قرارگاه رمضان

قرارگاه رمضان سپاه پاسداران
کنش	انجام عملیات‌های نامنظم جنگی و ترور در خارج از خاک ایران
کشور	ایران
بنیان گذاری	اردیبهشت ۱۳۶۲ (تاسیس اداری) / خرداد ۱۳۶۳ (تشکیل رسمی)
وفاداری	ولی فقیه (فرمانده کل قوا) جمهوری اسلامی
رسته	نیروی زمینی سپاه پاسداران
گونه	نظامی - امنیتی با دامنه‌ی برون مرزی
نقش	تروریسم برون مرزی/ ایجاد و حمایت شبه‌نظامیان نیابتی/ مشارکت در سرکوب داخلی
پشتیبان	فرمانده سپاه / فرمانده کل قوا
فرماندهان
فرماندهان برجسته	مرتضی رضایی، محمدباقر ذوالقدر، محمد جعفری صحرارودی

قرارگاه رمضان، قرارگاه رسمی برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران جنگ ایران و عراق بود که زیر نظر علی خامنه‌ای (رئیس وقت شورای عالی دفاع) با طراحی محسن رضایی (فرمانده وقت سپاه پاسداران) در اردیبهشت ۱۳۶۲ تشکیل شد. فرمانده‌ی سابق این قرارگاه، محمدباقر ذوالقدر، مدعی شده که قرارگاه رمضان در خرداد سال ۱۳۶۳ آغاز به کار کرد.

علت تاسیس این قرارگاه شکست‌های پیاپی عملیات نظامی نیروهای تحت فرمان روح‌الله خمینی در جبهه‌های جنگ بود. هدف از تشکیل این قرارگاه این بود که با انجام عملیات‌های نامنظم و تروریستی؛ هم‌چنین تشکیل و تجهیز گروه‌های ترور و مخالفان دولت وقت عراق، دستگاه نظامی عراق را درگیر و تضعیف کند.

برای این هدف، حساب ویژه‌ای روی گروه‌های کردی منطقه‌ای و هم‌چنین تشکل‌های شیعی قدیمی و تشکیل گروه‌های شبه نظامی جدیدی مانند ۹ بدر باز کرده بود که سرانجام هم هسته‌ی اولیه نیروی قدس سپاه را تشکیل داد. از جمله مشهورترین ترورهای خارج کشوری این قرارگاه، پرونده‌ی ترور مشهور رستوران میکونوس و قتل عبدالرحمن قاسملو است که فرمانده‌ی وقت قرارگاه رمضان، محمد جعفری صحرارودی مستقیما در آن نقش داشت و زخمی هم شد.

این قرارگاه از ابتدای فرماندهی آن توسط مرتضی رضایی، ماموریت‌های متعددی در راستای ایده‌ی «صدور انقلاب اسلامی» به کشورهای دیگر آغاز کرد و اولین هدف هم کشور عراق بود. قرارگاه رمضان با وجود این‌که در فضای جنگ تاسیس شده بود؛ اما به اذعان فرماندهان آن هم‌چنان ماموریت اجرا می‌کند.

چگونگی و چرایی تاسیس قرارگاه رمضان سپاه پاسداران

قرارگاه رمضان به‌عنوان تنها قرارگاه برون‌مرزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در دوران جنگ ایران و عراق، در اردیبهشت سال ۱۳۶۲ (ماه رمضان) با تایید شورای عالی دفاع و توسط محسن رضایی طراحی و تشکیل شد.

اگرچه تشکیل این نیرو در فضای جنگ، به عنوان یک ضرورت جنگی معرفی شد، اما در واقع اقدامی در راستای هدف «گسترش و صدور انقلاب اسلامی» به خارج از ایران بود.

اولین هدف‌گذاری راهبردی (استراتژیک) خمینی در این رابطه، کشور عراق با جمعیت بیش از ۶۰ درصدی شیعه بود که ‌آن‌را بستری مناسب برای گسترش ایده‌ی خلافت اسلامی خود می‌دانست. پاسدار محمدباقر ذوالقدر در این رابطه می‌گوید:

«یکی دیگر از ماموریت‌های این قرارگاه کمک به مردم عراق برای گسترش انقلاب اسلامی و براندازی رژیم بعث عراق و راه‌اندازی حکومت مردمی در عراق بود که یک ماموریت راهبردی برای این قرارگاه به‌حساب می‌آمد.»

