جنبش حماس

جنبش حماس حرکة المقاومة الإسلامیة
رهبر	اسماعیل هنیه
بنیانگذار	شیخ احمد یاسین
شعار	نابودی اسرائیل و ایجاد کشور اسلامی فلسطین
بنیانگذاری	۱۹۸۷
ستاد	نوار غزه
کشور	[[|]]

جنبش حماس، مخفف عربی (حرکة المقاومة الإسلامیة) در سال ۱۹۸۷، اعلام موجودیت کرد. شیخ احمد یاسین، جنبش حماس را به عنوان بازوی سیاسی اخوان‌المسلمین در غزه، پس از آغاز انتفاضه اول تأسیس کرد. در سال ۱۹۸۸، حماس منشور خود را منتشر کرد که در آن خواهان نابودی اسرائیل و ایجاد یک جامعه اسلامی در فلسطین تاریخی بود. حماس یک جنبش اسلام‌گرا است. این گروه عملا کنترل غزه را در دست گرفته است. جنبش حماس از بدو تأسیس خود، مذاکراتی را که برای واگذاری هر سرزمینی انجام می‌شد، رد کرد. حماس توافقنامه صلح ۱۹۹۳، بین اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) را محکوم نمود و به همراه گروه جهاد اسلامی فلسطین، متعاقباً با استفاده از بمب‌گذاران انتحاری فعالیت‌های تروریستی خود را تشدید کرد. در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین در سال ۲۰۰۶، حماس اکثریت کرسی‌ها را صاحب شد. این دو گروه در نهایت یک دولت ائتلافی تشکیل دادند که اسماعیل هنیه از حماس نخست‌وزیر شد. با این حال، درگیری‌ها بین نیروهای حماس و فتح در نوار غزه تشدید شد. محمود عباس دولت تحت رهبری حماس را منحل و در ژوئن ۲۰۰۷، وضعیت اضطراری اعلام کرد.

و در سال ۲۰۰۷، حماس با توسل به خشونت، کنترل نوار غزه را از دست تشکیلات خودگردان فلسطین خارج کرد. ۴ درگیری بزرگ ناشی از حمله حماس به اسرائیل در ۲۰۰۸، ۲۰۱۲، ۲۰۱۴، ۲۰۲۱ اتفاق افتاده است. بزرگ‌ترین حمله حماس، طوفان الاَقصی نام دارد که در ۱۵ مهر سال ۱۴۰۲ش برابر ۷ اکتبر ۲۰۲۳ انجام شد.

رژیم ایران یکی از بزرگترین پشتیبانان حماس است که کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی را به این گروه هر ساله افزایش می‌دهد. رژیم ایران در حال حاضر سالانه ۱۰۰ میلیون دلار برای حماس، و جهاد اسلامی هزینه می‌کند. رژیم ایران به سرعت از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، تمجید کرد و متعهد شد که هم‌چنان از این گروه فلسطینی حمایت کند. شماری از رهبران کلیدی حماس عبارتند از: اسماعیل هنیه، خالد مشعل، یحیی سنوار، محمد ضیف… رهبران این گروه و بسیاری دیگر از مقامات ارشد آن، در دیگر کشورها از جمله لبنان و ایران و سوریه، قطر و ترکیه زندگی می‌کردند که برخی از آنها مانند: اسماعیل هینه، یحیی سنوار، محمد ضیف... توسط اسرائیل به قتل رسیدند.

وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۱۹۹۷ این گروه را تروریستی اعلام کرد. اتحادیه اروپا و سایر کشورهای غربی نیز حماس را سازمانی تروریستی می‌دانند.

شکل‌گیری و ایدئولوژی

شیخ احمد یاسین

از اواخر دهه ۱۹۷۰، فعالان مرتبط با اخوان‌المسلمین، ابتدا مؤسسه خیریه «مجمع الاسلامیه» در سال ۱۹۷۳ در غزه با همکاری و مشارکت اخوان المسلمین مستقر در مصر تأسیس کردند. پس از آن شبکه‌ای از خیریه‌ها، کلینیک‌ها و مدارس را تأسیس کردند و در سرزمین‌هایی نوار غزه و کرانه باختری که توسط اسرائیل پس از جنگ شش روزه ۱۹۶۷ اشغال شده بود، فعال شدند. آن‌ها در غزه، در بسیاری از مساجد فعال بودند، در حالی که فعالیت آن‌ها در کرانه باختری به طور کلّی محدود به دانشگاه‌ها بود. فعالیت‌های اخوان‌المسلمین در این مناطق عموماً بدون خشونت بود، اما تعدادی از گروه‌های کوچک در سرزمین‌های اشغالی شروع به دعوت به جهاد علیه اسرائیل کردند. حماس در سال ۱۹۸۷ میلادی توسط شیخ احمد یاسین،  عبدالعزیز رنتیسی و محمد طه در جریان انتفاضه اول به عنوان شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین بنیان‌گذاری شد. و هدف خود را «آزادی تمامی خاک فلسطین» اعلام کرده‌است.

شیخ احمد یاسین عنوان کرد که ما هیچ گاه رابطه‌ای با اخوان المسلمین در مصر نداشته‌ایم. اما در بیانیه تاسیس اول آن که در تاریخ ۱۸ آگوست ۱۹۸۸ صادر شد خود را اخوان المسلمین در فلسطین عنوان نمود و هدفش را برپایی دولت اسلامی در فلسطین به جای اسرائیل و نابودی یا انحلال اسرائیل عنوان کرد. در علت تاسیس آن آورده‌اند که حادثه قتل عمد ۴ کارگر فلسطینی به وسیله کامیونی که یک راننده اسرائیلی بنیادگرا راننده آن بود و به حادثه تریلری ۸ دسامبر ۱۹۸۷ معروف شد و به قیام اول فلسطین یا انتفاضه اول به رهبری ابوجهاد انجامید. این قیام عامل تاسیس این جنبش بوده است. این قیام که به قیام کودکان سنگ‌پران هم معروف شد تا ۱۹۹۱ که توافق اسلو بین سازمان آزادیبخش فلسطین و اسرائیل انجام شد ادامه یافت.

تأسیس جنبش حماس

شیخ احمد یاسین در دسامبر ۱۹۸۷، جنبش حماس را به عنوان بازوی سیاسی اخوان‌المسلمین در غزه، پس از آغاز انتفاضه اول (قیام فلسطینی‌ها علیه اشغالگری اسرائیل در کرانه باختری، غزه و بیت‌المقدس شرقی) تأسیس کرد.

در سال ۱۹۸۸، حماس منشور خود را منتشر کرد که در آن خواهان نابودی اسرائیل و ایجاد یک جامعه اسلامی در فلسطین تاریخی بود. حماس یک جنبش اسلام‌گرا است که با پشتیبانی رژیم ایران قدرت زیادی پیدا کرده است.. این گروه عملا نوار غزه را کنترل می‌کند. اما این گروه بیشتر به دلیل جنگ مسلحانه خود در برابر اسرائیل شناخته شده است.

حماس در منشور سال ۱۹۸۸، خود تأکید کرد که فلسطین یک سرزمین اسلامی است که هرگز نمی‌توان آن را به غیر مسلمانان تسلیم کرد و جهاد برای خارج کردن فلسطین از دست اسرائیل یک وظیفه دینی برای مسلمانان فلسطین است. این موضع آن را در تضاد با سازمان آزادیبخش فلسطین قرار داد که در سال ۱۹۸۸، حق موجودیت اسرائیل را به رسمیت شناخته بود.

جنبش حماس به زودی شروع به عمل مستقل از سایر سازمان‌های فلسطینی کرد و باعث ایجاد خصومت بین این گروه و همتایان ناسیونالیست سکولار آن شد. حملات خشونت‌آمیز فزاینده‌ی حماس به اهداف غیرنظامی و نظامی، اسرائیل را مجبور به دستگیری شیخ احمد یاسین و تعدادی از رهبران حماس در سال ۱۹۸۹ کرد.

