محمدباقر ذوالقدر

محمد باقر ذوالقدر
زادروز	۱۳۳۳ خورشیدی - ۱۹۵۴ میلادی فسا-استان فارس-ایران
تحصیلات	کارشناسی اقتصاد
از دانشگاه	دانشگاه تهران
پیشه	رد‌ه‌های فرماندهی سپاه پاسداران
نهاد	سپاه پاسداران
نقش‌های برجسته	دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، فرمانده قرارگاه رمضان سپاه پاسداران، رئس ستاد مشترک سپاه پاسداران
مخالفان	مردم ایران
اتهام‌ها	سرکوب مخالفان و اعتراضات مردمی، نقش در تروریستم بین‌المللی، ترور یک مهندس امریکایی و مدیر یک شرکت نفتی در رژیم شاه

محمدباقر ذوالقدر، زاده ۱۳۳۳ خورشیدی-۱۹۵۴میلادی در فسا، استان فارس ایران؛ مهره‌ای نظامی-سیاسی-امنیتی در رژیم جمهوری اسلامی است. وی پیش از انقلاب ضدسلطنتی۵۷ در دانشگاه تهران تا سطح کارشناسی اقتصاد خواند. در فضای عمومی جامعه علیه رژیم پهلوی و در گروه موسوم به «منصورون» در ترور دو امریکایی و چندین نفر دیگر دست داشت.

پس از تحولات انقلاب وارد فعالیت‌های نظامی شد و به سپاه پاسداران پیوست. در طول جنگ ایران و عراق (۱۳۵۹–۱۳۶۷) به عنوان فرمانده قرارگاه رمضان فعالیت کرد که پایه‌ای برای تشکیل نیروی قدس سپاه در سال‌های بعد شد. وی پس از جنگ نیز به مدت ۱۶ سال به سرکردگی سطوح مختلف رده‌های بالای فرماندهی سپاه گماشته شد؛ از جمله ریاست ستاد مشترک سپاه و جانشینی فرمانده کل. ذوالقدر علاوه بر مناصب نظامی هم‌چنین نقش‌های سیاسی و امنیتی هم در وزارت کشور و قوه قضائیه ایفا کرد.

در مقام معاونت امنیتی وزارت کشور مستقیما در سرکوب اعتراضات مردمی داخلی شرکت داشت (از جمله سرکوب قیام دانشجویی ۱۳۷۸ ) و از سال ۱۴۰۰ به عنوان دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد. ذوالقدر به‌دلیل فعالیت‌های مرتبط با برنامه‌های موشکی و هسته‌ای ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل تحریم شده است.

زندگی اولیه و تحصیلات

محمدباقر ذوالقدر در سال ۱۳۳۳ در شهر فسا در استان فارس (جنوب شرق شیراز) به دنیا آمد. پیش از انقلاب ضدسلطنتی در سال ۱۳۵۷ تا سطح کارشناسی در رشته‌ی اقتصاد دانشگاه تهران تحصیل کرد. وی در گروه مذهبی و مسلح منصورون فعالیت داشت. گزارش‌ها حاکی از آن است که وی در سال ۱۳۵۷ (۱۹۷۸ میلادی) در ترور یک مهندس آمریکایی و مدیر یک شرکت نفتی مشارکت داشته است.

فعالیت‌های نظامی و فرماندهی در سپاه پاسداران

ذوالقدر از نخستین اعضای سپاه پیش از و پس از انقلاب به شمار می‌رود و در جنگ ایران و عراق نقش فرماندهی کلیدی داشت. هنگام شکل‌گیری سپاه، همراه با افرادی مانند محسن رضایی و احمد وحیدی در تشکیل واحد اطلاعات این نهاد نقش داشت. او یکی از بنیانگذاران قرارگاه رمضان و نخستین فرمانده آن بود.

این قرارگاه تشکیل و آموزش و سازماندهی گروه‌های شبه‌نظامی شیعه و انجام عملیات فرامرزی برای رژیم ایران را دنبال می‌کرد. ماموریت‌های این قرارگاه در سال‌های پس از جنگ در قالب نیروی قدس سپاه پاسداران ادامه یافت.

پس از جنگ، ذوالقدر به مدت هشت سال رئیس ستاد مشترک سپاه شد و سپس به مدت هشت سال دیگر هم در منصب معاون فرمانده کل سپاه گماشته شد که دومین مقام ارشد در این نهاد نظامی-سیاسی-اقتصادی-امنیتی است. این پیشرفت به روابط نزدیک وی با محسن رضایی (فرمانده سپاه از ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۶) و رحیم صفوی (فرمانده سپاه از ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۶) نسبت داده می‌شود. وی در این دوران از نقش صرفا نظامی فراتر رفته و رسما در فضای سیاسی و امنیتی ایران نیز بسیار فعال بود.