اعضای سپاه با لباس مبدل کردی

پس از عقب‌نشینی نیروهای عراقی از خرمشهر و خروج از مرزهای بین‌المللی با ایران، همه‌چیز برای رسیدن به یک صلح آماده بود؛ اما خمینی ایده‌ی «صدور انقلاب» و تشکیل خلافت اسلامی را در سر داشت. پیش‌برد این هدف با عملیات نظامی ارتش منظم و جنگ جبهه‌ای قابل انجام نبود؛ از این رو قرارگاه رمضان برای انجام عملیات نامنظم و تروریستی در داخل خاک عراق، با استفاده از مخالفین دولت وقت عراق تشکیل شد. عملیات متعدد طراحی و اجرا شده توسط ماشین جنگی خمینی، از جمله عملیات‌های رمضان، والفجر، بدر، کربلای ۵ و کربلای ۸ به شکست‌های پی‌درپی انجامیده و ناتوانی نیروهای مسلح رژیم ایران را آشکار کرده بود. خبرگزاری موسوم به «دفاع مقدس» ایده‌ی تشکیل قرارگاه رمضان را «یکی از راه‌های پیشنهادی برای رهایی از بن‌بست جنگ» دانسته و نوشت:

«به دنبال انسداد جبهه جنوب و غیرمحتمل بودن غلبه بر ارتش عراق پس از عملیاتهای کربلای ۵ و ۷، در سال ۶۶ ایران راهبرد عملیاتی خود را تغییر داد...»

این قرارگاه، ستاد رسمی جنگ‌های نامنظم سپاه بود که بعدها هسته مرکزی تشکیل نیروی قدس را به وجود آورد.

فرماندهان قرارگاه رمضان

نخستین فرمانده این قرارگاه، مرتضی رضایی بود که توسط علی خامنه‌ای (در آن زمان فرمانده کل سپاه) منصوب شد. هم‌چنین پاسدار محمدباقر ذوالقدر از شناخته‌شده‌ترین فرماندهان این قرارگاه است.

برخی از فرماندهان رده‌های مختلف این قرارگاه در سال‌های جنگ با عراق و برخی نیز سال‌ها بعد در ماموریت‌هایی جنگ‌های نیابتی کشته شدند. از جمله اسماعیل دقایقی (جنگ با عراق) حمید تقوی (مرگ در سوریه)، محمد ناظری (جنگ) علی شادمانی (حمله اسرائیل به تهران)، جعفر جنگروی (جنگ)، احمد کاظمی (مرگ در سقوط هواپیما) ابومهدی المهندس (مرگ همراه قاسم سلیمانی در بغداد)

برخی دیگر از سلسله مراتب فرماندهی این نهاد، به مقامات مختلف حکومتی گمارده شدند؛ از جمله:

مرتضی رضایی (رئیس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه به مدت۱۳ سال/ از معتمدین نزدیک خانواده خامنه‌ای و فعال امنیتی و اقتصادی)

صادق محصولی (وزارت کشور دولت محمود احمدی‌نژاد)

ایرج مسجدی (دیپلمات و سفیر ایران در عراق پس از جنگ آمریکا و عراق)

وظایف و مأموریت‌های داخلی و خارجی قرارگاه رمضان

ماموریت اصلی قرارگاه رمضان انجام عملیات‌های غیررسمی و نامنظم درون خاک عراق بود که به‌منظور تضعیف دستگاه نظامی رژیم وقت عراق انجام می‌شد؛ اما ماهیت راهبردی ماموریت‌های قرارگاه رمضان همان ایده‌ی «صدور انقلاب» به کشورهای مسلمان‌نشین بود.