ایجاد دفتر سیاسی

شبه‌نظامیان حماس

در سال‌های بعد از ۱۹۸۹، جنبش حماس برای تقویت ساختار فرماندهی خود و یافتن رهبران کلیدی دور از دسترس اسرائیل، سازمان‌دهی مجددی انجام داد. یک دفتر سیاسی مسئول روابط بین‌المللی و جمع‌آوری کمک‌های مالی سازمان در امان پایتخت اردن تشکیل شد و خالد مشعل را به عنوان رئیس آن در سال ۱۹۹۶، انتخاب کرد و شاخه‌ی مسلح این گروه به عنوان نیروهای عزالدین قسام تشکیل شد.

دولت اردن در سال ۱۹۹۹، رهبران حماس را از امان اخراج کرد و آن‌ها را متهم کرد که از دفاتر اردنی خود به عنوان پایگاه فرماندهی برای فعالیت‌های نظامی در کرانه باختری و غزه استفاده می‌کنند. در سال ۲۰۰۱، دفتر سیاسی حماس، دفتر مرکزی جدیدی در دمشق پایتخت سوریه ایجاد کرد. این دفتر مرکزی پس از شکست در حمایت از دولت بشار اسد در سرکوب قیام سوریه، در سال ۲۰۱۲، دوباره به دوحه قطر نقل مکان کرد.

موضع حماس در روند صلح

حماس

جنبش حماس از بدو تأسیس خود، مذاکراتی را که برای واگذاری هر سرزمینی انجام می‌شد، رد کرد. حماس توافقنامه صلح ۱۹۹۳، بین اسرائیل و سازمان آزادیبخش فلسطین (ساف) را محکوم نمود و به همراه گروه جهاد اسلامی فلسطین، متعاقباً با استفاده از بمب‌گذاران انتحاری فعالیت‌های تروریستی خود را تشدید کرد.

تغییر موضع حماس

حماس از زبان اسماعیل هنیه در ۲۰۰۸ مواضعی کاملا متفاوت با گذشته اتخاذ کرد. اسماعیل هنیه گفت حماس دولت فلسطین در چارچوب مرزهای ۱۹۶۷ و آتش‌بس درازمدت با اسرائیل را می‌پذیرد. محمود الزهار گفت این گفته یک مرحله از بازپس‌گیری کامل سرزمین فلسطین را منظور داشته است. خالد مشعل در مورد قدس گفت شرقی و غربی ندارد و یک شهر یکپارچه و پایتخت فلسطین است. مشعل که در آن زمان رهبر حماس بود در سال ۲۰۱۰ نیز گفت: "منشور حماس بخشی از تاریخ است و دیگر موضوعیت ندارد، اما به دلایل داخلی نمی توان آن را تغییر داد." چهار سال قبل از آن، در سال ۲۰۰۶، رهبری حماس یک برنامه دولتی فلسطینی را پیشنهاد کرد که در آن آمده بود: «به رسمیت شناختن در اسرائیل نه در صلاحیت یک جناح فلسطینی است و نه در صلاحیت حکومت، بلکه تصمیم مردم فلسطین است. در منشور جدید حماس در سال ۲۰۱۷، این جنبش با ایجاد یک کشور فلسطینی در غزه، کرانه باختری و بیت المقدس شرقی، یعنی مطابق با مرزهای ۱۹۶۷ موافقت کرد. «مشعل» گفت: ((مبارزه حماس علیه رژیم صهیونیستی است. اشغالگری و نهاد صهیونیستی و نه مبارزه با یهودیان یا یهودیت، حماس پس از اینکه مصر و برخی کشورهای عربی خلیج فارس آن را به عنوان یک سازمان تروریستی طبقه بندی کردند، تمام ارجاعات خود به اخوان المسلمین را کنار گذاشت.

تغییر نام دستگاه نظامی حماس

در سال ۱۹۹۱، حماس نام دستگاه نظامی خود (مجاهدین فلسطین ۱۹۸۷) را به (گردان های شهید عزالدین قسام ۱۹۹۱) تغییر داد، تیپ هایی که رهبران آن عمدتاً از روش عملیات جهادی عزالدین قسام الهام گرفته بودند. که او آن را به مراحل فراخوان، آموزش نظامی، تدارکات، اطلاعات و روابط خارجی تقسیم کرد. این برنامه کاری هنوز تا حد زیادی تا کنون برقرار است، اما برنامه «القسام» هرگز شامل پروژه ای برای قدرت یا سلطه نبوده، و به چیزی جز تلاش خالصانه برای نجات از اشغال، آزادسازی سرزمین و احیای حقوق شناخته نمی شد.

انتحاری حماس

حماس در جریان قیام گسترده فلسطینیان که در سال ۲۰۰۰ آغاز شد، کارزار بمب‌گذاری های انتحاری را علیه اسرائیل به راه انداخت.

جدایی نوار غزه از اسرائیل

در اوایل سال ۲۰۰۵، محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین و آریل شارون، نخست وزیر اسرائیل، تعلیق خصومت‌ها را اعلام کردند، زیرا اسرائیل آماده خروج نیروهایش از برخی از سرزمین‌های فلسطینی بود. پس از مذاکرات زیاد، حماس با آتش‌بس موافقت کرد، اگرچه خشونت‌های پراکنده ادامه یافت. در اواخر همان سال، اسرائیل به طور یکجانبه شهرک‌ها را در نوار غزه برچید و نیروها را از نوار غزه خارج کرد.

از سال ۲۰۰۶، رهبران ارشد حماس تمایل خود را برای حمایت از راه حل دو دولتی بر اساس مرزهای قبل از ۱۹۶۷، اعلام کردند. در سندی از اصول و سیاست‌های کلی که در سال ۲۰۱۷ منتشر شد، حماس تأسیس یک کشور کاملاً مستقل فلسطینی با پایتختی بیت‌المقدس مطابق با ۴ ژوئن ۱۹۶۷، با بازگشت آوارگان به عنوان «فرمول اجماع ملی» به خانه‌های خود که از آن‌جا آواره شده بودند، موافقت کرد. اما حماس به رد مشروعیت اسرائیل ادامه داد و تندروهای درون این گروه هم‌چنان در لفاظی‌های خود علیه اسرائیل باقی ماندند.

پیروزی حماس در انتخابات

در انتخابات شورای قانونگذاری فلسطین در سال ۲۰۰۶، جنبش حماس یک پیروزی غافلگیرکننده بر جنبش فتح به دست آورد و اکثریت کرسی‌ها را صاحب شد. این دو گروه در نهایت یک دولت ائتلافی تشکیل دادند که اسماعیل هنیه از حماس نخست وزیر شد. با این حال، درگیری‌ها بین نیروهای حماس و فتح در نوار غزه تشدید شد. محمود عباس دولت تحت رهبری حماس را منحل و در ژوئن ۲۰۰۷، وضعیت اضطراری اعلام کرد. حماس کنترل نوار غزه را در اختیار گرفت، در حالی که کابینه اضطراری به رهبری جنبش فتح، کرانه باختری را تحت کنترل داشت.

کنترل غزه توسط حماس

درگیری مجدد با اسرائیل

پس از این‌که حماس کنترل نوار غزه را در سال ۲۰۰۷ به دست گرفت، اسرائیل نوار غزه را تحت کنترل حماس یک نهاد متخاصم اعلام نمود و مجموعه‌ای از تحریم‌ها را تصویب کرد که شامل قطع برق، محدودیت شدید واردات و بسته شدن مرزها بود. حملات حماس به اسرائیل و حملات اسرائیل به نوار غزه ادامه یافت. پس از ماه‌ها مذاکره، در ژوئن ۲۰۰۸، اسرائیل و حماس توافق کردند تا آتش‌بسی را که قرار بود شش ماه طول بکشد، اجرا کنند. مدت کوتاهی پس از آن، خصومت‌های گسترده‌تری آغاز شد، زیرا اسرائیل در پاسخ به شلیک موشک‌های مداوم حماس، مجموعه‌ای از حملات هوایی را در سرتاسر منطقه انجام داد. پس از یک هفته حملات هوایی، نیروهای اسرائیلی در بحبوحه درخواست‌های جامعه جهانی برای آتش‌بس، عملیات زمینی به نوار غزه را آغاز کردند. پس از بیش از سه هفته خصومت که در آن شاید بیش از ۱۰۰۰ نفر کشته و ده‌ها هزار نفر بی‌خانمان شدند، اسرائیل و حماس هر کدام آتش‌بس یکجانبه اعلام کردند. درگیری‌های حماس و اسرائیل و آتش‌بس‌ها، تا حمله حماس به اسرائیل در سال ۲۰۲۳، با افت و خیز و فواصلی کم و بیش ادامه پیدا کرد.

