گزارشگر ویژه حقوق بشر: تفاوت میان نسخه‌ها

از سال ۱۹۸۴، سازمان ملل به دلیل نگرانی‌های مداوم در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران، اقدام به تعیین نمایندگان و گزارشگران ویژه کرده است. این گزارشگران، کارشناسان مستقلی هستند که وظیفه نظارت، گزارش‌دهی و ارائه توصیه در مورد وضعیت حقوق بشر در یک کشور خاص یا یک موضوع خاص را بر عهده دارند. <ref name=":0">[https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/Issues/Water/10anniversary/Being_a_Special_Rapporteur.pdf OHCHR. (n.d.). ''BEING A SPECIAL RAPPORTEUR'']</ref> انتصاب گزارشگر ویژه برای ایران نشان‌دهنده نگرانی عمیق جامعه بین‌المللی از نقض سیستماتیک حقوق بشر در این کشور، از جمله اعدام‌های گسترده (به ویژه برای جرایم مواد مخدر و علیه مخالفان سیاسی)، سرکوب آزادی بیان و اجتماعات، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های دینی و قومی، و عدم وجود دادرسی عادلانه است.[[پرونده:آندرس آگوئیلار ماودسلی.jpg|بندانگشتی|200x200پیکسل|آندرس آگوئیلار]]

گزارشگران ویژه ایران به ترتیب زمانی عبارتند از: آندرس آگوئیلار ماودسلی(۱۹۸۴-۱۹۸۶)، رینالدو گالیندو پل (۱۹۸۶-۱۹۹۵)، موریس کاپیتورن (۱۹۹۵-۲۰۰۲)، احمد شهید (۲۰۱۱-۲۰۱۶)، عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸)، [[جاوید رحمان]] (۲۰۱۸-۲۰۲۴) و مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون). <ref name=":2" /> <ref name=":3" /> (لازم به ذکر است که این مأموریت بین سال‌های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۱ متوقف بود.) گزارش‌های این افراد، علی‌رغم تفاوت در تمرکز و دسترسی، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده حقوق بشر در ایران ترسیم کرده‌اند. نقش پروفسور کاظم رجوی در جلب توجه اولیه سازمان ملل به این موارد بسیار حائز اهمیت بود. جمهوری اسلامی ایران عمدتاً با این گزارشگران همکاری نکرده، اجازه بازدید از کشور را به اکثر آن‌ها نداده و گزارش‌هایشان را مغرضانه و با انگیزه‌های سیاسی خوانده و اتهاماتی مبنی بر همکاری با گروه‌های مخالف مانند سازمان مجاهدین خلق و دریافت پول از کشورهای متخاصم را به آن‌ها وارد کرده است. با این حال، گزارش‌های آن‌ها همچنان به عنوان منابع مهمی برای مستندسازی وضعیت حقوق بشر در ایران و اعمال فشار بین‌المللی بر دولت ایران برای پاسخگویی و بهبود عملکرد خود عمل می‌کنند.