در این راستا، تشکیل گروه‌های دست‌ساز و نیابتی، حمایت مالی و لجستیکی از گروه‌های مخالف یا فرقه‌های مذهبی؛ آموزش، تجهیز، پشتیبانی و هماهنگی و خط دهی به این گروه‌های شبه نظامی، از جمله ماموریت‌ها و وظایف قرارگاه رمضان به شمار می‌رفت؛ استراتژی که سال‌ها پس از آن با تشکیل نیروی قدس سپاه، به شکلی فراگیرتر و سیستماتیک‌تر در حکومت ولایت فقیه در پی گرفته شد و از مرزهای ایران و عراق هم فراتر رفته و به تمامی کشورهای مسلمان نشین گسترش یافت.

ساختار و نیروهای تابعه

شبه نظامیان عراقی ۹بدر در همکاری با سپاه پاسداران

قرارگاه رمضان متشکل از یگان‌های زیر بود:

• تیپ ۹ بدر (نیروهای عراقی شیعه مخالف صدام) به فرماندهی اسماعیل دقایقی و پس از کشته شدن او محمدرضا نقدی (بعدها با جذب اسرای جنگی عراقی به «لشکر» ارتقا یافت.)
• لشکر ۶ ویژه پاسداران به فرماندهی صادق محصولی (وی در دولت محمود احمدی‌نژاد به ریاست کشور گمارده شد.)
• تیپ ۶۶ هوابرد به فرماندهی محسن شفق
• تیپ ظفر
• تیپ ابوذر به فرماندهی محمدرضا حکیم جوادی
• هم‌چنین گروه‌های کردی وابسته به جلال طالبانی در مقاطع مختلفی در دوره‌ی جنگ و پس از جنگ به همکاری با سپاه می‌پرداختند. از جمله‌ی همکاری‌های این گروه (یه‌کتی) با سپاه پاسداران، حمله‌ی تروریستی به اعضای مجاهدین در پشت‌آشان در ۱۵ مهر ۱۳۶۵ (و چندین رشته ترور دیگر) را می‌توان نام برد.

قرارگاه‌های تابعه‌ی رمضان عبارت بودند از چهار قرارگاه فرعی نصر، فتح، فجر و ظفر.

نقش و فعالیت پس از جنگ ایران و عراق

پس از پایان جنگ، خمینی که به هدف خود برای گسترش خلافت‌اش نرسیده بود، هم‌چنان به ایفای نقش قرارگاه رمضان نیاز داشت. در جریان جنگ دوم خلیج فارس و سپس سقوط صدام حسین، فعالیت‌ها و مأموریت‌های تروریستی عناصر نیابتی این نیرو در عراق ادامه داشت.

هم‌چنین در سایر کشورهای عربی و اسلامی، از لبنان و فلسطین و یمن و بحرین تا سوریه و عربستان در خاورمیانه تا کشورهای مسلمان جنوب شرق آسیا و شمال افریقا و هم‌چنین مسلمان‌نشین‌های بالکان، اقدامات و ماموریت‌های مختلفی به عهده‌ی این سیستم گذاشته شد که سرانجام به شکل‌گیری سپاه قدس بالغ شد.

پاسدار ذوالقدر، فرمانده وقت این قرارگاه، حجم اقدامات و ماموریت‌های این نهاد را در طول دوران فعالیت خود به‌عنوان یکی از ساختارهایی که در قد و قواره یک دولت عملیات انجام می‌داد ارزیابی کرد.

نقش قرارگاه رمضان در سرکوب اعتراضات مردم ایران

اگرچه ماموریت تعریف شده‌ی اصلی قرارگاه رمضان رو به خارج از کشور بوده است؛ اما امکانات و سلسله مراتب فرماندهی و نیروهای این قرارگاه در سرکوب اعتراضات مردمی در درون ایران هم فعالیت داشته‌اند. این فعالیت‌ها در قالب همکاری با نیروهای پلیس، در زمینه سرکوب اعتراضات و آموزش مشترک بوده است که تحت نظارت فرماندهان ارشد سپاه و پلیس انجام می‌شد و نشان‌دهنده ارتباط نزدیک قرارگاه با ساختارهای امنیتی داخلی ایران بود.