش‌بس موافقت کرد، اگرچه خشونت‌های پراکنده ادامه یافت. در اواخر همان سال، اسرائیل به طور یکجانبه شهرک‌ها را در نوار غزه برچید و نیروها را از نوار غزه خارج کرد.

از سال ۲۰۰۶، رهبران ارشد حماس تمایل خود را برای حمایت از راه حل دو دولتی بر اساس مرزهای قبل از ۱۹۶۷، اعلام کردند. در سندی از اصول و سیاست‌های کلی که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، حماس تأسیس یک کشور کاملاً مستقل فلسطینی با پایتختی بیت‌المقدس مطابق با ۴ ژوئن ۱۹۶۷، با بازگشت آوارگان به عنوان «فرمول اجماع ملی» به خانه‌های خود که از آن‌جا آواره شده بودند، موافقت کرد. اما حماس به رد مشروعیت اسرائیل ادامه داد و تندروهای درون این گروه هم‌چنان در لفاظی‌های خود علیه اسرائیل باقی ماندند.

پیروزی حماس در انتخابات

در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین در سال ۲۰۰۶، جنبش حماس یک پیروزی غافلگیرکننده بر جنبش فتح به دست آورد و اکثریت کرسی‌ها را صاحب شد. این دو گروه در نهایت یک دولت ائتلافی تشکیل دادند که اسماعیل هنیه از حماس نخست وزیر شد. با این حال، درگیری‌ها بین نیروهای حماس و فتح در نوار غزه تشدید شد. محمود عباس دولت تحت رهبری حماس را منحل و در ژوئن ۲۰۰۷، وضعیت اضطراری اعلام کرد. حماس کنترل نوار غزه را در اختیار گرفت، در حالی که کابینه اضطراری به رهبری جنبش فتح، کرانه باختری را تحت کنترل داشت.

کنترل غزه توسط حماس

درگیری مجدد با اسرائیل

پس از این‌که حماس کنترل نوار غزه را در سال ۲۰۰۷ به دست گرفت، اسرائیل نوار غزه را تحت کنترل حماس یک نهاد متخاصم اعلام نمود و مجموعه‌ای از تحریم‌ها را تصویب کرد که شامل قطع برق، محدودیت شدید واردات و بسته شدن مرزها بود. حملات حماس به اسرائیل و حملات اسرائیل به نوار غزه ادامه یافت. پس از ماه‌ها مذاکره، در ژوئن ۲۰۰۸، اسرائیل و حماس توافق کردند تا آتش‌بسی را که قرار بود شش ماه طول بکشد، اجرا کنند. مدت کوتاهی پس از آن، خصومت‌های گسترده‌تری آغاز شد، زیرا اسرائیل در پاسخ به شلیک موشک‌های مداوم حماس، مجموعه‌ای از حملات هوایی را در سرتاسر منطقه انجام داد. پس از یک هفته حملات هوایی، نیروهای اسرائیلی در بحبوحه درخواست‌های جامعه جهانی برای آتش‌بس، عملیات زمینی به نوار غزه را آغاز کردند. پس از بیش از سه هفته خصومت که در آن شاید بیش از ۱۰۰۰ نفر کشته و ده‌ها هزار نفر بی‌خانمان شدند، اسرائیل و حماس هر کدام آتش‌بس یکجانبه اعلام کردند. درگیری‌های حماس و اسرائیل و آتش‌بس‌ها، تا حمله حماس به اسرائیل در سال ۲۰۲۳، با افت و خیز و فواصلی کم و بیش ادامه پیدا کرد.

توافق آشتی حماس و فتح

در آوریل ۲۰۱۱، مقامات جنبش حماس و جنبش فتح اعلام کردند که دو طرف در مذاکرات با میانجی‌گری مصر به توافق آشتی دست یافته‌اند. این توافقنامه که در ۴ مه، در قاهره امضا شد، خواستار تشکیل یک دولت موقت برای سازماندهی انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری بود. پس از ماه‌ها مذاکره بر سر رهبری دولت موقت، دو حزب در فوریه ۲۰۱۲، اعلام کردند که محمود عباس را برای پست ریاست جمهوری موقت انتخاب کرده‌اند.