[http://iranprimer.usip.org/discussion/2011/jun/20/new-un-human-rights-rapporteur-iran June 20, 2011]</ref> <ref name=":3">[https://www.ohchr.org/en/special-procedures/sr-iran OHCHR. (n.d.). ''Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran'']</ref> گزارش‌های متعدد سازمان ملل و نهادهای حقوق بشری، تصویری نگران‌کننده از نقض گسترده و سیستماتیک حقوق اساسی شهروندان ایرانی ترسیم کرده‌اند. دلایل اصلی این نگرانی‌ها شامل موارد زیر است: آمار بالای اعدام، به ویژه برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی "جرایم بسیار جدی" محسوب نمی‌شوند (مانند جرایم مواد مخدر) و اعدام نوجوانان؛ <ref name=":4">[https://www.ohchr.org/en/HRBodies/HRC/RegularSessions/Session34/Documents/A_HRC_34_65_AUV.docx OHCHR. (2017, March 6). ''Report of the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Islamic Republic of Iran (A/HRC/34/65)'']</ref> <ref name=":5">[https://www.securitycouncilreport.org/atf/cf/%7B65BFCF9B-6D27-4E9C-8CD3-CF6E4FF96FF9%7D/A_HRC_28_70.pdf Security Council Report. (2015, March 12). ''A/HRC/28/70 Advance Unedited Version'']</ref> <ref name=":6">[https://impactiran.org/2025/03/18/joint-statement-extend-the-mandate-of-the-special-rapporteur-on-human-rights-in-iran-and-support-a-complementary-international-independent-investigative-mechanism/ Impact Iran. (2025, March 18). ''Joint Statement: Extend the mandate of the Special Rapporteur...'']</ref>  سرکوب شدید آزادی بیان، عقیده، اجتماعات و مطبوعات، و بازداشت و آزار روزنامه‌نگاران، وکلا، فعالان حقوق بشر و دانشجویان؛ <ref name=":4" /> <ref name=":6" /> <ref name=":9">[https://documents.un.org/doc/undoc/gen/n17/256/24/pdf/n1725624.pdf?OpenElement United Nations General Assembly. (n.d.). ''Report of the Special Rapporteur on the Situation of Human Rights in the Islamic Republic of Iran (A/72/322)'']</ref> عدم وجود دادرسی عادلانه، استقلال قضایی و استفاده مکرر از شکنجه و بدرفتاری برای اخذ اعترافات؛ <ref name=":4" /> <ref name=":5" /> تبعیض گسترده علیه زنان در قانون و عمل؛ <ref name=":4" /> <ref name=":6" /> و آزار و اذیت و تبعیض سیستماتیک علیه اقلیت‌های دینی و قومی، به ویژه بهائیان. <ref name=":4" /> <ref name=":7">[http://hrlibrary.umn.edu/commission/country52/59-iran.htm University of Minnesota Human Rights Library. (1996, March). ''Report on the situation of human rights in Iran'']</ref> گزارش‌ها همچنین به عدم پاسخگویی مقامات در قبال نقض حقوق بشر، به ویژه در موارد کشتارهای جمعی مانند سال ۱۹۸۸ اشاره دارند. <ref name=":10">[https://www.dw.com/fa-ir/%D8%AC%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%AF-%D8%B1%D8%AD%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%B1%DA%A9%D9%88%D8%A8-%D8%AF%D9%87%D9%87-%DB%B6%DB%B0-%D9%86%D8%B3%D9%84%DA%A9%D8%B4%DB%8C-%D9%88-%D8%AC%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%AA-%D8%A8%D9%88%D8%AF/a-69737388 جاوید رحمان: سرکوب دهه ۶۰ "نسل‌کشی" و "جنایت علیه بشریت" بود. دویچه وله]</ref> <ref name=":11">[https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-special-rapporteur-javaid-rehman-targeted-by-iranian-regime-after-human-rights-report/ National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, September 5). ''UN Special Rapporteur Javaid Rehman Targeted by Iranian Regime After Human Rights Report'']</ref> این موارد نقض مداوم و عدم همکاری معنادار ایران با سازوکارهای حقوق بشری سازمان ملل، منجر به تأسیس و تداوم مأموریت گزارشگر ویژه شده است. <ref name=":3" /> <ref name=":8">[https://impactiran.org/wp-content/uploads/2018/02/UNSR_WhitePaper.pdf%20 Impact Iran. (n.d.). ''reflections on the iran mandate - the special rapporteur on the situation of human rights in the islamic republic iran'']</ref>

#'''عاصمه جهانگیر (پاکستان، ۲۰۱۶-۲۰۱۸):''' وکیل برجسته حقوق بشر و رئیس سابق کانون وکلای دادگستری پاکستان، جانشین احمد شهید شد [4, 5]. <ref name=":2" /> <ref name=":3" /> او نیز اجازه سفر به ایران را دریافت نکرد. <ref name=":23">[https://iran1988.org/1988-massacre/ Justice for the Victims of the 1988 Massacre in Iran (JVMI). (n.d.). ''Iran 1988 Massacre'']</ref> گزارش‌های او ضمن تأیید یافته‌های گزارشگر قبلی، بر ادامه آمار بالای اعدام، بازداشت‌های خودسرانه، عدم دادرسی عادلانه، سرکوب مدافعان حقوق بشر و وضعیت اقلیت‌ها تمرکز داشت. <ref name=":4" /> <ref name=":9" /> <ref>[https://www.ncr-iran.org/en/iran-1988-massacre-of-political-prisoners/un-experts-call-for-accountability-in-irans-1988-massacre/ National Council of Resistance of Iran (NCRI). (2024, August 25). ''UN Experts Call for Accountability in Iran's 1988 Massacre'']</ref> او همچنین به سرکوب خانواده‌های قربانیان کشتار ۱۳۶۷ اشاره کرد. <ref name=":19">[https://iran1988.org/1988-massacre/ Justice for the Victims of the 1988 Massacre in Iran (JVMI). (n.d.). ''Iran 1988 Massacre'']</ref> عاصمه جهانگیر در فوریه ۲۰۱۸ در حین انجام مأموریت درگذشت. <ref name=":2" />