توافق آشتی حماس و فتح

در آوریل ۲۰۱۱، مقامات جنبش حماس و جنبش فتح اعلام کردند که دو طرف در مذاکرات با میانجی‌گری مصر به توافق آشتی دست یافته‌اند. این توافقنامه که در ۴ مه، در قاهره امضا شد، خواستار تشکیل یک دولت موقت برای سازماندهی انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری بود. پس از ماه‌ها مذاکره بر سر رهبری دولت موقت، دو حزب در فوریه ۲۰۱۲، اعلام کردند که محمود عباس را برای پست ریاست جمهوری موقت انتخاب کرده‌اند.

منابع مالی و تسلیحاتی حماس

مهم‌ترین حامی مالی حماس جمهوری اسلامی ایران است. رژیم ایران این گروه را تحت حمایت مالی، تسلیحاتی و آموزشی قرار داده است. حماس از قطر نیز حمایت مالی دریافت می‌کند و این کشور پناهگاهی امن برای رهبر حماس، اسماعیل هنیه، است. حماس از حزب‌الله لبنان نیز کمک دریافت می‌کند، که «در همبستگی» با حماس مرز شمالی اسرائیل را هدف قرار داد.

از زمان تاسیس حماس در دهه ۶۰ خورشیدی تا امروز، روابط و دوستی جمهوری اسلامی با این گروه با فراز و نشیب‌های همراه بود، اما در هیچ مقطعی و حتی با وجود سردی رابطه ایران با حماس، کمک‌های مالی ایران به این گروه قطع نشد. به گفته یکی از اعضای ارشد حماس، حمایت مالی ایران از این گروه از سال ۱۳۸۵ آغاز شد. محمود الزهار، عضو ارشد گروه فلسطینی حماس در مصاحبه با تلویزیون العالم، شبکه عربی تلویزیون ایران در سال ۱۳۹۹ گفت که پس از دیدار اول خود با قاسم سلیمانی در سال ۱۳۸۵ «حدود ۲۲ میلیون دلار» دریافت کرده و به شکلی که در چمدان‌هایشان «یگر جایی نبود».

اسماعیل هنیه و مقامات ارشد رژیم

در سال ۱۳۸۹ که مجموعه‌ای از مکاتبات دیپلماتیک وزارت خارجه آمریکا توسط وب‌سایت «ویکی‌لیکس» منتشر شد، در یکی از نامه‌ها به ادعاهای یک مقام مصری درباره کمک‌های ایران به حماس اشاره شده بود. در این نامه که تاریخ آن به بهار ۱۳۸۸ مربوط بود، آمده بود که رئیس سازمان اطلاعات مصر به طرف آمریکایی گفته است، ایران «ماهانه ۲۵ میلیون دلار» به حماس کمک می‌کند «اما مصر موفق شده جلو ورود این کمک‌ها از خاک خود به غزه را بگیرد.»

در مقطع جنگ سوریه و به دلیل مخالفت ابتدایی حماس با حمایت از رژیم سوریه کمکهای مالی جمهوری اسلامی به حماس کاهش یافت که آن را با مشکلاتی مواجه ساخت. المانیتور در خصوص تأثیر کاهش کمک‌های ایران به حماس نوشت: «کاهش حمایت مالی ایران از حماس در سال‌های اخیر بر این جنبش تأثیر گذاشته و آن را به یک بحران مالی بزرگ سوق داد. حماس مجبور شد چندین مؤسسه رسانه‌ای خود مانند تلویزیون ماهواره‌ای قدس و مرکز اطلاع‌رسانی فلسطین را ببندد. حماس همچنین شروع به پرداخت نیمی از حقوق یا کمتر به کارمندان خود کرد.»

روابط با رژیم ایران

تغییرات رهبری در جنبش حماس فرصتی برای نزدیک شدن به رژیم ایران فراهم کرد. یحیی سنوار، یکی از شخصیت‌های ارشد شاخه مسلح این گروه که در سال ۲۰۱۷ رهبر این گروه در نوار غزه شد، از طرفداران حفظ روابط با رژیم ایران بود.

یحیی سنوار در یک میزگرد با جوانان غزه اظهار داشت:

«زمانی که حماس در مورد به رسمیت شناختن اسرائیل بحث می‌کرد، گذشته است. اکنون بحث بر سر این است که چه زمانی اسرائیل را از بین خواهیم برد.»

اسماعیل هنیه نیز که در همان سالی که جایگزین خالد مشعل به‌عنوان رئیس دفتر سیاسی شد، روابط دیپلماتیک را ترمیم نموده و شروع به حضور چشمگیر در ایران کرد، از جمله در مراسم تشییع قاسم سلیمانی در سال ۲۰۲۰، و مراسم تحلیف ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در سال ۲۰۲۱،

میزان کمک مالی رژیم ایران به حماس

در سال ۲۰۲۰، وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که بر اساس برآوردهایش، میزان این کمک سالانه ۱۰۰ میلیون دلار است. اما رسانه‌های اسرائیلی مدعی هستند که این رقم بیشتر است. در مرداد ۱۳۹۸ کانال ۱۲ تلویزیون اسرائیل گزارش کرد: «طی جلسه‌ای که بین حماس و آیت الله خامنه‌ای برگزار شد، تهران تمایل خود به افزایش حمایت مالی ماهانه به حماس به مبلغ بی‌سابقه ۳۰ میلیون دلار در ماه اظهار کرده‌است.». در دی ماه ۱۴۰۰ اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی حماس، گفت: «جمهوری اسلامی ایران ۷۰ میلیون دلار به این جنبش فلسطینی پول داد تا «قوای بازدارندگی» خود را در برابر اسرائیل بسازد و راکت‌هایی که نیرو‌های حماس در باریکه غزه تولید کردند، بخشی از این «توان راهبردی» است.»

به نوشته خبرگزاری رویترز، این کمک‌های در چند سال اخیر افزایش هم داشته است. این رسانه در گزارشی به نقل از یک منبع امنیتی اسرائیلی نوشت که جمهوری اسلامی سال ۱۴۰۱ کمک‌های مالی به شاخه نظامی حماس را از ۱۰۰ میلیون دلار به حدود ۳۵۰ میلیون دلار در سال افزایش داد. یعنی ماهانه حدود ۲۹ میلیون دلار به این گروه می‌کند. این رقم در سال جاری نیز ادامه دارد.

کمکهای نظامی رژیم ایران به حماس

روزنامه خراسان در آذر ۱۳۹۱ به نقل از جواد کریمی قدوسی، یکی از اعضای سپاه و نماینده وقت مجلس، نوشت: «۵۰ هزار موشک و هزاران موشک ضد تانک به غزه فرستادیم.»

در همین سال، محمدعلی جعفری فرمانده پیشین کل سپاه پاسداران گفته بود: «ایران فناوری ساخت موشک فجر ۵ را به نوار غزه منتقل کرد.»

قاسم سلیمانی، در دی ماه ۱۳۹۶ و بعد از اینکه اسماعیل هنیه رئیس جدید دفتر سیاسی حماس شد، به او گفت: «همه امکانات جمهوری اسلامی در اختیار حماس است.»

در تیرماه ۱۳۹۸ هم علی خامنه‌ای در دیدار با رهبران حماس در تهران گفت: «در سال‌های نه چندان دور، فلسطینی‌ها با سنگ مبارزه می‌کردند، اما امروز به جای سنگ، مجهز به موشک‌های نقطه‌زن هستند و این، یعنی احساس پیشرفت.»

