پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای
| پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای | |||
|---|---|---|---|
| |||
کشورهای جهان برپایه شرکت در پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای
| |||
| امضا شده | ۱ ژوئیه ۱۹۶۸ | ||
| مکان | نیویورک، ایالات متحده آمریکا | ||
| تاثیرگذاری | ۵ مارس ۱۹۷۰ | ||
| وضعیت | تصویب شده توسط اتحاد جماهیر شوروی، بریتانیا، ایالات متحده و ۴۰ دولت امضا کننده دیگر. | ||
| گروه‌ها | ۱۸۹ کشور - امضا نکرده‌ها: هند، اسرائیل، پاکستان، کره شمالی | ||
| ضامن | دولت ایالات متحده آمریکا، بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی | ||
پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، ان.پی. تی (NPT) معاهده‌ای بین‌المللی است که در سال ۱۹۶۸ برای جلوگیری از گسترش سلاح‌های هسته‌ای، ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و پیشبرد خلع سلاح هسته‌ای امضا شد و در ۱۹۷۰ لازم‌الاجرا گردید. این پیمان با ۱۹۰ عضو، کشورهای جهان را به دو دسته دارای سلاح هسته‌ای (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا) و فاقد آن تقسیم می‌کند. ایران در ۱۹۶۸ به این پیمان پیوست و از آن زمان فعالیت‌های هسته‌ای خود را تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار داد. در ژوئن ۲۰۲۵، ایران در واکنش به قطعنامه شورای حکام آژانس و حمله آمریکا و حمله اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای خود، تهدید به خروج از ان.پی. تی کرد. این تهدید، که با طرح سه‌فوریتی در مجلس ایران همراه شده، به دلیل تنش‌های منطقه‌ای و فشارهای بین‌المللی مطرح شده است. خروج ایران می‌تواند نظارت آژانس را متوقف کند، تحریم‌های بین‌المللی را تشدید نماید، و به بی‌ثباتی منطقه‌ای منجر شود. این مقاله تاریخچه، مفاد، و امضاکنندگان ان.پی. تی را بررسی کرده و به تهدید ایران و پیامدهای احتمالی خروج آن می‌پردازد.[۱][۲][۳][۴][۵][۶][۷]
تاریخچه پیمان NPT (ان.پی. تی)
پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان.پی. تی) در ۱ ژوئیه ۱۹۶۸ در سازمان ملل متحد به امضا رسید و در ۵ مارس ۱۹۷۰ قابل اجرا گردید. این معاهده در پاسخ به نگرانی‌های جهانی از گسترش سلاح‌های هسته‌ای در دوران جنگ سرد تدوین شد. ایده اولیه پیمان در دهه ۱۹۵۰ توسط کشورهای غیرهسته‌ای، به‌ویژه ایرلند، مطرح شد که خواستار جلوگیری از رقابت تسلیحاتی هسته‌ای بودند. مذاکرات اصلی در ژنو و با مشارکت قدرت‌های بزرگ (آمریکا، شوروی، بریتانیا) انجام گرفت. هدف پیمان، محدود کردن تعداد کشورهای دارای سلاح هسته‌ای، ترویج استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای و پیشبرد خلع سلاح جهانی بود. ان.پی. تی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین معاهدات بین‌المللی، چارچوبی برای نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) بر فعالیت‌های هسته‌ای کشورها فراهم کرد. این پیمان در سال‌های ۱۹۹۵ و ۲۰۱۰ بازنگری شد و تمدید نامحدود آن در ۱۹۹۵ تأیید گردید.[۱][۲]
مفاد پیمان ان.پی. تی
ستون‌های اصلی پیمان
پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان.پی. تی) بر سه ستون اصلی استوار است: منع گسترش، خلع سلاح هسته‌ای، و استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای. ماده اول و دوم پیمان، کشورهای دارای سلاح هسته‌ای (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا) را از انتقال فناوری تسلیحات هسته‌ای به دیگران و کشورهای فاقد سلاح را از تولید یا دستیابی به این تسلیحات منع می‌کند. ماده سوم، کشورهای غیرهسته‌ای را ملزم به پذیرش نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) بر فعالیت‌های هسته‌ای خود می‌کند تا از انحراف به سمت تسلیحات جلوگیری شود.[۱]
استفاده صلح‌آمیز و خلع سلاح
ماده چهارم پیمان، حق همه کشورها برای توسعه انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز را به رسمیت می‌شناسد، مشروط به رعایت تعهدات نظارتی. ماده ششم، کشورهای هسته‌ای را به مذاکره برای خلع سلاح کامل هسته‌ای ملزم می‌کند، هرچند پیشرفت در این زمینه محدود بوده است. ماده دهم به کشورها اجازه می‌دهد در صورت تهدید منافع عالی خود، با اطلاع سه‌ماهه از پیمان خارج شوند، که این بند موضوع بحث درباره تهدیدات ایران است. پیمان همچنین کنفرانس‌های بازنگری هر پنج سال را برای ارزیابی اجرای تعهدات پیش‌بینی کرده است.[۲]
امضاکنندگان و وضعیت جهانی
کشورهای عضو
پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان.پی. تی) با ۱۹۰ عضو، یکی از گسترده‌ترین معاهدات بین‌المللی است. پنج کشور دارای سلاح هسته‌ای (آمریکا، روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا) به‌عنوان اعضای رسمی هسته‌ای شناخته می‌شوند. سایر کشورها، از جمله ایران، به‌عنوان کشورهای غیرهسته‌ای در سال ۱۹۶۸ یا پس از آن به پیمان پیوستند. ایران در ۱ ژوئیه ۱۹۶۸ پیمان را امضا کرد و در ۱۹۷۰ آن را تصویب نمود. کشورهای عضو ملزم به رعایت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) هستند.[۱]
کشورهای غیرعضو و چالش‌ها
چهار کشور هند، پاکستان، اسرائیل و کره شمالی خارج از پیمان باقی مانده‌اند. هند، پاکستان و اسرائیل هرگز به ان.پی. تی نپیوستند و سلاح هسته‌ای توسعه دادند. کره شمالی در ۱۹۸۵ به پیمان پیوست، اما در ۲۰۰۳ از آن خارج شد و برنامه تسلیحاتی خود را پیش برد. این موارد چالش‌هایی برای اعتبار پیمان ایجاد کرده‌اند. کنفرانس‌های بازنگری ان.پی. تی، به‌ویژه در ۱۹۹۵ و ۲۰۱۰، بر تقویت نظارت و اجرای تعهدات خلع سلاح تأکید کرده‌اند، اما پیشرفت محدود بوده است.[۲]
ایران و تهدید خروج از ان.پی. تی
زمینه تهدید
ایران در ژوئن ۲۰۲۵، در پی قطعنامه شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) و حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای فردو، نطنز، و اصفهان، تهدید به خروج از پیمان ان.پی. تی کرد. این تهدید پس از تصویب طرح سه‌فوریتی در مجلس ایران برای بررسی خروج از پیمان مطرح شد. مقامات ایرانی، از جمله علی خامنه‌ای و مسعود پزشکیان، این اقدام را پاسخی به «فشارهای غرب» و «تجاوزات نظامی» دانستند. ایران مدعی است که حملات اخیر، حق آن برای خروج از پیمان را طبق ماده دهم توجیه می‌کند.[۳]
پیشینه برنامه هسته‌ای ایران