روابط با رژیم ایران

اسماعیل هنیه و مقامات ارشد رژیم

تغییرات رهبری در جنبش حماس فرصتی برای نزدیک شدن به رژیم ایران فراهم کرد. یحیی سنوار، یکی از شخصیت‌های ارشد شاخه مسلح این گروه که در سال ۲۰۱۷ رهبر این گروه در نوار غزه شد، از طرفداران حفظ روابط با رژیم ایران بود.

یحیی سنوار در یک میزگرد با جوانان غزه اظهار داشت:

«زمانی که حماس در مورد به رسمیت شناختن اسرائیل بحث می‌کرد، گذشته است. اکنون بحث بر سر این است که چه زمانی اسرائیل را از بین خواهیم برد.»

اسماعیل هنیه نیز که در همان سالی که جایگزین خالد مشعل به‌عنوان رئیس دفتر سیاسی شد، روابط دیپلماتیک را ترمیم نموده و شروع به حضور چشمگیر در ایران کرد، از جمله در مراسم تشییع قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰، و مراسم تحلیف ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱،

حمایت رژیم ایران از حماس

دیدار خامنه‌ای با اسماعیل هنیه و هیئت حماس، ۳۱ خرداد ۴۰۲

رژیم ایران یکی از بزرگترین کمک‌کنندگان حماس است که کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی دارد. رژیم ایران در حال حاضر سالانه ۱۰۰ میلیون دلار به حماس، و جهاد اسلامی ارائه می‌کند. رژیم ایران به سرعت از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، تمجید کرد و متعهد شد که هم‌چنان از این گروه فلسطینی حمایت کند.

حماس از زمان تسلط این گروه بر نوار غزه در اواسط دهه ۲۰۰۰، موشک ها و خمپاره ها را به سمت اسرائیل شلیک کرده است. مقامات امنیتی رژیم ایران گفته‌اند که تهران برخی از این تسلیحات را فراهم کرده است، اما حماس پس از آموزش با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای نیابتی رژیم ایران، توانایی ساخت موشک‌های خود را به دست آورده است.

علی خامنه‌ای، پس حمله حماس به اسرائیل در یک سخنرانی گفت که اسرائیل در حال متلاشی شدن است و کشورهای مسلمان نباید حماس را یک گروه تروریستی بدانند. خامنه‌ای پیش از این نیز بر نابودی اسرائیل تأکید کرده بود.

اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس گفته بود که رژیم ایران ۷۰ میلیون دلار به حماس داد تا این گروه بتواند نیروی دفاعی خود را در مقابل اسرائیل بسازد و موشک‌هایی که حماس در غزه تولید کرده، بخشی از این توان راهبردی بوده است.

در همین سال‌های اخیر رژیم ایران کمک‌های مالی منظمی به حماس کرده است. در دی‌ماه سال ۱۳۹۹، محمود الزهار، یکی از مقامات ارشد حماس از قاسم سلیمانی تقدیر کرد و گفت که یک هیئت ۹ نفره حماس در سفر به تهران با دستور قاسم سلیمانی ۲۲ میلیون دلار پول نقد دریافت کرده‌اند. محمود الزهار اذعان کرد که قرار بر این بود پول بیشتری به ما پرداخت شود اما هیئت ما نمی‌توانست بیشتر از این حمل کند، چون هر چمدان فقط ۴۰ کیلوگرم گنجایش داشت.

این درحالی است که مردم ایران، وضعیت اقتصادی‌شان به‌شدت وخیم شده است و آن‌ها در اعتراضات ۱۳۸۸، و به‌ویژه در اعتراضات سراسری ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، و ۱۴۰۰، با سر دادن شعار «نه غزه نه لبنان/ جانم فدای ایران» تأکید کرده‌اند که با هزینه کردن ثروت و پول مردم ایران برای نیروهای نیابتی تحت حمایت رژیم ایران در غزه و هر نقطه‌ای از جهان مخالف هستند.