ان بی‌سی نیوز در مهرماه امسال نوشت: «جمهوری اسلامی، در طول سال‌های متمادی با حماس تعامل و تماس داشته‌اند. طبق گزارش وزارت امور خارجه در سال ۱۳۹۹، ایران سالانه ۱۰۰ میلیون دلار به حماس می‌رساند و در کنار آن، فناوری و دانشی را ارائه کرده که حماس را قادر می‌سازد تا زرادخانه موشک‌های خود را در غزه بر اساس طرح‌های ایرانی بسازد.»

حمایت رژیم ایران از حماس

دیدار خامنه‌ای با اسماعیل هنیه و هیئت حماس، ۳۱ خرداد ۴۰۲

رژیم ایران یکی از بزرگترین کمک‌کنندگان حماس است که کمک مالی، تسلیحاتی و آموزشی دارد. رژیم ایران در حال حاضر سالانه ۱۰۰ میلیون دلار به حماس، و جهاد اسلامی ارائه می‌کند. رژیم ایران به سرعت از حمله حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، تمجید کرد و متعهد شد که هم‌چنان از این گروه فلسطینی حمایت کند.

حماس از زمان تسلط این گروه بر نوار غزه در اواسط دهه ۲۰۰۰، موشک ها و خمپاره ها را به سمت اسرائیل شلیک کرده است. مقامات امنیتی رژیم ایران گفته‌اند که تهران برخی از این تسلیحات را فراهم کرده است، اما حماس پس از آموزش با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و نیروهای نیابتی رژیم ایران، توانایی ساخت موشک‌های خود را به دست آورده است.

علی خامنه‌ای، پس حمله حماس به اسرائیل در یک سخنرانی گفت که اسرائیل در حال متلاشی شدن است و کشورهای مسلمان نباید حماس را یک گروه تروریستی بدانند. خامنه‌ای پیش از این نیز بر نابودی اسرائیل تأکید کرده بود.

اسماعیل هنیه رئیس دفتر سیاسی حماس گفته بود که رژیم ایران ۷۰ میلیون دلار به حماس داد تا این گروه بتواند نیروی دفاعی خود را در مقابل اسرائیل بسازد و موشک‌هایی که حماس در غزه تولید کرده، بخشی از این توان راهبردی بوده است.

در همین سال‌های اخیر رژیم ایران کمک‌های مالی منظمی به حماس کرده است. در دی‌ماه سال ۱۳۹۹، محمود الزهار، یکی از مقامات ارشد حماس از قاسم سلیمانی تقدیر کرد و گفت که یک هیئت ۹ نفره حماس در سفر به تهران با دستور قاسم سلیمانی ۲۲ میلیون دلار پول نقد دریافت کرده‌اند. محمود الزهار اذعان کرد که قرار بر این بود پول بیشتری به ما پرداخت شود اما هیئت ما نمی‌توانست بیشتر از این حمل کند، چون هر چمدان فقط ۴۰ کیلوگرم گنجایش داشت.

این درحالی است که مردم ایران، وضعیت اقتصادی‌شان به‌شدت وخیم شده است و آن‌ها در اعتراضات ۱۳۸۸، و به‌ویژه در اعتراضات سراسری ۱۳۹۶ و ۱۳۹۸، و ۱۴۰۰، با سر دادن شعار «نه غزه نه لبنان/ جانم فدای ایران» تأکید کرده‌اند که با هزینه کردن ثروت و پول مردم ایران برای نیروهای نیابتی تحت حمایت رژیم ایران در غزه و هر نقطه‌ای از جهان مخالف هستند.

علاوه بر رژیم ایران، کشورهای چین و قطر نیز به حماس کمک می‌کنند.

حماس اکنون دارای ۳۰ هزار نیروی شبه‌نظامی است. این گروه هم‌چنین دارای زرادخانه بزرگی از پهپاد و موشک‌هایی است که بُرد موشک‌های آن به ۲۵۰ کلیومتر می‌رسد.

موقعیت حماس در میان فلسطینی‌ها

انشعاب سیاسی کرانه باختری و غزه به طور گسترده ای مورد پسند نیست. یک نظرسنجی در ژوئن ۲۰۲۳، توسط مرکز تحقیقات سیاست و نظرسنجی فلسطین نشان داد که یک سوم فلسطینی‌ها این انشعاب را مخرب‌ترین تحول برای مردم خود از زمان ۲۰۱۷ تا کنون می دانند.

درگیری ۲۰۰۸ بین حماس و اسرائیل

حماس از حمله نظامی اسرائیل در اواخر سال ۲۰۰۸ جان سالم به در برد که هدف آن متوقف کردن موشک‌های روزانه حماس و دیگر گروه‌های فلسطینی به سمت شهرهای اسرائیل بود. حماس و اسرائیل به طور جداگانه در ژانویه ۲۰۰۹ آتش بس را اعلام کردند. اسرائیل گفت که بیشتر زرادخانه موشکی حماس را منهدم کرده و به جنبش ضربه اخلاقی وارد کرده است، اما گفت حماس در حال تجهیز مجدد خود از طریق تونل های مصر است. حماس اعلام پیروزی کرد و گفت که حمله ای را که قدرتمندترین ارتش خاورمیانه علیه خود انجام داده بود، شکست داده است.

حمله ۷ اکتبر حماس به اسرائیل

این بزرگترین حمله در نوع خود بوده است که تا تاریخ ۵ آبان ۱۴۰۲ تلفات اسرائیل به گفته مقامات اسرائیلی ۱۴۰۰ نفر بوده که ۳۱۱ نفر از آنان از نظامیان اسرائیل بوده‌اند و از طرف فلسطین بیش از ۸۰۰۰ نفر کشته شده‌اند که بیش از ۴۰۰۰ نفر آنان را کودکان تشکیل می‌دهند و تعداد مجروحین بیش از ۲۰۰۰۰ نفر برآورد شده است که اکثر قریب به اتفاق آن ناشی از بمباران مستمر غزه توسط نیروی هوایی اسرائیل بوده است.

تحلیلگران می گویند که حمله حماس به جنوب اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳، که رهبران این گروه آن را عملیات طوفان‌الاقصی نامیده‌اند، از نظر استراتژی، مقیاس و محرمانه‌بودن، فوق‌العاده بوده است.

حمله حماس به اسرائیل

به اعتقاد کارشناسان و تحلیل‌گران، تهاجم اسرائیل به غزه پس از حمله‌ی حماس به خاک اسرائیل، می‌تواند حمله‌ی قابل توجهی علیه اسرائیل توسط حزب‌الله، گروه شبه نظامی تحت حمایت رژیم ایران در لبنان را تحریک کند و خطر آتش‌سوزی گسترده‌تری در منطقه را به همراه داشته باشد. البته رژیم ایران حامی حزب‌الله و هم‌چنین حماس و دیگر گروه‌های شبه‌نظامی فلسطینی است و خطر درگیری دو جبهه‌ای وجود دارد که بخش‌هایی از اسرائیل و بسیاری نیز از لبنان و حزب‌الله را ویران خواهد کرد.

علت حمله حماس به اسرائیل

رهبران حماس می‌گویند دلیل این حمله، سرکوب شبه‌نظامیان فلسطینی در کرانه باختری، ادامه شهرک‌سازی‌ــ که جامعه جهانی آن را عملی غیرقانونی می‌داند‌ــ  وجود هزاران زندانی فلسطینی در زندان‌های اسرائیل، و ادامه محاصره غزه بوده است. اما تحلیل‌گران عمدتا نظر دیگری دارند. آنها رژيم ایران را پشت این طرح و برنامه می‌بینند.