در این دوره، ذوالقدر به عنوان یکی از فرماندهان سیاسی سپاه شناخته می‌شود و همراه با رحیم صفوی و محمدرضا نقدی، در مخالفت با جریانات حامی ریاست‌جمهوری محمد خاتمی (۱۳۷۶–۱۳۸۴) نقش داشت. وی یکی از امضاکنندگان نامه تهدیدآمیز ۲۴ فرمانده ارشد به خاتمی در سال ۱۳۷۸ بود و گزارش‌ها وی را مسئول حمله به کوی دانشگاه تهران در ۱۸ تیر ۱۳۷۸ معرفی می‌کنند.

نقش در امنیت داخلی و سرکوب‌ها

با شروع دولت محمود احمدی‌نژاد، ذوالقدر به معاون امنیتی انتظامی وزارت کشور منصوب شد و در این مقام شورای امنیت ملی را اداره می‌کرد؛ مسئولیتی که کنترل و هماهنگی دستگاه‌های امنیتی در مقابله با اعتراضات و سرکوب مردم، دانشجویان و جریان‌های سیاسی را بر عهده داشت. این انتصاب با مجوز ویژه علی خامنه‌ای صورت گرفت، اما وی پس از دو سال به دلیل درگیری‌های درون باند‌های نظام و نارضایتی احمدی‌نژاد برکنار شد.

وی همچنین در کمیته‌هایی که به ترورهای سیاسی موسوم به «قتل‌های زنجیره‌ای» در دهه ۱۳۷۰ مرتبط بودند، حضور داشت. در اوایل دهه ۱۳۷۰ (۱۹۹۰ میلادی)، ذوالقدر به عنوان ناظر بر کمیته‌ای برای قتل‌های سیاسی، معروف به قتل‌های زنجیره‌ای، عمل کرد که تحت نظارت علی خامنه‌ای (رهبر جمهوری اسلامی) تشکیل شده بود و شامل ۱۴ فرمانده و افسر مورد اعتماد سپاه، از جمله برادرش حسین نجات، بود. این فعالیت‌ها باعث شد که ذوالقدر به چهره‌ای بحث‌برانگیز و مورد اتهام در حقوق بشر تبدیل شود.

مسئولیت‌های قضایی و سیاسی پس از وزارت کشور

پس از خروج از وزارت کشور، ذوالقدر به حوزه قضایی وارد شد و از سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۸ (۲۰۱۱–۲۰۱۹ میلادی)، به عنوان مشاور رئیس قوه قضائیه و معاون راهبردی، حفاظت اجتماعی و پیشگیری از جرم در دوران ریاست صادق لاریجانی فعالیت کرد.

در شهریور ۱۴۰۰ (سپتامبر ۲۰۲۱ میلادی)، ذوالقدر به عنوان دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام منصوب شد و جایگزین محسن رضایی گردید؛ این منصب توسط صادق آملی لاریجانی پیشنهاد و توسط علی خامنه‌ای تأیید شد. این منصب نیز از جایگاه‌هایی است که امکان تأثیرگذاری بر سیاست‌های کلان کشور را همچنان برای وی حفظ کرده است.

تحریم‌های بین‌المللی

ذوالقدر به دلیل نقش خود در برنامه‌های موشکی و هسته‌ای ایران و همچنین فعالیت‌هایش در سپاه پاسداران، توسط شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و کشورهای دیگری تحریم شد.

وی از سال ۱۳۸۵ (۲۰۰۷ میلادی) تحت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد (قطعنامه ۱۷۴۷) قرار گرفت، به دلیل نقش ادعایی در برنامه‌های هسته‌ای و موشکی حساس ایران؛ این تحریم‌ها شامل مسدودسازی دارایی‌ها و ممنوعیت سفر است و توسط اتحادیه اروپا، بریتانیا، کانادا، استرالیا و دیگر کشورها اعمال شده است.

تحریم‌های سازمان ملل در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳ میلادی) منقضی شد، اما فهرست‌های ملی همچنان وی را هدف قرار می‌دهند. وی همچنین به عنوان افسر سپاه و معاون سابق وزارت کشور، در فهرست تحریم‌های اسرائیل و اوکراین قرار دارد.