علاوه بر رژیم ایران، کشورهای چین و قطر نیز به حماس کمک می‌کنند.

حماس اکنون دارای ۳۰ هزار نیروی شبه‌نظامی است. این گروه هم‌چنین دارای زرادخانه بزرگی از پهپاد و موشک‌هایی است که بُرد موشک‌های آن به ۲۵۰ کلیومتر می‌رسد.

موقعیت حماس در میان فلسطینی‌ها

انشعاب سیاسی کرانه باختری و غزه به طور گسترده ای مورد پسند نیست. یک نظرسنجی در ژوئن ۲۰۲۳، توسط مرکز تحقیقات سیاست و نظرسنجی فلسطین نشان داد که یک سوم فلسطینی‌ها این انشعاب را مخرب‌ترین تحول برای مردم خود از زمان ۲۰۱۷ تا کنون می دانند.

حمله حماس به اسرائیل، ۲۰۲۳

حمله حماس به اسرائیل

تحلیلگران می گویند که حمله حماس به جنوب اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، که رهبران این گروه آن راعملیات طوفان‌الاقصی نامیده‌اند، از نظر استراتژی، مقیاس و محرمانه‌بودن، فوق‌العاده بوده است.

به اعتقاد کارشناسان و تحلیل‌گران، تهاجم اسرائیل به غزه پس از حمله‌ی حماس به خاک اسرائیل، می‌تواند حمله‌ی قابل توجهی علیه اسرائیل توسط حزب‌الله، گروه شبه نظامی تحت حمایت رژیم ایران در لبنان را تحریک کند و خطر آتش‌سوزی گسترده‌تری در منطقه را به همراه داشته باشد. البته رژیم ایران حامی حزب‌الله و هم‌چنین حماس و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی است و خطر درگیری دو جبهه‌ای وجود دارد که بخش‌هایی از اسرائیل و بسیاری نیز از لبنان و حزب‌الله را ویران خواهد کرد.

لیست سیاه تروریستی

بسیاری از کشورها، حماس را در لیست سیاه تروریستی قرار داده‌اند. ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۹۷، حماس را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد. اتحادیه اروپا نیز در سال ۲۰۰۳، حماس را یک گروه تروریستی اعلام کرد. مصر نیز در سال ۲۰۱۵، حماس را در کلّیت آن، جزو گروه‌های تروریستی خواند. کشورهای استرالیا، بریتانیا، کانادا، اسرائیل و ژاپن نیز حماس را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند.

سازمان کشورهای آمریکایی (اُ.آ. اس) که متشکل از ۳۵ کشور است، در سال ۲۰۲۱، حماس را یک گروه تروریستی اعلام کرده‌اند. این کشورها عبارتند از: برزیل، آرژانتین، بولیوی، باهاما، شیلی، کاستاریکا، کلمبیا، کوبا، اکوادور، جمهوری دومینیکن، السالوادور، جامائیکا، گوآتمالا، هاتینی، مکزیک، پاناما، نیکاراگوئه، اوروگوئه، پرو، ونزوئلا و…

هم‌چنین کشورهای نیوزیلند و پاراگوئه در سال ۲۰۱۰، شاخه‌ی نظامی حماس (گردان‌های عزالدین قسام) را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند.

رهبران حماس

حماس دارای مجموعه‌ای از نهادهای رهبری است که وظایف مختلف سیاسی، نظامی و اجتماعی را انجام می‌دهند. خط مشی کلی توسط یک نهاد مشورتی فراگیر تعیین می‌شود که اغلب به آن دفتر سیاسی می‌گویند و در خارج از فلسطین فعالیت می‌کند. کمیته‌های محلی مسائل مردمی را در غزه و کرانه باختری مدیریت می‌کنند.

شماری از رهبران کلیدی حماس عبارتند از: اسماعیل هنیه، خالد مشعل، یحیی سنوار، عبدالله برغوثی، محمود زهار، مروان عیسی، محمد ضیف، رامی حمدالله

رهبران این گروه و بسیاری دیگر از مقامات ارشد آن، در دیگر کشورها از جمله لبنان و ایران و سوریه، قطر و ترکیه زندگی می‌کنند.