نقش رژیم ایران در حمله حماس

جیمز فیلیپس، پژوهشگر ارشد امور خاورمیانه در مرکز مطالعات سیاست خارجی داگلاس و سارا آلیسون در نشنال اینترست آمریکا نوشته است: «ایران با راه‌اندازی جنگ اسرائیل و حماس، جویای منحرف کردن مذاکرات عادی‌سازی روابط بین اسرائیل و عربستان سعودی بود. جمهوری اسلامی ایران همچنین قصد داشت حواس اسرائیل و ایالات متحده را از برنامه تسلیحات هسته‌ای در حال گسترش خودش منحرف کند. از اهداف دیگر تهران برای راه‌اندازی چنین جنگی، این بود که مردم معترض داخل کشور را از فساد، سوءمدیریت و سرکوب رژیم اسلامی [حاکم بر ایران] منحرف کند. جمهوری اسلامی در عین حال می‌خواست اعراب و مسلمانان را علیه اسرائیل، آمریکا و دولت‌های عربی که با اسرائیل صلح کرده‌اند، تحریک کند.»

«تهران همچنین سربازان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، تروریست‌های حزب‌الله و شبه‌نظامیان دیگر را در جنوب غربی سوریه، نزدیک مرز اسرائیل، بسیج و مستقر کرده تا برای حمله‌های بیشتر علیه اسرائیل آماده شوند. این در حالی است که به گفته مقام‌های اسرائیلی، تروریست‌های حماس که با حمایت ایران توانمند و جسور شده بودند، نه‌تنها توانستند بیش از ۱۴۰۰ اسرائیلی را که بیشترشان غیرنظامی بودند، بکشند، بلکه ۲۲۲نفر را نیز گروگان بگیرند.»

سردرگمی رهبران رژیم ایران نسبت به نحوه مداخله در جنگ حماس و اسرائیل

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران روز ۱۴ اکتبر (۲۲ مهر) در یک اولتیماتوم علنی خطاب به اسرائیل هشدار داد که اگر هجوم خود را به غزه متوقف نکند، دست‌ها روی ماشه است. اما تنها ساعاتی بعد، نماینده ایران در سازمان ملل لحن جنگ‌طلبانه آقای امیرعبداللهیان را تلطیف کرد و اطمینان داد که نیروهای مسلح کشورش تنها در صورتی در درگیری‌های نوار غزه دخالت می‌کنند که اسرائیل به منافع یا شهروندان ایران حمله کند. سه مقام امنیتی به رویترز گفته‌اند که فعلا تصمیم گیرندگان ارشد جمهوری اسلامی به این اجماع رسیده‌اند که ضمن خودداری از تشدید تنش‌ها تنها به حملات مرزی محدود توسط حزب الله لبنان به اهداف نظامی اسرائیل و حملات خفیف به اهداف ایالات متحده در منطقه توسط گروه‌های نیابتی مورد حمایت جمهوری اسلامی اکتفا شود. وحید جلال زاده، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس ایران، نوشت: «ما با دوستانمان حماس، جهاد اسلامی و حزب‌الله در تماس هستیم. آنها انتظار ندارند ما عملیات نظامی انجام دهیم.»

دو منبع آگاه نزدیک به حزب الله هم تایید کرده‌اند که این گروه در مواجهه با اسرائیل، تاکتیک «جنگ‌های کوچک» را دستور کار خود قرار داده است.

اوی ملامد، افسر اطلاعاتی پیشین اسرائیل و مذاکره‌کننده این کشور در جریان انتفاضه‌های اول و دوم هم معتقد است: «ایرانی‌ها بر سر این دوراهی قرار گرفته‌اند که آیا باید برای نجات بازوی خود در نوار غزه وارد جنگ شوند یا این که دست‌ خود را از پشت آن بردارند. آنها در حال محاسبه ریسک‌ها و خطرات هر کدام از این دو راه هستند.». البته یک دیپلمات ارشد ایرانی با بیان این که برای رهبران ارشد ایران، به ویژه علی خامنه‌ای، بقای جمهوری اسلامی مهمترین اولویت محسوب می‌شود به رویترز گفته است: «به همین دلیل است که مقام‌های ایرانی از زمان شروع حمله، از لفاظی‌های شدید علیه اسرائیل استفاده کرده‌اند اما فعلا از دخالت نظامی مستقیم خودداری کرده‌اند.»

آثار این موضع‌گیری

سه مقام جمهوری اسلامی به رویترز گفته‌اند که این رویکرد ایران می‌تواند از سوی نیروهای نیابتی تحت حمایت این کشور به انفعال تعبیر شود و به جایگاه آن به عنوان کشوری که خود را حامی آرمان فلسطین و دشمن درجه یک اسرائیل معرفی کرده، لطمه بزند. مقام‌های رسمی ایران که به شرط فاش نشدن نامشان با رویترز گفتگو کرده‌اند، اذعان کرده‌اند که این حاشیه‌نشینی در مواجهه با نبرد حماس و اسرائیل می‌تواند به راهبرد چهل‌ساله جمهوری اسلامی برای رسیدن به برتری منطقه‌ای آسیب بزند و موفقیت آن را برای مدتی به تاخیر بیندازد. به گفته آنها، ایران در فاز مداخله مستقیم در جنگ نیز با چالش‌های جدی مواجه خواهد شد. چرا که هر گونه تهاجم نظامی ایران به اسرائیل، کشوری که از حمایت آمریکا و اروپا برخوردار است، تلفات سنگینی را برای این کشور به بار خواهد آورد که با وجود بحران اقتصادی فراگیر می‌تواند به تشدید بی‌سابقه نارضایتی عمومی از حکومت بینجامد.

موضع اسرائیل در برابر رژيم ایران در این جنگ

در مقابل، سه منبع امنیتی ارشد اسرائیل و یک منبع امنیتی غربی نیز در گفتگو با رویترز اذعان کرده‌اند که اسرائیل نیز خواهان رویارویی مستقیم با تهران نیست. البته منابع امنیتی اسرائیلی و غربی با یادآوری این که اسرائیل تنها در صورتی به ایران حمله خواهد کرد که مستقیما توسط نیروهای ایرانی از داخل ایران هدف قرار گیرد، هشدار دادند که اگر حملات گروه‌های نیابتی تحت حمایت جمهوری اسلامی به اسرائیل منجر به بروز تلفات سنگین شود، این احتمال وجود دارد که تصمیم این کشور در مورد زمان حمله مستقیم به ایران تغییر کند.

لیست سیاه تروریستی

بسیاری از کشورها، حماس را در لیست سیاه تروریستی قرار داده‌اند. ایالات متحده آمریکا در سال ۱۹۹۷، حماس را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد. اتحادیه اروپا نیز در سال ۲۰۰۳، حماس را یک گروه تروریستی اعلام کرد. مصر نیز در سال ۲۰۱۵، حماس را در کلّیت آن، جزو گروه‌های تروریستی خواند. کشورهای استرالیا، بریتانیا، کانادا، اسرائیل و ژاپن نیز حماس را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند.

سازمان کشورهای آمریکایی (اُ.آ. اس) که متشکل از ۳۵ کشور است، در سال ۲۰۲۱، حماس را یک گروه تروریستی اعلام کرده‌اند. این کشورها عبارتند از: برزیل، آرژانتین، بولیوی، باهاما، شیلی، کاستاریکا، کلمبیا، کوبا، اکوادور، جمهوری دومینیکن، السالوادور، جامائیکا، گوآتمالا، هاتینی، مکزیک، پاناما، نیکاراگوئه، اوروگوئه، پرو، ونزوئلا و…

هم‌چنین کشورهای نیوزیلند و پاراگوئه در سال ۲۰۱۰، شاخه‌ی نظامی حماس (گردان‌های عزالدین قسام) را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده‌اند.

رهبران حماس

حماس دارای مجموعه‌ای از نهادهای رهبری است که وظایف مختلف سیاسی، نظامی و اجتماعی را انجام می‌دهند. خط مشی کلی توسط یک نهاد مشورتی فراگیر تعیین می‌شود که اغلب به آن دفتر سیاسی می‌گویند و در خارج از فلسطین فعالیت می‌کند. کمیته‌های محلی مسائل مردمی را در غزه و کرانه باختری مدیریت می‌کنند.

شماری از رهبران کلیدی حماس عبارتند از: اسماعیل هنیه، خالد مشعل، یحیی سنوار، عبدالله برغوثی، محمود زهار، مروان عیسی، محمد ضیف، رامی حمدالله

رهبران این گروه و بسیاری دیگر از مقامات ارشد آن، در دیگر کشورها از جمله لبنان و ایران و سوریه، قطر و ترکیه زندگی می‌کنند.