#'''مای ساتو (ژاپن/بریتانیا، ۲۰۲۴-تاکنون):''' استاد جرم‌شناسی و مدیر مؤسسه تحقیقات سیاست جنایی و عدالت در دانشگاه بیرکبک لندن، در ژوئیه ۲۰۲۴ به عنوان گزارشگر ویژه جدید منصوب شد و کار خود را از اوت ۲۰۲۴ آغاز کرد. <ref name=":3" /> اولین گزارش او به شورای حقوق بشر بر افزایش چشمگیر اعدام‌ها (بالاترین سرانه جهانی)، تبعیض علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی، محدودیت آزادی بیان و تجمعات، و عدم شفافیت تأکید داشت. <ref name=":6" /> <ref name=":13" /> <ref>[https://news.mojahedin.org/i/%D8%A7%D8%AC%D9%84%D8%A7%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%82%D9%88%D9%82-%D8%A8%D8%B4%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%DA%98%D9%86%D9%88-%D8%B3%D8%AE%D9%86%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%AA%D9%88-%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B4%DA%AF%D8%B1-%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%84%D9%84-%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B3%D8%A7%D8%B1%D8%A7-%D8%AD%D8%B3 اجلاس شورای حقوق‌بشر سازمان ملل در ژنو سخنرانیهای مای ساتو گزارشگر ویژه سازمان ملل درباره ایران و سارا حسین رئیس هیأت حقیقت‌یاب مستقل]</ref>

*'''رینالدو گالیندو پل (۱۹۸۶-۱۹۹۵):''' گزارش‌های اولیه او بیشتر بر لزوم همکاری دولت ایران و بررسی ادعاهای نقض حقوق بشر متمرکز بود. او به تدریج به مسائلی مانند اعدام‌ها، شکنجه، عدم دادرسی عادلانه و وضعیت بهائیان پرداخت، در حالی که پاسخ‌های ایران مبنی بر رد اتهامات و نسبت دادن آن‌ها به "گروه‌های تروریستی" را نیز منعکس می‌کرد. <ref name=":14" /> <ref name=":15" /> <ref name=":16" /> او بر لزوم تطبیق قوانین ایران با معیارهای بین‌المللی تأکید داشت. <ref name=":16" />

*'''موریس کاپیتورن (۱۹۹۵-۲۰۰۲):''' گزارش‌های او به طور مشخص‌تر به مواردی چون آمار بالای اعدام (از جمله برای جرایم مواد مخدر و در ملاء عام)، اجرای مجازات‌های بدنی مانند شلاق و سنگسار، نبود استقلال قضایی و دادرسی عادلانه، محدودیت شدید آزادی بیان و مطبوعات، و ادامه تبعیض علیه بهائیان پرداخت. <ref name=":7" /> <ref name=":17" /> او همچنین به وجود دادگاه‌های ویژه اشاره کرد. <ref name=":7" />

*'''احمد شهید (۲۰۱۱-۲۰۱۶):''' با توجه به عدم دسترسی به ایران، گزارش‌های او مبتنی بر منابع خارجی و شهادت‌ها بود. او به شدت بر آمار "هشداردهنده" اعدام‌ها، از جمله اعدام نوجوانان و اجرای حکم برای جرایمی که طبق قوانین بین‌المللی مشمول مجازات اعدام نمی‌شوند، تأکید کرد. محدودیت آزادی بیان، سرکوب روزنامه‌نگاران و وکلا، بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه، عدم استقلال وکلا و قوه قضائیه، و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها از محورهای اصلی گزارش‌های او بود. <ref name=":5" /> <ref name=":18" />

*'''عاصمه جهانگیر (۲۰۱۶-۲۰۱۸):''' گزارش‌های او ادامه نگرانی‌های گزارشگر قبلی بود. او بر نرخ بالای اعدام‌ها (حدود ۵۳۰ مورد در سال ۲۰۱۶)، اعدام نوجوانان، شکنجه و بدرفتاری، عدم دادرسی عادلانه، بازداشت‌های خودسرانه فعالان، محدودیت آزادی‌ها و تبعیض علیه زنان و اقلیت‌ها (به ویژه بهائیان) تأکید کرد. <ref name=":4" /> او همچنین به طور خاص به آزار و اذیت خانواده‌های قربانیان کشتار ۱۳۶۷ اشاره نمود. <ref name=":19" />

* '''مای ساتو (۲۰۲۴-تاکنون):''' اولین گزارش او بر افزایش بی‌سابقه اعدام‌ها در سال ۲۰۲۴ (بیش از ۹۰۰ مورد، بالاترین سرانه جهانی)، به ویژه برای جرایم مواد مخدر و علیه فعالان زن، تأکید کرد او همچنین به تبعیض چندلایه علیه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی، محدودیت شدید آزادی بیان و اجتماعات، بازداشت فعالان و روزنامه‌نگاران، و عدم شفافیت در سیستم قضایی اشاره کرد. <ref name=":6" /> <ref name=":13" />