اسماعیل هنیه

اسماعیل هنیه

اسماعیل هنیه، متولد ۱۹۶۲، زندگی اولیه خود را در اردوگاه پناهندگان نوار غزه گذراند، جایی که در آنجا متولد شده بود. او در سال ۱۹۸۱، در دانشگاه اسلامی غزه ثبت نام کرد و در آن‌جا ادبیات عرب خواند. اسماعیل هنیه هم‌چنین در سیاست دانشجویی فعال بود و یک انجمن دانشجویی اسلامگرا وابسته به اخوان‌المسلمین را رهبری می‌کرد.

هنگامی که گروه حماس تشکیل شد، اسماعیل هنیه یکی از اعضای جوان مؤسس آن بود که روابط نزدیکی با رهبر معنوی این گروه، شیخ احمد یاسین ایجاد کرد. اسماعیل هنیه در سال ۱۹۸۸ توسط مقامات اسرائیلی دستگیر و به دلیل شرکت در انتفاضه اول (قیام علیه اشغالگری اسرائیل) به مدت ۶ ماه زندانی شد. او دوباره در سال ۱۹۸۹ دستگیر شد و در زندان ماند تا این‌که اسرائیل او را در سال ۱۹۹۲ به همراه حدود ۴۰۰ اسلام‌گرا دیگر به جنوب لبنان تبعید کرد. هنیه در سال ۱۹۹۳ پس از توافق اسلو به غزه بازگشت و به ریاست دانشگاه اسلامی منصوب شد. در سال ۲۰۰۶ حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین شرکت کرد و اسماعیل هنیه در راس فهرست قرار گرفت. حماس اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورد و هانیه نخست وزیر تشکیلات خودگردان شد. در ژوئن ۲۰۰۷، پس از ماه‌ها تنش که شامل درگیری مسلحانه بین حماس و فتح بود، رئیس جمهور محمود عباس، هنیه را عزل و دولت او را منحل کرد. نتیجه این بن‌بست یک دولت خودمختار به رهبری حماس در نوار غزه، به رهبری اسماعیل هنیه بود. در سال ۲۰۱۴، دولت جناحی حماس در غزه رسماً استعفا داد تا راه را برای تشکیل دولت وحدت با فتح باز کند. هنیه با این کار از سمت نخست وزیری خود استعفا داد. او رهبر محلی حماس در غزه باقی ماند تا این‌که در سال ۲۰۱۷ یحیی سنوار جایگزین او شد.

خالد مشعل

خالد مشعل

خالد مشعل در شهر سیلود در کرانه باختری رود اردن به دنیا آمد و ۱۱ سال اول زندگی خود را در آنجا گذراند و بعد از اینکه اسرائیل کرانه باختری را در سال ۱۹۶۷، تسخیر کرد با خانواده‌اش به کویت رفت و ساکن شد. او در سن ۱۵ سالگی به شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین در کویت پیوست. خالد مشعل پس از فارغ‌التحصیلی در همان کویت به تدریس فیزیک پرداخت و در جنبش اسلام گرایان فلسطینی فعال ماند. او در سال ۱۹۹۶، به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس که در اردن فعالیت می‌کرد، انتخاب شد. در سال ۱۹۹۹، اردن جنبش حماس را سرکوب کرد و مشعل را قبل از اخراج دفتر سیاسی از کشور برای مدت کوتاهی زندانی کرد. مشعل پس از اقامت کوتاه مدت در قطر، در سال ۲۰۰۱ یک مقر دائمی جدید در دمشق ایجاد کرد. خالد مشعل در سال ۲۰۰۴، پس از کشته شدن شیخ احمد یاسین، بنیانگذار و رهبر حماس و کشته شدن جانشین احمد یاسین، عبدالعزیز الرنتیسی، کمتر از یک ماه بعد، رهبر و شخصیت مرکزی جنبش شد. او در اواسط سال ۲۰۱۷، در پایان آخرین دوره ریاست دفتر سیاسی خود، از سمت خود کناره‌گیری کرد و اسماعیل هنیه که حدود یک دهه رهبری دولت حماس در نوار غزه را بر عهده داشت، جایگزین او شد.