اسماعیل هنیه

اسماعیل هنیه

اسماعیل هنیه، متولد ۱۹۶۲، زندگی اولیه خود را در اردوگاه پناهندگان نوار غزه گذراند، جایی که در آنجا متولد شده بود. او در سال ۱۹۸۱، در دانشگاه اسلامی غزه ثبت نام کرد و در آن‌جا ادبیات عرب خواند. اسماعیل هنیه هم‌چنین در سیاست دانشجویی فعال بود و یک انجمن دانشجویی اسلامگرا وابسته به اخوان‌المسلمین را رهبری می‌کرد.

هنگامی که گروه حماس تشکیل شد، اسماعیل هنیه یکی از اعضای جوان مؤسس آن بود که روابط نزدیکی با رهبر معنوی این گروه، شیخ احمد یاسین ایجاد کرد. اسماعیل هنیه در سال ۱۹۸۸ توسط مقامات اسرائیلی دستگیر و به دلیل شرکت در انتفاضه اول (قیام علیه اشغالگری اسرائیل) به مدت ۶ ماه زندانی شد. او دوباره در سال ۱۹۸۹ دستگیر شد و در زندان ماند تا این‌که اسرائیل او را در سال ۱۹۹۲ به همراه حدود ۴۰۰ اسلام‌گرا دیگر به جنوب لبنان تبعید کرد. هنیه در سال ۱۹۹۳ پس از توافق اسلو به غزه بازگشت و به ریاست دانشگاه اسلامی منصوب شد. در سال ۲۰۰۶ حماس در انتخابات پارلمانی فلسطین شرکت کرد و اسماعیل هنیه در راس فهرست قرار گرفت. حماس اکثریت کرسی‌های پارلمان را به دست آورد و هانیه نخست وزیر تشکیلات خودگردان شد. در ژوئن ۲۰۰۷، پس از ماه‌ها تنش که شامل درگیری مسلحانه بین حماس و فتح بود، رئیس جمهور محمود عباس، هنیه را عزل و دولت او را منحل کرد. نتیجه این بن‌بست یک دولت خودمختار به رهبری حماس در نوار غزه، به رهبری اسماعیل هنیه بود. در سال ۲۰۱۴، دولت جناحی حماس در غزه رسماً استعفا داد تا راه را برای تشکیل دولت وحدت با فتح باز کند. هنیه با این کار از سمت نخست وزیری خود استعفا داد. او رهبر محلی حماس در غزه باقی ماند تا این‌که در سال ۲۰۱۷ یحیی سنوار جایگزین او شد.

کشته شدن اسماعیل هینه

اسماعیل هنیه در تاریخ ۹ مرداد ۱۴۰۳ پس از ملاقات با مسعود پزشکیان و خامنه‌ای به محل اقامت خود که یک مهمانسرا، در مجموعه دانشکده افسری پادگان امام علی نیروی قدس در سعدآباد تهران بود رفته و ساعت ۲ بامداد روز ۱۰ مرداد توسط یک موشک به همراه محافظ خود کشته شد. هنیه جهت تحلیف ریاست جمهوری مسعود پزشکیان در تهران به‌سر می‌برد. ترور او توسط اسرائیل صورت گرفت. خبرگزاری حکومتی تسنیم در روز ۱۰ مردادماه، به نقل از سپاه پاسداران، خبر کشته شدن اسماعیل هنیه را منتشر کرد.

خالد مشعل

خالد مشعل

خالد مشعل در شهر سیلود در کرانه باختری رود اردن به دنیا آمد و ۱۱ سال اول زندگی خود را در آنجا گذراند و بعد از اینکه اسرائیل کرانه باختری را در سال ۱۹۶۷، تسخیر کرد با خانواده‌اش به کویت رفت و ساکن شد. او در سن ۱۵ سالگی به شاخه فلسطینی اخوان‌المسلمین در کویت پیوست. خالد مشعل پس از فارغ‌التحصیلی در همان کویت به تدریس فیزیک پرداخت و در جنبش اسلام گرایان فلسطینی فعال ماند. او در سال ۱۹۹۶، به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس که در اردن فعالیت می‌کرد، انتخاب شد. در سال ۱۹۹۹، اردن جنبش حماس را سرکوب کرد و مشعل را قبل از اخراج دفتر سیاسی از کشور برای مدت کوتاهی زندانی کرد. مشعل پس از اقامت کوتاه مدت در قطر، در سال ۲۰۰۱ یک مقر دائمی جدید در دمشق ایجاد کرد. خالد مشعل در سال ۲۰۰۴، پس از کشته شدن شیخ احمد یاسین، بنیانگذار و رهبر حماس و کشته شدن جانشین احمد یاسین، عبدالعزیز الرنتیسی، کمتر از یک ماه بعد، رهبر و شخصیت مرکزی جنبش شد. او در اواسط سال ۲۰۱۷، در پایان آخرین دوره ریاست دفتر سیاسی خود، از سمت خود کناره‌گیری کرد و اسماعیل هنیه که حدود یک دهه رهبری دولت حماس در نوار غزه را بر عهده داشت، جایگزین او شد.

محمد ضیف

محمد ضیف

محمد دیاب ابراهیم المصری، معروف به محمد ضیف، کنیه‌اش ابو خالد است. محمد ضیف در سال ۱۹۶۵، در غزه متولد شد. او فرمانده‌ی شاخه نظامی حماس به نام گردان‌های عزالدین قسام است. محمد ضیف در میان فلسطینی‌ها معروف به مغز متفکر است و اسرائیل نیز وی را دشمن شماره یک خود می‌داند.

محمد ضیاف اندکی پس از تأسیس حماس، به این گروه ملحق شد. در سال ۱۹۸۹، اسرائیل او را به اتهام همکاری با دستگاه نظامی حماس دستگیر و ۱۶ ماه زندانی کرد. او در زندان با زکریا شوربجی صلاح شهاده، طرح تأسیس جنبشی منشعب از حماس را ریختند که هدف آن گروگان‌گیری سربازان اسرائیلی بود. این سه نفر همان گردان‌های عزالدین قسام را شکل دادند و به یک تشکیلات نظامی درآمد. محمد ضیف پس بنیانگذاری این گردان‌ها، از فرماندهان ارشد آن نیز بود. محمد ضیف یکی از طراحان استراتژی حملات موشکی سنگین و پرشمار به اسرائیل و هم‌چنین متخصص ساخت تونل‌های زیرزمینی بود که این امکان را به حماس می‌داد که از غزه به خاک اسرائیل نفوذ کند.

محمد ضیف در سال ۲۰۰۰، توسط اسرائیل دستگیر و زندانی شد، اما او موفق شد از زندان فرار کند. در سال ۲۰۱۴، در جریان حمله‌ی اسرائیل به غزه، ارتش اسرائیل نتوانست محمد ضیف را گیر آورد، اما همسر و دو فرزند او کشته شدند.

احتمال کشته‌شدن محمد ضیف

ارتش اسرائیل و سازمان امنیت داخلی اسرائیل (شباک)، تأیید کردند که محمد ضیف فرمانده اصلی شاخه‌ی نظامی حماس، کشته شده است.

خبر قطعی کشته‌شدن محمد ضیف ۲ روز پس از کشته شدن اسماعیل هنیه در تهران، اعلام و منتشر شد، اما حماس می‌گوید که محمد ضیف در جریان بمب‌باران‌های اسرائیل جان سالم به‌در برده و زنده است.

مروان عیسی

مروان عیسی، با کنیه‌ی «ابوالبراء» شناخته می‌شود و به مرد سایه‌ها معروف است. جانشین فرماندهی گردان‌های عزالدین قسام و عضو دفتر سیاسی و نظامی حماس است. ارتش اسرائیل در سال ۱۹۸۷، مروان عیسی را دستگیر و به مدت ۵ سال زندانی کرد.