ایران از سال ۱۹۶۸ عضو ان.پی. تی است و فعالیت‌های هسته‌ای خود را تحت نظارت آژانس انجام داده، اما اتهامات غرب درباره انحراف به سمت تسلیحات هسته‌ای همواره وجود داشته است. مذاکرات برجام (۲۰۱۵) برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران شکل گرفت، اما خروج آمریکا در ۲۰۱۸ و تشدید تحریم‌ها، تنش‌ها را افزایش داد. حملات اخیر به تأسیسات ایران، انگیزه تهدید به خروج را تقویت کرده است.[۴]
مواضع داخلی ایران
در داخل ایران، جناح‌های تندرو از خروج از ان.پی. تی به‌عنوان اهرم فشار علیه غرب حمایت می‌کنند، در حالی که برخی مقامات محافظه‌کار خواستار احتیاط هستند. مجلس ایران طرح خروج را به دلیل «تهدید منافع ملی» در دستور کار قرار داده و اعلام کرده که در صورت ادامه فشارها، تصمیم نهایی ظرف سه ماه گرفته خواهد شد.[۷]
پیامدهای خروج ایران
تأثیر بر نظارت بین‌المللی
خروج ایران از پیمان ان.پی. تی، نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) بر برنامه هسته‌ای این کشور را متوقف خواهد کرد. این امر شفافیت فعالیت‌های هسته‌ای ایران را کاهش داده و اتهامات غرب درباره توسعه تسلیحات هسته‌ای را تشدید می‌کند. بدون بازرسی‌های آژانس، ایران می‌تواند غنی‌سازی اورانیوم را بدون محدودیت پیش ببرد، مشابه تجربه کره شمالی پس از خروج از پیمان در ۲۰۰۳. فقدان نظارت ممکن است به افزایش تنش‌های بین‌المللی و حتی اقدامات نظامی پیشگیرانه از سوی آمریکا یا اسرائیل منجر شود.[۳]
پیامدهای سیاسی و اقتصادی
خروج ایران از ان.پی. تی احتمالاً تحریم‌های شدیدتری از سوی شورای امنیت سازمان ملل به دنبال خواهد داشت. این تحریم‌ها اقتصاد ایران را، که پس از حملات اخیر به پالایشگاه شهران و کاهش ۲۰ درصدی صادرات نفت تضعیف شده، تحت فشار بیشتری قرار می‌دهد. انزوای دیپلماتیک ایران ممکن است حمایت متحدان سنتی مانند چین و روسیه را کاهش دهد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری خارجی در بخش انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز ایران متوقف شده و هزینه‌های بازسازی تأسیسات تخریب‌شده افزایش خواهد یافت.[۴]
پیامدهای منطقه‌ای و امنیتی
خروج ایران از پیمان می‌تواند رقابت تسلیحاتی در خاورمیانه را تشدید کند. کشورهای منطقه مانند عربستان سعودی و ترکیه ممکن است برنامه‌های هسته‌ای خود را توسعه دهند تا با ایران مقابله کنند. اسرائیل، که ایران را تهدید اصلی می‌داند، ممکن است حملات نظامی بیشتری انجام دهد، که خطر جنگ منطقه‌ای را افزایش می‌دهد. گروه‌های نیابتی ایران، مانند حزب‌الله لبنان و حوثی‌های یمن، ممکن است فعال‌تر شوند و تنش‌ها را به لبنان، یمن، و عراق گسترش دهند. این بی‌ثباتی می‌تواند امنیت انرژی جهانی را نیز تهدید کند.[۵]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ ۱٫۳ متن کامل پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای - دویچه‌وله 1
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای - دویچه‌وله 2
- ↑ ۳٫۰ ۳٫۱ ۳٫۲ پایان نیم قرن حضور ایران در ان‌پی‌تی؟ - رادیو فردا
- ↑ ۴٫۰ ۴٫۱ ۴٫۲ معنی تهدید ایران به خروج از پیمان ان پی تی چیست؟ - ایران وایر
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ آیا ایران از ان‌پی‌تی خارج می‌شود؟ - یورو نیوز
- ↑ ایران تهدید کرد که ممکن است از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای خارج شود - ایران اینترنشنال
- ↑ ۷٫۰ ۷٫۱ خروج از ان.پی.تی در دستور کار مجلس ایران قرار گرفت - اسپوتنیک ایران