محمد ضیف

محمد ضیف

محمد دیاب ابراهیم المصری، معروف به محمد ضیف، کنیه‌اش ابو خالد است. محمد ضیف در سال ۱۹۶۵، در غزه متولد شد. او فرمانده‌ی شاخه نظامی حماس به نام گردان‌های عزالدین قسام است. محمد ضیف در میان فلسطینی‌ها معروف به مغز متفکر است و اسرائیل نیز وی را دشمن شماره یک خود می‌داند.

محمد ضیاف اندکی پس از تأسیس حماس، به این گروه ملحق شد. در سال ۱۹۸۹، اسرائیل او را به اتهام همکاری با دستگاه نظامی حماس دستگیر و ۱۶ ماه زندانی کرد. او در زندان با زکریا شوربجی صلاح شهاده، طرح تأسیس جنبشی منشعب از حماس را ریختند که هدف آن گروگان‌گیری سربازان اسرائیلی بود. این سه نفر همان گردان‌های عزالدین قسام را شکل دادند و به یک تشکیلات نظامی درآمد. محمد ضیف پس بنیانگذاری این گردان‌ها، از فرماندهان ارشد آن نیز بود. محمد ضیف یکی از طراحان استراتژی حملات موشکی سنگین و پرشمار به اسرائیل و هم‌چنین متخصص ساخت تونل‌های زیرزمینی بود که این امکان را به حماس می‌داد که از غزه به خاک اسرائیل نفوذ کند.

محمد ضیف در سال ۲۰۰۰، توسط اسرائیل دستگیر و زندانی شد، اما او موفق شد از زندان فرار کند. در سال ۲۰۱۴، در جریان حمله‌ی اسرائیل به غزه، ارتش اسرائیل نتوانست محمد ضیف را گیر آورد، اما همسر و دو فرزند او کشته شدند.

مروان عیسی

مروان عیسی، با کنیه‌ی «ابوالبراء» شناخته می‌شود و به مرد سایه‌ها معروف است. جانشین فرماندهی گردان‌های عزالدین قسام و عضو دفتر سیاسی و نظامی حماس است. ارتش اسرائیل در سال ۱۹۸۷، مروان عیسی را دستگیر و به مدت ۵ سال زندانی کرد.

یحیی سنوار

یحیی سنوار

یحیی ابراهیم سنوار، متولد سال ۱۹۶۲، رهبر جنبش حماس و رئیس دفتر سیاسی این گروه در نوار غزه است. او هم‌چنین پایه‌گذار سرویس امنیتی حماس با نام «مجد» است.

یحیی سنوار سه بار توسط اسرائیل دستگیر و زندانی شد و در آخرین بار به ۴ بار حبس ابد محکوم گردید. پس این‌که حماس یک سرباز اسرائیلی به نام گیلعاد شلیط را گروگان گرفتند، در مقابل آزادی این گروگان، بسیاری از زندانیان حماس و فتح در سال ۲۰۱۱، آزاد شدند که یحیی سنوار یکی از این زندانیان بود. او پس از آزادی از زندان به مقام پیشین خود به عنوان یکی از رهبران ارشد حماس و هم‌چنین عضو دفتر سیاسی حماس بازگشت. ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۵ نام یحیی سنوار را در لیست سیاه تروریستی قرار داد. او در فوریه سال ۲۰۱۷، به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس در نوار غزه، جانشین اسماعیل هنیه شد.

از ژوئن ۲۰۲۱، نخست وزیر بالفعل غزه، عصام الدعالیس است.

صالح العاروری ریاست شاخه لبنان حماس را بر عهده دارد. او هم‌چنین پس از انتخابات داخلی که در سال ۲۰۲۱ به پایان رسید، رهبری این گروه را در کرانه باختری به دست گرفت، در حالی که خالد مشعل به عنوان رهبری دفتر دیاسپورا (جوامع دور از وطن) و سلامه کتاوی برای مدیریت امور اعضای زندانی حماس انتخاب شدند.