کشته شدن

حماس پشت درهای بسته، تایید کرد که مروان عیسی در جریان‌ حمله‌ی هوایی اسرائیل به اردوگاه نصیرات در مرکز نوار غزه کشته شده است. روز یکشنبه ۲۷ اسفندماه ۱۴۰۲، رسانه دولتی کان‌نیوز اسرائیل به نقل از منابع فلسطینی گزارش داد که مروان عیسی، در حمله هوایی روزهای گذشته اسرائیل در اردوگاه نصیرات واقع در مرکز نوار غزه کشته شده و جسدش زیر آوار مدفون است.

یحیی سنوار

یحیی سنوار

یحیی ابراهیم سنوار، متولد سال ۱۹۶۲، رهبر جنبش حماس و رئیس دفتر سیاسی این گروه در نوار غزه است. او هم‌چنین پایه‌گذار سرویس امنیتی حماس با نام «مجد» است.

یحیی سنوار سه بار توسط اسرائیل دستگیر و زندانی شد و در آخرین بار به ۴ بار حبس ابد محکوم گردید. پس این‌که حماس یک سرباز اسرائیلی به نام گیلعاد شلیط را گروگان گرفتند، در مقابل آزادی این گروگان، بسیاری از زندانیان حماس و فتح در سال ۲۰۱۱، آزاد شدند که یحیی سنوار یکی از این زندانیان بود. او پس از آزادی از زندان به مقام پیشین خود به عنوان یکی از رهبران ارشد حماس و هم‌چنین عضو دفتر سیاسی حماس بازگشت. ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۱۵ نام یحیی سنوار را در لیست سیاه تروریستی قرار داد. او در فوریه سال ۲۰۱۷، به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس در نوار غزه، جانشین اسماعیل هنیه شد.

جسد یحیی سنوار

از ژوئن ۲۰۲۱، نخست وزیر بالفعل غزه، عصام الدعالیس است.

صالح العاروری ریاست شاخه لبنان حماس را بر عهده دارد. او هم‌چنین پس از انتخابات داخلی که در سال ۲۰۲۱ به پایان رسید، رهبری این گروه را در کرانه باختری به دست گرفت، در حالی که خالد مشعل به عنوان رهبری دفتر دیاسپورا (جوامع دور از وطن) و سلامه کتاوی برای مدیریت امور اعضای زندانی حماس انتخاب شدند.

کشته شدن

چهارشنبه ۲۵ مهرماه ۱۴۰۳، نیروهای تیپ ۸۲۸ ارتش اسرائیل در ادامه‌ی عملیات‌های خود، به‌سوی یک ساختمان در غزه آتش گشودند که در جریان آن ۳ نفر کشته شدند.

نیروهای اسرائیلی ابتدا متوجه نشدند که یحیی سنوار یکی از کشته‌شدگان است و صبح روز بعد با بررسی ساختمانی که هدف قرار گرفته بود، متوجه شدند که یکی از سه فرد کشته‌شده شبیه یحیی سنوار است. سپس جسد او را به اسرائیل منتقل کردند و بعد از آزمایش‌های دی‌ان‌ای و سایر آزمایش‌ها، کشته‌شدن او تأیید و اعلام شد. بنیامین نتانیاهو (نخست‌وزیر اسرائیل) پس از مرگ یحیی سنوار در یک پیام ویدئویی گفت:

«امروز ما تسویه حساب کردیم. امروز به [محور] شرارت ضربه‌ای وارد شده، اما کار ما هنوز به پایان نرسیده است».

گردانهای القسام

محمد الضیف فرمانده کل گردان های القسام است و ارتش اسرائیل ادعا می کند که به دلیل مجروح شدن محمد الضیف در آخرین حمله‌ای که به او کرده است مروان عیسی فرمانده واقعی فعلی است و جانشین احمد الجعبری است، رهبران قسام همواره مورد ترور و سوء قصد بوده است و از رهبران آن صلاح شحاده، یحیی عیاش، محمود ابوهنود، محی الدین الشریف و بسیاری دیگر ترور شده‌اند که آخرین آنها احمد جعبری بود که در حملات اسرائیل به غزه در سال ۲۰۱۲، کشته شد ورائد العطار، محمد ابوشماله و محمد برهوم نیز در نبرد معروف به «العصف المأکول» کشته شدند.

ساختار گردانهای القسام

گردان های قسام از سازماندهی مناطق و تیپ ها پیروی می کنند. هر منطقه یا ناحیه ای یک فرمانده دارد که مسئولیت آن را بر عهده دارد و امور آن را پیگیری می کند.

تیپ شمال (شامل ۷ گردان رزمی از جمله گردان نخبگان)

تیپ غزه (دو تیپ غزه در هم ادغام شدند و اکنون شامل ۷ گردان رزمی از جمله گردان نخبگان است)

تیپ الوسطا (شامل ۵ گردان رزمی از جمله گردان نخبگان)

تیپ خان یونس (شامل ۶ گردان رزمی از جمله گردان نخبگان)

تیپ رفح (شامل ۵ گردان رزمی از جمله گردان نخبگان)

تعداد نیروهای حماس

حماس مدعی است که ۴۰ هزار نیرو دارد. حماس می‌گوید تنها ۲۰۰۰ نفر از نیروهایش در حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل شرکت کرده‌اند. اسرائیل می‌گوید این گروه حدود ۳۰ هزار جنگجو و پهپاد و موشک‌هایی دارد که برد برخی از آن‌ها به ۲۵۰ کیلومتر می‌رسد.

سلاح حماس

حماس از سنگ شروع کرده و به تدریج و بطور خاص بعد از گسترش رابطه با جمهوری اسلامی به سلاح‌های موشکی مجهز شده است. عمده موشک‌های آن در ۲۰۱۴، M75 که به نام ابراهیم المقدمه نامگذاری کرده بوده و برد آن ۷۵ کیلومتر است بعد از آن برد موشک‌هایش را به ۸۰ و ۱۶۰ کیلومتر طبق ادعای خودش ارتقا داد. حماس همچنین از موشک ضد تانک کورنیت روسی و سام ۷ ضد هواپیما برخوردار است.

فرماندهان حماس که توسط اسرائیل ترور شده‌اند

تعدادی از رهبران حماس که توسط اسرائیل به قتل رسیده‌اند:

۱ - عماد حسن ابراهیم عقل متولد ۲۸ خرداد ۱۳۵۰ است که در ۲۴ نوامبر ۱۹۹۳ اسرائیل او را در منزلی در غزه محاصره و به قتل رساند

۲ - یحیی عیاش از مهمترین فرماندهان القسام که چند عملیات انتحاری که به مرگ دهها اسرائیلی انجامیده بود را رهبری کرده بود. سرویس امنیتی شین بت اسرائیل در اوایل سال ۱۹۹۶ توانست تلفنی مملو از مواد منفجره را به عیاش تحویل دهد و در حالی که او با پدرش در کرانه باختری صحبت می کرد، تلفن که توسط صدایش شناسایی شده بود از راه دور منفجر شد.

۳ و ۴ ـ جمال سلیم و جمال منصور - در ۳۱ ژانویه ۲۰۰۱، هواپیماهای اسرائیلی دفتر اطلاعات و مطالعات جنبش حماس را در شهر نابلس در کرانه باختری بمباران کردند و رهبران جنبش، جمال منصور و جمال سلیم را کشتند.

۵ - محمود ابوهنود - اسرائیل شش ماه پس از فرار او از زندان، توانست در تعقیبش او را در ۲۰۰۱به قتل برساند.

۶- صلاح شهاده از مهمترین رهبران القسام - اسرائیل در ۲۲ ژوئیه ۲۰۰۲ مکان او را پیدا کرد و یک هواپیمای جنگی بمبی به وزن بیش از یک تن را بر روی خانه ای که او و ۱۸ نفر از جمله آنها همسر و همراهش زاهر نصار از رهبران گردان های القسام،فرو ریخت که همه آنها کشته شدند.

۷ - اسماعیل ابوشنب - او از رهبران حماس شمرده می‌شد. اسرائیل در ۲۱۱ اوت ۲۰۰۳ اسماعیل ابوشنب را با شلیک ۵ موشک به خودروی وی از یک هلیکوپتر نظامی ترور کرد.

۸ - احمد یاسین بنیانگزار حماس - در ۲۲ مارس ۲۰۰۴، احمد یاسین در حالی که با ویلچر خود از مسجد جامع اسلامی در محله الصبره در نوار غزه خارج می شد، در حمله بالگردهای اسرائیلی با شلیک سه موشک به سمت وی ​​کشته شد.

۹ - عبدالعزیز الرنتیسی از بنیانگزاران حماس و فرماندهان برجسته آن- کمتر از یک ماه پس از به عهده گرفتن رهبری حماس، اسرائیل او را در ۱۷ آوریل ۲۰۰۴ پس از شلیک موشک به خودروی وی در نوار غزه توسط هلیکوپتر اسرائیلی ترور کرد.

۱۰ - عدنان الغول - او سازنده بمبهای حماس شمرده می‌شد. - الغول بر اثر اصابت موشک توسط هواپیمای شناسایی اسرائیلی به خودروی وی در غزه در کنار همرزمش عماد عباس در ۲۰۰۲ کشته شد.

۱۱ - سعید صیام - وزیر کشور حماس در دولت غزه در ۲۰۰۶ - صیام در حمله جنگنده های اسرائیلی در ۱۵۵ ژانویه ۲۰۰۹ در جریان جنگ در نوار غزه کشته شد و این حمله منجر به کشته شدن برادرش و شش نفر دیگر نیز شد.

۱۲ - احمد الجعبری - او از افراد فتح بود که در زندان با آشنایی با رهبران حماس به آنها پیوست. در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۲، اسرائیل او را یک هفته پس از بازگشت از حج، زمانی که او در خودرویی در نزدیکی مجتمع خدمات عمومی در شهر غزه بود، هدف حمله هوایی قرار داد و کشت.

۱۳ - رائد العطار عضو شورای نظامی گردانهای القسام. او در قتل بسیاری از اسرائیلی‌ها دست داشت. او قرار بود جانشین محمد الضیف در صورت به قتل رسیدن بشود. رائد العطار، در ۲۱ اوت ۲۰۱۴ در یک حمله هوایی که خانه ای در رفح در نوار غزه را هدف قرار داد، در کنار محمد ابوشمله و محمد برهوم کشته شد.

۱۴ - در ۲۸ اکتبر ۲۰۲۳ ارتش رژیم اسرائیل با انتشار ویدیویی مدعی شد که عصام ابو رکبه فرمانده دفاع هوایی جنبش حماس را ترور کرده است.

مواضع کشورها نسبت به حماس

مصر و حماس

در سال ۲۰۰۸ میلادی احمد ابوالغیط وزیر خارجه مصر در دولت حسنی مبارک، ضمن اعلام اینکه مصر هرگز سیطره حماس بر نوار غزه را به رسمیت نمی‌شناسد، مقاومت حماس رامضحک خواند وحملات موشکی حماس به اسرائیل را فرصتی برای حمله اسرائیل به فلسطین قلمداد کرد. دولت مصر همچنین تدابیر امنیتی گسترده‌ای رابرای کنترل مرز‌های خود در طول نوازغزه برای جلوگیری از قاچاق اسلحه از مصر به سرزمین‌های تحت سیطره حماس در نظر گرفته‌است. اما با وقوع انقلاب مصر در سال ۲۰۱۱ و سقوط حکومت حسنی مبارک و به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین، دیدگاه سیاستمداران جدید مصر متفاوت از حکومت قبل بود و آن‌ها در صدد نزدیکی به مردم نوار غزه و جنبش حماس برآمدند. این امر با استقبال رهبران حماس روبرو شد و روابط دوجانبه بیش از پیش تقویت شد. پس از برکناری حکومت اخوان‌المسلمین، خشونت‌ها در مصر گسترش یافت و صد‌ها نفر از جمله نظامیان مصری کشته و زخمی شدند و به اموال عمومی خسارت‌های زیادی وارد شد. در پی این رویداد‌ها دادستانی مصر، حماس را به مشارکت با نیرو‌های اخوان المسلمین برای برنامه‌ریزی‌های تروریستی متهم کرد. در اواخر ژانویه و اوایل فوریه ۲۰۱۵ دادگاهی در مصر، شاخه نظامی جنبش فلسطینی حماس با عنوان گردان‌های عزالدین قسام را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داد و آن را تحریم کرد.

اردن و حماس

هرچند در سال ۲۰۱۲ دیداری بین خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس و ملک عبدالله اردن با وساطت ولیعهد قطر انجام شد، اما باز هم دولت اردن اجازه ادامه فعالیت حماس را صادر نکرد.

سوریه و حماس

حماس تا پیش از جنگ داخلی سوریه ارتباط خوبی با دولت بشار اسد داشت.

کشورهایی که از حماس حمایت می‌کنند

حماس تحت حمایت کشورهایی مانند قطر و ترکیه بوده و اخیرا به ایران و متحدانش نزدیک شده است. یحیی سنوار و اسماعیل هینه این گروه را به ایران و متحدانش از جمله حزب‌الله لبنان نزدیک کرده‌اند. از آن زمان به بعد، بسیاری از مقام‌های ارشد حماس به بیروت نقل مکان کرده‌اند.

جمهوری اسلامی و حماس

روابط حماس و جمهوری اسلامی در اوج درگیری‌ها در سوریه، سرد شد. این سازمان با آغاز اعتراض‌ها علیه بشار اسد، حاضر نشد در حمایت از او وارد عمل شود و عملا از این کشور خارج شد. حتی برخی رسانه‌های داخلی از جمله تابناک (دی ۱۳۹۲) گزارش دادند که نیروهای حماس در سوریه علیه بشار اسد وارد جنگ شده‌اند.

خالد قدومی نماینده جنبش حماس و ناصر ابوشریف، نماینده جنبش جهاد اسلامی در تهران در نشست «بررسی تحولات فلسطین» که با حضور سید حسن خمینی و محمدجواد ظریف و جمعی دیگر از شخصیت های سیاسی در تاریخ ۴ آبان ۱۴۰۲ برگزار شد حضور یافت.

حماس یک گروه تروریستی

آمریکا،  اسرائیل و کانادا حماس را گروهی تروریستی‌ می‌دانند. استرالیا و بریتانیا فقط شاخه نظامی حماس یعنی گردان‌های عزالدین قسام را در فهرست گروه‌های تروریستی خود قرار داده‌اند. فعالیت حماس از سال ۱۹۹۹ در اردن هم غیرقانونی اعلام شده‌است. هرچند در سال ۲۰۱۲ دیداری بین خالد مشعل رئیس دفتر سیاسی حماس و ملک عبدالله اردن با وساطت ولیعهد قطر انجام شد، اما باز هم دولت اردن اجازه ادامه فعالیت حماس را صادر نکرد. در دسامبر سال ۲۰۱۴ میلادی، بنا به حکم دادگاه حقوق بشر اتحادیه اروپا، نام حماس که تا پیش از این در فهرست سازمان‌های تروریستی این اتحادیه قرار داشت، از این فهرست حذف شد، با این وجود تحریم‌ها علیه آن لغو نشدند. این حکم برای دولت‌های عضو اتحادیه اروپا الزام‌آور نیست و کشور‌هایی مانند بریتانیا و آلمان ممکن است این گروه را از فهرست سازمان‌های تروریستی خود خارج نکنند.

تحریم علیه حماس

پس از پیروزی حماس در انتخابات۲۰۰۶، اتحادیه اروپا اعلام کرد تنها در صورتی کمک‌های خود به ارزش چند صد میلیون دلار به فلسطین را ادامه خواهد داد که حماس اسرائیل را به رسمیت بشناسد، خشونت‌ها را پایان دهد، وتوافقات دولت‌های قبل را بپذیرد.

حماس خواسته های قدرت های بین المللی را برای چشم پوشی از خشونت و به رسمیت شناختن حق موجودیت اسرائیل در ازای به رسمیت شناختن آن و رفع محاصره غزه که اسرائیل پس از تسلط حماس بر نوار غزه تشدید کرد، نادیده گرفت.